Reforma walutowa

Władysława Grabskiego
– osiągnięcie, które nie
sposób przecenić
Miłosz Rak kl. 3D
 Reforma walutowa
Władysława Grabskiego

Skala Reformy Nowy Aspekt Polska

wyzwań nowego polski między- pełno-
rządu pieniądz narodowy prawnym
graczem
Skala wyzwań
Aby zrozumieć w pełni skalę wyzwań, w obliczu których
stanęła Polska pięć lat po odzyskaniu niepodległości,
musimy cofnąć się do 1918 r. Położenie odrodzonego
państwa było niełatwe pod każdym względem. Należało
scalić kraj złożony z „trzech nierównych połówek”, jak to
pięknie ujął Stefan Żeromski. A przecież odziedziczone w
spadku po rozbiorach różnice między poszczególnymi
zaborami stanowiły zasadniczą kwestię. Musiano stawić
czoła wyzwaniom związanym z odmiennością tradycji
politycznych, niespójnymi systemami gospodarczymi,
napięciami kulturowymi oraz religijnymi. Nie wolno
zapominać, że ziemie polskie zostały doszczętnie
zrujnowane w okresie I wojny światowej. Zdecydowana
większość terytorium II Rzeczypospolitej została
dotknięta działaniami zbrojnymi, a na sporym obszarze
walki miały charakter długotrwały.
Skala
wyzwań
Dlatego euforia upojenia
wolnością mieszała się ze
świadomością ogromu pracy, jaki
należy włożyć, by postawić
Rzeczpospolitą na nogi.
Pierwszorzędną ilustrację
takiego przekonania
odzwierciedliła powieść „Generał
Barcz” autorstwa Juliusza
Kaden-Bandrowskiego, wydana
w 1923 r., zawierająca słynne
słowa o „radości z odzyskanego
śmietnika”, który wspólnym
wysiłkiem „przemienimy w
salon”.
Skala wyzwań
Odrodzenie Rzeczypospolitej Polskiej
jesienią 1918 r. okazało się jedynie pierwszym
krokiem na drodze prowadzącej do
utworzenia stabilnego i trwałego
organizmu państwowego. Sytuacja
pozostawała daleka od stabilności.
Zagrożenie ze wschodu, które znalazło
uwieńczenie w krwawej wojnie polsko-
bolszewickiej, powstanie wielkopolskie,
spory plebiscytowe, zmagania o Śląsk
Cieszyński i Zaolzie, trzy powstania śląskie
oraz kwestia Gdańska i Wileńszczyzny – to
punkty zapalne, które stanowiły potężne
obciążenie i wyzwanie dla państwa.
Intensywne negocjacje dyplomatyczne
dopełniane były wysiłkiem zbrojnym.
Wskutek tych zmagań na wielu polach,
polskie granice zostały ustalone dopiero
w 1922 r.
Mimo problemów położenie międzynarodowe
Polski nie było takie tragiczne. Wszystkie trzy
państwa zaborcze poniosły klęskę, zmagając się z
różnymi problemami i chaosem wewnętrznym.
Spokoju brakowało jednak i w Polsce. Sytuacja
gospodarcza, społeczna, jak i polityczna była
niestabilna. Napięcia polityczne doprowadziły do
zabójstwa prezydenta Gabriela Narutowicza.
Spierano się o formy ustrojowe odbudowywanego
kraju. Na domiar złego kryzys gospodarczy i
postępująca inflacja zubożały społeczeństwo.
Dochodziło do prowokacji i zamachów. W
październiku 1923 r. Warszawą wstrząsnęła potężna
eksplozja. Najprawdopodobniej z inspiracji osób o
poglądach komunistycznych wysadzona została
prochownia zlokalizowana w Cytadeli, w wyniku
czego życie straciło trzydzieści osób. Na domiar
złego wybuchały masowe protesty. W listopadzie
1923 r. Polska Partia Socjalistyczna proklamowała
strajk generalny. Doszło do zamieszek w wielu
miastach, a ich najbrutalniejszym przejawem stały
się wydarzenia krakowskie. Starcia policji z
robotnikami na ulicach stołecznego grodu
kosztowały życie około trzydziestu istnień ludzkich.
 Skala wyzwań
Zjawisko hiperinflacji, które pojawiło się z pełną
mocą w 1923 r., podkopało ostatecznie stabilność
gospodarczą państwa. Upadały kolejne rządy,
a równowaga państwa została zachwiana. W obliczu
tej dramatycznej sytuacji powstał rząd, na czele którego
stanął Władysław Grabski. Okazał się kandydatem
kompromisowym, nieuwikłanym w bieżące konflikty
partyjne. Dlatego też zdołał uzyskać aprobatę wszystkich
stron.
Reformy
nowego rządu
Plan działań nowego rządu obejmował nałożenie danin
majątkowych, urealnienie podatków (obliczanie ich
poziomu w relacji do walut wymienialnych), walkę z
inflacją oraz sanację systemu bankowego. Poczyniono
także radykalne oszczędności, zlikwidowano kilka
ministerstw, ograniczono inwestycje. Wprowadzono
stanowisko nadzwyczajnego komisarza
oszczędnościowego. Niecierpiącą zwłoki naprawę Skarbu
Państwa traktowano jako zadanie najwyższej wagi,
dlatego też rząd wystąpił o pełnomocnictwa
umożliwiające wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy w
kwestiach związanych bezpośrednio z reformami. Sejm
wyraził zgodę na takie rozwiązanie.
Reformy nowego rządu
Panowała świadomość, że w dziele naprawy Skarbu Państwa
Polacy zdani są przede wszystkim na własne siły. Premier
przeciwny był zaciąganiu pożyczek zagranicznych, które
zostałyby obarczone ryzykiem podejmowania zobowiązań
niebezpiecznych dla suwerenności młodego państwa. Nie
zgadzano się na żadne koncesje polityczne. Grabski był
szczególnie uczulony na sugestie wprowadzenia ograniczeń
finansowania armii, które niejednokrotnie słyszał z ust
zagranicznych konsultantów. Zapisał w swoich
wspomnieniach: „Zawsze wydawało mi się to wysoce
podejrzane, gdy różni finansiści zagraniczni troszczyli się
przede wszystkim o to, czy Polska nie ma za wysokiego
budżetu wojskowego. Nasze wydatki na ten cel istotnie były
stosunkowo dość znaczne, ale to nasza sprawa. Gdyby nas
stać było, powinniśmy byli jeszcze więcej wydawać na
wojsko, a głównie na nasze pogotowie wojenne, bo ono jedno
zadecyduje w czasie, który nastąpić kiedyś może, o tym dla
nas nieubłaganym przeznaczeniu losu >>być lub nie być<<. W
radach finansistów zagranicznych widziałem nie troskę o to,
czy nas stać, czy nie stać na wydatki wojskowe, tylko niechęć
do tego, że w ogóle w ich mniemaniu zbyt dużo na wojsko
wydajemy i mamy go zbyt wiele”.
 Reformy
nowego rządu
Wszystkie powyższe czynniki
spowodowały, że reforma musiała
zostać dokonana ze środków obywateli.
I tak się właśnie stało. Wprowadzono
podatek majątkowy, którym obciążono walut, ale spełniło swój cel. Doprowadziło
przemysł, właścicieli spółek
handlowych, gospodarstw rolnych oraz
posiadaczy nieruchomości o wartości
przekraczającej 10 000 franków
szwajcarskich. Sejm uchwalił ustawę o
naprawie Skarbu Państwa i reformie
walutowej. Na początku stycznia 1924 r.
jeden dolar kosztował prawie 10 mln
marek polskich, co oznaczało, że w
ciągu pięciu lat jego cena wzrosła
kilkanaście tysięcy razy!
Aby ukrócić dalsze działanie spekulacyjne i
grę na zniżkę marki zdecydowano się
podjąć działania interwencyjne. Polska
Krajowa Kasa Pożyczkowa – instytucja
pełniąca wówczas funkcję banku
emisyjnego – rozpoczęła skup marek
polskich za dolary. Wprawdzie było to
posunięcie obarczone ryzykiem, gdyż
groziło szybkim uszczupleniem zapasów
to do stabilizacji waluty polskiej, a
posiadacze dużych zasobów dolarów
zaczęli odsprzedawać swoje walory,
obawiając się strat. Zaprzestano emisji
marek polskich, a także zgromadzono
rezerwy walut obcych mających stanowić
zabezpieczenie, by z powodzeniem
rozpocząć prace nad wdrożeniem nowej
jednostki monetarnej.
 Ustawa sejmowa o naprawie
Skarbu Państwa i reformie
walutowej z 11 stycznia 1924 r.
Nowy polski pieniądz przewidywała znaczne
podniesienie podatków
bezpośrednich, korektę stawek
celnych, zdecydowane
oszczędności budżetowe oraz
obowiązek scedowania na
samorządy odpowiedzialności za
wiele dziedzin, które wcześniej
znajdowały się w domenie
organów państwa. Wykazano
ogromną determinację przy
egzekwowaniu zobowiązań
podatkowych. Wreszcie w kwietniu
1924 r. nastał długo oczekiwany
dzień debiutu Banku Polskiego
i złotego.
 Nowy polski pieniądz
Nowy polski pieniądz został oparty na parytecie
złota i walut wymienialnych. 1 złoty stanowił
równowartość 9/31 g złota, 100 zł odpowiadało
wartości jednej uncji trojańskiej, zaś za 3000 zł
można było stać się właścicielem jednego
kilograma tego cennego kruszcu. Dolar wart był
5,18 zł, a polski pieniądz został związany z
frankiem szwajcarskim. Zabezpieczenie złotego
stanowił zapas złota o wartości ponad 80 mln zł
oraz walut wymienialnych stanowiących
odpowiednik około 200 mln zł. Marka została
wycofana z obiegu. Kurs wymiany ustalono na 1
800 000 marek polskich za 1 zł.
W dniu inauguracji nowej instytucji 28
kwietnia 1924 r. Grabski odsłonił tablicę
pamiątkową w budynku Banku Polskiego,
na której znalazły się słowa: „Państwo
Polskie, powołując do życia w 1924 Bank
Polski, jako ostoję ładu pieniężnego w
Kraju, jako wyraz dotychczasowej
łączności z przedwiekową instytucją tejże
nazwy, wyraża wdzięczność licznym
obywatelom, którzy nie szczędzili ofiar na
Skarb Narodowy”.
 Aspekt międzynarodowy
Ważnym, a często pomijanym znaczeniem reformy
walutowej był jej aspekt międzynarodowy, a którego stawkę
stanowiła pozycja Polski w Europie. W 1918 r. dokonała się,
zgodnie ze słowami Wiktora Sukiennickiego, polskiego
sowietologa, prawdziwa rewolucja geopolityczna o
niewyobrażalnych konsekwencjach. Wydarzenia wielkiej
wojny przywróciły państwowość polską na mapę, ale w
oczach naszych sąsiadów – głównie Sowietów i Niemców –
mieliśmy okazać się jedynie efemerydą. Jak pisał Stalin:
„Rzeczpospolita stanowiła cienkie przepierzenie między
bolszewicką Rosją, a Europą Zachodnią, której trzeba było
przynieść ogień rewolucji”. W Niemczech zaś kraj nasz
postrzegany był jako państwo sezonowe – Saison Staat. Dla
Niemców było aktem szokującym, że powstała niezależna
Polska, która upomniała się o ziemie zagarnięte przez Prusy.
Twórca Reichswehry, siły zbrojnej Republiki Weimarskiej,
generał Hans von Seeckt określał Rzeczpospolitą jako
„złodzieja ziemi niemieckiej”.
 Aspekt
między-
narodowy
Sukces reform Władysława
Grabskiego udowodnił, że
państwo polskie okrzepło i stało
się pełnoprawnym graczem na
arenie międzynarodowej.
W Europie zrozumiano, że
stanęliśmy na nogi i okazało się,
że trzeba się z nami liczyć.
Polska
pełnoprawnym
graczem
 Sukces reform Władysława Grabskiego udowodnił, że państwo
polskie okrzepło i stało się pełnoprawnym graczem na arenie
międzynarodowej. W Europie zrozumiano, że stanęliśmy na nogi i
okazało się, że trzeba się z nami liczyć.

Działania rządu Grabskiego były wyrazem wysiłku Polaków, a ich

efekty – bez wątpienia – trwałym osiągnięciem II Rzeczypospolitej.
Reforma skarbowa i walutowa, która się dokonała własnymi siłami,
dzięki wyrzeczeniom całego społeczeństwa ukształtowała
gospodarcze fundamenty państwa na kolejne 15 lat. Udało się
zbudować silny organizm państwowy, który stał się emanacją
pragnienia Polaków, by żyć w wolnym i niezależnym państwie. Choć
1939 r. zepchnął nas w otchłań II wojny światowej na skutek
wspólnego uderzenia dwóch totalitaryzmów, to jednak fakt, że wciąż
odwołujemy się do dziedzictwa II RP i czerpiemy z dorobku tamtego
okresu, najlepiej świadczy o dokonaniach pokolenia, do którego
należał Władysław Grabski.
Dziękuję za
uwagę!
Miłosz Rak kl. 3D