Trashegimia

Gjenetik (prej fjales latine genesis,qe do te thot

prejardhje)eshte dege shkencore e biologjis.
Me trashegimin shenojme aftesine e organizmave
qe te bartin ne gjeneratat vijuse.
Gjenetika sot degezohet ne shum disiplina
shkencore :

Gjenetika molekulare
Citogjenetika
Gjenetika e zhvillimit ose fiziologjike
Gjenetika populacionit

Molekulat e ADN si material trashegues ka tri

veqori :
Aftesin e vetereproduktivit
Aftesin te barte informaten gjenetike
Aftesin e ndryshushmeris se structures dhe te
funksionit te vet.
Bazat molekulare te procesit te trashegimis I
perbejn dy tipe acides nukleike ADN dhe ARN.
Pjesa ma e madhe e ADN gjendet ne bertham
(kromozome) ndersa ni sasi teper e vogel gjendet
ne citoplazme(mitokondrie dhe plastide).

ARN eshte produkti paresor I gjeneve.Roli I acideve

ribonukleike ne qeliz eshte realizimi I sintezes se
proteinave.
Tre tipat e ARN dallohen mes vete sipas perberjes
nukleotidike,structures dytesore dhe madhesis.
ARN informuese(ARNi)
ARN transportuese(ARNt)
ARN ribozomale(ARNr)
Gjenet jan segmente te caktuara te molekules se
ADN dhe kan vend te caktuar ne
kromozome.Bashkesia e te gjitha veqorive te nje
organizmi shenohet si fenotip.Gjenet mund te
pesojn nderrime te caktuara te cilat shenohen si
mutacione.
Pasardhesit nuk trashegojn nga prinderit fenotipin
e gatshem por trashegojn aftesin per ta krijuar ate.
Replikimi I molecules e And zhvillohet ne menyr
gjysmekonservative .

Replikimi eshte gjysmekonservativ.

Helikazat e ADN mundesojn keputjen e lidhjeve
hidrogjenike mes zingjireve polinukleotidike dhe
hapjen e spirales dyzinxhirore.

Topoizemirazat e ADN bejne eliminimin e

spiralizimit te spirales se dyfisht te ADN.
Endonukleazat jane enzime specifike,prejne lidhjet
fosfoesterike Brenda zingjirit polinukleotidik.
Ekzonukleazat prejne lidhjet fosfoestetrike,duke
filluar nga pjeset terminale te ADN.
Polimerazat e ADN jane enzimet me te
rendesishme ne replikimin e ADN.Transkriptimi
bene bartjen e informates Gjenetike (latinisht
transcription-pershkrim).Rolin kryesor ne procesin
e transkriptimit e luan enzimi polimeraza e ARN.

Biosinteza e proteinave
Etapa e fundit e bartjes se informatave gjenetike
eshte biosinteza e zingjireve
polipeptidike(proteinave).Proteinat jane realizator
te informatave gjenetike,nga strukturat dhe
funksionet I te cilave varet zhvillimi I proceseve
vitale ne qelize.
Transmetimi I informatave gjenetike ne gjenerata
dhe ne qelize shenohet si dogme qendrore e
biologjis molekulare.

Skema e bartjes te informatave gjenetike ne

gjenerata dhe ne qeliza.Klonimi nenkupton,fitimin e
grupit gjenetikisht identik te qelizave.Keshtu mund
te klonohet nje qeliz e izoluar nga populacioni I
qelizave dhe fitohet kloni .Me se shpeshti per
pranimin e gjeneve te huaja sherbejn qelizat
bakteriale te llojeve ESCHERICHIACOLI,BACILLUS
SUBTILIS,PSEUDOMONAS etj

Ligjet themelore te
trashegimis
Me termin gjenerat shenojm periudhen e zhvillimit
ten je lloji organizmit prej momentit te krijimit deri
te pjekuria e tij,kur ai aftesohet te krijoj pasardhes
te rinj.

Periudha kohore e gjenerates eshte e ndryshme tek

organizmat e ndryshum:te njeriu 20-25 vjet,te miza
e veres 12-15dit,te bakteriet disa ore.
Nese organizmi ne kromozome homologe ka alele
te njejta te gjenit te caktuar(A,A ose a,a) eshte fjala
per homozigot ndersa,ka alele te ndryshme
(A,a)eshte fjala per heterozigot .
Te trashegimi mesatare qe te dy alelet e pranishem
te te njejtit gjen me produktet e tyre mundesojn qe
veqoria,e cila trashegohet ne pasardhes,te jet
mesatarja e veqorive prinderore.
Trashegimi dominato-recesive shfaqet ten je nr I
madh veqorish te bimet dhe te shtazet.Fjala
dominat do te thot dominans mbizoterues,fjala
recesive d.m.th ngec.