ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΗΛΙΩΝ και ΑΘΗΝΑΙΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ (σελ. 89 – 96)

ΓΕΝΙΚΑ
Περιεχόμενο του διαλόγου
Ο διάλογος Αθηναίων και Μηλίων δεν είναι παρά μια ακόμη διακήρυξη του δικαίου του
ισχυρότερου. Η πρόθεση των Αθηναίων είναι προφανής. Η υποδούλωση του νησιού θα ενισχύσει
το γόητρο της Αθηναϊκής κυριαρχίας και θα συμβάλει στην αύξηση της δύναμης της πόλης. Οι
Αθηναίοι απαιτούν την πλήρη υποταγή της Μήλου και απορρίπτουν κάθε έννοια συμμαχίας. Η
ιδέα της θαλασσοκρατίας τους δεν τους επιτρέπει να δεχτούν την ανεξαρτησία οποιασδήποτε
πόλης, ακόμη και μικρής, καθόσον αυτό θα φαινόταν στα μάτια των άλλων - πιθανών εχθρών - σαν
ένδειξη φόβου. Η πρόταση των Μηλίων για ουδετερότητα δεν γίνεται αποδεκτή, καθόσον
αποτελεί τεκμήριον αδυναμίας.

Μήλος: μικρό νησί των Κυκλάδων, αποικία των

Σπαρτιατών η οποία λόγω της καταγωγής της είχε
διατηρήσει ολιγαρχικό πολίτευμα. Οι Μήλιοι, αν και
άποικοι των Λακεδαιμονίων με τους οποίους διατηρούσαν
φιλικές σχέσεις, επιθυμούσαν να παραμείνουν ουδέτεροι
στη διαμάχη μεταξύ Αθηναίων και Πελοποννησίων.

Αθηναίοι:
 Με το τέλος των Περσικών Πολέμων, η Αθήνα αναδεικνύεται ο μεγάλος
νικητής τους πολέμου (μαζί με τη Σπάρτη αποτελούν τις υπερδυνάμεις της
εποχής). Γι’ αυτό ιδρύεται η Αθηναϊκή Συμμαχία με αρχηγό την Αθήνα.
Όσες περιοχές μπαίνουν στη συμμαχία ελπίζουν ότι η Αθήνα θα τις
προστατεύσει, σε περίπτωση που ο Περσικός κίνδυνος επιστρέψει. Για να
εξασφαλίσουν αυτή την προστασία πλήρωναν φόρο στους Αθηναίους.
Σταδιακά όμως η Συμμαχία γίνεται Ηγεμονία με αρχηγό την Αθήνα και τα
μέλη της γίνονται υπήκοοι της Αθήνας.
 Αυτή την περίοδο ιδρύεται η αθηναϊκή Δημοκρατία και αναπτύσσονται οι
τέχνες, τα γράμματα, το θέατρο, οι επιστήμες και η λογική σκέψη.
 Κάτι αντίστοιχο κάνουν και οι Σπαρτιάτες, οι οποίοι ιδρύουν την
Πελοποννησιακή Συμμαχία. Έτσι δημιουργούνται δύο σφαίρες επιρροής:
όσες πόλεις ελέγχονται από τους Αθηναίους και όσες πόλεις ελέγχονται από
τους Σπαρτιάτες. Με αυτό τον τρόπο οι δύο πόλεις προσπαθούν να ελέγχουν την Ελλάδα.
 Οι Αθηναίοι αρνούνται το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης και ουδετερότητας στους Μηλίους.

- Πελοποννησιακός Πόλεμος:
 341 - 404 π.Χ.
 Εμφύλιος πόλεμος
 Βασική αιτία ήταν ο ανταγωνισμός Αθήνας και Σπάρτης για την ηγεμονία στον ελληνικό
χώρο. Η Σπάρτη ανησυχούσε για την αύξηση της δύναμης της Αθήνας μετά τους Περσικούς
Πολέμους.
 Η Αθήνα είχε δημοκρατικό πολίτευμα και η Σπάρτη ολιγαρχικό.
 Τέλος του πολέμου: ήττα Αθήνας - Οι Σπαρτιάτες νικούν με τη βοήθεια των Περσών.

6
 ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΙ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ (σελ. 91 – 93)

- Ο Θουκυδίδης αναφέρεται τρεις φορές στη Μήλο:

 Όλα τα νησιά των Κυκλάδων, εκτός από τη Μήλο, ανήκαν στην Αθηναϊκή Συμμαχία.
 Ο Νικίας εκστράτευσε εναντίον της Μήλου – η εκστρατεία του απέτυχε. Οι Μήλιοι ήθελαν
να είναι ουδέτεροι.
 Η Αθήνα κάνει και δεύτερη εκστρατεία εναντίον της Μήλου. Σε αυτό το κομμάτι της Ιστορίας
του Θουκυδίδη παρατίθεται ο υποτιθέμενος διάλογος των διαπραγματεύσεων μεταξύ των
αντιπροσώπων της Αθήνας και των Μηλίων, πριν την τελική καταστροφή του νησιού. Αυτό
το κομμάτι του διαλόγου θα μελετήσουμε στις σελίδες 99 – 105 του βιβλίου μας.

- Από τον διάλογο φαίνεται καθαρά, ότι η Μήλιοι αν και άποικοι των Λακεδαιμονίων, είχαν
παραμείνει ουδέτεροι στη διαμάχη μεταξύ Αθηναίων και Λακεδαιμονίων. Κατάφεραν να
διατηρήσουν την ελευθερία και την ανεξαρτησία τους και άρα δεν υπάρχει λόγος για την
αθηναϊκή εκστρατεία, παραμόνο για να επιβάλουν δια της βίας τη δύναμή τους πάνω στην
Μήλο και να επεκτείνουν τη θαλασσοκρατία τους.
- Το όνομα της Μήλου βρίσκεται σ’ έναν επιγραφικό κατάλογο πόλεων που το 425 π.Χ.
παρουσιάζονται ως φόρου υποτελείς στους Αθηναίους. Οι Αθηναίοι, έθεταν αυθαίρετα
παράλογη φορολογία για να επιτύχουν τους ανέφικτους πολιτικούς τους στόχους  αλαζονεία
του ισχυρού.
- Με βάση αυτή δημιουργούνται τα εξής ερωτήματα:
 Γιατί η Μήλος να αναφέρεται σε ένα φορολογικό κατάλογο των Αθηναίων, αφού οι Μήλιοι
απέκρουσαν την εκστρατεία του Νικία;
 Η Μήλος έπρεπε πράγματι να πληρώσει φόρο στους Αθηναίους και αν ναι αυτό σημαίνει ότι
ήταν μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας;
 Αν όντως ήταν μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας, γιατί ο Θουκυδίδης δεν το αναφέρει και
επιμένει ότι ήταν ουδέτερη και ανεξάρτητη;
 Μήπως ο Θουκυδίδης διαστρεβλώνει την αλήθεια;

ΠΙΘΑΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
 Μερικοί μελετητές υποστηρίζουν ότι η Μήλος ήταν μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας, όμως
αποστάτησε (επαναστάτησε) και τιμωρήθηκε από την Αθήνα.
 Ο Θουκυδίδης παρέλειψε αυτό το γεγονός γιατί θα εξυπηρετούσε καλύτερα τους σκοπούς
για τους οποίους γράφει τον Διάλογο.
 Άλλοι μελετητές υποστηρίζουν ότι η Μήλος ήταν όντως ανεξάρτητη και ότι η Μήλος, όπως
και άλλες πόλεις, βρέθηκαν πάνω στον φορολογικό κατάλογο των Αθηναίων χωρίς τη
συγκατάθεσή τους, γιατί ήθελε να αυξήσει τα έσοδά της και να πετύχει ανέφικτους
πολιτικούς στόχους. Οι Αθηναίοι θεωρούσαν ότι θα μπορούσαν να απαιτήσουν τα χρήματα
με την πειθώ και τη δύναμή τους.
 Επομένως με βάση τις επιγραφικές και φορολογικές μαρτυρίες, οι Αθηναίοι έψαχναν
ευκαιρία να τιμωρήσουν τη Μήλο, μετά την αποτυχία της εκστρατείας του Νικία, για να
επανακτήσουν το κύρος τους και να δείξουν σε όλες τις άλλες πόλεις την πολιτική και
στρατιωτική τους δύναμή.
 Η εχθρική διάθεση της Αθήνας και η αποφασιστικότητα ενός μικρού νησιού να διαφυλάξει
την ελευθερία και την ουδετερότητά του απέναντι σε μια μεγάλη και ισχυρή πόλη όπως η
Αθήνα είναι το βασικό θέμα στο Διάλογο των Μηλίων.

7
 ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ (σελ. 93 – 95)

- Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι στους Διαλόγους, επειδή ήταν δύσκολο να διατηρήσει στη μνήμη
τους τα λόγια των ομιλητών όπως ακριβώς διατυπώθηκαν, προσπάθησε να τα διατυπώσει ο
ίδιος όπως νόμιζε ότι θα τα έλεγε ο κάθε ομιλητής, προσπαθώντας να μείνει όσο το δυνατό πιο
πιστός στο γενικό νόημα των λόγων που πραγματικά λέχθηκαν.
- Στόχος του ήταν να γράψει μια ωφέλιμη ιστορία για εκείνους που θέλουν να ξέρουν την
αλήθεια για τα παλιά γεγονότα και με βάση αυτά να κρίνουν τα μέλλοντα.
- Ο Διάλογος των Μηλίων αναφέρεται σε ένα ασήμαντο γεγονός, το οποίο δεν επηρέασε την
έκβαση του Πελοποννησιακού Πολέμου. Μέσα από το έργο του Θουκυδίδη όμως, αποκτά
ιδιαίτερη σημασία γιατί γίνεται αιώνια κατακραυγή ενάντια σε οποιαδήποτε επεκτατική
πολιτική και τονίζει την προσπάθεια ενός μικρού νησιού να διατηρήσει την ανεξαρτησία του.
- Χρονολογία σύνθεσης: πιθανότατα μετά το 404 π.Χ.
- Στον Διάλογο είναι εμφανής η κριτική του Θουκυδίδη στην επεκτατική πολιτική της Αθήνας. Ο
Θουκυδίδης στον Διάλογο κάνει μια σειρά από προβλέψεις που ενισχύουν την άποψη ότι
γράφτηκε μετά το 404 π.Χ. και ότι βάζει στο στόμα των ομιλητών του γεγονότα που ήδη
συνέβηκαν.
 Οι Μήλιοι γνωρίζουν ότι οι ουδέτερες πόλεις θα στραφούν εναντίον της Αθήνας.
 Η Αθήνα ενδέχεται να ηττηθεί.
 Διατυπώνεται η απειλή για μια νέα Σπαρτιάτικη εκστρατεία για να πάρουν με το μέρος τους
συμμάχους των Αθηναίων.
 Οι Μήλιοι γνωρίζουν ότι οι Αθηναίοι μετά την ήττα τους θα σωθούν από τους αντιπάλους
τους.

- Ομοιότητες της στάσης των Αθηναίων με τη σύγχρονη διεθνή πραγματικότητα: Οι ισχυροί

επιβάλλουν τη θέλησή τους στις αδύναμες χώρες
που θέλουν ακόμα να διατηρήσουν την
ουδετερότητά τους:
 η Γερμανία στον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο ήθελε
να κυριαρχήσει σ’ ολόκληρη την Ευρώπη
 πόλεμος στο Ιράκ και Αφγανιστάν από την
Αμερική
 τουρκική εισβολή στην Κύπρο

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ

Αποτελείται από τρία μέρη:

Mέρος Α΄: (§84 -91)

 Προκαταρκτικό μέρος: περιέχει το ηθικό πρόβλημα ανάμεσα στην δικαιοσύνη και τη βία.
 Οι Αθηναίοι εξηγούν πως συμφέρει και στα δύο μέρη οι Μήλιοι να παραδοθούν χωρίς αγώνα –
τα νομικά επιχειρήματα έχουν αξία μόνο όταν εκείνοι που τα επικαλούνται είναι περίπου
ισόπαλοι σε δύναμη. Αντίθετα ο ισχυρός επιβάλλει αυτά που θέλει με τη δύναμή του και ο
αδύνατος υποχωρεί όσο του επιτρέπει η αδυναμία του.
 Το πιο σημαντικό μέρος: διατυπώνεται η άποψη ότι η δύναμη και η βία καθορίζουν τις
ανθρώπινες σχέσεις - το μόνο που ισχύει είναι το δίκαιο του ισχυροτέρου.
8
  Οι Αθηναίοι έχουν αυτή την αρχή επειδή φοβούνται για ανυπακοή των συμμάχων τους 
λόγοι ασφαλείας – πρέπει να δείξουν τη δύναμή τους και άρα κανένας δε μπορεί να
περιφρονεί την εξουσία τους.
 Η πολιτική αυτή όμως είναι επικίνδυνη διότι δημιουργεί εχθρούς και διότι ο κατακτητής
απειλείται από τις δικές του κατακτήσεις.
 Με εισήγηση των Αθηναίων παραμερίζονται οι αρχές του δικαίου και η συζήτηση γίνεται με
βάση το κοινό συμφέρον και τη λογική των ωμών πολιτικών περιστάσεων.

Mέρος Β΄: (§92 - 100)

Αντίληψη του κοινού συμφέροντος
 Οι Αθηναίοι προσπαθούν να πείσουν τους Μηλίους για την αναγκαιότητα υποταγή τους.
 Οι Μήλιοι υποστηρίζουν τον σεβασμό της ελευθερίας και της ουδετερότητάς τους.
 Η συζήτηση γίνεται με βάση την αντίληψη του κοινού συμφέροντος που ο καθένας όμως
αντιλαμβάνεται διαφορετικά. Για τους Αθηναίους κοινό συμφέρον σημαίνει την υποταγή της
Μήλου για να αποδείξουν (οι Αθηναίοι) τη δύναμή τους. Για τους Μήλιους το κοινό συμφέρον
ταυτίζεται με το σεβασμό της ελευθερίας, κάτι που θα έδειχνε την καλή θέληση των Αθηναίων
προς όλους.

Mέρος Γ΄: (§101 - 113)

 Ψυχρή λογική του δυνατού ότι οι Μήλιοι δεν έχουν ελπίδες να γλιτώσουν στηριζόμενοι στην
τύχη, την ελπίδα, την τιμή και την εύνοια των θεών.
 Οι Αθηναίοι τονίζουν ότι όχι μόνο πρέπει να υποτάξουν τη Μήλο, αλλά μπορούν κιόλας να το
κάνουν.
 Τονίζεται η ψυχρή λογική του δυνατού σε αντίθεση με τη θαρραλέα στάση του αδύνατου που
με μόνο όπλο την ηθική δύναμη που πηγάζει από το δίκαιο του αγώνα του καταφεύγει σε
συναισθηματικούς υπολογισμούς για να αντισταθμίσει την υλική αδυναμία του.

Ο Θουκυδίδης συμπαθεί τους Μηλίους και προσπαθεί να δώσει ένα αιώνιο παράδειγμα ηθικής
αντίστασης ενός μικρού και αδύνατου νησιού που θέλησε να διατηρήσει την ελευθερία και την
ανεξαρτησία του ενάντια στην ωμή βία, τον κυνισμό και τη θέληση του ισχυρού.