T.C.

MARMARA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

ATIKLARDAN BYOGAZ RETMNN NCELENMES

Abdulcelil BUUTEKN (Makine Teknik retmeni,MSc.)

DOKTORA TEZ
MAKNE ETM ANABLM DALI

DANIMAN Prof. Dr.A. Korhan BNARK

STANBUL 2007

T.C. MARMARA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

ATIKLARDAN BYOGAZ RETMNN NCELENMES

Abdulcelil BUUTEKN (141201720030246)

DOKTORA TEZ
MAKNE ETM ANABLM DALI

DANIMAN Prof. Dr.A. Korhan BNARK

STANBUL 2007

T.C. MARMARA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

KABUL VE ONAY BELGES

ATIKLARDAN BYOGAZ RETMNN NCELENMES
Abdulcelil Buutekinnin Atklardan Biyogaz retiminin ncelenmesi isimli Doktora tez almas, M.. Fen Bilimler Enstits Ynetim Kurulunun. 12 Kasm 2007 tarih ve.. ...Sayl karar ile oluturulan jri tarafndan Makine Eitimi Anabilim Dal Makine Eitimi Programnda DOKTORA Tezi olarak Kabul edilmitir. Danman : Prof . Dr. A. Korhan BNARK (Marmara niversitesi) ye ye ye ye : Prof. Dr. Osman ISIKAN (Marmara niversitesi). ... : Prof. Dr. smail TEKE (Yldz Teknik niversitesi).. : Prof. Dr. Nurkan YAIZ(stanbul niversitesi)........ : Prof. Dr. smail EKMEK (Marmara niversitesi).

Tezin Savunulduu Tarih : 12/11/2007

ONAY
M.. Fen Bilimler Enstits Ynetim Kurulununtarih ve Sayl karar ile Abdulcelil BUUTEKNnin Makine Eitimi Anabilim Dal, Makine Eitimi Programnda Doktora (Dr, PhD.) derecesi almas onanmtr. Marmara niversitesi Fen Bilimler Enstits Mdr Prof. Dr. Sevil NAL

NSZ
Son yllarda sanayi ve tarmsal alanlarn gelimesiyle atk miktarlar da nemli seviyelerde art gstermitir. Bu atklarn doru parametreler ile deerlendirilmesi yeni enerji kaynaklarnn retimi iin nemlidir. Bu atklarn anaerobik ortamda belirli snr artlarnda fermente edilmesi sonucu biyogaz retilmektedir. lkemizde 1980'li yllarda alternatif enerji araylar iinde gndeme gelen biyogaz, yaygn olmamak zere 2000 ylndan itibaren baz blgelerimizde tezekten elde edilerek evsel kullanma ynelik uygulamalarla gndeme girmitir. Bu almann amac, lkemizde potansiyeli yksek olan ve biyogaz retiminde en elverili hammadeleri ierisinde bulunan sr atnn, imal edilen biyogaz artlandrcsnda, ayn snr artlarnda farkl kartrclarla biyogaz retim oranlarn incelemek olmutur. Bu almada bana bilgi desteinde bulunan Orta Dou Teknik niversitesi Kimya mhendislii blmnden Sayn Yusuf ULUDAA ve Kerim YAPICIya Deneylerde kullandm atklarn kimyasal ve fiziksel analizleri yapan Zeynep YURTMANa, Marmara niversitesi Makine Mhendislii blmnden retim Grevlisi Mustafa YILMAZa bu tez almas sresince deerli fikirleri ile almam ynlendiren Sayn Prof. Dr. smail TEKEye Drt yllk lisans ve yksek lisans da beni yetitiren ve bu projenin gerekletirilmesinde byk sabr gsteren Sayn Prof. Dr. Osman ISIKANa ve tez hocam Sayn Prof. Dr. A. Korhan BNARKa ve gaz analizinde bana yardmc olan Makine Mh. Gazi OBANa teekkr bir bor bilirim. Son olarak; hayatm boyunca benden yardm ve desteklerini esirgemeyen Anne ve Babama sonsuz teekkrlerimi sunarm. Ayrca deerli eime de alamalarm boyunca gsterdii sabrdan dolay teekkr ederim.

EKM, 2007

Abdulcelil BUUTEKN

NDEKLER

SAYFA NSZ....................................................................................................... I NDEKLER.. ZET ABSTRACT YENiLK BEYANI. SEMBOL LSTES.. KISALTMALAR EKL LSTES II IX XI XIII XIV XVI XVII

TABLO LSTES XXI BLM I. GR VE AMA.

I. 1. GR.. I. 2. ALIMANIN AMACI 1 1 3 4 4 4 5 7 7 8 10

BLM II. GENEL BLM.

II.1. GENEL BLGLER. II.1.1. Biyogazn Tarihesi. II.1.2. Dnyada ve Trkiyede Biyogaz II.1.3. Biyogazn Tanm ve Oluumu.. II.1.3.1. Biyogazn Kimyasal Oluumu. II.1.3.2. Fermantasyon ve Metan Oluumu II.1.3.2.1. Birinci Kademe

II

II.1.3.2.2. kinci Kademe II.1.3.2.3. nc Kademe... II.1.4. Buswell Eitlii. II.1.5. Biyogazn Bileenleri, zellikleri ve Kullanm Alanlar II.1.5.1. Biyogazn Teknik zellikleri .. II.1.5.2. 1 m Biyogazn zellikleri . II.1.5.3. Biyogazn Avantaj ve Dezavantaj.. II.1.5.4. retilen Biyogaz Miktarnn llmesi II.1.5.5. Biyogazn depolanmas .... II.1.5.6. Biyogazn iindeki CO2 ve H2S bertaraf........ II.1.5.6.1. Biyogazn iindeki CO2 bertaraf. II.1.5.6.2. Biyogazn iindeki H2S bertaraf. II.1.5.7. Biyogazn Kullanm.. II.1.5.7.1. Biyogazn Motorlarda Kullanm II.1.5.7.2. Biyogazn Evsel Cihazlarda Kullanm II.1.6. Biyogaz retimini Etkileyen Faktrler. II.1.6.1. Biyogaz Tesisinde Kullanlacak Materyal ile ilgili Faktrler................. II.1.6.2. Biyogaz Sistemindeki retele ilgili zellikler.. II.1.7. Fermentasyon esnasnda biyogaz retimini etkileyen faktrler.. II.1.7.1. Scaklk II.1.7.2. Hammadde Konsantrasyonu II.1.7.3. Ykleme Oran II.1.7.4. Alkoyma (Bekleme) Sresi. II.1.7.5. Reaksiyon Ortam. II.1.7.6.1.Metan Bakterileri iin Uygun Eko Sistem. II.1.7.7. Karbon Nitrojen Oran. II.1.7.8. pH. II.1.7.9. Kartrma. II.1.7.10.Gobar Su oran. II.1.7.11. Uucu Asitler..
3

11 11 12 12 13 14 15 16 17 18 18 19 19 19 21 24 24 24 25 25 26 26 27 27 28 29 29 30 31 31

II.1.6.3. lem Sreci ile ilgili zellikler 24

II.1.7.6. Bakteriler.. 27

II.1.7.9.1. Kartrmann Avantajlar... 31

II.1.7.12. Kat erii.. 32

III

II.1.7.13. Kimyasal Oksijen htiyac (KO) II.1.7.14. Zehirli Materyaler . II.1.7.15. Toksitler.

32 32 32

II.1.8. Biyogaz retiminde Kullanlan Organik Atk Maddeler. 33 II.1.8.1. Hayvansal Atklar.. 34 II.1.8.2. Bitkisel Atklar. II.1.8.4. Gda Atklarndan Biyogaz retimi................. II.1.9. Biyogaz retiminde ve Sonras Bulama Kokusu... II.1.10. Biyogaz ve evre... II.1.11. Biyogaz retecinin Blmleri..... II.1.11.1. Fermantasyon Tank.. II.1.11.2. Hammadde Giri Borusu... II.1.11.3. Atk k Borusu.. 35 37 37 38 39 39 40 40 II.1.8.3. Organik erikli ehir ve Endstriyel Atklar.. 36

II.1.11.4. Fermentr.. 40 II.1.11.5. Oynar Kapak ve Gaz Alma Borusu 40 II.1.11.6. Istma Dzenekleri. 41 II.1.11.7. Kartrma Dzenekleri. 41

II.1.11.8. Dolum ve Boaltm Dzenekleri 41 II.1.11.9. Gazometre.. II.1.12. Biyogaz retim Sistemleri....... II.1.12.1. Beklemeli Sistemleri..... II.1.12.2. Srekli Yklemeli Sistem...... II.1.13. Fermentr Besleme Yntemleri....... II.1.13.1. Srekli Fermantasyon.................... 42 42 42 42 43 43

II.1.13.2. Beslemeli Kesikli Fermantasyon... 43 II.1.13.3. Kesikli Fermantasyon.... II.1.14. Biyogaz retim Tesislerinde kan Gbrenin lenmesi ve Kalitesi. 43 43

II.2. KONUYLA LGL YAPILAN ALIMALAR 45

IV

II.2.1. Kullanlan Atn Cinsi Fermenter Scakl ve Bekleme Srelerine Gre Yaplan almalar 45

II.2.2. Kullanlan Atn Kartrlmasyla lgili almalar

52 56 56 56 58 58 58 59 59 59 60 60 61 61 64 64 65 65 65 66 66 66 67 70

BLM III. DENEY CHAZI VE GVENRLK DENEY

III.1. DENEY CHAZI. III.1.1. Deney Donanm III.1.2. Istma Sistemi. III.1.2.1. Dijital Termostat.. III.1.2.2. Istc Rezistans.... III.1.2.3. Is Datc Fan III.1.2.4. Is Datc Menfez. III.1.2.5. Dijital Termometre.. III.1.3. Kartrma sistemi.. III.1.4. Fermenterler(rete). III.1.5. Veri lmleri.... III.1.5.1.Biyogaz retim Miktarnn lm... III.1.5.2.Gaz Depolama.... III.1.5.3. Metan (CH4) lm.. III.1.5.4. pH lm.. III.1.5.5. Atklarn Kimyasal analizi... III.1.6. l Cihazlarnn Kalibrasyonu. III.2. CHAZIN GVENRLK DENEY.. III.2.1. Atn Hazrlanmas. . III.2.1.1 Atn Hazrlanmas III.2.2. Deney Sonular III.2.3. Biyogazn Yaklmas.

BLM IV. BYOGAZ RETMNDE ATIK KARITIRMA, KARITIRICI SSTEMLER

IV.1. BYOGAZ RETMNDE ATIK KARITIRMA. IV.1.1. Atk Kartrma Sistemleri. 71 71 71

IV.1.1.1. Pasif Kartrma sistemleri.. IV.1.1.2. Aktif Kartrma sistemleri.. IV.1.2. Biyogaz retiminde Atk Kartrmann Sebepleri .. IV.1.2.1. Kartrmann Avantajlar.. IV.1.3. Biyogaz tesislerinde Kullanlan Kartrclar ve Montaj ekileri IV.2. KARITIRICI SSTEMLER... .. IV.2.1. Kartrclarn Kullanm Alanlar... IV.2.2. Kartrc Kullanm ve Dizayn Amalar.. IV.2.3. Kartrc Sistemler.. IV.2.3.1. Tank... IV.2.3.2. Engeleyici(Baffle)...... IV.2.3.3. Kartrc Kanatlar.... IV.2.3.3.1. Radiyal Kanat eitleri... IV.2.3.3.2. Eksenel Kanat eitleri... IV.2.3.4. Kartrma Sistemlerinin Istlmas..... IV.3. RUSHTON VE T TP KARITIRICILAR VE MODELLENMES IV.3.1. Rushton Kartrc. IV.3.1. Deneyde Kullanlan Standart Rushton Kartrcnn Detayl Geometrisi ve llendirme ......................................... IV.3.2. T Kanat Kartrc....................................... .. IV.3.2.1. Deneyde Kullanlan T Kanatl Kartrcnn Detayl Geometrisi ve Montaj

71 71 71 72 72 75 75 75 75 75 76 76 77 77 77 79 79

80 82

82

IV.3.3. Star-CD Paket program ve Deneyde kullanlan standart Baffl Rushton ve T kanatl kartrclarn Star-CD Paket programnda modellenerek performansnn incelenmesi.. 83 IV.3.3. 1. Desteklenen Ak rejimleri ve artlar... IV.3.3. 2. Fiziksel Modeller... IV.3.3. 2.1. Kimyasal Reaksiyon ve Yanma. IV.3.3. 2.2. Is ve Ktle Transferi..
VI

84 84 84 84

IV.3.3. 2.3. ok Fazl Aklar.... IV.3.4. Hesaplamal Akkanlar Dinamii....................................... .. IV.3.4.1.CFD ilemleri...................................... IV.3.4.1.1.n lemci...................................... IV.3.4.1.2.zm............................................ IV.3.4.1.3.leri leme.............................................. IV.3.4.2.Sonlu Hacimli Metod.................................. Rushton ve T kanatl kartrclarn Star-CD Paket programnda performansnn incelenmesi........................................ .

85 85 86 87 87 88 88

IV.3.3. 2.4. Euler ki-Faz Ak Modelleri.. 85

IV.3.5. Hesaplamal Akkanlar Dinamii (CFD) ile Deneyde kullanlan standart 90

IV.3.5.1. Deneyde kullanlan standart Rushton kartrcnn Star-CD Paket programnda performansnn incelenmesi . 91 IV.3.5.2. Deneyde kullanlan T kanatl kartrcnn Star-CD Paket programnda performansnn incelenmesi 96

BLM V.DENEYSEL ALIMALAR VE BULGULAR...

V.1. DENEYSEL ALIMALAR. V.1.1. Deneylerde Kullanlan Atk ve Temini.. V.1.1.1. Deneylerde Kullanlan Atk... V.1.1.2. Deneylerde Kullanlan Atn Temini.... V.1.1.3. Deneylerde Kullanlan Atn Hazrlanmas. V.1.1.3.1.Bulamacn Viskozitesi ve Nem. V.1.1.3.2. Atn Sulandrlmas....

99 99 99 99 99 99 99 100

V.1.1.4. Deneylerde Kullanlan Atn Kimyasal ve Fiziksel Analizleri . 100 V.1.2. Deneylerde Kullanlan Fermenterler.. 101 V.2. DENEYSEL BULGULAR... 102

BLM VI. SONULAR VE NERLER.. 110 KAYNAKLAR.. 113

VII

EKLER..

126

EK A: Termometre Kalibrasyon Sertifikas............................................................. 127 EK B: Manometre Kalibrasyon Sertifikas.. EK C: pH Kalibrasyon Sertifikas... EK D: Dijital Termostat Sertifikas. EK E: Deneylerdeki gnlk biyogaz, pH ve % metan orannn saysal deerleri 128 129 130 131 133

ZGEM..

VIII

ZET
ATIKLARDAN BYOGAZ RETMNN NCELENMES
Gelien teknoloji ve nfusla birlikte artan enerji ihtiyac yenilenebilir enerji kaynaklarn nemini artrmtr. Bu yenilenebilir enerji kaynaklarndan bir tanesi de, atklarn deerlendirilmesiyle retilen biyogazdr. Biyogazn retiminin verimliliini etkileyen birok parametreler (atk cinsi, scaklk, kartrma, pH, bekleme sresi) vardr. Bunlardan en nemlilerinden bir tanesi de atn kartrlmasdr. Bu almada; Marmara niversitesi T.E.F Makine Eitimi Blm Laboratuarlarn da biyogaz retim snr artlarn salayan, biyogaz retim artlandrcs imal edilerek, atk kartrmann biyogaz retimine etkisi incelenmitir. Kartrma sistemi olarak, 2 d/h ve 30 d/d manyetikli mekanik kartrma sistemi tercih edilmitir. Mekanik kartrma sistemlerinde, kartrclar kanat yaplarna gre farkllklar gstermektedir. Deneylerde kartrmasz (F1), ift kanatl kartrc (T kartrma) (F2) ve 6 kanatl Rushton kartrc (Rushton kartrma) (F3), gibi farkl kartrma dzeneinin hazrland fermenterler kullanlmtr. Bu fermeterlerin iindeki kartrclarn, reaksiyon esnasnda atn yatay ve dikey konumlarndaki vektrel hz dalmlar ve scaklk dalm STAR-CD programnda belirli snr artlarda modellenmitir. Yaplan modelleme sonucunda, Rushton kartrcsnn, fermenterin iindeki ata her noktada youn bir hareketlilik kazandrd ve atn zerindeki scaklk dalmnn homojen olduu, fakat ift kanatl kartrcda, attn hareketlerinin ok yava, hatta baz blgelerde hi hareketlilik gzlenmemitir. Bykba hayvan atnn hazrlanmas ve kimyasal analizler sonrasnda,

fermenterlere ayn miktarlarda, 36 oC ve 45 gn snr artlarnda biyogaz artlandrcsna

IX

konularak gnlk biyogaz retim miktarlar, %lik metan ve pH incelenerek grafikler izilmitir. Deneyler sonucunda kartrma ve attn iindeki scaklk dalmnn homojen olduu, Rushton kartrcl fermenter, kartrmasz fermenterden %30, ift kanatl kartrcdan %15,4 daha verimli olduu belirlenmitir. Ayrca ift kanatl fermenter, kartrmasz fermenterden % 16,6 daha verimli olduu belirlenerek biyogaz retiminde atn kartrlmasnn biyogaz retimine olan etkisi incelenmitir. EKM 2007 Abdulcelil BUUTEKN

ABSTRACT
INVESTIGATION OF BIOGAS PRODUCTION FROM WASTE PRODUCT
Power need, increased with improved technology and population, made renewable resources much more important. One of these renewable energy resources is produced by processing waste product. There are a lot of parameters (type of waste product, temperature, mixing, pH, waiting time etc.) effecting the performance of biogas production. One of the important parameters is the waste product mixing. In this work, biogas production to become conditioned, providing boundary conditions of biogas production, is built in laboratories of Technical Education Faculty of Marmara University. Effect of mixing on biogas production is investigated. As a mixing system, a magnetic mechanic mixing system having the properties of 2 min/hour and 30 rev/min is selected. In mechanical mixing systems, there are several different mixers according to the blade type. Digesters having three different type mixers, without mixing (F1), T profile blade type mixer (F2) and Buffle 6 blade Rushton mixer (F3), are used in experiments. Active and passive mixers in these digesters are modeled by Star-CD software for determined boundary conditions. Then, velocity vector distribution of waste products flow during process for horizontal and vertical positions and temperature distribution in waste are obtained. As a result, it is observed that Buffle 6 blade Rushton mixer gives much more movement to waste at each point in digesters and temperature distribution is homogenous. On the other hand, it is observed that T profile blade type mixer gives less movement and besides, in some region couldnt give any movement.

XI

Waste of cattle is used in experiments. Some amount of waste is put into digesters and those digesters are stored in biogas to become conditioned at same conditions for 45 days and 36 C. At each 24 hour period, amount of biogas production and pH value are measured as Methane percentage and graphs of these data are evaluated. Results of experiments show that digester (F3) having rushton mixer is more efficient (about %30) than digester (f1) without mixing and is more efficient (about %15,4) than digester (F2) having T profile blade type mixer. Also, it is observed that T profile blade type mixer is more efficient (about % 16,6) than digester ( F1) without mixing.

October, 2007

Abdulcelil BUUTEKN

XII

YENLK BEYANI
ATIKLARDAN BYOGAZ RETMNN NCELENMES
Kat organik atklardan, anaerobik ortamda biyogaz retimi ok farkl sistemler (reteler, tesisler, deneysel sistemler vb.) ve farkl snr artlar (Kimyasal ve fiziksel zellikler, ortamn scakl, kartrma modeli, kartrma hz, pH, rete modeli, ykleme modeli, bekleme sresi, atk cinsi vb.) gibi parametrelere baldr. Atklardan verimli bir ekilde biyogaz retimi iin en nemli parametre kartrma ve stma sistemidir. Gnmze kadar yaplan almalarda ok farkl kartrc modeleri (ok kanatl, ift kanatl, helezonik vb.) ve kartrma sistemleri (mekanik kartrma, atn sirklsyonu, fermenterin el ile alkalama, retilen biyogazn tekrar sisteme verilmesi vb.) almada uygulanarak deneyler yaplmtr. Bu almada, termofilik ve mezofilik scaklklarda biyogaz retim snr artlarnn maksimum ve minumum noktalarda ayarlanabilen deney cihaz imal edilerek, anaerobik ortam salanabilmesi iin 4 baffle 6 kanatl rushton ve ift kanatl kartrclar manyetik mekanik kartrma sistemi kullanarak, farkl modellerdeki (kartrmasz, T kartrma ve Rushton kartrma) (2 d/h 30 d/d) kartrclarn bykba hayvan gbresinden biyogaz retim miktarlar tespit edilmitir. Ayrca STAR-CD akkan programnda ift kanatl kartrc, 4 baffle 6 kanatl rushton kartrc ve fermenterler, belirli snr artlarda modellenerek hazr paket programnda, belirlenen snr artlarnda kartrclarn yatay ve dikeydeki vektrel hz hareketleri ve atn iindeki scaklk dalmlar incelenerek fotoraflar ekilerek kartrma modeli, kartrc ve kanat ekli, kartrma sresi ve kartrma hz ve atn iindeki scaklk dalmnn biyogaz retimine olan etkileri incelenmitir. EKM, 2007 Prof. Dr. A.Korhan BNARK Abdulcelil BUUTEKN birok

XIII

SEMBOL LSTES

CH4 CO2 C/N d dev DT D Dd Dh Ds F1 F2 F3 h hy H2 H2S H HI H L N2 NaCI NH3 P r T V

: Metan : Karbondioksit : Karbon Azot Oran : Zaman (dakika) : Devir :Fermenter ap : Kartrc ap : Disk ap : Disk gvde ap :Disk aft ap : Kartrmasz Fermenter 1 : T Kartrmal Fermenter 2 : Rushton Kartrmal Fermenter 3 : Zaman (saat) : 100 lk PVC borunun ykselme miktar (mm) : Hidrojen : Hidrojen slfr : Kanat ykseklii (cm) / Biyogaz miktar (m3) : Akkan(Atk) ykseklii : Kartrcnn fermenter tabanndan ykseklii : Uzunluk / Litre/ Kanat genilii : Azot : Sodyum Klorr : Amonyak : Basn ( mbar ) : 100 lk PVC borunun yar ap : Scaklk ( 0C ) : Hacim (lt)
XIV

W X O2

: Baffle genilii(mm) : Disk kalnl(mm) : Sabit Say : Oksijen : ap

XV

KISALTMALAR
CAD CFD EKA HAD KO LBR TK UKMO : Computer-Aided Design : Computational Fluid Dynamic : Evsel Kat Atk : Hesaplamal Akkanlar Dinamii : Kimyasal Oksijen htiyac : Leacging Bed Reactor :Toplam Kat : Uucu Kat Madde Oran : n keltme amuru

XVI

EKL LSTES
SAYFA
ekil II.1. Metan Fermantasyonunun Prensibi. ekil II.2. Farkl rnlerden Metan retim Oranlar ekil II.3. Organik maddelerin anaerobik arlarda sindirilmesi ekil II.4. Kompleks organik maddelerin basit organik maddelere dnmesi... ekil II.5. Metanogenik bakteri ekil II.6. Biyogaz iindeki CH4 ve CO2nin yzdelik oran ekil II.7. Biyogazn LPG ocaklarnda yaklmas ekil II.8. Borulardaki biyogazn hznn llmesi. ekil II.9. Kk lekli biyogaz miktar lm dzenei ekil II.10. Biyogazn depolanmas ekil II.11. Biyogaz ykama yntemi ekil II.12. Biyogazn motorlarda kullanm... ekil II.13. Biyogazn jeneratrlerde kullanm.. ekil II.14. Biyogazn Tarm, evre ve Enerji ile ortak kullanm. ekil II.15. Biyogazn evsel cihazlarda kullanlmas.. ekil II.16. Biyogazn retim ve kullanm alanlar.. ekil II.17. Gnmzde dnyada kurulu olan tesislerde kullanlan scaklk dalm ekil II.18. Mezofolik, Termofolik ve pisifolik scaklklarda metanogenislerin Byme oran ve Termofolik ve mezofolik scaklnn zamana gre deiimi ekil II.19. Metan reten bakterilerin dijital mikroskopta grnm ekil II.20. pH farkl deerlerdeki metan bakterisinin elektronik mikroskopla grntleri(10um).. 30 26 27 9 9 10 11 12 12 14 16 16 18 18 20 20 21 22 23 25

ekil II.21. Hayvansal atklar.. .. 34 ekil II.22. Tesiste kullanlan atn toplam kat oran.. 35 ekil II.23. Bitkisel atklar....... 35 ekil II.24. Organik erikli ehir ve Endstriyel Atklar 36

XVII

ekil II.25. Bakteri ve koku oluum safhalar.. 37 ekil II.26. lenmemi gbre ile ilenmi gbrenin evresel koku analiz resmi. 38 ekil II.27. Biyogaz ve evre 38 ekil II.28. Fotosentez Biyogaz Dngs 39 ekil II.29. Tesis atnn tarmda gbre olarak kullanlmas.. ekil II.30. retelerin temel iletim ekileri..... ekil II.31. Gbre ileme emas. ekil II.32. Tesis atklarnn ilenmesi..... ekil III.1. Deney cihazn oluturan elemanlar... 39 43 44 44 57

ekil III.2. Dijital termostat. 58 ekil III.3. Rezistans. 59 ekil III.4. Aksiyal kanal tipi fan. 59 ekil III.5. Menfez 59 ekil III.6. Mknatslarla kartrma sistemi. ekil III.7. Fermenter...... ekil III.8. Biyogaz lm dzenei... ekil III.9. Biyogaz lm dzenei... ekil III.10. Biyogaz lm dzeneindeki vakumun ykseklie bal olarak deiimi... 60 61 62 62 63

ekil III.11. Gaz lm cihaznn llendirilmesi.. 63 ekil III.12. Yksek bariyerli gaz torbas. 64 ekil III.13. Gaz analiz cihaz... 64 ekil III.14. Dijital pH metre 65 ekil III.15. Atn hazrlanmas.. ekil III.16. Atklardan alnan numuneler 66 66

ekil III.17. Literatr aratrmasna gre gnlk biyogaz ve pH miktar.. 67 ekil III.18. Deney cihaznda retilen gnlk biyogaz miktar. 68 ekil III.19. Deney de kullanlan bykba hayvan gbresinin gnlk pH deiimi... 68 ekil III.20. retilen biyogazn % CH4 (Metan) oran.. 68 ekil III.21. Gvenirlik deneyi ile rnek almann gnlk biyogaz miktarlarnn karlatrlmas. 69 ekil III.22. Deney cihaznn resmi 69 ekil III.23. Deneylerde elde edilen biyogazn yaklmas. 70 ekil IV.1. Alt ve st kartrmal ift kanatl kattrc, B kanatl ve helezon kartrc.. 72

XVIII

ekil IV.2. Alt ve st kartrmal ift kartrc 73 ekil IV.3. ift pervaneli kartrc ile yandan kartrmal.. 73 ekil IV.4. ok kanatl kartrc ile yatay kartrma sistemi... 73 ekil IV.5. Dikdrtgen fermenterde kanatl kartrc ile yatay kartrma sistemi... 74 ekil IV.6. Dikdrtgen fermenterde ok kanatl kartrc ile yatay kartrma sistemi.. ekil IV.8 Tank iindeki bafflerin gsterimi ekil IV.9 a ve b srasyla radiyal ve eksenel ak 74 76 76 ekil IV.7 Farkl ekillerde kartrmann yaplaca tank... 76

ekil IV.10. Radyal kartrclar... 77 ekil IV.11. Eksenel kartrclar.. 77 ekil IV.12. Kartrma sisteminin stlmas ekil IV.13.a Rushton kartrma sistemi, b rushton kartrma sistemindeki baffles larn gsterimi, c rushston kartrcsnn ak diyagram gsterilmektedir.. ekil IV.15. a ve b Standart baffl fermenter, kartrc ve kanatlarn detayl geometri tasarm.. ekil IV.16 Deneyde kullanlan Rushton kartrc ve fermenter lleri. 80 81 79 ekil IV.14 Bafflesz Rushton tipi kartrc.. 80 78

ekil IV.17. Deneyde kullanlan kartrc(Rushton), fermenter, Baffle ve motor montaj. 81 ekil IV.18. Deneyde kullanlan T kartrc ve fermenter lleri. 82 ekil IV.19. Deneyde kullanlan T kanat kartrcnn fermenter ve motor montaj.. 82 ekil IV.20. A Yzey mesh, B Kesit mesh 91 ekil IV.21. zmdeki iterasyon grafii. 92 ekil IV.22. Kartrma yaplrken akkann hidrostatik basnc 93 ekil IV.23. Kartrma yaplrken dikey scaklk dalm 93 ekil IV.24. Kartrma yaplrken yzeysel scaklk dalm 94 ekil IV.25. Kartrma yaplrken yzeysel vektrel hz dalm. 94 ekil IV.26. Kartrma yaplrken yzeysel vektrel hz dalm. 95 ekil IV.27. Kartrma yaplrken dikey vektrel hz dalm. 95 ekil IV.28. Kartrma yaplrken Atk ve fermenterin st ksmnn ayrm noktasnn izlenmesi 95 ekil IV.29. A Yzey mesh, B Kesit mesh 96 ekil IV.30. zmdeki iterasyon grafii. 96 ekil IV.31. Kartrma yaplrken akkann hidrostatik basnc. 97 ekil IV.32. Kartrma yaplrken dikey scaklk dalm. 97

XIX

ekil IV.33. Kartrma yaplrken yzeysel scaklk dalm 97 ekil IV.34. Kartrma yaplrken yzeysel vektrel hz dalm 98 ekil V.1.A ve B Deneylerde kullanlan fermenterler.. 101 ekil V.2 Atklarn retelerde grnm 101 ekil V.3. Kartrmasz fermenterden retilen biyogaz miktar. 102 ekil V.4. T kartrc fermenterden retilen biyogaz miktar... ekil V.5. Rushton kartrc fermenterden retilen biyogaz miktar ekil V.6. Kartrmasz, T kartrc ve Rushton Kartrc fermenterlerden retilen biyogaz miktar. 103 ekil V.7. Kartrmasz fermenterin pH deiimi 104 ekil V.8. T kartrc fermenterin pH deiimi 105 105 106 106 107 108 ekil V.9. Rushton kartrc fermenterin pH deiimi ekil V.10. Kartrmasz, T kartrc ve Rushton Kartrc fermenterlerin pH deiimi ekil V.11 Metan bakterilerinin reaktif aktivitelerinin (R), pH ile deiimi.. ekil V.13. T kartrmal fermenterde retilen biyogazn % CH4 oran.. 102 103

ekil V.12. Kartrmasz fermenterde retilen biyogazn % CH4 oran 107 ekil V.14. Rushton kartrmal fermenterde retilen biyogazn % CH4 oran ekil V.15. Kartrmasz,T kartrc ve Rushton Kartrc fermenterlerde retilen biyogazn % CH4 oran 108

XX

TABLO LSTES
SAYFA
Tablo II.1. Gelimekte Olan lkelerde Biyogaz Tesisi Says. Tablo II.2. Optimum Fermantasyon Koullar. Tablo II.3. Biyogazn bileenleri.. Tablo II.4. Biyogazn teknik zellikleri Tablo II.5. Basnlara gre biyogaz depolama sistemleri. Tablo II.6. Anaerobik Artmada eitli Engelleyicilerin Engelleme Seviyesi. Tablo II.7. eitli Kaynaklardan Elde Edilebilecek Biyogaz Verimleri ve Biyogazdaki Metan miktarlar. 36 Tablo III.1. Kimyasal analizlerde kullanlan yntemler.... 65 Tablo III.2. Literatr ve gvenirlik deneyinin snr artlar ve kimyasal analizler 67 Tablo IV.1. Rushhton tipi kartrcnn standartlara gre lleri..... 81 Tablo IV.2. Modellemedeki snr artlar 90 Tablo V.1. Deneyler de kullanlan atklarn kimyasal ve fiziksel zellikleri.... 100 5 7 13 13 17 33

XXI

BLM I.

GR ve AMA

I.1. GR
nsanlk tarihinin hibir dneminde enerji gz ard edilerek gelime olmamtr. Her ne ekilde olursa olsun ilerlemenin temel gc kesinlikle enerji olmutur. Gnmzde enerji kalknmln bir gstergesi kabul edilmekte, lkelerin gelimilii kii bana den enerji miktar ile llmektedir. Enerji temel iki kaynaktan salanmaktadr. Bunlar; yenilenemeyen ve yenilenebilen enerji kaynaklardr. Yenilenemeyen enerji kaynaklarnn sanayi devriminin balamasndan gnmze kadar bilinsizce tketilmesi tehlike anlarnn almasna sebep olmutur. En iyimser hesaplar bile yenilenemeyen enerji kaynaklarnn (Petrol, kmr, doalgaz v.b. ) yakn bir gelecekte tkeneceini gstermektedir. Oysa gelimeye paralel olarak enerji tketimi de artmaktadr. Bu durumda yenilenebilir enerji kaynaklarna ynelmek, dolays ile yenilenemeyen enerji kaynaklarnn tkenme srecini yavalatmak bir zorunluluk olmutur. Dnyada tm lkeler bu konuda youn abalar iindedirler.[1] Gnmzde enerjinin temini ve kullanm ok gl sosyal ve evresel etkilere sahiptir. Nfus art, lks yaant arzusu, maddi kazan, hareketlilik ve iletiim ile giderek artan saydaki insann bu arzulara kavumak iin malzemeye, teknolojiye ulamas beraberinde artan enerji talebini ve bu talebi karlamak iin de youn abalar getirmitir. Enerji tketiminin hzla artt ve bu alanda tketimin yksek boyutlara ulat gnmzde, insann ala geldii enerji kaynaklarnn yaknda bir gelecekte tkenecei gereini, bilimsel bulgular ortaya koymaktadr. 1

zellikle 1973 enerji krizinden sonra, ulusal ve uluslar aras enerji problemleri gnlk yaamn bir paras haline gelmi, alternatif (yenilenebilir) enerji kaynaklar zerine ok youn bir ekilde aratrmalara balanmtr. , Bu yeni enerji kaynaklarnn bulunmas, enerji teknolojisinin gelitirilmesi gelimi ve gelimekte olan lkelerde almalarn younlat alanlar olmutur. Bu alanlar temiz enerji kaynaklar olarak adlandrlan jeotermal, gne, rzgar, hidrojen, biyodizel ve biyogaz enerjileri son yllarda zerinde en ok durulan ve aratrlan konular oluturmaktadr.[2] zellikle yenilenebilir enerji kaynaklar enerji potansiyellerinin yannda evre ile uyumlu olular nedeniyle nemli bir ilgi oda olmaktadrlar. evresel sorunlar yaratan atklarn ilenerek zararsz hale getirilmesi ve enerji eldesin de kullanlabilmesini salayan biyogaz teknolojisi, yenilenebilir enerji retiminde nemli bir rol oynamaya adaydr.[3] Gnmze dnyada biyogaz zerinde birok aratrmalar yaplm ve bunlarn bir ok ksm da olduka baarl olmutur. Biyogazn gnlk hayatmza daha ok girmesi iin dnya genelinde almalar devam etmektedir. Organik atklardan biyogaz retim verimlilii baz snr artlarna (scaklk, atk cinsi, kartrma vb) bal olarak deimektedir. Fermantasyon materyalinin reteci oluturan tm ksmlarda akclk zelliine sahip olmas gerekmektedir. Ayrca rete ierisinde materyalin homojen dalmas esastr. Parack byklnn olabildiince kk olmas da fermantasyon etkinliini artran nemli bir faktrdr. Materyal rete ierisinde kartrlmad durumda taban ve st ksmnda bulunan materyalin kelme nedeni ile kuru madde ierii orta ksma gre daha fazla olacaktr. Bu, bakterilerin faaliyetini azaltaca gibi st ksmda bulunan kuru madde ierii yksek olan ksm, atn i ksmlarnda oluan gazn darya kmasna engel olmaktadr.[4]

I.2. ALIMANIN AMACI

Marmara niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi, Makine Eitimi Blm Enerji Eitimi Ana Bilim Dal laboratuarnda biyogaz artlandrcs ve reteler tasarlanp imal edilmitir. Cihaz scakla bal olarak termofolik ve mezofolik artla da alan, zel manyetik kartrma dzeneine sahiptir. Ayrca alt adet fermantasyonun meydana gelecei 8 l lik reteler zel olarak plexsi glasstan imal edilmitir.[5]

Bu almada birinci aamada; 30 bykba hayvan kapasiteli iftlikte taze ve 4 oC saklanan atk laboratuar ortamnda belirli oranlarda su ile el matkabna zel dizayn edilmi rpc ile 5 dakika yksek hzda kartrma yapldktan sonra 1000 mlsi kimyasal oksijen ihtiyac (KO), toplam kat oran ve yzdesi ( TK, % TK), uucu kat madde oran ( UKMO), pH, C/N, younluu ve viskozitesi gibi kimyasal ve fiziksel zelik analizleri yaplmak zere laboratuara gnderilerek analiz yaptrlmtr.

kinci aamada; atk ayn aplara sahip retece ayn miktarda bykba hayvan gbresi ykleme yapldktan sonra 1.retece kartrma sistemi kullanlmadan (F1), 2. retece iki kanatl kartrc (F2) ve 3. retece mkemmel kartrma zelliine sahip Baffle Rushton trbin (F3), mezofolik ortamda (36 1 oC), ayn kartrma hznda 30 d/d, ayn kartrma sresi 2 d/h ve ayn bekleme srelerinde (gn) gibi snr artlarnda, atn younluuna ve 35
o

C deki viskozitesine ve kullanlan kartrclarn llerine bal olarak her bir kartrcnn

akkana kazandrd hareketi STAR CD akkan izleme programnda altrlarak vektrel hz dalmlar tespit edilerek kartrclarn performans ve verimlilikleri incelenmitir. nc aamada; birinci ve ikinci aamalardaki snr artlar salandktan sonra, reteler zel imal edilmi biyogaz artlandrcsna konulduktan 24 saat sonra gnlk olarak her bir retecin biyogaz retim miktar, retilen biyogazn ieriindeki % CH4 oran ve reaksiyon sresince pH deiimi grafik ve ekiller zerinde incelenerek, retelerde farkl ekillerdeki kartrclarla ve kartrma yaplamayan reteteki biyogaz retim miktarlar incelenmitir. Yaplan incelemeler yorumlanarak nerilerde bulunulmutur.

BLM II.

GENEL BLM
II.1. GENEL BLGLER
II.1.1 Biyogazn Tarihesi nsanolu 200 yldan daha fazla bir sredir biyogaz kullanmaktadr. Elektrik kullanmndan nce Londra da fosseptik ukurlardan alnan gaz ile sokak aydnlatmasnda kullanmlar ve gaz lambas ismini vermilerdir. Daha sonra dnyann pek ok yerinde stma, aydnlatma ve piirme amal kullanmlardr[6]. Biyogaz dediimizde ou metandan oluan gaz karm 17.yzylda bataklklarda fark edilmi ve bataklk gaz olarak adlandrlmtr. Daha sonralar 19. yzylda biyogazn, organik atklarn havasz artlarda bozunmalar ile olutuu belirlenmitir. Biyogaz konusundaki ilkyazlar 1682 ylnda Robert Boyle ve Denis Papin ile 1727 ylnda Stephen Hales tarafndan yazlmtr. 1895 ylarnda ngilizler biyogaz teknolojisini gelitirerek ok amal kullanmtr[7]. 1821 ylnda Avogadro CH4 metann simgesi olarak aklamtr. 1887 ylnda Popoff, Tappeiner ve Hoppe-Seylein sellozun paralanmas ve metan fermentasyonu zerine birer almalar bulunmaktadr. 1884de tannm bilim adam bakteriyolog Pastr at gbresinden biyogaz elde etmi ve bu gaz Paris caddelerinin aydnlatmasnda kullanmtr. 19551972 petrol fiyatlarnn dmesi biyogaza olan ilgiyi azaltmtr.

19731975 ylnda balayan petrol sknts ve dnyada enerji fiyatlarnn ykselmesi biyogaz konusunu tekrar gndeme getirmitir. Gelimi lkelerde ve onlarn nderliindeki gney lkeleri ve Dou Asya lkelerinde aratrma, demonstrasyon ve retim amal lkelerin kendi koullarna uygun biyogaz reteleri kurulmaya balanmtr. Almanya da 3 yl ierisinde 58 adet tesis kurulmutur. Ayn yl Avrupa Topluluu lkelerindeki tesis says da 300 bulmutur. 19851990 ylar arasnda biyogaz tesisi yapm yavalamtr. 1990 ylndan itibaren zellikle Almanyada enerji yasasndaki deiiklikler, konfermentasyon teknolojisindeki gelimeler, gaz motoru ve jeneratr ikilisinin kolay kullanm, H2Snin gaz ierisinden temizlenebilmesi biyogaz teknolojisinin tekrar kullanlmaya balanmasna yardmc olmutur. Gnmzde biyogaz teknolojisi enerji retiminin yan sra evre koruma asndan da byk neme sahip olduu iin bata gelimi lkeler olmak zere biyogaz konusunda byk gelimeler gstermektedir.[2] II.1.2. Dnyada ve Trkiyede Biyogaz Hayvansal atklardan yararlanlarak, ilk kez biyogaz retimi ngilterede gerekletirilmi ve elde edilen biyogazla 1985de Ekseter kenti caddeleri aydnlatlmtr. Bunu 1900de Hindistan Bombay da kurulan biyogaz retici izlemitir. 1900l yllarn ilk eyreinde biyogaz dnyada yaygnlamaya balamtr. Baz dnya lkelerinde biyogaz hakkndaki yapt almalar unlardr. Dnyada kurulu havan gbresinden biyogaz tesislerinin %80i inde, %10u Hindistan, Nepal ve Tayvanda ve geri kalan dier lkelerde kuruludur. eitli lkelerde kurulu biyogaz tesis dalm Tablo II.1 de verilmitir. Tablo II.1. Gelimekte Olan lkelerde Biyogaz Tesisi Says lkeler in Hindistan Kore Brezilya Banglade Nepal
*: Yars almyor.

Tesis Says

7.000.000 2.900.000 29.000 2300 566* 49500

Bangladete kurulu ou tesislerin almamasnn sebebi, izim, inaat ve bakm problemidir. Bangladeteki farkl uygulama otoritelerinin olmas bu durumu daha da olumsuz etkilemektedir. Mevcut halde idari ve teknik iyap bu sistemin gelimesini engellemektedir. Biyogaz tesislerinin yan sra, ebeke ile balantl alan p termik santralleri ile elektrik retimi salanabilir. Avrupa da yemek ve gbre artklarndan enerji aratrmalar gn getike artmaktadr. Danimarkada 19, Almanyada 11 ve svete 10 tane biyogaz retim tesisi yapm devam etmektedir.[8] Trkiye bir tarm ve hayvanclk lkesidir. Trkiyede biyogaz ile ilgili almalar 1957 ylnda balamtr. 1975 ylndan sonra Toprak su Aratrma Enstits ve 1980li yllarda Ky Hizmetleri Genel Mdrl kapsamnda yrtlen biyogaz retimi almalar uluslararas baz anlamalarla desteklenmi olmasna karn 1987 ylnda anlalmayan bir nedenle kesilmitir. 1957 ylnda Toprak ve Gbre Aratrma Enstitsnde balanmtr. O yllarda son derece hevesli bir kadro bu i iin alm, daha sonra 19631969 arasnda Eskiehir Blge Toprak su Aratrma Enstitsnde olay ilerlemitir. 1982de Trkiyede ciddi bir biyogaz projesi balatlm ve pilot uygulamalar gerekletirilmitir. Bu srada Trkiyenin biyogaz potansiyeli 2,83.9 milyar m3 olarak belirtilmitir. Daha sonra biyogaz, Merkez Toprak su Aratrma Merkezi Ankarada imdiki adyla Ky Hizmetleri Ankara Aratrma Enstitsnde alma alan olmutur. O tarihte, her ile 3 tane, blge merkezlerine 5 adet biyogaz tesisi kurulumu planlanm, iletmeye almtr. Bu srada da mevcut zel giriimlere kredi ve teknik yardm salanm. Fakat ne yazk ki tesisler iletilememitir. nk yeterli bir eitim, reticilere danacak kurum ya da kii bulunamamtr. Bu nedenle biyogaz retimleri olumlu bir sonu ile maalesef sonlanmamtr. Ky Hizmetleri Genel Mdrl konuya hala nem vermektedir. [9,10,11]

Gnmz de Trkiye de niversitelerin Teknik Eitim, Fen Edebiyat, Mhendislik Fakltelerinde ve Fen Bilimleri Enstitlerinde birok alma yaplmaktadr.[11] II.1.3. Biyogaz Tanm ve Oluumu Biyogaz, organik materyallerin (gbre, bitkiler, p, yemek art, kimyasal atklar, vb.) anaerobik koullarda biyokimyasal fermantasyon ve mikrobiyolojik faaliyet sonucu paralanmas ile elde edilen,% 20 havadan daha hafif olan, kalorifik deeri 20 MJ/m3 bileiminde %4075 metan (CH4), %2560 karbon dioksit (CO2) ve %2 hidrojen slfr(H2S),azot (N) bulunan yanc bir gaz karmdr.[6]

II.1.3.1. Biyogazn Kimyasal Oluumu

Btn l bitki ve hayvansal maddeler bozunmaya urar. Bu bozunma veya ayrma, bakteri ad verilen organizmalar tarafndan gerekletirilir. Baz bakteriler bu bozunmay haval ortamda gerekletirirler. Bunlara aerobik bakteri ad verilir. Dier baz bakteriler ise bu bozunma ilemini havasz ortamda gerekletirirler ki bunlara da anaerobik bakteri ad verilir. Bataklklarn dibindeki l bitkisel ve hayvansal maddeler anaerobik bir ayrmaya urarlar ve sonunda yzeyde gaz kabarcklar kmaya balar. (CH4, CO2 ve H2 gazlar)[12]. Tablo II.2. Optimum Fermantasyon Koullar [2] Oksidasyon Faz Proses Ik Oksijen Scaklk(oC) Uucu asit pH redksiyon gerilimi

Faz I

Hidroliz asit

ve Karanlk

Fakultativ 3040

%24

44.5

+100/-100

fermantsiyonu Mesofilik30 300 Faz II Metan fer- Karanlk Obligate 40 Termofilik 5055 mg/l daha az 6.5-7.5 -150/-400 mantasyonu

evre artlarnn ideal olduu ve fermantasyon iin yeterli miktarda bakteri bulunduunu varsayarak ne dereceye kadar fermantasyon olaca reaksiyon sresine baldr, yani belli limitler iinde fermantasyon da buna bal olarak azalr. Fermantasyonun tamamlanabilmesi iin gbrenin fermantrn iinde kalmas gereken zamana alkoyma sresi denmektedir. Bu alkoyma sresi ortamn scakl ve ortamdaki bakteriler iin gerekli besin miktaryla ok yakn ilikilidir. Pratikte normal ya sr gbresi eit miktarda veya belirli oranlarda su ile kartrlmak suretiyle optimum kat madde oran yaklak olarak salanr. Kat madde oran deien iklim artlarna gre deitirilmektedir. Yazn gaz retiminin yksek olduu zamanlarda toplam kat madde oran azaltlr, kn ise oaltlr. Anaerobik fermantasyonu verimli bir ekilde kontrol edebilmek iin baz parametrelere ihtiya vardr. Bunlarn en nemlileri scaklk ve pHtr. Anaerobik fermantrde meydana gelen reaksiyonlar bir bakteri topluluunun aktivitesi sonucunda fermantasyon bakterilerinin en verimli ekilde almasn salayabilmek iin uygun bir scaklk salanmas ok nemlidir. Belirli limitler erevesinde scakln artmas fermantasyon hznn artmasn salar. En nemli husus ortam scaklk sabit tutabilmektir. Ani scaklk deiimleri 1-2oC dahi olsa metan fermantasyonunun kesilmesine ve ya asitlerinin birikmesine neden olur. Uucu asit konsantrasyonunun ok fazla ykselmesi (pHn ok dk olmas) amonyak azotu konsantrasyonunun ykselmesi, metan reten bakterileri ldrr. Bunun yannda, zirai antiseptik maddeler, zellikle toksit olanlar bakterileri yok edebilir. Deterjanlar, ar metallerde belli bir konsantrasyonun stndeki baz tuzlar (Na Cl) anaerobik fermantasyonu nleyici etki yaparlar. Bu sebeple hammaddeye, bu gibi zararl maddelerin herhangi bir ekilde karmasn kesinlikle nlemek gerekir. II.1.3.2. Fermentasyon ve Metan Oluumu Organik materyallerden metan fermantasyonu olduka karmak, gnmze kadar ayrntl incelenmemi biyokimyasal bir olaydr. Doadaki en nemli madde dolam zincirlerinden birisi olmasna ramen henz tam anlamyla fotosentezde olduu gibi akla kavuturulamamtr. [2]

ekil II.1. Metan Fermantasyonunun Prensibi

ekil II.2. Farkl rnlerden Metan retim Oranlar CO2 burada H2 iin oksidasyon materyali grevini grmektedir. Ayn zamanda hcreler iin de karbon kaynadr. Optimum fermantasyon artlar Tablo II.2 de verilmitir. Oksijensiz yaam eviriminde oluum srecinde organik materyallerden metan ve dier gazlar (CO2, N2, H2S, O2 vb.) reten bakteriler vardr. Biyoatklar da Salmonella, Listeria, Escherichia coli, Campylobacter, Mycobacteria, Clostridia ve Yersinia gibi birbirinden farkl patojenik bakteri iermektedir.[ 13,14]

Hayvan gbresi iindeki organik maddelerin anaerobik artlarda mikroorganizmalar vastasyla sindirilerek metan retimi 3 kademede gereklemektedir.

ekil II.3. Organik maddelerin anaerobik arlarda sindirilmesi II.1.3.2.1. Birinci Kademe Birinci kademede amur iindeki znr olmayan organik maddeler mikroorganizmalarn salglad ekstra selular enzimlerle znr hale dntrlr. Bakteriler; uzun zincirli kompleks karbon hidratlar, proteinleri, yalar ve lipitleri ksa zincirli yapya dntrrler. Baz liftli organik maddeler znr hale dntrlemez. Dolaysyla bu maddeler bioreaktrde birikebilir veya reaktrden bozunmadan kabilir. Su ve inorganik maddeler bioreaktrde deimeden birikebilir veya reaktrden kabilir. Sindirilmemi organik maddeler koku problemi oluturur. Uzun zincirli polisakkaritler mono sakkkaritlere, proteinler peptidlere ve amino grup asitlere dnrler. Proteinlerin, karbon hidratlarn ve lipitlerin daha basit organiklere dnm ekil II.4 verilmitir. Selloz ve lignin gibi karmak maddeler zor hidrolize olurlar veya hi hidrolize olmazlar. Bu tr maddelerin bozunma reaksiyon hz ok dktr.

10

ekil II.4. Kompleks organik maddelerin basit organik maddelere dnmesi II.1.3.2.2. kinci Kademe Asit oluturucu bakteriler, znr hale dnm organik maddeleri asetik asit bata olmak zere uucu ya asitleri, hidrojen (H2) ve karbondioksit (CO2) gibi daha kk yapl maddelere dntrrler. Bu bakteriler anaerobiktir. Asidik artlarda byrler. Asetik asit gibi uucu ya asit bakterilerinin bymesi ve oalmas iin oksijene ve karbona ihtiyalar vardr. Bakteriler zeltideki bal haldeki oksijeni kullanarak salarlar. Asit oluturucu bakteriler metan oluturucu bakteriler iin anaerobik artlar olutururlar. Uucu ya asitlerden baka asit bakterileri organik bileikleri daha dk molekll alkollere, organik asitlere, amino grup asitlere, karbon dioksite, hidrojen slfre ve esas miktarda metana dntrrler. Havasz reaktrlerin iletmeye alnmas safhasnda uucu ya asidi konsantrasyonu fazla olmas istenmez. Asit retim hz metan retim hzna gre daha byktr. Organik madde konsantrasyonundaki ani artlar asit retiminin artmasna ve pH dmesine neden olur. Buda metan bakterileri zerinde inhibasyon etkisi yapar. II.1.3.2.3. nc Kademe Metan oluturucu bakteriler, asetik asitlerini paralayarak ve/veya hidrojen (H2) ile karbon dioksit (CO2)nin sentezi sonucu biyogaza dntrrler. Havasz artlarda retilen metann yaklak %30u hidrojen gaz ile karbondioksit gazndan, %70i ise asetik asitin paralanmasndan oluur. Tm uucu organik asitler ve znen organik bileikler biyogaza dnmez. Baz organik maddeler artlmadan dearj olur.

11

ekil II.5. Metanogenik bakteri [15] II.1.4. Buswell Eitlii Biyogazn ieriindeki metan(CH4) ve karbondioksit (CO2 ) orann Buswell eitliinden yararlanarak tespit edilebilir[16]. Cn Ha Ob + ( n a b n a b n a b ) H2 ( - + ) CO2 + ( + - ) CH4 4 2 2 8 4 2 8 4

(2.1)

Buswell eitliindeki n, a ve b birer saysal deeri ifade etmektedir. Buna Polisakkaridler bir rnek denlem yazlrsa; C6H10O5 + H2O --------> 3 CH4 + 3 CO2 (2.2)

Metan retim sreci yavatr. Havasz artmada hz snrlayc safha olarak kabul edilmektedir. Metan oluturucu bakterilerin kullanlabilecekleri besin maddeleri olduka snrl olup bunlar asetik asit, hidrojen (H2) ve tek karbonlu bileiklerdir. Sulu ortamlardaki dip amurlar ve evsel amur, rtme tesislerindeki CH4in %70, asetik asidin metil grubundan, geri kalan ise CO2 + H2den retilmektedir. Metan oluturucu bakteriler asidojenik ve asetojenik bakterilerin aksine evresel artlara kar ok hassastrlar[17]. II.1.5. Biyogazn Bileenleri, zellikleri ve Kullanm Alanlar Biyogazn bileimi elde edildii organik maddenin cinsine ve fermantasyon ekline bal olarak deiir.

ekil II.6. Biyogaz iindeki CH4 ve CO2nin yzdelik oran 12

Tablo II.3. Biyogazn bileenleri[18]

Biyogazn Bileenleri

Bileenler

Sembol

Yzdelik 40 70 30 60 5 10 12 0.3 Az Miktarda

Metan Karbon dioksit Hidrojen Azot Su Buhar Hidrojen slfr

CH4 CO2 H2 N2 H2O H2S

II.1.5.1. Biyogazn zellikleri Biyogaz da endstri ve sanayide kullanlan dier gazlar gibi bir takm kendine zg zelliklere sahip olmaktadr. Tablo II.4. Biyogazn teknik zellikleri [19] zellik Yanma Kullanm alanlar Younluk Tutuma scakl Tutuabilir scaklk Tutuma oran Yanma iin gerekli hava Aklama Yksek derece Elektrik enerjisi, Piirme, stma, soutma, Kurutma vb. 1.2 kg/ m3 (Havann younluu 1.3 kg/ m3) 700 oC CO2 ierdiinden dktr Hava-gaz karmn 6/12 biyogaz
Teorik olarak 5.7 m hava/ m biyogaz
3 3

Pratik olarak % 2030 Biyogaz tek bana yanmaz, ok dikkatli bir ekilde depoPatlama Rengi Biyogazn sl deeri ortalama Kokusu lanmaldr hava ile temas veya gaz depolama ksmnda szma yoksa tehlikesi yoktur. Renksiz 23000 kj/ m3 (4700 6000 kcal/m3 Metan kokusuzdur fakat dier gazlarn ieriinden dolay sarmsak kokusuna benzer bir kokusu vardr

13

II.1.5.2. Biyogazn zellikleri Biyogaz hidrojen dnda dier gaz formunda bulunan enerji kaynaklarna gre daha dk enerji ieriine sahiptir. Hava ierisinde bulunduu durumda tabana kelmez. Bu nedenle havayla daha hzl karr ve havadaki oran der. Bu, ani patlama ve yanma tehlikesini azaltmaktadr. Tutuma scaklnn yksek olmas bu adan nemli bir avantaj olarak deerlendirilmelidir. Hava ierisinde yanma hz ( 0,25 m/s) dktr. Bunun nedeni CO2 iermesidir. Yanmas iin hava ierisinde en az % 5 orannda bulunmaldr. Yanmas iin 1m3 biyogaza 5,7 m3 hava gereklidir. Ancak bu oran ideal bir yanmann salanmas iin % 2030 olarak seilmektedir. Biyogazn yanmas iin gerekli miktarda hava ile karmas ve tutuma scaklna ulamas gerekmektedir. Bu nedenle yanma ortamndan geriye doru alevin ilerleme tehlikesi ok azdr.[2] Biyogazn yanmas sonucu su buhar, CO2, SO2, azot oksitler, karbon monoksit ve is olumaktadr. SO2 nin nedeni gazda bulunan H2S dr. Biyogazdan temizlenmesi durumunda kkrt dioksitin oran azalr[2] Normal artlar altnda 1 m3 biyogaz = 0,66 lt motorin = 0,75 lt benzin = 0,25 m3 propan = 0,2 m3 btan = 0,85 kg kmre 0,62 litre gazya 1,46 kg odun kmr 3,47 kg odun 12,3 kg tezek 4,70kWh elektrik enerjisi

ekil II .7. Biyogazn LPG ocaklarnda yaklmas[20] Yand zaman alev rengi LPG gazlarda olduu gibi mavidir. Normal kullanlan sobalarda yakld zaman % 60 verim salanmaktadr.[21]

14

Biyogaz retim ekline gre genellikle nemlidir. Bu nedenle tesisatta biriken suyun zamanla alnmas gerekir. Biyogaz ierisindeki metan gaz yanma ve sl deerleri ynnden dier gazlara benzemekle birlikte baz fiziksel zellikleri ynnden propan ve btan gazlarndan farkldr. Metan gaz miktar uzun bekleme srelerinde yksektir. Bekleme sresi ksaltlrsa metan ierii % 50nin altna der, bu durumda biyogaz uzun sreli yanmaz. Propan btan vb gazlar oda scaklnda, dk basnlar da svlatrlabilirken biyogazn svlatrlmas ok yksek basn ve dk scaklk gerektirdiinden ekonomik olarak ok masrafldr. Bu nedenle tplere doldurulmamakta ve ancak retildii yerde kullanlabilmekte veya tanmas borularla yaplabilmektedir. Biyogaz kolayca bozulmayan sabit bir yapya sahiptir. Metan gaz deeri beslenme materyallerine baldr. II.1.5.3. Biyogazn Avantaj ve Dezavantajlar Hayvansal ve bitkisel organik atk/artk maddeler, ounlukla ya dorudan doruya yaklmakta veya tarm topraklarna gbre olarak verilmektedir. Bu tr atklarn zellikle yaklarak s retiminde kullanlmas daha yaygn grlmektedir. Bu ekilde istenilen zellikte s retilemedii gibi, s retiminden sonra atklarn gbre olarak kullanlmas da mmkn olmamaktadr. Biyogaz teknolojisi ise organik kkenli atk/artk maddelerden hem enerji edesine hem de atklarn topraa kazandrlmasna imkn vermektedir. Ucuz - evre dostu bir enerji ve gbre kaynadr. Atk geri kazanm salar. Biyogaz retimi sonucunda hayvan gbresinin kokusu hissedilmeyecek lde yok olmaktadr. Hayvan gbrelerinden kaynaklanan insan saln ve yeralt sularn tehdit eden hastalk etmenlerinin byk oranda etkinliinin kaybolmasn salamaktadr. Biyogaz retiminden sonra atklar yok olmamakta stelik ok daha deerli bir organik gbre haline dnmektedir. Biyogaz temiz ve s deeri yksek bir enerji kaynadr. Biyogaz retiminden sonra atklar yok olmamakta stelik ok daha deerli bir gbre haline dnmektedir. Biyogaz retimi sonucu hayvan gbresinde bulunabilecek yabanc ot tohumlar imlenme zelliini kaybetmektedir.

15

II.1.5.4. retilen Biyogaz Miktarnn llmesi Byk tesislerde biyogazn depolanaca yere gaz iletecek olan borularn aplarnn belirlenmesi iin borulardan geen biyogazn hz ekil 2.8 de gsterilmektedir.

(2.2) ekil II. 8. Borulardaki biyogazn hznn llmesi. P:Basn(cm), L: Boru uzunluu(m), d: borunun ap(cm), c: borudaki srtnme (elik galvaniz borular iin 2,24), s: havaya bal younluk ve Q: gaz ak(m3/h).[22] Bir su teknesinin iine daha nce ml lm cinsinde dik konulmu bir cam tpn iine bir hortum konularak tpn iine biyogaz girii salanarak suyun ve biyogazn yer deitirme yntemi ile biyogaz miktar llebilmektedir. Biyogazn ihtiva etmi olduu metan miktar bykba hayvanlarn gnlk besi deerleri ile orantl olarak deiebilmektedir.

ekil II.9. Kk lekli biyogaz miktar lm dzenei [23] II.1.5.5. Biyogazn Depolanmas Anaerobik artma sonucu oluan biyogaz farkl tip kaplarda depolanr. Bunlar; 1. Su szdrmaz, yzebilir gaz tutucu 16

2.

Gaz torbalar

3. Yksek basnta depolamak iin ayr gaz tanklardr.[17] Biyogazn ou metandr ve kolay depolanamayan bir yakttr. Metan 47,5 bar basnta svlamaktadr. Tablo II.5. Basnlara gre biyogaz depolama sistemleri[24] Basn Dk (0,1380,414 bar) Dk Orta basn (1,051,97 bar) Yksek basn (200 bar) Depolama ekli Su Szdrmaz Gaz Tutucu Gaz torbas Propan veya btan tank Ticari gaz Silindirler Kullanlan deponun malzemesi elik Lastik, Plastik, Vinil elik Alam -82,5 oC de ve

Biyogaz retimi organik atklarn kontroll-uygun koullarda depolanmasn salar. iftlik kkenli organik atklarn-gbrelerin kontrolsz depolanmas yeralt-yerst sularnn, topran ve havann kirlenmesine neden olur. Gbrenin ierdii azotlu bileenler toprakta depolanr, ykanr ve gaz halde atmosfere karr. Azot, nitrat formunda (NO3-) yeralt suyuna kararak, amonyak halinde (NH3) azot oksit yamurlarna neden olarak ve azot oksit (N2O) yapsnda da sera etkisine neden olarak evreyi kirletir. Gbreden ayrca metan gaz (CH4 ) k havay kirletmektedir. Azot oksitler karbondioksitten (CO2) 150 kat daha fazla ozon tabakas iin zarar oluturmaktadr. Biyogaz retimi sonrasnda organik yapdaki C/N oran klr; bylece NH3, CH4 ve N2O ve nitrat kirleticileri azalr.

17

ekil II.10. Biyogazn depolanmas [9] II.1.5.6. Biyogazn iindeki CO2 ve H2S Bertaraft Biyogazn iindeki CO2 ve H2S yanmay olumsuz yne etkiledii ve biyogazn yanma verimini drd iin ok deiik yntemlerle bertaraf edilebilir. Saf metan elde etmek iin, biyogaz ykama metodu kullanlmaktadr. retilen biyogaz belirli miktarlardaki 5 NH2SO4 ve 10 N KOH gibi asit zeltilerden geirilerek yaplmaktadr.

ekil II.11. Biyogaz ykama yntemi [25] II.1.5.6.1. Biyogazn indeki CO2 Bertaraft Fiziksel sourma Kimyasal sourma Bir kat yzey zerinde adsorpsiyon

18

nce zardan geirme Kriyojenik ayrma Kimyasal reaksiyon metodu

II.1.5.6.2. Biyogazn indeki H2S Bertaraf Kuru oksidasyon sreci Demir oksit adsorpsiyon kullanarak [26]

II.1.5.7. Biyogazn Kullanm Biyogazn retiminin temel amac evreye zarar vermeden s ve elektrik enerjisi retimidir. Ancak bunun kadar nemli bir dier amac da organik atklarn kontroll koullarda depolanmasnn salanmas, artma etkisinin bulunmas, organik atklardan kaynaklanan koku sorununu byk lde zmesi ve tarmda organik gbre kullanmn kolaylatrmasdr. Biyogaz retiminin amalar aadaki ekilde zetlenebilir[27] Biyogazn evsel amala kullanmnda verim % 80e ulamaktadr. Bu amala AB lkelerinde gelitirilmi birok sistem bulunmaktadr. Gnmzde biyogaz byk oranda elektrik retimi amacyla kullanlmaktadr. Gaz motorunun soutma suyu retecin stlmas iin kullanlarak sistemin enerji bilnosu iyeletirilmektedir. zellikle F.Almanya, Danimarka, Hollanda, sve ve benzeri lkelerde yaygndr. Biyogazn elektrik retiminde genelde izlenen iki yntem bulunmaktadr. Birincisinde iletmenin gereksinim duyduu miktarda enerji retilmektedir. Bu sistemde gazn depolanabilecei yeterli byklkte deponun bulunmas gerekir. kinci sistemde ise retilen tm biyogaz elektrik enerjisi iin kullanlr. letmenin ihtiyac dnda kalan elektrik enerjisi satlr. II.1.5.7.1. Biyogazn Motorlarda Kullanm Gnmzde biyogaz iten yanmal motorlarda yaklarak elektrik retiminde kullanlmaktadr. Yaplan kk lekli deneylerde iten yanmal motorlarn kapasite oran 200 kWtan daha dktr ve bunun % 25 daha az miktarda elektrie dnmektedir[28]. Byk motorlar bunun byk bir ksmn yararl elektrie evirebilir bir motor % 38 verimlilikle biyogaz 6001000 kW arasnda yararlanlabilecek elektrie evirebilirler[29]. zel dizayn edilmi biyogaz motor eitleri; 19

Drt zamanl dizel motor Drt zamanl atelemeli motor evrimli dizel motor evrimli atelemeli motordur

ekil II.12. Biyogazn motorlarda kullanm [30] Birok lkede otobslerde ve dier tama aralarnda dizel motorlara alternatif enerji ve evreci olarak baklmaktadr. Biyogazn kullanld motorlarn grlt seviyesi dizel kullanlan motorlarn grlt seviyesinden dktr bu pozitif bir sebeptir, ayrca egzoz gaznn emisyonu dizel motorlarn egzoz gaznn emisyonundan ok daha dktr ve nitrojen oksit emisyonu ok dktr.[19]

ekil II.13. Biyogazn jeneratrlerde kullanm[31]

20

Yksek maliyete ramen filtre ierisinde, yksek younlukta elik kullanlmaldr. Filtre edilmeyen gaz motorlarda kullanlabilir. Gaz basnc motor emiinden dolay dk olabilir. Motoru altrmak iin biyogaz kullanm pek yaygn deildir. Biyogaz yksek yanma scaklna sahip olduundan dizel yakt ile kartrlarak kullanlabilir. Buji ile atelemeli motorlarda % 100 biyogaz kullanlarak alma salanabilir. Biyogaz dizel yaktndan daha yava yanar bu nedenle motor devri 2000 d/ddan daha dk motorlarda kullanlmaldr.[32]

ekil II.14. Biyogazn Tarm, evre ve Enerji ile ortak kullanm II.1.5.7.2. Biyogazn Evsel Cihazlarda Kullanm Biyogaz dier yanc gazlarn kullanld yerlerde kullanlabilir. Biyogaz hava ile 1/20 orannda kartrlrsa yksek patlama meydana gelir. Biyogaz kullanlrken kullanlan aletin ayarlarnn iyi olmas gereklidir. Gaz basnc 5-20 cm SS ise piirme iin ok ideal bir basntr. Lambalar yaklak 10 cmSSna ihtiya duyarlar. Biyogaz kullanlan lambalar dk verimlidir. Fitilleri uzun sre dayanmaz Biyogazn fitile gelmeden nce hava ile kartrlmas nemlidir. Biyogaz nitelerinde hidrojen slfatn youmas ile andrc asitler oluur. Bu nedenle su stclar, buzdolaplar ksmi risk tarlar. Yanmann meydana geldii yerlerin (ocak vb) dkme elikten veya yksek younluktaki emayeden olmaldr. Biyogazn ierdii slfat demir oksit filtre ile giderilebilir.

21

Biyogaz pirin piirme tenceresi Biyogazl tek gzl ocak Biyogazl ift gzl ocak

Biyogaz lambas Biyogaz su stcs Biyogaz sayac

ekil II.15. Biyogazn evsel cihazlarda kullanlmas[33] Biyogaz sistemleri, kullanclar iin pek ok bakmdan avantaja sahiptir. Her eyden nce biyogaz sistemlerini kullananlar bu sistemleri organik gbre ve enerji retiminin doal bir kayna olarak grmelidirler. Pek ok kesim tarafndan, biyogaz niteleri enerji reten sistemler olarak grlmektedir. Bu yaklam dorudur. Fakat bir biyogaz sisteminden elde edilen en nemli rn enerji deil, organik gbredir.

22

ekil II.16. Biyogazn retim ve kullanm alanlar [31] 23

II.1.6. Biyogaz retimini Etkileyen Faktrler Biyogaz enerjisinin retimine etken eden faktrler eitlidir. Bunlar biyogaz retimi srasnda fermantasyonu etkileyerek oluacak gaz miktarn ve gazn CH4 miktarn etkilemektedirler. Bunlar; II.1.6.1. Biyogaz Tesisinde Kullanlacak Materyal le lgili Faktrler Biyogaz farkl atklarn oksijensiz ortamda reaksiyona girmesi ile retilen gaz olduu iin, retilen gazn miktar ve kalitesi dorudan, tesiste kullanlacak atn kimyasal ve fiziksel zellikleri bakmndan birok faktre dikkat edilmelidir. Materyalin cinsi ve ierii Kuru madde ve organik kuru madde oran erdii yataklk miktar Partikl bykl Yabanc madde oran Younluu

II.1.6.2. Biyogaz Sistemindeki retele lgili zellikler Biyogazn retim miktar ve verimlilii asndan atn ilenecek olan retecin, atklardan biyogazn retim snr artlarn salamas gerekir. retecin boyutlar ve hacmi retecin yapld malzeme Kartrma, ykleme ve boaltma sisteminin zellikleri Istma sistemi ve yaltm zellikleri Bulunduu yer

II.1.6.3. lem Sreci ile lgili zellikler Uucu kat madde (UKM) oran ve organik kuru madde oran Hidrolik ykleme oran ve bekleme sresi Fermantasyon scakl Kuru madde ve organik kuru madde oran [2]

24

II.1.7. Fermentasyon Esnasnda Biyogaz retimini Etkileyen Faktrler Biyogazn kimyasal oluumunu etkileyen birok faktr bulunmaktadr. II.1.7.1. Scaklk Metan bakterileri 0 oC ile 70 oC arsnda aktiftirler, nadir rastlanan baz cinsleri 90 oC ye kadar canllklarn srdrebilirler. En dk scakln 34 oC olmas gerektiine karlk 0 oC de gaz retimi olabilmektedir[34]. Temel olarak scakln ykselmesinin biyokimyasal reaksiyonlar hzlandrd bilinmektedir. Fermantasyon srasnda oluan olaylar enzimler tarafndan kontrol edilirler veya enzimler katalizatr grevi grrler. Enzimlerin etkilerinin veya enzim miktarnn scakla baml olmas biyogaz fermantasyonunun scakla baml olmasna neden olmaktadr. Sakrofilik (Fizofilik) bakteriler 20 oC Mezofilik bakteriler 20 oC ve 40 oC aras Termofilik bakteriler 40 oC

ekil II.17. Gnmzde dnyada kurulu olan tesislerde kullanlan scaklk dalm[35] Anaerobik fermantasyon da asit ve metan bakterilerinin scakla kar ok hassas olduklar iin ani scaklk deiimleri de biyogaz retimi veya fermantasyonun kimyasal veya biyolojik reaksiyonunu etkilemektedir. zellikle Termofilik koullarda alan biyogaz tesisleri ani scaklk deiimlerine kar daha duyarldr. Scakln yksek olmas amonyak miktarn arttrarak fermantasyonu olumsuz ynde de etkileyebilmektedir. [30] Fizofilik (Sakrofilik) scaklk 2 oC / h Mezofilik scaklk 1 oC / h Termofilik scaklk 0,5 oC / h

25

Metan reten bakteri iin optimum scaklk yaklak olarak 35 oC dir.Fermenterin iindeki bulamacn scakl dt zaman biyogaz retimi byk lde yavalamaktadr.

ekil II.18. Mezofolik, Termofolik ve fizofilik scaklklarda metanogenislerin byme oran ve Termofolik ve mezofolik scaklnn zamana gre deiimi. [36,37] II.1.7.2. Hammadde Konsantrasyonu Biyogaz fermentasyounun da kullanlan hammaddenin kuru madde ierii pek ok faktre bamldr. Gnmzde biyogaz teknolojisinin ulat dzey ve kullanlan materyal eitlilii dikkate alnrsa ierdii kuru maddenin ne denli farkl olaca aktr. Bunlardan tavuk gbresi ortalama % 22, sr gbresi % 10, koyun gbresi % 24 kuru madde iermektedir. Yksek kuru madde konsantrasyonlarnn gaz retimini artrd ve gerekli olan rete hacmini azaltt yaplan almalarla bilinmektedir. Bunun yannda hammadde zgl gaz retimini azaltt da yine almalar sonucu aklanmtr. II.1.7.3 Ykleme Oran Ykleme oran kuru madde ierii ve bekleme sresi bamllnda oluan bir faktrdr. Birim rete hacmine gnde yklenen organik kuru madde miktarn tanmlamaktadr. Bekleme sresi ise teorik olarak yklenen materyalin rete ierisinde kalma sresidir. Ykleme orann artmas ile rete zgl metan retim miktarnn artt bilinmektedir.[4]

26

II.1.7.4. Alkoyma (Bekleme) Sresi Bulamacn tesiste bekleme sresi dorudan, kimyasal reaksiyonun meydana geldii hacmin byklne ve tesisin beslenmesine baldr. Uygun scaklktaki bakteriler alkoyma sresi esnasnda bulamacn iindeki besinleri kullanarak metan reten bakterileri olutururlar ve bu zaman periyodunda metan reten bakteriler metan retirler. II.1.7.5. Reaksiyon Ortam Biyogaz reten bakteriler anaerobik olduundan dolay, fermantasyonun meydana geldii ortamn havas boaltlmaldr veya havayla irtibat kesilmelidir.

II.1.7.6. Bakteriler Methanogenik bakteriler kimyasal reaksiyonu byk lde etkilemektedirler. Eer fermantasyonun iindeki bakteriler az ise gaz retimi de az olur. Fermantasyonun iindeki kimyasal oluum iki nemli aamadan meydana gelmektedir. Birincisi bakteriler kompleks organik materyalleri paralar (rtrler), ikincisi paralanan organik materyaller methanogenik mikroorganizma ad verilen eitli bakterileri retirler. Eer bu bakteriler kullanlan atn iindeki hcresel materyallere bymeden veya olgunlamadan reaksiyona girerse metan retimi olmaz ve reaksiyon durur.

ekil II.19. Metan reten bakterilerin dijital mikroskopta grnm[38] Sindirim ukurlarnn iindeki asit ve metan oran scaklk, kartrma ve neme kar ar duyarl ve hassas organizmalar yaar. Metanogenesis bakterilerin birok tr ve ok deiik karakteristikleri vardr. Farkl ekildeki metan bakterileri fizyolojik ok ortak zelliklere sahiptir fakat hcresel yaps iinde heterojendirler .[39] Metanogenesis bakterilerinin yava gelien kimyasal ve biyolojik haline nazaran fiziksel hassasiyeti aniden deiir. rnein: Fermente blmndeki bulamacn scaklnn aniden

27

dmesi veya ykselmesi metan reten bakterilerinin bymesini ve gaz retimini nemli derecede etkileyebilir.[40] II.1.7.6.1. Metan bakterileri iin Uygun Eko Sistem Metan bakterilerinin optimal metan gaz retebilmeleri iin aadaki ekolojik parametreler dikkate alnmaldr: Bakteriler iin yeterli miktarda tutunma yzeyinin bulunmas, Yeni hcrelerin oluturulmas ve inaas iin yeterli miktarda azotun bulunmas, Reaktrdeki pH deerinin 7.0 7.6 arasnda olmas Metan bakterileri iin substrat sirkeasiti cinsinden organik asit olarak konsantrasyonu 500 1500 mg/l dolaynda olmas Reaktrn scaklnn mutlaka > 30 C olmas, Karanlk ortam, k yaamlarn felce uratabilmesi, Ortamda oksijen kesinlikle bulunmamal, Minimum su miktar da % 50 olmas, Asitletirme ve metanlatrma faznn i ie olmas ve pH'nn asidik sahaya kaymamas gerekir Kkrdn de miktar > 200 mg/l olmamaldr. rme kademesinde elde edilen, paralama ve metabolizma rnlerinin konsantrasyonu metan bakterileri iin yeterli dzeyde olmaldr. Substrat'daki besin maddesinin miktar, Besin maddesi bakteri arasndaki temas skl N/C orann yksek olmamas; ( Karbon dengesi = Co/Fo = Organik karbon / organik madde = 0,53) N/C oran kk olursa, o zaman N eksikliinden dolay mikroorganizmalarn gelimesi engellenir. N/C oran byk olursa karbonlu maddenin paralanmas, enerji retimi az olacandan engellenir. Azotun fazla bulunmas, amonyak olumasna ve ortamn pH'snn artmasna neden olur. Azot en azndan, 7 mg N / g organik madde olarak bulunmaldr. Substrat iinde ne kadar ok organik madde bulunursa, asit reten bakteriler de o kadar abuk geliirler. Bu da birinci fazda ara rnlerin ylmasna ve bylece de rtme kulesin-

28

de (rtme reaktrnde, depo iinde veya iftlik biyogaz tesisinde) asit konsantrasyonunun artmasna; pH deerinin dmesine neden olur.[41] II.1.7.7. C/N Oran Karbon ve azot gibi elementler anaerobik bakteriler iin temel besinlerdir. Karbon elementi enerji iin, azot ise yap hcresinin inas (yapm) iin kullanlmaktadr. Bakteriler karbonu azotan 2530 kat daha hzl kullanrlar, bu yzden C/N oran, 2530:1 Eer karbon azot oran dengede (uygun) deilse beli miktarlarda re veya al ta kullanlarak bu oran drlp ykseltilebilir.[42,43] II.1.7.8. pH pH bir zeltinin asit veya baz olma zelliinin iddetini gsteren bir terim olup zeltide bulunan H+ iyonu konsantrasyonunu ve daha kesin bir ifade ile hidrojen iyonunun aktivitesini gstermektedir.[44] pH< ise ortam asidik pH > ise ortam bazik demektir.

Btn canl hcrelerin i ortam pH 7 civarndadr. Asit reten bakterilerin 5.5 gibi dk pHda faaliyet gstermesine karn metan reten bakteriler pH 6.5 olan ortamlarda yaayamazlar; bunlar iin en uygun pH 6.87.2 arasnda veya 6,58,5 olabilir fakat 0,5 artma veya azalma sistemin gaz retimine zarar vermez[45,46] Balangtaki asit faz esnasnda pH=6ya veya daha aaya debilir. Bu arada byk miktarda CO2 gaz aa kar. 2-3 hafta sonra uucu asitlerle azotlu bileiklerin sindirilmesi ve amonyak bileiklerinin olumas srasnda asitlik yava yava azalr. Fermantasyon ilerledike daha az CO2 ve daha fazla CH4 retilmeye balanr ve pH yava yava 7ye ykselir. Eer sistemin dengesinde, uucu ya asitlerinin birikimi sonucu bir bozulma olursa pHda dme grlr. Bu gibi durumlarda pH ayarlamas yapmak gerekir. Bunun iinde; su ile seyreltme, kire, yanm kl ilave etme fermantrden bir miktar amur boaltp yerine bir miktar taze hammadde koyma gibi ilemler faydal olur, yalnz bu durumda ok homojen bir kartrma gerekir. Eer karmn baziklii artarsa ok miktarda CO2 gaz aa kar, bu da karmn asitliinin artmasna sebep olur ve bir sre sonra sistem kendini dengeler. Biyogaz

29

fermantasyonu mikro biyolojik ilem olduundan baz faktrler bu mikrobik faaliyetleri nler[47].

ekil II.20. pH farkl deerlerdeki metan bakterisinin elektronik mikroskopla grntleri(10um)[46] II.1.7.9. Kartrma Biyogaz retiminde kullanlan atn fermenterde kartrlmasnn biyogaz retimine olan etkisi ok nemlidir. Bunlar; Metanojenlerin rettii metabolitlerin datlmas Taze hammaddenin bakteri poplasyonuna homojen olarak karmas kelmelere ve heterojeniteye engel olunmas Homojen scaklk dalmnn salanmas Bir bakteri poplasyonunun fermenter iinde iyice dalmas Fermenter iinde heterojen l blgelerin olumamas Yukarda sralanan ilevlerin verimliliini artrmak iin uygun bir kartrma elemannn seimi nem kazanmaktadr. Modern biyogaz tesislerinde, daldrmal motorlara bal mekanik marine tip kartrclar, hidrolik kartrma salayan pompalama sistemleri veya gaz enjeksiyonuyla oluan pnmatik kartrma ve mekanik kartrma sistemleri kullanlmaktadr.

30

II.1.7.9.1. Kartrmann Avantajlar Biyogaz retilen birok atk ierisindeki fiziksel zeliklerden dolay reaksiyon esnasnda dier atklarla veya bulamala bire bir temas etmesi iin kartrma veya alkalama yapmak gerekir. Fermenterdeki atn kartrlmasnn veya alkalamann birok avantajlar vardr. Bunlar; Metanogenisler tarafndan retilen biyogazn kn kolaylatrmak. Bakteri poplasyon ile taze atn birbirine karm salanarak reaksiyonu hzlandrma. Fermantasyon esnasnda atn st yzeyindeki kpk oluumunu ve atn iindeki kk partklerin fermenetrn (reaktrn) taban ksmna kmesini engeller. Fermenterdeki atn scaklk dalmn eitleme. Bulamacn iindeki bakteri poplasyon younluklarn dzenleme. Fermentrdeki l alan, kartrma yntemi ile kullanlarak fermenterdeki bo alan hacminin fermantasyon zerindeki olumsuz etkilerinin en aza indirir.(43) II.1.7.10. Gobar (Atk svs) ve Su Oran Bu oran fermentlerdeki besin materyallerine baldr, yinede fermentlerdeki bulamata hi tabakalama (katmanlama) olmamaldr, baka bir deile bulamala gobarn tam karm salanmaldr. Eer bulamacn en alt ksm ile en st ksmnn byk bir farkllk veya byk bir deiiklik varsa katmanlama olabilir. Genellikle gobar su oran 1/1 olmaldr veya atn kvamna gre su eklenmelidir, eer suyun miktar ok olursa gaz retimi azalr. Fermentlerdeki bulama ne ok kat %14ten daha byk, ok sv %6dan daha kk olmaldr. Fakat toplam katnn %810 olmaldr. Eer domuz veya kmes hayvan gbresi kullanlrsa toplam katnn ierii %6 olmaldr. II.1.7.11. Uucu Asitler Uucularn bileiminde asetik asit, propionikasit, btirik asit, vb asitler bulunmaktadr. Uucu asitler fermenterdeki bulamacn gerek durumunu belirtikleri iin pH tan daha nemlidir. lmleri kolay deildir.

31

II.1.7.12. Kat erii lenecek atn kat ierii de nemli etkenlerden bir tanesidir. rnein byk ba hayvann taze gbresinin kat ierii %15-24 dr. Bu atn ilenebilmesi iin kat ierii %810 olmaldr. II.1.7.13. Kimyasal Oksijen htiyac(KO) Kimyasal oksijen ihtiyac (KO), evsel ve endstriyel atk sularn kirlilik derecesini belirlemede kullanlan nemli bir parametredir. Biyokimyasal oksijen ihtiyac gibi ancak ondan farkl olarak organik maddenin biyokimyasal reaksiyonlar deil redoks reaksiyonlaryla oksitlenmesi esasna dayanr. Bu parametre ile atklarn bnyesindeki organik maddeler, kimyasal oksidasyonlar iin gerekli oksijen miktar cinsinden belirlenir.[44] II.1.7.14. Zehirli Materyaller Baz atklar veya hayvan gbreleri zel besin ve kullanlan ilalardan dolay zehirli materyaller (Fenol, Slfat, sabun, ya ve antibiyotik) iermektedir, bu kimyasal materyaller fermantasyonun kimyasal oluumunu etkilemektedir. II.1.7.15. Toksitler Mineral iyonlar, ar metaller ve deterjanlar anaerobik artmada mikro organizmalarn bymelerini engelleyerek toksik etki yaparlar. Az miktarda mineral iyonlar (sodyum, potasyum, kalsiyum, magnezyum, amonyum ve kkrt) bakterilerin bymeleri gelitirirken ar metaller toksik etki yaparlar. 50200 mg/lt. Amonyum bakterilerin bymesini ilerletirken 1500 mg/lt. Amonyum bakteriler zerinde toksik etki yapar. Benzer ekilde bakr, nikel, krom, inko, kurun gibi ar metaller ok dk konsantrasyonlarda bakterilerin gelimesinde olumlu etki yaparken yksek konsantrasyonlarda toksik etki yaparlar. Sabun gibi deterjanlar, antibiyotikler, dezenfektanlar, organik solventler bakterilerin metan retim kapasitelerini drrler. Bu maddelerin hayvan gbresine karmas nlenmelidir. Bakterilerin bymesinde toksit etki yapan baz maddelerin konsantrasyonlar Tablo II..6da verilmitir.

32

Tablo II.6. Anaerobik Artmada eitli Engelleyicilerin Engelleme Seviyesi[6]

Engelleyiciler Slfat (SO4 ) Sodyum klorr ve genel tuzlar (NaCl) Nitrat (N olarak hesaplanm) Bakr (Cu ) Krom (Cr+3) Nikel (Ni ) Sodyum (Na+1) Potasyum (K ) Kalsiyum (Ca ) Magnezyum (Mg ) Mangan (Mn )
+2 +2 +2 +1 +2 +2 -2

Engelleme Seviyesi (mg/lt) 5.000 40.000 0.05 100 200 200-500 3.500-5.500 2.500-4.500 2.500-4.500 1.000-1.500 1.500 zeri

II.1.8. Biyogaz retiminde Kullanlan Organik Atk Maddeler Biyogaz retimi iin organik ierikli maddeler kullanlmaktadr. Orman endstri atklar Zirai atklar Deri ve tekstil endstri atklar Kt endstri atklar Gda endstrisi atklar (ikolata, maya, st, iecek retimi ) Sebze, meyve, tahl ve ya endstri atklar Bahe atklar Yemek atklar Hayvan gbreleri bykba hayvanclk, kkba hayvanclk, tavukuluk vb. eker endstri atklar Evsel kat atklar Atk su artma tesisi atklar [9] 33

II.1.8.1. Hayvansal Atklar Sr, at, koyun, tavuk gibi hayvanlarn dklar, mezbahana atklar ve hayvansal rnlerin ilenmesi srasnda ortaya kan atklar zellikle krsal kesimler iin nerilen atklardr.

ekil II.21. Hayvansal atklar Hayvan retim iftliklerinde hayvan atklarnn shhatli ve evreye zarar vermemesi asndan gbre toplama mekanizmalar yaplarak depolama yaplmaktadr. Ahrlardan kan gbre eitleri Ham Gbre Sv Gbre Bulama Gbre Kat-Sv Gbre Kat Gbre Kuru gbrenin kat oran %20 den daha byktr. Bu tr gbreler ykleyici kepeyle ile toplanarak depolanmaktadr. Bu tr gbrelerin zerinden ok fazla sre getii iin ve gerekli mineral ve ya asitlerinin tkenmesinden dolay biyogaz retimi iin elverili deildir.[48]

34

ekil II.22. Tesiste kullanlan atn toplam kat oran [48,49] II.1.8.2. Bitkisel Artklar nce kylm sap, saman, anz ve msr artklar, eker pancar yapraklar ve imen artklar gibi bitkilerin ilenmeyen ksmlar ile bitkisel rnlerin ilenmesi srasnda ortaya kan artklardr.

ekil II.23. Bitkisel artklar Bitkisel artklarn (Buday sap, Msr sap) kullanld biyogaz tesislerinin iletilmesi srasnda proses kontrol byk nem tamaktadr. Bu nedenle krsal kesimlerde bitkisel artklardan biyogaz retimi nerilmemektedir.

35

II.1.8.3. Organik erikli ehir ve Endstriyel Atklar Kanalizasyon ve dip amurlar, kt sanayi ve gda sanayi atklar, znm organik madde deriimi yksek endstriyel ve evsel atk sular biyogaz retiminde kullanlmaktadr. Bu atklar zellikle belediyeler ve byk sanayi tesisleri tarafndan yksek teknoloji kullanlarak tesis edilen biyogaz retim merkezlerinde kullanlan atklardr.

ekil II.24. Organik erikli ehir ve Endstriyel Atklar Tablo II.7. eitli Kaynaklardan Elde Edilebilecek Biyogaz Verimleri ve Biyogazdaki Metan miktarlar [20]
BYOGAZ VERM KAYNAK (Litre/kg) Sr Gbresi Kanatl Gbresi Domuz Gbresi Buday saman avdar saman Arpa saman Msr saplar ve artklar Keten & Kenevir imen Sebze Artklar Ziraat atklar Yerfst kabuu Dklm aa yapraklar Algler Atk su amuru 90-310 310-620 340-550 200-300 200-300 290-310 380-460 360 280-550 330-360 310-430 365 210-290 420-500 310-800 (Hac. %si) 65 60 65-70 50-60 59 59 59 59 70 Deiken 60-70 58 63 65-80 METAN ORANI

36

II.1.8.4. Gda Atklarndan Biyogaz retimi Bata evre kirlilii kimya sanayi ve dier sanayilerin yan sra gda sanayinin de bir sonucudur. evre kirliliinin yan sra artklardan elde edilebilecek enerji de ekonomik olarak nemli bir kaynaktr. KO (Kimyasal oksijen ihtiyac) giren deerleri ile kan deerlerine bakldnda yine benzer durumlar grmek mmkndr. En yksek verimliliklerde kan KO deerlerinin daha dk olduu grlr. Bu da mikroorganizmalar tarafndan daha ok kimyasaln biyogaza dntn gsterir. En yksek verimliliklerin hayvansal dklar ile yaplan karmlardan elde edildii grlmektedir. En yksek verimliliin tavuk gbresinde olduu ve bunun inek gbresi ile peynir alt suyu karmndan elde edilen biyogaz verimlilii olduunu sylemek mmkndr.[50] II.1.9. Biyogaz retiminde ve Sonras Bulama Kokusu Krsal blgelerdeki insanlar ok iyi bilir ki hayvan, p, gda atklar ve kimyasal fabrikalarn atklar rahatsz edici ac, eki ve keskin bir kokusu vardr. zelikle biraz bekleyen atn kartrlmas esnasnda dayanlmaz bir koku meydana gelmektedir.[51]

ekil II.25. Bakteri ve koku oluum safhalar[51] Atklarda bu koku gaz k iin ayrtrmann yapld anda maksimum dereceye kadar kmaktadr. Krsal blgelerde evre komu ve doaya daha fazla zarar vermemek iin gbrelerin anaerobik ortamda ilenerek koku miktarn en aza indirilebilmektedir. ekil II.26 Normal gbre ile Anaerobik ortamda ilenmi gbrenin koku yayma oranlar gsterilmitir.

37

ekil II.26. lenmemi gbre ile ilenmi gbrenin evresel koku analiz resmi [52] II.1.10. Biyogaz ve evre zellikle yenilenebilir enerji kaynaklar enerji potansiyellerinin yannda evre ile uyumlu olular nedeniyle nemli bir ilgi oda olmaktadrlar. evresel sorunlar yaratan atklarn ilenerek zararsz hale getirilmesi ve enerji eldesin de kullanlabilmesini salayan biyogaz teknolojisi, yenilenebilir enerji retiminde nemli bir rol oynamaya adaydr.[3]

ekil II.27. Biyogaz ve evre [20] Doadaki kat atklarn tesislerde fermente edildikten sonra retilen biyogaz ok farkl alanlarda verimli olarak kullanlmaktadr. Tesislerdeki yklenen atklarn fermenterden sonra evreye zararl faktrlerden arndrldktan sonra tarmda ok verimli gbre olarak kullanlmaktadr.

38

II.1.10.1. Fotosentez Biyogaz Dngs

ekil II.28. Fotosentez Biyogaz Dngs [9]

ekil II.29. Tesis atnn tarmda gbre olarak kullanlmas[20] II.1.11. Biyogaz retecinin Blmleri Bir biyogaz reteci, fermantasyonun meydana geldii ana gvde ve dier yardmc blmlerden oluur II.1.11.1. Fermantasyon Tank Biyogaz tesisinin ana yap elemandr. u zelliklere sahip olmaldr. Tank duvarlar gaz ve sv szdrmaz olmaldr. Tank tmyle statik yke kar dayankl olmaldr. Is yaltm iklim koullarna gre yeterli dzeyde olmaldr. Tank elemanlar korozyona dayankl olmaldr. Tank dolum ve boaltm emniyetine sahip ve gerektiinde tm ile boaltlabilir olmaldr. Tank konstrksiyonu, bakm ve onarm ilemlerinin kolaylkla yaplabilmesine olanak salamaldr. 39

Fermantasyon tank malzemeleri olarak beton, tula, elik, sa, fiber plas, polyester, krom-nikel, alaml elik salar kullanlabilmektedir. Statik emniyet ve biyogaz retimindeki hidrolik koullara uygunluk asndan yumurta biimli fermantasyon tank konstrksiyonlar en iyi sonular vermektedir. Ancak bylesi tankn yap masrafnn fazla oluu pratikte uygulanabilirliini snrlamaktadr. Bu bakmdan uygulamada yatay ve dikey silindirik tanklar ile kanal tipi tanklar yaygndr. Basit tesislerde ise kbik biimli tanklar uygulanmaktadr. Ancak bunlarda bulamacn kartrlma etkinlii olduka dktr. II.1.11.2. Hammadde Giri Borusu Hammaddenin depoland ve fermentre verildii ksmdr. Hammadde giri borusunun ap tesisin byklne ve hammadde giri borusunun eimine gre deiirse de genellikle 300mm alnr. Hammadde giri borusu direkt olur veya gbre deposu ile balant olabilir. II.1.11.3. Atk k Borusu Fermente olmu gbrenin alnd ksmdr. rete ana gvdesinin yannda yer alr ve ana gvde ile tabandan 1/2 m ykseklikte balantldr. Byle ina edilmesi henz fermente olmam gbrenin dar kmasn nlemek iindir. Artk k blmesi seviyesi, hammadde giri blmesinin seviyesinden biraz aada tutularak fermente olmu gbre bileik kaplar misali ile kendiliinden dar alnabilir. II.1.11.4. Fermenter Gbrenin fermantasyona uratlarak biyogaz retildii ana blmdr. Genelde silindir eklinde yaplan fermentr gerektiinde st plastik rt kapl havuzlar eklinde yaplabilir. Eer retete biyogaz iin ayr bir depo yaplmamsa biyogaz fermentrde su-gbre karmnn st ksmnda toplanr.

II.1.11.5. Oynar Kapak ve Gaz Alma Borusu Oynar kapak silindirik ve oval kubbeli fermentrlerin kubbesinin stnde yer alr. Gerektiinde fermentr temizliinin yaplmas veya bakm onarmnda kullanlr. Asl

40

grevi basn ayarlamaktr. Gaz alma borusu retilen biyogazn fermentrden alnd borudur. Gaz debisi bir vana ile ayarlanabilir. II.1.11.6 Istma Dzenekleri Mikro organizmalarn faaliyetlerini srdrebilmeleri iin fermantasyon ortamnn belirli bir scaklkta sabit tutulma zorunluluu sz konusudur. Fermantasyon bulamacnn stlmas ya tank iinde ya da tank dnda gerekletirilebilir. Tank iinde stma halinde ya bulamaca scak su, buhar katlr; ya da scak sulu s deitiricilerden yararlanlr. Is deitiricilerinin tank iinde yerletirilmesinde u neriler dnlebilir. Tank i yzeyine denen borulu s deitiricilerinde kartrma dzeni nem kazanr. Tank dnda stma yapld yntemde ise fermantasyon bulamacnn pompalanabilecek akcla sahip olmas gerekir. Pompann ek enerji gereksinimine karn bu ynde fermantasyon scaklnn salanmas daha emniyetlidir. Ayrca taze fermantasyon materyalinin tanka girmeden stlma kolayl yannda tank dnda olan s deitiricisinin tamiri ve bakm da kolaydr. Sv gbrenin s gei katsays zellikle dk hzlarda suyunkinden kk olduu iin byk s deitiricisi yzeylerine ya da uzun stma srelerine gerek duyulmaktadr. Is yaltm da nemlidir. II.1.11.7. Kartrma Dzenekleri Bulamacn etkin bir biimde kartrlmas gerekmektedir. Bu amala, mekanik, hidrolik, pnmatik kartrclardan yararlanlr. Ancak byk paral ve kabuk balamaya meyilli bulamalarda pnmatik kartrma ynteminin uygulanmasnda ancak basnl biyogaz ile kartrma beklenen sonucu vermektedir. Kartrcnn seiminde fermantasyonda kullanlan materyalin cinsi ve ierdii kat madde oran, partikl bykl gz nnde bulundurulmaldr.

II.1.11.8. Dolum ve Boaltm Dzenekleri Dolum dzeneinde; srekli bir boru vastasyla bulama fermantasyon tanknn dibine yakn bir seviyeye nakledilir. Byle bir sistemle dolum ilemi gnde birka kez aralkl olarak yaplmaktadr. Hazrlama tanknn, bulamacn sabit biimdeki materyal miktar lme imkn vardr. Basit sistemlerde bulama dorudan bir kanal vastasyla tank iinde ekillendirilmektedirler. Daha byk organize tesislerde bulama, hayvanlarn barnd ahrn zemininin al41

tndaki bir kanaldan alnarak srekli bir biimde fermantasyon tank iine sevk edilebilmektedir. II.1.11.9. Gazometre Elde edilen gazn depolanmas, fermantasyon tank iinde sabit basn salanmas ve gazn alnmas ile doan dalgalanmalarn karlanmas amacyla gazometre kullanlmaktadr. Gazometre fermantasyon tanknn bir paras olarak tankn st blmne yerletirilebilecei gibi ayr bir yerde kurulup, fermantasyon tank ile balants bir boru aracl ile salanmaktadr. II.1.12. Biyogaz retim Sistemleri Biyogaz teknolojisi byk oranda kesin kurallar olmayan, tesisin kurulaca yerin, lkenin, iletmenin zel kouluna gre farkllklar olmas gereken bir uygulamadr. rnein kan materyalin depolanaca ve fermantasyonun devam edecei depolama olana olmayan bir iletmede srekli yklemeli bir tesisin yaplmas mantkl olmayacaktr. Bu durumda seilmesi gerekli tip beklemeli sistemdir. II.1.12.1. Beklemeli Sistem Bu sistemde rete alama materyali ve taze materyal ile zaman ierisinde yklenir. letmede ortaya kan materyal dzenli veya dzensiz aralklarla tesise eklenir[4]. II.1.12.2. Srekli Yklemeli Sistem Bu sistemde rete bekleme sresine gre hesaplanan miktarda her gn yklenir. Yklemenin her gn ayn saatte yaplmas esastr. Bu gaz retiminin dzenli olmasn salayacaktr.[4]

42

II.1.13. Fermentr Besleme Yntemleri Anaerobik fermantasyon, fermentrn yeni materyalle beslenme biimine gre de eitlenmektedir. Bu adan anaerobik fermantasyonu 3 gurupta incelemek mmkndr.

Kesikli

Yar kesikli

Srekli

ekil II.30. retelerin temel iletim ekileri[53]

II.1.13.1. Srekli Fermantasyon Bu fermantasyon biiminde organik madde fermentre her gn belirli miktarlarda verilmekte ve ayn oranlarda fermente olmu materyal gnlk olarak fermentrden alnmaktadr. Bu fermantasyon eklinde gaz retimi srekli olmaktadr. II.1.13.2. Beslemeli Yar Kesikli Fermantasyon Burada fermentr balangta belirli oranda organik madde ile doldurulmakta ve geri kalan hacmi fermantasyon sresine blnerek gnlk miktarlarla tamamlanmaktadr. Belirli fermantasyon sresi sonunda fermentr tamamen boaltlarak yeniden doldurulmaktadr. II.1.13.3. Kesikli Fermantasyon Burada fermentr balangta organik madde ile tamamen doldurulmakta, fermantasyon sresi sonunda fermentr boaltlarak yeniden doldurulmaktadr. II.1.14. Biyogaz retim Tesislerinde kan Gbrenin lenmesi ve Kalitesi Biyogaz tesislerinde kan gbre anaerobik ortamda fermente edildii ve bitkilere veya evreye zararl maddelerden arnd iin tarmsal alanlarda kullanlmaktadr.

43

ekil II.31. Gbre ileme emas [54]

ekil II.32. Tesisi atklarnn ilenmesi [55,56] Biyogaz retim tesislerinde kan atklarn, belirli aamalardan geirildikten sonra zel aralar ile tarm alanlarna pskrtme yaplarak uygulanr.

44

II.2. KONUYLA LGL YAPILAN ALIMALAR

Bu almada; imal edilen biyogaz deney cihaz ve fermenterlere belirli oranda su ile kartrlm bykba hayvan atnn, sabit snr artlarda (scaklk, bekleme sresi, kartrma hz vb ) zel dizayn edilmi farkl ekillerdeki kartrclar ile karm yaplmayan fermenterdeki biyogaz retim oran incelenmitir. Biyogaz retimi birok parametreye bal olduu iin bu konu ile ilgili yaplan literatr taramas birka balk altnda toplanmtr. II.2.1. Kullanlan Atn Cinsi, Fermenter Scakl ve Bekleme Srelerine Gre Yaplan almalar T.Mandal ve arkadalar; hayvan gbreleri, mutfak atklar, rm bitkiler ve yapraklar belirli oranlarda birbirine kartrarak 37 0Cde 90 gn bekleme sresi ve magnetik kartrc ile gnde iki defa 23 dakika kartrma yaparak, biyogaz retimini incelemilerdir.[57]. Zuru ve arkadalar; ,bykba hayvan, kei, at ve koyun gbrelerinin bulamalarn 31,8 2 0C de biyogaz retim miktarn, katlarn s ile paralanma kinetikleri kullanlarak uygulanan dokuz model ile incelemilerdir[58]. Ivo G.Lalov ve arkadalar; Krmz arabn damtlmasndan elde edilen vinasse maddesini kullanarak devaml manyetik kartrc ile reaktre konulan 100ml taze vinasse maddesini 37 C de ve 27 gn bekletilerek biyogaz retim miktarn incelemilerdir.[59] Bouallagui ve arkadalar; Bir yar - srekli kartrmal bir sindirim tpnn iinde meyve ve sebze atklarn, termofolik (5060 C), psikrofolik (1520C ) ve mezofolik (35 37 C) gibi deiik scaklk ortamlarnda, biyogaz retim oran, enerji balanslar, pH ve alkoyma sresi gibi parametrelerin performansnn birbiri ile karlatrmasn incelemilerdir [60,61]. A.Lallai ve arkadalar; serum ielerine, 37 C scaklkta ve 70 d/d kartrma hz ile domuzlarn tedavisinde kullanlan ve gbrelerine geen baz antibiyotiklerin (Amoxicillion trihydrate, Exytretracycline hidroklorr ve Thiamphenicol) oksijensiz ortamda biyogaz retimine ve metan (CH4) konsantrasyonuna yaptklar etkileri incelemilerdir[62].

45

Hansen ve arkadalar; organik kat atklarn termofolik ortamda (55C), 50 gnlk bekleme srelerinde metan retim potansiyelleri iin laboratuar lekli inceleme yapmlardr[63]. Buixuan ve preston; polietilen tplere farkl oranlarda (0.66, 1.3, 2.0, 2.66 kg kuru madde /sv hacimli/gn) yklenen domuz gbresini 25.327.3 C scaklklarda ve 30 gn bekleme sresinde biyogaz retimini incelemilerdir[64]. B.Pound ve arkadalar; anaerobik artlarda bykba hayvan gbresi ile reli ve resiz sktrlm eker kam karmlarndan retilen biyogaz miktarlarn karlatrmak iin bir alma yapmlardr. Karmdaki sktrlm eker kamnn yzdelik orann arttrdklar zaman, srasyla fermantasyondaki bulamacn pHnn dt daha sonra biyogaz retiminin yavaladn tespit etmilerdir. Reaksiyondaki sktrlm eker kamnn miktar %80 olduu zaman biyogaz retimi tamamen durmutur. Sonu olarak biyogaz retiminin bulamalarn pHna miktarlar ile doru orantl olduunu saptamlardr[65] B.Goel ve arkadalar; hazr ay retim fabrikalarndaki kullanlm ay yapraklarnn iki aamal oksijensiz sindirimle, gbre ve biyogaz retimi iin bir alma yapmlardr. Yaplan testler sonucunda reaktrde ortalama olarak %93 kimyasal oksijen ihtiyacn azaltarak 0,48m3/kg biyogaz retmilerdir. retilen biyogazn metan (CH4) ieriini %73 olarak lmlerdir[66]. Shalini ve arkadalar; mutfak p ve bykba hayvan atklarnn karmlarna sras ile Aquasan ve Teresan ad verilen iki farkl mikrobiyal uyarcy kullanarak biyogaz retimine olan etkilerini incelemilerdir[67]. N.Kannan ve arkadalar; %75 eek-gbresi + %25 kmes hayvan gbresi, %75 eek-gbresi + %25 parteniyum (parthenium), %75 eek-gbresi + okaliptus yapraklar (bitki) ve %100 eek-gbresi karmlarn farkl fermantasyon ukurlarnda 42 gn bekleme sresinde, gnlk ve haftalk metan (CH4), pH, biyogaz kalitesi ve biyogaz analiz lmlerini yapmlardr[68]. Bu almada, Ali R.Tekin ve arkada; 37C de 10 gn bekleme sresinde, 1-1 alan anaerobik ukurlar kullanarak toprakla ok iyi kartrlm suyun iindeki zeytin posas bulamacndan biyogaz retimini aratrmlardr[69].

46

Msra ve arkadalar; Seramik malzemeden yaplm reteci, eitli kompozit izolasyon malzemeleri ile yaltarak scakl sabit tutarak, scakln biyogaz retimine olan etkisini incelemilerdir[70] Gngr, G. ve arkadalar; et tavuu ve bykba hayvan gbresinin anaerobik artlabilirlii ve biyogaz retim potansiyelini aratrmlardr. Bu amala tavuk ve bykba hayvan gbresi ile bunlarn 5 deiik orandaki karm (%100 tavuk; %75 tavuk, %25 bykba hayvan; %50 tavuk, %50 bykba hayvan; %25 tavuk, %75 bykba hayvan ve %100 bykba hayvan gbreleri) kullanlarak kesikli anaerobik reaktr deneyleri yapmlardr[71]. Hilal Ylmaz, A.H. ve arkada; 1 m3 hacmindeki pilot fermenteri kullanarak, eitli organik kat atklarn anaerobik fermantasyonla elde edilen biyogaz retimini incelemilerdir[72]. San ve arkadalar; 10, 20 ve 30 gn bekletilen domuz gbresi ve pis su atn biyogaz retimine ve sistemdeki gbreye etkilerini incelemilerdir[73] Bugutekin A; laboratuar tipi biyogaz retim cihaz imal ederek bu cihazda deiik su eitleri (Van Gl suyu, normal su) ile deiik gbre eitlerinin (Bykba, Kkba ve Tavuk) birbirleriyle orantl olarak kartrarak elde edilen biyogaz miktarlarn karlatrmtr[74,75] Ceyhan, M; Taze Gaziantep fst kabuunu, hazrlam olduu deney dzeneinde anaerobik ortamda her gn inceleyerek, bulamacn fermantasyon tankndaki atn yksekliini ve ktlesini matematiksel ve grafiksel olarak incelemitir[76]. Al-Masri; baz hayvan atklar (Koyun, Kei gbresi) ve tarmsal atklar (zeytin kspesi) kullanarak, farkl oranlarda sekiz deneysel almada baz biyokimyasal parametrelerde, 30C scaklk, 40 gn bekleme sresinde, her gn biyogaz retim miktarndaki deiimleri incelemitir[77]. Elsamawal: Deiik sezonlarda (aylarda), farkl hayvan (Kei, Bykba hayvan ve Eek) gbrelerini analiz ederek farkl aylarda, biyogaz retim miktarlarn tablo zerinde gstererek karlatrma yapmtr[78]. Ghanem ve arkadalar: Farkl koullar altnda leachate retiminin optimizasyonu ile ilgili kat mutfak atklarn kullanarak anaerobik ortamda scaklk 34C, pH 4 snr artlarnda biyogaz retimi iin uygulamal alma yapmlardr[79]. Batzias ve arkadalar; biyogaz enerji potansiyeli ok yksek olan baz iftlik hayvanlarnn 47

(inek, domuz, koyun, kei ve tavuk) gbrelerinden biyogaz retimi ile ilgili alma yapmlardr[80]. Desutter ve arkada; 6,1 m derinliindeki bir gle, 10 farkl ahrda bulunan 10500 adet domuzdan elde edilen atn toplanmas ile meydana gelen karmdan biyogaz elde etme almalar ve bu elde edilen biyogaz ayrtrarak metan, karbondioksit ve hidrojen slfr miktarn lmlerini yapmlardr[81]. Nguyen Khang ve arkadalar; iki farkl seviyedeki fiberlerde bulunan gbreye etki eden, drt farl bekleme sresinin, drt farkl ykleme oran ve gbrenin ihtiva ettii biyogaz oran, kimyasal oksijen ihtiyac(KO), patojenik bakteri konsantrasyonu zerinde bir alma yapmlardr[82]. Mler ve arkadalar; anaerobik ortamda hazrlanan iki farkl atk su deney setlerinden elde edilen verilere gre iki tane birbirinde farkl matematik model ile biyogaz retim orann hesaplamak iin almlardr[83] Varel ve arkada; anaerobik ortamda, devaml kartrmal 3 lt sr gbresinin fermantasyonu esnasnda, fermantasyona belirli aralklarla Monensin, Lasalocid, Salinomycin ve Avoparcin antibiyotiklerinin kartrld ve kartrlmad ortamlardan 55 Cde 60 gn bekleme sresince metan retim miktarn incelemilerdir[84]. Kearney ve arkadalar; laboratuar da anaerobik ortamda bykba hayvan gbresinin iindeki baz bakterilerin ( Escherichia coli, Salmonella typhimurium, Yersinia enterocolitica, Listeria monocytogenes, ve Campylobacterjejuni ) 35 C scaklkta, bekleme sresi 25 gn ve pH 7,6 artlar esnasnda metabolik aktivitelerini, gnlk retilen biyogaz miktar (510620 ml/gn), retilen biyogazn metan oran (% 4250) lmlerini yapmlardr[85]. Erik ve arkadalar; ap 12 cm. 2.5 lt lik plexiglass tan yaplm iki zde reaktrde farkl kimyasal atklardan deney yapmlardr. Deneylerde birinci reaktrn pH 7.5, ikinci reaktrn pH 6 sabit tutularak biyogaz retim miktarlarn ve elektronik mikroskopla reaktrleri incelemilerdir[86]. Demirekler ve arkada; farkl oranlarda kartrlm evsel kat atk (EKA) ve n keltme amuru () ile beslenen laboratuar lekli yar kesikli anaerobik rtcnn start-up aamasndaki performanslarn karlatrmlardr[87] 48

Scheurer ; %14 kuru madde ierii olan tavuk gbresini 32 C fermentasyon scaklnda yapm olduu almalarda, bu scaklkta oluan biyogazda en dk CO2 ieriinin saland, organik asit dzeyinin bakteriler iin uygun olduu ve amonyum konsantrasyonunda optimum dzeyde olduu, scakln 41 C ye ykseltilmesi ile gazdaki CO2 orannn ve amonyak miktarnn artt, sirke asidi ve propiyonak asit miktar da kimyasal reaksiyonu durduracak seviyeye ykseldiini belirlemitir[88]. Hammad. M. ve arkadalar; 16 m3 kapasiteli kbik biyogaz retete 20 kg bykba hayvan gbresi (50 lt) ve 400 lt su ile kartrlarak 45 gn bekleme sresinde belirli scaklklarda bykba hayvan, koyun, tavuk, at, zeytin ve arpa gibi hayvansal ve bitkisel atklardan metan retim orann aadaki forml ile hesaplamlardr[89] CH4 (m3 / gn) = Biyogaz (m3 / gn) / % CH4 Alvarez ve arkadalar; 10 adet laboratuar lekli biyogaz retelerinde deniz seviyesinden yksek (496760 mmHg), Scaklk (1135 C ), bekleme sresi ( 2050 gn ), bulamacn gbre ierii (% 10, % 20, % 50 ), kartrma (el ile gnde iki dakika) gibi snr artlarnda lama ve inek gbresinden gnlk biyogaz retimi metan orann incelemilerdir[90]. Tongat ve arkada; tavuk, domuz gbrelerini ve mezbahane atklarn 0,5 l lik aspiratr ielerinde 55 C de ve 115 gn bekleme sresince biyogaz retimi, baz biyokimyasal ve bulamacn iindeki kat oran gibi parametreleri incelemilerdir[91]. Twari ve arkadalar; gne enerjili bir biyogaz tesisinde, bulamacn retete bekleme sresine gre biyogaz retim miktarnn matematik modellemesiyle ilgili alma yapmlardr[92]. El-Masri; 30 C de 40 gn bekleme sresinde eitli hayvan atklar ( koyun, kei ) ve bu atk oranlarna gre drt farkl miktarda zeytin posas karmlarn, sekiz deney gurubunda biyogaz retim miktar ve baz biyokimyasal parametreleri incelemitir[93].

49

Gebauer; tuzlu su balk iftliinin atklarn 35 C de mezofilik ortamda 1:1 su ile kartrmal laboratuar lekli biyogaz retecinde, atn biyogaz retim orann, pH, kimyasal oksijen ihtiyac ve uucu kat madde oran gibi parametreleri incelemitir[94]. Klasson ve arkadalar; 250 ml fermenterlerde belirli oranlarda bykba hayvan ve fil gbrelerini kartrarak 35 50 C de 80 gn bekletildikten sonra, 2 llik torbalara depolayarak, biyogaz miktarn ve % CH4 miktarn incelemilerdir[95] Bismas ve arkadalar; hacmi 10 dm3 lk kartrmal anaerobik biyogaz retecinde belediye atklarn pH 6,8 ve scakl 40 C de sabit tutarak 15. gnn sonun da biyogaz retim miktarn ve % CH4 miktarn incelemilerdir[96]. Kim ve arkadalar; anaerobik ortamda, yiyecek atklarnn farkl scaklk ve farkl bekleme srelerinde, biyogaz retim miktar ve biyogazn iindeki metan retim performanslarn incelemilerdir[97]. Sadaka ve arkada; Domuz, Tavuk ve byk ba hayvan gbresinin farkl miktarlarda (Domuz Gb. TK;% 32,5 / %22,1 / %11,9 Tavuk Gb. TK; ;% 51,3 / %31,6 / %12,7 Bykba hayvan Gb. TK; ;% 43,7 / %26,8 / %13,7) toplam kat madde ieriklerine gre 4 Ltlik fermenterlerde 30 gn bekleme sresinde biyogaz retim miktarlar ile ilgili alma yapmlardr[98]. Demirer ve arkada; seyreltilmemi byk ba havyan gbresini, LBR (Leacging bed reactors) reaktrnde belirli oranlarda anaerobik ortamda, tohum ve odun tuzu/tala kartrlarak 35 Cde biyogaz retim oranlarn incelemilerdir[99]. Clemens ve arkadalar; bykba hayvan gbresi ve bykba hayvan gbresi + patates niastasn farkl oranlarda ve farkl bekleme srelerinde biyogaz retim miktarlarn incelemilerdir[100]. Vartak ve arkadalar; bykba hayvan gbresinin anaerobik ortamda Psychrophilic (fizikofolik) scaklkta (10 C) biyogaz retim performansn incelemilerdir[101].

50

T.Mandal ve arkadalar; bykba hayvan gbresinden retilen biyogazn kalitesini, alev scakln lmek iin prototip bir deney dzenei kurmulardr[102]. H.Shaga ve arkadalar; biyogazdan hidrojen retimini ieren eitli aamalar, bunlarn depolanmas, tanmas ve ticari mal olarak pazarlanmas ile ilgili alma yapmlardr[103]. Leena; insan, hayvan ve bitki artklarnda bulunan baz bakterilerin evre artlarna bal olarak fermentasyon esnasnda aktifliklerini % 50 kaybettiklerini incelemilerdir[104]. M.Grath ve arkada; biyogaz retiminin en ok anaerobik glcn yzeyinin zerinde ve biyogaz aktivitelerinin meydana geldii kk gaz kabarcklarnda meydana geldiini tespit etmilerdir[105]. Alkhamis arkadalar; biyogaz retiminde ok nemli olan mezofilik bakterilerin aktivite ve bymeleri iin fermentlerin yaklak 40C scaklk seviyelerinde olmas gerektiini belirterek bu scaklk snr artn oluturmak iin, bir gne enerji sistemi ile s kontrol nitesini kullanarak biyogaz reaktrnn d cephesini starak biyogaz retmilerdir[106]. Zumpancic ve arkada; bir anaerobik fermantasyon ukurundaki atn termofilik scaklkta s ve enerji gereksinimlerini aratrmlardr[107] Mark ve arkadalar; iftliklerdeki atklar stabilize etmek ve biyogaz retimi esnasnda aa kan kokuyu minimuma indirgemek iin alma yapmlardr[108]. Buutekin,A.:Binark,A.K.; bu almada dnyada ve lkemizde biyogaz teknolojisinin geliimi, kullanm alanlar, yaplan nemli almalar ve biyogaz konusunda gelimi olan lkeleri incelemitir[109]. Szer ve arkada: Dnyada yaplan baz biyogaz almalarnn ve bu almalarda maksimum verim elde etmek iin fermantasyonda kullanlan materyallerin snr artlar hakknda alma yapmlardr[110]. Szer ve arkada: Farkl fermantasyon scaklklarnda ve farkl bekleme srelerinde sr gbresi ile 46, tavuk gbresi ile 28 almadan yararlanlarak zgl metan retim miktarlar ele alnarak elde edilebilecek metan ve enerji miktarlarn belirlemitir[111]. Buutekin, A.:Binark,A.K.; daha nce biyogaz konusunda yapm olduu almalar ve deneyleri gz nne alarak elde edilen verileri daha nce yaplan bir alma olan Biyogaz retiminin kinetik analizinin modellemesi adl almay referans alarak deneyleri ve hesaplamalar karlatrmtr[112]

51

Murphy ve arkadalar; retilen biyogazn teknik olarak stma ve elektrik enerjisi olarak kullanma, ekonomik olarak dier yaktlarla karlatrlmas ve evre kirlilii ile ilgili analiz yapmlardr[113]. Heber ve arkadalar; bir ky glne toplanan domuz gbresinden koku ve gaz emisyonu lm almasn yapmlardr. Koku konsantrasyonu lmlerinde duyumsal eitimli panelistler ve dinamik zorlayc koku metre kullanmlardr. Amonyak (NH3),Hidrojen slfat (H2S), ve karbondioksit (CO2) konsantrasyonlarn, 50 Ltlik Tedlar torbalarnda biriktirilen koku numunelerinden lm yapmlardr[114]. Zachariah ve arkada; bir havuzda ok miktarda bekletilen Hindistan cevizi kabuundaki elyaf balarn, bakteriyolojik aamalarda ve anoksik artlarda ayrtrarak biyogaz retim miktarn, retilen biyogazn ihtiva ettii metan (%65), karbondioksit (%30), hidrojen slfat (%0,07) ve dier gazlarn (hava, su buhar vb. % 4,93) yzdelik oranlarn ve retilen biyogazn sobada, aydnlatmada ve iten yanmal motorlarda kullanm ile ilgili alma yapmlardr[115]. Yaldz; yklenen taze materyalin fermeter iinde yukardan aa doru hzl bir ekilde akacan ve burada reaksiyon scaklnn ani bir deimi sonucu gaz retiminde % 40'a varan azalmalar meydana gelebileceini belirlemek iin alma yapmlardr[4]. Sterling ve arkadalar; anaerobik ortamdaki byk ba hayvan atnn fermantasyonu esnasnda retilen Hidrojenin ve metann amonyak nitrojeni zerindeki etkilerini incelemilerdir[116] II.2.2. Kullanlan Atn Kartrlmasyla ilgili almalar Chan ve arkadalar: deniz fosilinin lam amuru, pis su ve kentsel kat atklarn kimyasal parametrelerini, gaz retimindeki toplam gaz miktar, retilen toplam biyogazn iindeki CH4,CO2 miktar ve oran 11 hafta boyunca tekrar dolam ve filtrelemenin aktif metan retimine gei periyodunu ksaltabileceini, deniz fosilinin lam amuru, pis su ve kentsel kat atk karm olan arazi doldurma hcresinin metan oluumunu arttrdn ve sistemdeki filtrasyon ve tekrar dolamn (sirklasyon ) orannn dk miktarda ve kuvvette olmasnn biyogaz retim verimini artracan belirlemilerdir[117]. Lastela ve arkadalar; yar kat organik atklara farkl bakteriler alayarak, anaerobik ortamda, ayrma zgaral sistem, kar52

trmal, ykleme nitesine sahip, biyogaz ayral, biyogaz analiz ve artma cihazl kombine deney cihaznda alma yapmlardr[118]. Karim ve arkadalar; Alt tane laboratuar lekli anaerobik sindiricilerin kartrma dzeneklerini yaparak hava pompas ile biyogaz evirim orannn ve ak borusu yksekliinin performansa etkisini incelemilerdir. Gnlk sindiricilerdeki hayvan gbresinden elde edilen biyogazn ihtiva ettii metan miktarn 0,400,45 lt olarak lmlerdir. Fakat biyogaz sirklasyon orannn (kartrma) yksek olduu periyotlarda metan retiminin azald, tplerdeki farkl ykseklikteki ak borularnn metan retim miktarna etki etmediini belirlemilerdir. Sonu olarak biyogazn tekrar dolamn salayan mekanizmann sindiricilerin iinde %15 oksijen oluumuna, tplerin ince hava geirgenliklerinden ve hava pompasnn szntlarndan dolay reaksiyonlar olumsuz ynde etkilediini belirlemilerdir[119]. Sleyman ve arkada: Organik atklarn oksijensiz sindirimi 10 d/d kartrma yapan ve mezofolik ortam 35-38 C scaklkta bir sistem tasarm yaparak modelleme yapmlardr[120]. Yaldz ve Rprich yapm olduklar almada kartrma yaplamayan bir retete 16. gnn sonunda st yzeyde 10 mm. kalnlnda bir katmann olutuunu saptamlardr. Bu katmann gaz retimini azattln belirlemilerdir[4]. Khursheed Karim ve arkadalar, laboratuar lekli drt tane 3,73 ltlik fermenteri PVCden imal ederek 35 Cta 16,2 hidrolik bekleme sresinde fermenterlere yklenen byk ba hayvan atklarn farkl yntemlerle kartrarak, kartrmann biyogaz retimine olan etkilerini incelemilerdir.1. Fermenter; Kartrma sistemi yok, 2. Fermenter; retilen biyogaz gaz pompas ile tekrar sisteme gndererek bir kartrma yaplmtr. 3. Fermenter;62 mm apndaki eksensel kartrc ile Kartrma yaplmtr. 4.Fermenter; Fermenterdeki bulamac atk pompas ile sirklasyon ile kartrmas yaplmtr[120] A.Rodriguez ve arkada: Domuz gbresinin 1mmlik filtrelerden geirdikten sonra kartrmal ve kartrmasz (katmanl) iki pilot fermenterde 35 Cta ve 60 gn bekleme sresinde birka kinetik model uygulayarak birinci aamada atn iindeki mikro organizmalarn byme limitlerini belirlemek, ikinci aamada kartrmann kinetik parametrelere olan etkisini incelemilerdir[122]. Ong ve arkadalar; Byk ba hayvan atnn kartrmal ve kartrmasz bir fermenterde, bulamacn st/orta/alt ksmlarndaki biyogaz retim miktarlarn incelemilerdir[123]. Khursheed Karim ve arkadalar, anaerobik laboratuar lekli 3,73 ltlik fermenterde 35 Cta hayvan atklarnn sert arpma ile kartrma ile ilgili alma yapmlardr[124]. Brole ve arkadalar; 100 lt kapasiteli yukar akl biyogaz retim reaktrnde, byk ba hayvan gbresini kartrmal ve kartrmasz olarak biyogaz retim miktar ve % CH4n incelemilerdir[125]. Keshtakar ve arkadalar; anaerobik ortamdaki bykba hayvan gbresinin ideal olmayan srekli kar53

trmal ve akl reaktrlerde retiminin matematik modellemesini yapmlardr[126]. Vavilin ve arkadalar; Mezofolik ortamda evsel kat atklarn ok kartrlmas sonucu asitleme olduundan metanogenislerin olumsuz ynde etkilendiini, bu yzden dk hzda kartrlmann daha olumlu etki saladn incelemilerdir[127]. Janzekovic ve arkadalar; sv gbre iindeki kat madde oran %5,05-%5,74 olan bulamac 20 dakika zel bir kartrc ile kartrld zaman kat maddelerin svnn iinde daldn, atn havalandrldn, evreye verdii kokunun zamanla azaldn ve kimyasal zellik bakmndan daha kaliteli olduunu belirlemilerdir[128]. Chen ve arkadalar; bulamalarn, tketilen gcn ve kartrma dzeyine gre reolojik (ak) zelliklerini ok etkilediini biyogaz retiminde kullanlan atklarn non-Newton grnmelerine ramen kartrma ile bulama ak zellikleri arasnda ilikilendirme yaplabileceini belirlemilerdir[129]. Sadaka ve arkadalar 2 adet 4 litrelik fermeterlere kat oran yksek sr gbrelerini gnde 2 defa 10 tur kartrma yaparak, kartrmann biyogaz retimine olan etkilerini incelemilerdir. Kartrlm ve kartrlmam atklarn uucu kat madde oran srasyla %9,6 ve % 7,3, kartrlm gbrenin kimyasal oksijen ihtiyac % 37,9 inmitir. Kartrlm ve kartrlmam gbrelerden elde edilen biyogaz miktarlar karlatrlma yapld zaman, kartrlm gbreden % 33,3 daha fazla biyogaz retilmitir[130]. Patni ve arkadalar; byk ba hayvan, domuz gbrelerinin kartrlmas esnasnda gbrenin ieriindeki Hidrojen Slfat (H2S), Amonyak (CH3), Karbondioksit (CO2) ve Metan (CH4) konsantrasyonlarndaki deiimleri incelemilerdir[131]. Severs yapm olduu almada gbrenin ilenmesinde kimyasal phtlamann etkili olduu, bunun yannda phtlamaya hem kartrma younluu, hem de kartrma sresinin de etkili olduunu, atn ok hzl veya yava kartrmann olumsuz etkilediini belirlemilerdir[132]. Kalia ve arkadalar; yatay biyogaz retecinde 2023 oC scaklklarda, 40 kg saf byk ba hayvan gbresi ile %10 bulamala kartrlm byk ba hayvan gbresin den 15 hafta boyunca bu iki sistemden biyogaz retim sisteminden biyogaz retim miktarn incelemilerdir. Bulamacn kartrld sistemde biyogaz retiminin daha fazla olduu gzlemlemilerdir[133]. Amon ve arkadalar; 35 oC scaklkta 60 gn bekleme sresince 1 l fermeterlere byk ba hayvan ve msr atklarn her 10 dk da 10 sn kartrma yaparak biyogaz retim oranlarn incelemilerdir[134]. Keshtkar ve arkadalar byk ba hayvan gbresini 35 oC, 15 gn bekleme sresinde, deal olan ve ideal olmayan atn iki farkl blgesinde srekli akl kartrcnn dinamik davrann belirleyen bir matematik modeli gelitirmilerdir. Yaplan almalar sonucunda, ideal olmayan bir kartrcnn fermenterin performansnn azatln, ideal kartrma yaplan 54

reaktrlerde metan verimi, atn pH, bekleme sresi ve atn kartrma derecesine gre doru orantl olduu, tamam kartrmal reaktrn reaksiyon yani bekleme sresini ksaltn gzlemlemilerdir[135].

55

BLM III.
DENEY SSTEM VE GVENRLK DENEY
III.1. DENEY CHAZI
III.1.1. Deney Donanm Atklardan gaz retiminin gerekletirilmesi ilemi eitli parametrelerin etkin rol ald bir btndr. Bu faktrler evresel etkilerden, organizmalarn davranna, kullanlan atklardan, konsantrasyonlara kadar geni bir yelpazede incelenebilir. Biyolojik paralanmay gerekletiren mikroorganizmalar asndan bu faktrler sralanacak olursa[136]. Scaklk, Kartrma Hammaddenin cinsi ve miktar Ortam pH Partikl bykl Bekleme sresi Tesis yaps Kuru madde miktar Kimyasal ve fiziksel zellikler

Bu parametreler gz nne alnarak, ok geni literatr taramas yapldktan sonra, Marmara niversitesi Teknik Eitim Fakltesi, Makine Eitimi Blm Enerji Eitimi Anabilim Dal atlye ve laboratuarlarnda biyogaz retim artlandrcs imal edilmitir. Sistem be ana ksmdan meydana gelmektedir. Istma Kartrma Fermenterler Gaz lm Gaz depolama

56

ekil III.1. Deney cihazn oluturan elemanlar

57

III.1.2. Istma Sistemi Anaerobik mikroorganizmalarn remeleri; viskoziteyi, yzey gerilimlerini, ktle transferini ve retim verimini de dorudan etkiler. Paralanmann ilk basamaklarnda gerekleen hidroliz ve fermentasyon ilemlerinde grev alan bakterilerin farkl scaklklara dayankl olmas nedeniyle scakln etkisi net olarak grlmese de, daha sonraki basamaklardaki bakterilerin scakla kar daha duyarl olmalar scaklktaki deiimlerin etkilerini arttrmaktadr. Artan scaklklar metan retimini arttrd gibi inhibisyona neden olan amonyak retimini de tetikler. Fakat 15 oC altndaki scaklklarda, mikroorganizmalarn adaptasyonlar kolay da olsa, gaz retimi olduka yavalamakta ve rete sistemi ekonomik olmaktan kmaktadr. Bu nedenlerle optimum scakln belirlenmesi nem tar. Gnmzde modern biyogaz rete sistemleri mezofilik (20-40oC) ve termofilik (40-70oC) scaklk aralklarnda iletilebilmektedir. Yksek scaklklarda atklarn paralanma hz artar ve sistemdeki bekleme sreleri ksalr ve bylece daha kk hacimlerdeki reteler kullanlabilir. III.1.2.1. Dijital Termostat Deney cihaz mezofilik ve termofilik scaklklara ayarlamak iin iki adet FK-150X model dijital termostat kullanlmtr. Termostatlarn scaklk Aral -40 ile 99 oC dir.

ekil III.2. Dijital termostat III.1.2.2. Istc Rezistans Deney fermenterlerinin olduu blmeyi stmak iin 8 adet 220 V. G: 1250 W. zelliklerine sahip rezistanslar kullanlmtr.

58

ekil III.3. Rezistans III.1.2.3. Is Datc Fan Rezistanslarn yzey ksmlarndaki sy fermenterlerin olduu blmeye gndermek ve yaymak iin Maksimum debisi 1600 m/h ve 125 oCa dayankl kanal tipi iki adet aksiyal fan kullanlmtr.

ekil III.4. Kanal tipi aksiyal fan III.1.2.4. Is Datc Menfez Fanlarn gndermi olduu scak havann fermenterlerin bulunduu ortama homojen dalmasn salamak iin iki adet hava ynlendirici menfez kullanlmtr.

ekil III.5. Menfez III.1.2.5. Dijital Termometre Fermenterlerin iindeki atn, fermenterlerin bulunduu haznenin ve ortam scakln lmek iin 7 adet DXEL XT11S model dijital termometre kullanlmtr. Termometrelerin scaklk Aral -50.0 ile 99.9 oC, hassasiyet 1 oC dir.

59

III.1.3. Kartrma Sistemi stenilen zellikteki atk konsantrasyonlarna ulamak iin seyreltme yaplr ve inhibisyona neden olabilecek maddelerin konsantrasyonlar zararsz limitlere ekilebilir. Bu zellikle kat ierii fazla olan atklarn kullanlmasnda retete alma rahatl yaratr. Seyreltme orannn arttrlmas ile atk maddelerin retelerin tabanlarna kelmesi nedeniyle seyreltme rete iinde farkl katmanlarn olumasn engellemek iin kartrma sistemleri kullanlmaktadr. Deney cihaznda, retelerin iindeki mile bal kartrc kanatlar12 volt DC araba silecek motoru kullanlarak kartrclar dndrmek ve retecin iindeki hava ortamnn anaerobik olmas iin mekanik manyetik kartrma sisteminden yararlanlmtr.

ekil III.6. Mknatslarla kartrma sistemi III.1.4. Fermenterler ( rete ) Gnmzde laboratuar lekli fermenterlerin iindeki atn reaksiyon esnasnda fiziksel ve kimyasal deiikliklerin kolay bir ekilde grsel veya cihazla analizinin yaplabilmesi ve atklarn sistematik olarak anaerobik ortam oluturma, stma, kartrma, yklenebilme, biyogaz scakln ve pH lmlerinin doru ve dzenli yaplabilmesi iin i ap 190 mm d ap 200 mm, ykseklii 270 mm ve et kalnl 5 mm effaf saydam silindirik pleksi glass malzeme kullanlmtr[5,86].

60

ekil III.7. Fermeneter III.1.5. Veri lmleri Fermenterlerde kullanlan atklardan biyogaz retiminin incelenmesi esnasnda ve ncesinde, Atklarn kimyasal analizleri ( KO, TK, UKMO, pH, C/N vb), gnlk retilen biyogaz miktar ve depolanmas, pH lmleri ve retilen biyogazn % metan (CH4) oranlar llmtr. III.1.5.1. Biyogaz retim Miktarnn lm Deneyler srasnda atklardan elde edilecek biyogaz miktarn bulmak iin daldrmal depo sisteminden yararlanlmtr. Alt kapatlm 125lik PVC borunun iine doldurulan suya st ksm kapatlm 100lk PVC boru daldrlmtr 125lik PVC borunun tam ortasndan su seviyesinden 3 cm daha yksek plastik boru kaynatlarak 100lk PVC borusuna biyogazn giri ksm almtr. 100lk PVC borusunun arlndan dolay depolanan biyogaza basn uygulamasn engellemek iin 100lk boruya makaral sistemle dengeleyici arlklar aslmtr(58,120)

61

ekil III.8. Biyogaz lm dzenei Biyogaz havadan % 20 daha hafif olduu iin miktar lm yaplrken herhangi bir basnca maruz kalmamas iin biyogaz lm dzenei zerinde bir takm dengeleme kuvvetleri eklenerek hesaplama yaplmtr.

ekil III.9. Biyogaz lm dzenei

62

100lk PVC boru ykseklii sfr konumunda ve denge durumunda iken dengeleyici arla 50 gr daha fazla bir arlk eklenerek fermenterin iine maksimum 1,6 kPa, minimum 0,1 kPa bir vakum uygulanarak, fermentlerde retilen biyogazn annda sistemin st ksmndaki PVC boruya dolmas salanr. Suyun kaldrma kuvveti (SK) + Dengeleyici arlk (Gd) >Borunun arl (Gb)
2

Vakum (kPa)

1,5 1 0,5 0 0 10 20 30 40 50

Ykseklik (cm)

ekil III.10. Biyogaz lm dzeneindeki vakumun ykseklie bal olarak deiimi

ekil III.11. Gaz lm cihaznn llendirilmesi 63

V = hy. . r2 = hy. . ( 105/2 )2. 10 -6 V (lt) = hy (mm) 8,66/ 1000

[ m3] [ m3] (3.1)

Burada V biyogaz hacimsel (lt), hy 100 PVC borunun ykselme miktar, r yzlk borunun yarap ve sabit say (3,14) III.1.5.2. Gaz Depolama Atklardan elde edilecek biyogaz depolayp, yzdelik metan orannn analizini yapmak iin 2 bar basnca dayankl, yksek bariyerli 25 lt lik alminyum fulyo torbalar kullanlmtr.

ekil III.12. Yksek bariyerli gaz torbas III.1.5.3. Metan (CH4) lm Gnlk olarak retilen % metan (CH4) lm, MSA 200 model gaz kromotogrofisi yardm ile llmtr. Cihazn lme hassasiyeti % 5 LEL (Level Explation Limit)dir.

ekil III.13. Gaz analiz cihaz

64

III.1.5.4. pH lm Biyogaz retilen atklarn gnlk pHlar IQ 1380 model dijital pH metre ile llmtr. lm hassasiyeti 0.5dir.

III.1.5.5. Atklarn Kimyasal Analizleri Deneylerden nce ve deneylerden sonra atklarn KO (Kimyasal oksijen ihtiyac), TK (toplam kat), UKMO (Uucu kat madde oran), pH ve C/N (karbon ve azot oran) gibi analizler Marmara niversitesi, Fen Bilimler Enstits, evre bilimleri Anabilim Dal blmnde analiz ettirilmitir[137]. Kimyasal analizlerde kullanlan yntemler Tablo III.1.de gsterilmitir. Tablo III.1. Kimyasal analizlerde kullanlan yntemler Analiz jen ihtiyac) TK(Toplam kat) UK (Uucu kat) pH metre organic constituents) 2540 B. Total solids dried at 103105 oC ( Part 2000 Physical and aggregate properties ) 2540 E. Fixed and volatile solids ignited at 550 oC (Part 2000 Physical and aggregate properties) pH 315 WTW marka pH metre ile lmler yaplmtr.2000.+16000 arasnda kararldr. Metot KO(Kimyasal oksi- 5 220 C. Closed Reflux Titrimetric Method (Part 5000 aggregate

III.1.6. l Cihazlarnn Kalibrasyonu Deney sisteminde kullanlan pH metre, Termometre, manometre gibi cihazlarla doru lm yaplmas iin, zel bir irkete cihazlarn kalibrasyon lmleri yaptrlarak Ek A,B,C ve D de olduu gibi sertifikalandrlmtr.

65

III.2. CHAZIN GVENRLK DENEY

Deneyde kullanlan cihazn, gvenli bir ekilde biyogaz retiminde snr artlarn (stma, kartrma ve gaz retimi ve depolama vb) salayp, salamadn belirlemek iin daha nce literatre gemi baka bir biyogaz reteci ile ayn snr artlar salanarak biyogaz retim oranlar karlatrlmtr. III.2.1. Atn Hazrlanmas stanbul Zeytinburnunda 25 byk ba hayvan kapasiteli iftlikten alnan taze atk 500 g/l, litresi 1:3 sulandrlarak, el matkabna zel dizayn edilmi tel rpc ile yksek hzda 3 dakika kartrlarak atk fermentere alnarak deneylere balanmtr.

ekil III.15. Atn hazrlanmas III.2.1.1. Atktan Alnan Numuneler Deneylerde kullanlan atk su ile belirli oranlarda, el matkabna zel dizayn edilmi tel rpc ile homojenlik kvamna kadar 3 dk kartrldktan sonra atn iindeki baz kimyasal zelliklerin ( KO, TK, UKMO, pH, C/N vb ) analizi iin 500 ml plastik kaplara doldurularak analize gnderilmitir.

ekil III.16. Atklardan alnan numuneler

66

Tablo III.2. Literatr ve gvenirlik deneyinin snr artlar ve kimyasal analizler. rnek alma % 15 150 75 42 6,3 60 gn Kartrc kanatlarla atk kartrma 35 oC Srekli kartrma Gvenirlik deneyi %14 151,4 97.1 42,5 6,58 60 gn Kartrc kanatlarla atk kartrma 35 1 oC Srekli kartrma 18

Toplam katlar(TK) % Toplam katlar(TK) g/l Uucu kat madde oran (UKMO) g/l Kimyasal oksijen ihtiyac (KO) g/l pH Bekleme sresi gn Kartrma ve kartrc modeli Scaklk (oC) Kartrma sresi C/N

Tablo III.2de verilen literatr ve gvenirlik deney snr artlar ve kimyasal analiz deney sonular (gnlk biyogaz retim miktar, pH deiimi ve % metan oran) aada ekil III.18, III.19 ve III.20 de verilmitir. III.2.2. Deney Sonular

ekil III.17. Literatr aratrmasna gre gnlk biyogaz ve pH miktar [121]

67

6 BBH Gbresi Biyogaz retimi (L/d) 5 4 3 2 1 0 0 10 20 30 Zam an (Gn) 40 50 60

ekil III.18. Deney cihaznda retilen gnlk biyogaz miktar

9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 0 10 20

BBH Gbresi

pH

30
Zaman (Gn)

40

50

60

ekil III.19. Deney de kullanlan bykba hayvan gbresinin gnlk pH deiimi

100 80 60 40 20 0 0 10 20 30

BBH Gbresi

Matan oran (%)

40

50

60

Zaman (Gn)

ekil III.20. retilen biyogazn % CH4 (Metan) oran

68

ekil III.21. Gvenirlik deneyi ile rnek almann gnlk biyogaz miktarlarnn karlatrlmas

ekil III.22. Deney cihaznn fotoraf

69

III.2.3. Biyogazn Yaklmas Deneyler sonucunda elde edilen biyogaz yaklarak yanma zellii gzlenmitir.

ekil III.23. Deneylerde elde edilen biyogazn yaklmas

70

BLM IV.
BYOGAZ RETMNDE ATIK KARITIRMA VE KARITIRICI SSTEMLER IV.1. BYOGAZ RETMNDE ATIK KARITIRMA
IV.1.1. Atk Kartrma Sistemleri Fermantasyon materyalinin reteci oluturan tm ksmlarda akclk zelliine sahip olmas gerekmektedir. Ayrca rete ierisinde materyalin homojen dalmas esastr. Parack bykllnn olabildiince kk olmas da fermantasyon etkinliini artran nemli bir faktrdr. Materyal rete ierisinde kartrlmad durumda taban ve st ksmnda bulunan materyalin yzme ve kelme nedeni ile kuru madde ierii orta ksma gre daha fazla olacaktr. Bu, bakterilerin faaliyetini azaltaca gibi st ksmda bulunan kuru madde ierii yksek olan ksm oluan gazn darya kmasna engel olur [4]. IV.1.1.1. Pasif Kartrma Sistemleri Pasif kartrma sistemlerinde homojen bir kartrma salanamad iin rete, ierisinde bulunan bir ksm materyalin scakl dier ksmdan daha az ise bu durumda zgl arl daha fazla olacaktr. Scakl daha yksek olan materyal ykselirken dieri aaya doru hareket edecektir. Belirli oranda karmay salayan bu sistemde enerji gereksinimi yoktur veya ok azdr [4]. IV.1.1.2. Aktif Kartrma Sistemleri Bu sistemlerdeki kartrclar fermenterin her noktasndaki at hareket ettirebilen sistemlerdir. retecin taban ve st ksmnda oluan kuru madde oran yksek materyalin kartrlmas olanakszdr. Bu nedenle mekanik dzenlemelerle kartrmann yaplmas gerekmektedir [4]. IV.1.2 Biyogaz retiminde Atk Kartrmann Sebepleri Fermenterin iindeki gbre ile bakterilerin temas devamlln salamak. Fermenterin ve fermenterin iindeki gbrenin her tarafnn scaklk dalmn salamak

71

Atn iindeki kat partikllerin ve kir tabakasnn fermenterin alt ksmna kmesini engellemek. Atn iinde zamanla serbest halde meydana gelen metan baloncuklarnn boaltlmasna yardmc olmak [138].

IV.1.2.1. Kartrmann Avantajlar Biyogaz retilen birok atk ierisindeki fiziksel zeliklerden dolay reaksiyon esnasnda dier atklarla veya bulamala bire bir temas etmesi iin kartrma veya alkalama yapmak gerekir. Fermentlerdeki atn kartrlmasnn veya alkalamann birok avantajlar vardr. Bunlar; Metanogenisler tarafndan retilen biyogazn kn kolaylatrmak. Bakteri populasyunu ile taze atn birbirine karm salanarak reaksiyonu hzlandrmak. Fermantasyon esnasnda atn st yzeyindeki kpk oluumunu ve atn iindeki kk partikllerin fermentrn (reaktrn) taban ksmna kmesini engellemek. Fermenterdeki atn scaklk dalmn eitlemek. Bulamacn iindeki bakteri poplasyon younluklarn dzenlemek. Fermentlerdeki l alan, kartrma yntemi kullanlarak fermentlerdeki bo alan hacminin fermantasyon zerindeki olumsuz etkilerini en aza indirmek [30]. IV.1.3. Biyogaz tesislerinde Kullanlan Kartrclar ve Montaj ekilleri Byk biyogaz tesislerinde kullanlan atktan maksimum miktarda biyogaz kn ve daha verimli olmasn salamak iin at minimum enerji harcayarak, biyogaz tesislerinde bir takm kartrclar ve bu kartrclarn farkl ekilerde montaj uygulanmaktadr.[139]

ekil IV.1. A Alt ve st kartrmal ift kanatl kattrc, B kanatl ve helezon kartrc

72

ekil IV.2. Alt ve st kartrmal ift kartrc

ekil IV.3. ift pervaneli kartrc ile yandan kartrma

ekil IV.4. ok kanatl kartrc ile yatay kartrma sistemi

73

ekil IV.5. Dikdrtgen fermenterde kanatl kartrc ile yatay kartrma sistemi

ekil IV.6. Dikdrtgen fermenterde ok kanatl kartrc ile yatay kartrma sistemi [139].

74

IV.2.KARITIRICI SSTEMLER
Kartrma sistemleri 1950 yllarndan itibaren gelimeye balanmtr. Kartrma ile ilgili yaynlar 1966 yllarnda Uhl ve Gray tarafndan yaplan almalar ile balamtr. Son 30 yldr birok mhendis tarafndan dizayn edilen kartrclar deiik alanlarda ve deiik amalarla kullanlmaktadr [140]. Birok endstri alannda akkanlarn istenilen ekilde kartrlmas ve kartrma dzeneinin kurulmas ok nemlidir [141]. IV.2.1 Kartrclarn Kullanm Alanlar Kimya (tarm ve eczaclkta) Petrokimyada Biyoteknolojide Polimer ilemlerinde Boyama sanayinde Kozmetik alanda Gda sanayinde me ve pissu ilemlerinde Kat fabrikalarnda Maden ilemede

IV.2.2 Kartrc Kullanm ve Dizayn Amalar Tankn iinde homojen bir karm ve kartrma salamak Kartrma sonunda ktle transferi ile svlarn iindeki gazn dalmn salamak Akkann iindeki asl partiklleri datmak Tankn iindeki farkl younluk ve kvamdaki akkanlarn karmn salamak Akkann ierisindeki s transferini homojen olarak datmak Reaksiyon: homojen ve heterojenlii salamak

IV.2.3 Kartrc Sistemler ve Yap Elemanlar Herhangi bir amala tasarm ve dizayn yaplacak kartrcnn mkemmel verim elde edilebilmesi iin kartrmann yaplaca tankn geometrisi, kartrma teknii, kartrc tipi, kullanlacak kartrcnn kanat ekli, kartrmann yaplaca tankn i yzeyi ve i yzeyde kullanlacak ak engelleyici (baffle) genilii ve kullanm miktar gibi parametreler ok nemlidir. Genellikle kimya endstrisinde kullanlan kartrc sistem ana ksmdan olumaktadr [142]. IV.2.3.1. Tank Kartrma sistemi uygulanacak alan ve kartrlacak maddeye bal olarak deiik ekilerde tasarlanabilir.

75

ekil IV.7 Farkl ekillerle kartrmann yaplaca tank [142]. IV.2.3.2. Engelleyici (Baffle) Baffle kartrma sisteminde karmn mkemmel bir ekilde karmn salayan ok nemli bir parametredir.

ekil IV.8 Tank iindeki bafflerin gsterimi IV.2.3.3. Kartrc Kanatlar (impeller) Kartrma sisteminin en nemli elamanlarndan olan kartrc kanatlar, kullanlacak olan malzemenin cinsine, viskozitesine, younluuna, uygulama alanna, dnme hzna bal olarak birok eitleri vardr. En ok kullanlanlarda radiyal ve eksenel aka gre farkl ekillerde tasarlanabilir.

b ekil IV.9 a ve b srasyla radiyal ve eksenel ak [142]

76

IV.2.3.3.1. Radiyal Kanat eitleri Radiyal ak kanatlar genellikle katlar kartrmada, kat birletirmede, s geii gibi sistemlerde kullanlmaktadr. Kullanlacak alana gre kanatlar arasndaki a 10 o ile 90o olabilir fakat kartrma verimliliini olumlu ynde artrd iin genellikle kanatlar arasndaki a 45 o olarak tasarlanmaktadr [140].

ekil IV.10 Radyal kartrclar IV.2.3.3.2. Eksenel Kanat eitleri Eksenel kanatlar genellikle orta viskoziteli akkanlarn, tek veya ok aamal kartrmalarnda gaz-sv, sv-sv ayrtrmalarnda kullanlmaktadr. Eksenel kartrclarnda en ok ruhston model kullanlmaktadr, rushton model de diskin yanlarna yerletirilen 6 adet kanat (daha fazla olabilir) ve tankn i eperine (yzeyine ) kullanlan bafflelar sayesinde gaz-sv karmn en iyi ekilde kartrmaktadr. Rusthon model ounlukla atk, lif ileme ve kt endstrisi de kullanlmaktadr [140].

ekil IV.11 Eksenel kartrclar IV.2.3.4. Kartrma Sisteminin Istlmas Kartrma yaplacak sistemin stlmas ve snn kartrlacak akkann zerinde homojen dalmn salamak iin birok farkl yntem vardr [140].

77

ekil IV.12. Kartrma sisteminin stlmas

78

IV.3. RUSHTON VE T TP KARITICI VE SAYISAL MODELLENMES

IV.3.1. Rushton Kartrc Biyogazn atklardan retiminin maksimum seviyelerde olmas iin, anaerobik ortam, fermenter scakl, atn eidi, younluu, pH, fermenterin zerindeki basn, atn kalitesi, atn uygun koularda kartrlmas vb gibi birok parametre vardr. Fakat bunlardan scaklk ve kartrma gibi parametreler gaz retimini dorudan etkileyen faktrler olmaktadr. Bu yzden fermenterlerin iindeki at en uygun ve mkemmel ekil kartrabilecek olan Rushton kartrc modeli seilmitir. Rushton tipi kartrc 1980li ylardan beri ok farkl biimlerde sanayide ve laboratuar fermenterlerinde ok baskn olarak kullanlmaktadr. Rushton radiyal akl pervane 6-8 tane disk zerine yerletirilerek akkana radiyal ynde akkan pompalama yapmaktadr. Kartrma tamamnn llmesi ve tanmlanmas kolay deildir [143]. Kartrma kalitesini ve karmn homojenliini etkileyen birok parametre olmasna ramen kanatlarn dnme hz ve kanat lleri ok iyi belirlenmelidir [142]. Rushton kartrcs genellikle gdalar, pH, oksijen ve dier kimyasal zelikler ieren maddelerin bulunduu biyo reaktrlerde kullanlmaktadr [142].

ekil IV.13 a Rushton kartrma sistemi, b rushton kartrma sistemindeki baffles larn gsterimi, c rushston kartrcsnn hz vektrleri gsterilmektedir [140,142].

79

Birok almada Standart Rushton kartrcs bir disk zerine yerletirilen 6 adet kanat ve kartrmann yaplaca fermenterin i yzeyine yerletirilecek olan 4 adet baffle dan meydana gelmektedir. Ayrca disk ap, diskin mil ap, diskin zerindeki kanatlarn genilii, kanatlarn ykseklii, kartrcnn toplam genilii ve diski tutan ubuun ap, fermenterin boyu ve yksekliine bal olarak standart hesaplamalarla belirlenmektedir [144]. Yaplan literatr almalarna gre Rushton kartrc farkl ekiller de yani disk zerindeki kanatlarn says ve fermenterin i yzeyine baffle kullanlmadan dizayn ve tasarm yaplabilir. [145].

ekil IV.14 Bafflesz Rushton tipi kartrc IV.3.1.1 Deneyde Kullanlan Standart Rushton Kartrcnn Detayl Geometrisi ve llendirme Fermenterin apna gre deneylerde kullanlacak standart Rushton kartrcsnn, fermenterin ap ve yksekliine bal olarak boyutlandrlmas aadaki ekilde verilmitir [146].

a b ekil IV.15. a ve b Standart bafflll fermenter, kartrc ve kanatlarn detayl geometri tasarm 80

Tablo IV.1 Rushton tipi kartrcnn standartlara gre lleri DT = Fermenter ap D = Kartrc ap; HI = Akkan(Atk) ykseklii; H = Kartrcnn fermenterin tabanndan ykseklii; W = Baffle genilii; L = Kanat genilii; H = Kanat ykseklii; Dd = Disk ap; Dh = Disk gvde ap; Ds = disk aft ap; X = Disk kalnl; 20 cm D = DT/3 = 6,6 7 cm HI = DT = 20 cm H = DT/3 = 6,6 7 cm W = 3D /10 = 1,98 2 cm L = D/4 = 1,65 2cm H = D/5 = 1,32 1,5 cm Dd = 3D/4 = 5 cm Dh = D/4 = 1,65 1,5 cm Ds = 4D/25 = 1,05 1 cm D /3=2,3 2 mm

ekil IV.16 Deneyde kullanlan Rushton kartrc ve fermenter lleri [147,148].

ekil IV.17. Deneyde kullanlan kartrc(Rushton), fermenter, Baffle ve motor montaj

81

IV.3.2. T Kanat Kartrc Deneylerde kartrmann biyogaz retimine olan etkisini karlatrmak iin, kartrma sistemlerinde kullanlan T kanatl kartrc seilmitir.

ekil IV.18. Deneyde kullanlan T kartrc ve fermenter lleri IV.3.2.1. Deneyde Kullanlan T Kanatl Kartrcnn Detayl Geometrisi ve Montaj T kanat kartrclar az karmn olmas istenilen kartrmalarda kullanlmaktadr. T kanatl kartrcnn bulunduu fermenter i ksmnda baffle bulunmamaktadr.

ekil IV.19. Deneyde kullanlan T kanat kartrcnn fermenter ve motor montaj

82

IV.3.3. Star-CD Paket Program ve Deneyde Kullanlan Standart Baffll Rushton ve T Kanatl Kartrclarn Star-CD Paket Programnda Modellenerek Performansnn ncelenmesi Bir kartrma ileminde asl grev akkann bulunduu blgede kalc bir durgunluktan kanarak, akkann bulunduu blgede ok iyi trbilansl bir ak meydana getirmesidir Buna benzer deneysel almalar ok uzun sreli ve masrafl olduu iin bu tip almalar saysal simlasyonlar yaplarak etkili ve gvenli bir ekilde uygulanmaktadr.[149] Deneylerde kullanlan kartrclar iin Marmara niversitesi Mhendislik Fakltesinin lisansl Star-CD paket programnda kartrclarn performans incelenmitir. CD-adapco'nun ekirdek rn olan STAR-CD Hesaplamal Akkanlar Dinamii (HAD) yazlmdr. Yazlmn kkleri 1980'lerde adapco'nun, Computational Dynamics Ltd.'e ve STAR-CD Versiyon 1'e yapm olduu yatrmlara dayanmaktadr. Yllar getike, STARCD rnleri adapco'nun mhendislik servislerinin etkisi ile srekli olarak gelitirilmi ve bu ilem srecinde, dier tm HAD yazlmlarndan tasarm ortamlarna daha entegre olmu komple zmler sunmaktadr. STAR-CD, HAD uygulamalar iin gelitirilmi problem oluturma, otomatik ayrtrma, analizlerin altrlmas ve n/son ilemlerinin en ileri seviye gerekletiren Grafik Kullanc Arayzl pro-STAR n/son ilemci ile tam entegre almaktadr. lem merkezli, kullan kolay ve efektif bir kullanc ara yzne sahiptir. leri seviye etkileimli sistemi sayesinde aadaki proseslerin yaplabilmesini salar. zm alarnn oluturulmas/program ierisine alnmas, kontrol ve tamir edilmesi Snr koullarnn belirlenmesi Termofiziksel modellerin, zelliklerin ve snr artlarnn atanmas zm kontrolnn oluturulmas Hesaplamann izlenmesi ve hzlandrlmas Analizin sona ermesinden sonra; kullanc ara yz, animasyon, ak paracklarnn grntlenmesi, grafiksel gsterim veya vektrel grntleme gibi gl n/son ilemci zellikleri salar.

83

IV.3.3.1. Desteklenen Ak Rejimleri ve artlar Daimi ve zamana baml, laminer Newtonian ve non-Newtonian aklar Trblansl aklar (eitli ileri seviye trblans modelleri ) Sktrlabilir aklar. Dner makinelerdeki aklar Periyodik, yansmayan (non-reflecting), hareketli snr koullar gibi muhtelif snr koullar (rnek olarak iten yanmal motorlar, pompalar, trbinler, pervaneleri kartrclar, stator-rotor etkileimli sistemler) STAR-CD, iten yanmal motorlar veya arpan bir kalp gibi, zellikle hareket eden veya dnen ortamlarda simlasyon gerektiren durumlarda kullanlabilmektedir. IV.3.3.2. Fiziksel Modeller STAR-CD zcs sadece trblans, yanma, radyasyon veya oklu fizik problemleri iin zm modelleri deil tm HAD (Hesaplamal Akkanlar Dinamii) yazlmlar iinde en ileri modelleri ile mevcut btn zm alar iin zmler sunmaktadr. IV.3.3.2.1. Kimyasal Reaksiyon ve Yanma oklu heterojen ve homojen kimyasal reaksiyon ve NOx formlasyonu Kimyasal denge kompozisyon artlarnn hesaplanmas salayan entegre algoritmalar Gaz, sv, kat (kmr gibi) yanma simlasyonlar Gl kimyasal yeteneklere sahip zel gelitirilen karmak kimyasal zcler Benzin ve dizel gibi iten yanmal motorlar iin gelitirilmi zel yanma modelleri Malzeme zellikleri veritaban HAD ve kimyasal modeller ile entegre almalar Weller 3-denklem yanma modeli ten Yanmal motorlar iin yeni ktphaneler IV.3.3.2.2. Is ve Ktle Transferi Tanm (buoyancy), iletim (kat ve 'baffle') ile s geii Isl ve solar radyasyon Ktle transferi 84

IV.3.3.2.3. ok Fazl Aklar oklu fizik 'Lagrangean' aklar (gaz/kat, gaz/sv, sprey, kat/sv, sv/sv) ki fazl aklar, 'Eulerian' yaklaml Serbest yzey modelleme ve kavitasyon oklu akkan akmlar Datlm rezistans (porous media) IV.3.3.2.4. Euler ki-Faz Ak Modelleri Keskin ara yzl komple faz ayrmas Gaz kabarcklar, damla ve parackl aklar Fazlar aras s transferi Is transferi ieren serbest-yzey aklar Gelitirilmi kartrc ve sv yatakl reaktr analizleri IV.3.4. Hesaplamal Akkanlar Dinamii (CFD) CFD bilgisayar tabanl simlasyonlar yardmyla kimyasal reaksiyon, s transferi, ak ieren sistemlerin analizidir. Teknik endstriyel yada endstriyel olmayan alanlarda kullanlmaktadr. [150,151] Aerodinamik G santralarnda Elektrik elektronik mhendislinde Kimyasal mhendislikte Gemi mhendisliinde CFD tabanl zmler yzde yz gvenli deildir nk; Bilgi girii ok fazla kabul iermektedir. lem gc (PSI) yksek nmerik hassasiyeti iin snrl olabilir. Bilimsel bilgi taban yetersiz olabilir.

Gvenirlik artar; Trblansl aklardan ziyade laminer aklar iin ok fazl akkanlardan ziyade tek fazl akkanlar iin Kimyasal reaktif malzemelerden ziyade kimyasal tepkinmesiz iin

85

oklu kimyasal tepkinmeler yerine tek kimyasal tepkinme iin Karmak karmlar yerine tek bir akkan iin

Herhangi bir CFD probleminin ana temeli tek fazl ak tanmlayan Navier-stokes denklemleridir. Bu denklemler, Euler denklemlerini elde etmek iin tanmlanan viskozite terimi kaldrlarak sadeletirilebilir. Daha ileri sadeletirme ise tam potansiyel denklemleri veren vorticity terimi kaldrlarak yaplabilir. Sonu olarak bu denklemler lineerletirilmi potansiyel denklemleri elde etmek iin lineerletirilebilir. CFDki en temel dnce bilgisayarda ayrklatrlm bir akkann srekli olarak nasl davranddr. Bir metot, hacim zm a (Mash) veya grid oluturmak iin uzaysal zm alann kk hcrelere ayklatrmaktr ve hareket denklemlerini (srtnmesiz akkanlar iin Euler denklemleri ve srtnmeli akkanlar iin Navier-stokes denklemleri ) zmek iin uygun bir algoritma kullanlr. Girid zerindeki btn ilgili uzunluk lleri verildiinde (Dorudan nmerik simlasyonu) laminer ve trblansl aklar iin Navier-stokes denklemlerini dorudan zmek mmkndr. Bununla beraber genel olarak, probleme uygun uzunluk l aral gnmzde gl paralel bilgisayarlarla modellenebilir. Bu durumda trblansl ak simlasyonlar bir trblans modeline bavurma ihtiyac duyar k- modeli yada reynold stres modeli ile birlikte byk eddy (girdap) simlasyonlar ortalama reynold, Navier-stokes denklemlerin belirlenmesi bu llerle ilgili iki tekniktir. Birok rnekte, dier eitlikler (ounlukla tanmdifzyon denklemleri) Navier-Stokes eitlikleri ile ayn anda zlr. Dier denklemler u tanmlar ierir; konsantrasyon eitleri, kimyasal reaksiyonlar, s transferi ve benzeri. leri dzeydeki programlar, ok fazla aklar ieren daha karmak (r. Sv/gaz, kat/gaz, sv/kat yada non-Newtonian akkanlar) simlasyonlar izin verir. IV.3.4.1. CFD lemleri Her CFD simlasyon ilemi iin aslnda aama vardr; n ilemci, zc, ileri ilemci [152]

86

IV.3.4.1.1. n lemci Ak modeli analizi ve oluumu iin ilk admdr. Modelin (CAD) paket program ierisinde oluturulmas ve uygulanmas, ak snr artlarnn ve akkan malzeme zelliklerinin girilmesini ierir. CAD geometrisi alnp CFD zm iin adapte edilir. boyutlu kat model mmkn olan en hassas geometri dnm iin ok ak bir geometri aralar CAD iziminden kat ve sv zm alanlarn almada kolaylk salarlar. leri dzey temizleme ve ileme aralar modeli mesh iin hazrlar daha sonra doru ve dzgn CFD tipi zm a modelin tmnde oluturur. Problemin geometrisi (fiziksel snrlar) tanmlanr. Akkan tarafndan igal edilen hacim ayrk nform veya non nform (niform) olabilir Fiziksel model tanmlanr. rnein hareket denklemleri + entalpi + trlerin korunumu. Snr artlar tanmlanr. Problemin snrlarndaki akkan davran zelliklerini belirtmeyi gerektirir. ok hzl gei problemleri iin balang artlarda tanmlanmaldr. IV.3.4.1.2. zmleyici CFD zcs ak hesaplamalarn gerekletirir ve sonular retir. Program kapsaml bir etkileime sahiptir. Bylece analizde her hangi bir anda yaplan deiiklikler kolaylkla uygulanabilir. Buda hem zaman kazandrr hem de tasarm verimli bir ekilde iyiletirmeye yarar. Grafik kullanc ara yz sezgiseldir. Erileri ksa zamanda renmeye yardmc olur ve modelleme iini hzlandrr. Buna ek olarak uygulanabilir ve zm a kapasitesi CFD program satclarnn arasnda tektir ve geni aralkta fiziksel modellerle birlikte alabilir. Bu kapasite karmak hareketli nesnelerin akla ilikisini kolaylatrmakta ve uygulanabilirliini mmkn klmaktadr. Hassas fiziksel maddelerin en geni endstriyel ldeki uygulamalara kar dorulanmasn salar. Bylece gerek dnya artlar dorulukla simle edilir. Bunlar;

87

ok farkl aklar Reaksiyon aklar Dnen elemanlar Hareketli ve deforme olan nesneler Trblans Radyasyon Akustik Dinamik zm a

ayr nmerik zm teknii vardr Sonlu farklar Sonlu elemanlar Spektral metotlar

IV.3.4.1.3. leri leme CFDdeki son admlar ve CFD grntleri ve animasyonlarn gerekletirilmesi ve n grlen ak verilerinin yorumunu ierir. leri ileme aralar birka seviyedeki raporlamay salamay mmkn klar. Bylece tasarm ilemindeki btn ortaklarn tmnn ilgi ve ihtiyalarn karlar. Nicelikli veri analizi istenildii kadar hassaslatrlabilir. Yksek znrlkl resimler ve animasyonlar almalarmz hzl ve etkili bir yolla ifade etmemize yardm eder. Fiziksel zm alan ve grid grnm Vektr izimi izgi ve glgeli evre izimi ki boyutlu ve boyutlu yzey izimi Tane izleme Elle hareketlilikte izleme Renkli dip not k

88

IV.3.4.2. Sonlu Hacimli Metot Sonlu hacimli metod ksmi diferansiyel denklemlerin cebirsel denklemler gibi gsteren ve deerlendiren metot dur. Sonlu farklar metoduna benzer ekilde zm a geometrisindeki ayrk noktalardaki deerler hesaplanr. Sonlu hacim zm andaki her bir dm noktasn evreleyen kk hacimleri temsil eder. Sonlu hacim metodunda divergence titreimi ieren ksmi diferansiyel denklemlerdeki hacim entegrali divergence teoremi kullanarak yzey entegrallerine dntrlr. Bu terimler her bir sonlu hacmin yzeylerinde ak olarak deerlendirilir. nk verilen bir hacme giren ak bitiik hacme geen ak ile zdetir. Sonlu hacim metodunun dier bir avantaj yapsal olmayan zm alar iin kolaylkla formlletirilmesine izin vermesidir. CFD paket programlarn ounda kullanlmaktadr. boyutlu akkan hareketi 5 ksmi diferansiyel denklem sistemi ile tanmlanr: Ktle korunumu, x,y,z momentum, i enerji ve hal denklemleri. Star-CD paket program vektrel hz dalm ve akkann zerindeki scaklk dalmn 3000 iterasyon admnda aadaki denklemlere gre zm yapmaktadr. Ktle

+ div ( u ) = 0 t

(4.1) (4.2)

Xmomentum

( u ) p + div( u ) = + div( grad ) + S Mx t x

p ( ) + div ( u ) = + div ( grad ) + S My t y

Y-momentum

(4.3)

Z-momentum

( w)
t

+ div( wu ) =

p + div( gradw) + S Mz z

(4.4)

enerj

( i ) + div ( iu ) = pdivu + div (kgradT ) + + S i t

(4.5) (4.6) (4.7)

Hal denklemleri

p = p( , T )

ve

i = i( , T )

p = RT Ve i = C T

89

 u 2 2 w 2 u 2 2 + + + + x y z y x 2 = + ( divu ) 2 2 u w w + + + + z x z y

(4.8)

IV.3.5. Hesaplamal Akkanlar Dinamii (CFD) ile Deneyde Kullanlan Standart Rushton ve T Kanatl Kartrclarn Star-CD Paket Programnda Performansnn ncelenmesi Deneylerde kullanlan atklarn fiziksel ve kimyasal zelliklerinin belirlenmesinden sonra Star CD programnda snr artlar belirlenerek altrlmtr. Tablo IV.2. Modellemedeki snr artlar Fiziksel ve Kimyasal zellikler Biyogaz rete boyutlar Biyogaz retecinin imal malzemesi ve et kalnl Atk Toplam Katlar(TK) % Toplam Katlar(TK) g/l Uucu Kat Madde Oran (UKMO) g/l Kimyasal Oksijen htiyac (KO) g/l pH Bekleme sresi gn Saysal deerler ap:20 cm, Ykseklik: 27 cm Plexi glass 5 mm Bykba hayvan %12 141,4 90.1 38,5 6,5/7,5 45 gn -Rushton kartrc (Alt kanatl ve baffle ) Kartrc model ki Kanatl Kartrc Kartrmasz Atn s iletimi (W/m.K) Atn zgl ss Kartrma zaman Scaklk (oC) Kartrma sresi Kartrc motor devri d/d Atn Younluu kg/m3 Viskozite (35 oC de) kg/ms 0,12-0,19 [153] o 4,2 kj/kg C [154] 2 dak/saat 35 1 oC Srekli kartrma 30 1090 0,084

90

Star CD programnda; kartrclarn akkan iinde 30 d/d ile dnd zaman da akkana, yatay ve dikey dzlemde, kartrcnn akkana kazandrm olduu hareketi ve scaklk dalmna etkisini renkli vektrel olarak grntleme, akkann fermenter iindeki statik basnc, vb parametreler incelenerek ekil fotoraflar ekilmitir. IV.3.5.1. Deneyde Kullanlan Standart Rushton Kartrcnn Star-CD Paket Programnda Performansnn ncelenmesi Rushton kartrcsnn ve fermenterin ekilleri solids work izim programnda izildikten sonra IGS dosyas olarak Star CD paket programna tanmlanr daha sonra snr artlar belirlenir ve yzey mesh ve dikey mesh yaplarak rushton ve fermenter istenilen snr artalarnda modellenerek altrlr.

ekil IV.20. A Yzey mesh, B Kesit mesh Star-CD programnda fermenter, kartrc ve atk snr artalar belirlendikten sonra, atn temas ettii yzey ve kesitlerde hacim zm aral oluturulmutur.

91

ekil IV.21. zmdeki iterasyon grafii Star CD program alrken aada maddeler halinde yazlan denklem ve ilemleri kullanarak 3000 e yakn iterasyon zlmtr. Sreklilik denklemi X ynndeki momentum Y ynndeki momentum Z ynndeki momentum Trblans Kinetik enerjisi Trblans Disposition Enerji denklemi Program alrken kartrcnn performansn belirleyen dier parametre ve fotoraflar mteakip ekillerde verilmitir.

92

ekil IV.22. Kartrma yaplrken akkann hidrostatik basnc Atk kartrma srasnda atn ve Rushton kartrcsnn fermenterin alt ksmna uygulam olduu hidrostatik basn Star-CD programnda izlenmitir.

ekil IV.23. Kartrma yaplrken dikey scaklk dalm Kartrma esnasnda fermenterin ve atn iindeki scaklk dalmn gstermektedir.

93

ekil IV.24. Kartrma yaplrken yzeysel scaklk dalm Rushton tipi kartrcsnn ata kazandrm olduu mkemmel bir karm dolaysyla fermenterin d cephesinden merkeze doru, homojen bir scaklk dalm izlenmitir.

ekil IV.25. Kartrma yaplrken yzeysel vektrel hz dalm ekil IV.25 teki rushton tipi kartrcnn sten grnm ve ekil IV.26 daki Z ynnde izlendii zaman fermenterin merkezinden fermenterin dna doru bir hz ivmesinin kazand ve zellikle fermenterin i cephesindeki 900 a ile monte edilen Bafflarn gelen laminer ak trblansl aka evirdiini bu da fermenterin iersindeki atn ok iyi kartrldn gstermektedir.

94

ekil IV.26. Kartrma yaplrken yzeysel vektrel hz dalm

ekil IV.27. Kartrma yaplrken dikey vektrel hz dalm

ekil IV.28. Kartrma yaplrken Atk ve fermenterin st ksmnn ayrm noktasnn izlenmesi 95

IV.3.5.2. Deneyde Kullanlan T Kanatl Kartrcnn Star-CD Paket Programnda Performansnn ncelenmesi Rushton kartrcs gibi T kartrc ve fermenterin ekilleri solids work izim programnda izildikten sonra IGS dosyas olarak Star CD paket programna tanmlanr daha sonra snr artlar belirlenir ve yzey mesh ve dikey mesh yaplarak T kartrc ve fermenter istenilen snr artlarda modellenerek altrlr.

ekil IV.29. A Yzey mesh, B Kesit mesh

ekil IV.30. zmdeki iterasyon grafii

96

ekil IV.31. Kartrma yaplrken akkann hidrostatik basnc

ekil IV.32. Kartrma yaplrken dikey scaklk dalm

ekil IV.33. Kartrma yaplrken yzeysel scaklk dalm

97

Fermenterin iindeki atn homojen bir karm salanamad iin scaklk dalm da homojen olmam, fermenterin d cephesindeki scaklk dalmnn fazla i ksmlarnda ise az olduu gzlemlenmitir.

ekil IV.34. Kartrma yaplrken yzeysel vektrel hz dalm

ekil IV.34de T kanat kartrcnn vektrel hz dalmna bakld zaman T kanat kartrcnn u noktalarnda vektrel hznn maksimum olduu; d taraflara doru hzn minimuma indii grlmektedir.

98

BLM V.
DENEYSEL ALIMALAR VE BULGULAR
V.1. DENEYSEL ALIMALAR
V.1.1. Deneylerde Kullanlan Atk ve Temini V.1.1.1 Deneyde Kullanlan Atk Biyogaz retiminde kullanlan hayvansal atklar eitlilik, miktar, kimyasal ve fiziksel zellik ve kalitesine bal olarak deimektedir [155].lkemizin bykba hayvan kapasitesinin de fazla olmasndan dolay deneylerde bykba hayvan(inek) gbresi kullanlmtr. V.1.1.2. Deneyde Kullanlan Atn Temini Deneylerde kullanlacak olan bykba hayvan gbresi stanbul Zeytinburnun da 15 bykba hayvan kapasiteli bir iftlikten, zel bir kapla alnarak muhafaza edilmitir. Gbrenin analizinin yaplmas ve fermenterlerin gbre yklemeye hazr hale getirilmesi sresince gbre souk ortamda muhafaza edilmitir[156] V.1.1.3. Deneyde Kullanlan Atn Hazrlanmas Deneylerde kullanlacak atktan maksimum verim salanabilmesi iin fiziksel ve kimyasal zelliklerin snr artlar incelenmitir. V.1.1.3.1. Bulamacn viskozitesi ve nemi Bulamacn fiziksel zelliklerinden olan akclk (vizkosite); anaerobik ortamda ilenen bulamacn iindeki scaklk dalmn etkileyen ve bulamacn iindeki partikllerin ap ve tiplerini belirleyen nemli bir parametredir[156,157]. Gbrenin nem oran bulamacn viskozitesi ile ters orantl olarak deimektedir. Ayrca scaklk ykseldike akkann viskozitesi azalmaktadr[158]. Biyogazn reti-

99

minde kullanlan atn viskozitesinin dk olmas veya su eklenerek drlmesi, biyogaz retim aamasnda ve sistemden kan atn tarlalara gbre olarak kullanlmas aamalarnda kolaylk gstermektedir.[159]. V.1.1.3.2. Atn Sulandrlmas Atn younluk, kat oran vb. gibi fiziksel zellikleri biyogaz retimini etkileyen parametreleridir [157]. Kat halde olan atn 3:1 oranlarda su ile kartrdktan sonra, el matkabna monte edilen tel rpc ile 5 dk kartrlarak homojenlik ve akclk salandktan sonra, fermenterlere ykleme yaplmtr. V.1.1.4. Deneylerde Kullanlan Atn Kimyasal ve Fiziksel Analizleri Biyogaz retiminde kullanlan atn biyogaz retim verimlilii, atn iindeki toplam kat, uucu kat madde oran, kimyasal oksijen ihtiyac vb zelliklere baldr. Bu zelliklerin belirlenmesi iin 500 ml atk numune, kimya laboratuarnda analiz ettirilmitir. Tablo V.1. Deneylere de kullanlan atklarn kimyasal ve fiziksel zellikleri Fiziksel ve kimyasal zellikler Toplam Katlar(TK) % Toplam Katlar(TK) g/l Uucu Kat Madde Oran (UKMO) g/l Kimyasal Oksijen htiyac (KO) g/l pH Bekleme sresi gn Saysal deerler %12 141,4 90.1 38,5 6,5/7,5 45 gn -Rushton kartrc (Alt kanatl ve baffle ) ki Kanatl Kartrc Kartrmasz Atn s iletimi (W/m.K) Atn zgl ss Kartrma zaman Scaklk (oC) Kartrma sresi Kartrc motor devri d/d Younluk kg/m3 Viskozite (35 oC de) kg/ms 0,12-0,19 4,2 kj/kg oC [153] [154] 2 dk/h 35 1 oC Srekli kartrma 30 1090 0,084

Kartrc model

100

V.1.2. Deneylerde Kullanlan Fermenterler Atn belirlenmesi, temini, hazrlanmas ve analizlerin yaplmas aamalarndan sonra, kartrma olmayan fermenter F1, T kartrc fermentere F2 ve Baffle Rushton kartrcnn bulunduu Rushton kartrc fermenterlere F3 ekil V.1 ayn oranlarda (2 L ) ve ayn zamanda ykleme yapldktan sonra anaerobik ortam salanabilmesi iin fermeneterin alt kapak ve st kapak arasna 5 mm conta konulduktan sonra vidalama ve gerekli kontroller yapldktan sonra deneylere balanmtr.

A.

B ekil V.1.A ve B Deneylerde kullanlan fermenterler

ekil V.2 Atklarn retelerde grnm 101

V.2. DENEYSEL BULGULAR

Yar kesikli besleme yntemi ile fermenterlere ykleme ve gerekli kontroller yapldktan sonra fermenter, scakl 36 1 0C olan biyogaz retim artlandrcsna konularak deneylere balanmtr. 24 saat sonrasnda her fermenterin 45 gn boyunca, biyogaz retim miktar (L/d), % metan oran ve pH deiimi not edilerek grafikler zerinde gsterilmitir. Aadaki gnlk deerler Ek E de saysal olarak gsterilmitir.

4 Biyogaz retim Miktar (L/d) 3 2 1 0 1

Kartrmasz

13

17

21

25

29

33

37

41

45

Zaman (Gn)

ekil V.3. Kartrmasz fermenterden retilen biyogaz miktar

4 Biyogaz retim Miktar (L/d) 3 2 1 0 1 5

Pasif Kartrc (T)

13

17

21

25

29

33

37

41

45

Zaman (Gn)

ekil V.4. T kanat kartrc fermenterden retilen biyogaz miktar

102

4 Biyogaz retim Miktar (L/d) 3 2 1 0 1

Aktif Kartrc (Rushton)

13

17

21

25

29

33

37

41

45

Zaman (Gn)

ekil V.5. Rushton kartrc fermenterden retilen biyogaz miktar

4 Biyogaz retim Miktar (L/d)

0 1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 Zaman (Gn) Kartrmasz Pasif Kartrc (T) Aktif Kartrc (Rushton)

V.6. Kartrmasz, T kartrc ve Rushton Kartrc fermenterlerden retilen biyogaz miktar Fermentere yklenen gbre iinde O2 ierdiinden, ilk nce devreye aerobik bakteriler girerek bu O2y tamamen kullanrlar ve byk miktarda CO2 gaz aa kar. Ortamdaki btn O2nn aerobik ayrtrma periyodu sonunda kaybolmasndan sonra, metodun retimine ynelik anaerobik fermantasyon periyodu balar. Ana aerobik fermantasyon 3 fazdan meydana gelir [12] Hidroliz Asit oluumu Metan oluumu

103

Bu ilemler 2 farkl bakteri grubu tarafndan gerekletirilir. Asit oluturan bakteriler Metan oluturan bakteriler

evre artlarnn ideal olduu ve zellikle kartrma ve atn zerindeki scaklk dalm homojen hale geldii zaman metan bakterilerinin says artarak daha fazla biyogaz retimine katkda salarlar. ekil V.6 grafii incelendii zaman kartrmasz reteteki biyogaz retimin fazla olmas yzeyde scaklk dalmnn homojen olmasndan kaynaklanmaktadr. T ve Rushton kartrclardaki biyogaz retiminin az olmasnn sebebi ise kartrclarn at kartrrken souk ve scak karmnn homojen olarak dalmad iin ilk birka gnde gaz k ok olmaktadr. 12-13 . Gnlerde kartrmasz fermenterin yzeyinde bakterilerin biyogaz retimi yavalarkenT kartrc ve Rushton kartrclarn bulunduu retelerin iindeki atn karmnn ve scaklk dalmnn homojen hale gelmesi ile biyogaz retim oranlar artmaktadr.
7,6 7,4 7,2 7 pH 6,8 6,6 6,4 6,2 6 1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 Zaman (Gn) Kartrmasz

ekil V.7. Kartrmasz fermenterin pH deiimi

104

7,6 7,4 7,2 7 pH 6,8 6,6 6,4 6,2 6 1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 Zaman (Gn) Pasif Kartrc (T)

ekil V.8. T kartrc fermenterin pH deiimi

7,4 7,2 7 pH 6,8 6,6 6,4 6,2 6 1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 Zaman (Gn) Aktif Kartrc (Rushton)

ekil V.9. Rushton kartrc fermenterin pH deiimi

105

7,6 7,4 7,2 7 pH 6,8 6,6 6,4 6,2 6 1 5 9 13 17 21 25 Zaman (Gn) Pasif Kartrc (T) 29 33 37 41 45

Kartrmasz

Aktif Kartrc (Rushton)

ekil V.10. Kartrmasz, T kartrc ve Rushton Kartrc ferment erlerin pH dei imi Metan bakterileri iin optimum pH aral 6.5-8.2 kabul edilir. Bu tr bakterilerin rlatif aktivitelerinin (asetat kullanm hzlarnn) pH ile deiimi ekil V.11 deki gibidir. PH >8 iin aktivitenin aniden dmesi ortamdaki serbest (iyonize olmam) NH3 miktaryla da ilgilidir. pH kontrolyle metan bakterileri zerindeki inhibisyon etkisi nlenir. pH<5,5 halinde asit bakterileri de belli lde inhibisyona urarlar. Havasz artmada iletmeye alma ve ar yk devreleri dnda genellikle pH kontrol gerekmez. Metan bakterilerinin rlatif aktivitelerinin, pH<6 halinde normal iletme halindekinin %50sine yeniden ulamas iin gerekli sreler ekil V.11 da gsterilmitir [160].

ekil V.11 Metan bakterilerinin reaktif aktivitelerinin (R), pH ile deiimi

106

70 Kartrmasz 60 50 % Metan 40 30 20 10 0 1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 Zaman (Gn)

ekil V.12. Kartrmasz fermenterde retilen biyogazn % CH4 oran

70 60 50 % Metan 40 30 20 10 0 1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 Zaman (Gn) Pasif Kartrc (T)

ekil V.13. T kartrmal fermenterde retilen biyogazn % CH4 oran

107

70 60 50 % Metan 40 30 20 10 0 1

Aktif Kartrc (Rushton)

13

17

21

25

29

33

37

41

45

Zaman (Gn)

ekil V.14. Rushton kartrmal fermenterde retilen biyogazn % CH4 oran

70 60 50 % Metan 40 30 20 10 0 1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 Zaman (Gn) Kartrmasz Pasif Kartrc (T) Aktif Kartrc (Rushton)

ekil V.15. Kartrmasz, T kartrc ve Rushton Kartrc fermenterlerde retilen biyogazn % CH4 oran Fermantr ad verilen hava almayacak ekilde yaltlm tanklarn iine yklenen byk ba hayvan gbresi gibi organik atklarn reaksiyona girebilmesi iin gerekli snr arlar salandktan sonra fermantre yklenen gbre iinde O2 ierdiinde ilk nce devreye aerobik bakteriler girerek bu O2y tamamen kullanlrlar ve byk miktarda CO2 gaz aa kar. Ortamdaki btn O2nn aerobik ayrtrma periyodu sonunda, metodun retimine ynelik anaerobik fermantasyon periyodu balar.[12]

108

evre artlarnn ideal olduu ve fermantasyon iin yeterli miktarda bakteri bulunduunu varsayarak ne dereceye kadar fermantasyon olaca ekil V.12, V.13, V.14 ve V.15 te anlald gibi reaksiyon sresine baldr, yani belli limitler iinde fermantasyon da buna bal olarak azalr. Fermantasyonun tamamlanabilmesi iin gbrenin fermantrn iinde kalmas gereken zamana alkoyma sresi denmektedir. Bu alkoyma sresi ortamn scaklk ve ortamdaki bakteriler iin gerekli besin miktaryla ok yakn ilikilidir.

109

BLM VI.
SONULAR VE NERLER
Bu almada, biyogazn retiminin verimliliini etkileyen birok parametreler (fermenter modeli, fermenter hacmi, kartrma modeli, atk cinsi, scaklk ve bekleme sresi vb.) sabit tutarak atk kartrmann biyogaz retimine olan etkisi incelenmitir. Fermenterlerin iindeki atn kartrmasz (F1), ift kanatl kartrc (T kartrma) (F2), ve Baffle 6 kanatl Rushton kartrc (Rushton kartrma) (F3) ortamn salamak iin, tane fermenter iin, STAR-CD akkan programnda ift kanatl kartrc, 4 baffle 6 kanatl rushton kartrc ve fermenterler, belirli snr artlarnda modellenerek hazr paket programnda altrlmtr. Bu almalar sunucunda ift kanatl kartrcnn akkann vektrel hz dalm ve scaklk dalmnn homojen olmad fakat rushton kartrcnn vektrel hz dalm ve scaklk dalmnn homojen olduunu gsteren ekil ve fotoraflarla belirlenerek, kartrclar ve fermenterlerin imalat yaplmtr. Ayrca biyogaz retim reaksiyonun meydana geldii ortamn, (fermenterin i ksm) maksimum derecede anaerobik ortam olanak oluturmak iin mekanik ve manyetik kartrma sistemi kullanlmtr. Kartrma sistemi olarak, 2 dak/saat zaman aralnda ve 30 d/d hzda, 36 oC ve 45 gn ayn snr artlarnda biyogaz artlandrcsna konularak 24 saat aralklarla biyogaz retim miktarlar, pH deiimi, gnlk retilen biyogazn %lik metan (CH4) oran incelenmitir. Star-CD programnda yaplan modellemelerden alnan veri, fotoraflar ve yaplan deney sonularnn birbiri ile paralellik saland, deneyler sonucunda biyogaz retiminin ok nemli parametreleri olan kartrma ve attn iindeki scaklk dalmnn ok iyi olduu, 6 kanatl Rushton kartrcsnn bulunduu fermenter (F3), kartrmasz fermenterden (F1) % 30, ift kanatl kartrc(F2) dan %15,4 daha verimli olduu,

110

kartrma ve attn iindeki scaklk dalmnn pasif olduu ift kanatl kartrc(F2) da % 16,6 kartrmasz fermenterden (F1) daha verimli olduu hesaplanarak biyogaz retiminde kullanlan atn kartrlmasnn biyogaz retimine olan etkisi incelenmitir. Kartrlm fermenter kartrlmam fermenter den daha fazla biyogaz retmektedir. Deneylerde yaplan gzlemlere gre deneylerin balangcnda, ilk 2-8 gnleri arasnda kartrlmam fermenter kartrlm fermenterden daha fazla biyogaz rettii kartrlmayan fermenterde 9 ve 10. gnlerden sonra yzeyde kat tabaka olumaya baland gzlemlenmitir[121]. Yaplan incelemelerde atk kartrmann biyogaz retimine olan faydalar sralanabilir. Metanogenisler tarafndan retilen biyogazn kn kolaylatrmak, st ve orta tabakalarda meydana gelen biyogaz baloncuklarn yzeye birikmesini salar. Fermantasyon esnasnda atn st yzeyindeki kpk oluumunu ve atn iindeki kk partikllerin fermenetrn (reaktrn) taban ksmna kmesini engeller ve zamanla atn iindeki baz partikllerin st yzeyde kabuklamasn engeller. Fermenterdeki atn scaklk dalmn eitleme: Biyogaz reten bakterilerin scakla olan hassasiyetlerinden dolay fermenterin her noktasnn ayn scakla sahip olmas biyogaz reten bakterilerin poplasyonlarn artraca iin biyogaz retiminde bir art meydan getirmektedir. Bulamacn iindeki bakteri poplasyon younluklarn dzenleme. Bir noktadaki bakteri poplasyonu kartrc yardm ile dier blgelere bulatrlarak yeni bakterilerin remesini salamaktadr. Fermentlerdeki l alan, kartrma yntemi kullanlarak fermentlerdeki bo alan hacminin fermantasyon zerindeki olumsuz etkilerini en aza indirir.

111

Biyogaz retimindeki snr artlarnn ok deiken olmas, kullanlan atk eitlerinin ok fazla eit ve kvamda olmas biyogaz zerinde daha birok almann devam ettirilmesi gerektirdiini u ekilde sralayabiliriz. Organik atklarn farkl kimyasal enzimlerle birlikte reaksiyona girmesini salayarak biyogaz retim verimliliinin artrlmas. Laboratuar lekli veya byk tesislerde biyogaz retelerinin geometrik ekil ve ebatlarda olmasnn biyogaz retimine olan etkisinin incelenmesi. Kesikli kartrma veya srekli kartrmann biyogaz retim verimliliinin aratrlmas. Kartrma hznn biyogaz retimine etkisi. Biyogazn ucuz maliyetle sv halde depolanabilme olanaklarnn aratrlmas. Biyogaz belirli kimyasal reaksiyondan geirerek saf metan retimini salamak

112

KAYNAKLAR
[1] Kaya, O.:Yemek Artklarndan Biyogaz enerjisi reten Sistemin tasarm ve malat Gazi niversitesi Fen Bilimler Enstits Makine Eitimi Anabilim Dal Yksek lisans tezi, Ankara, Eyll, 1999. [2] Acarolu, M.:Alternatif Enerji Kaynaklar Ders kitab Atlas yayn datm, stanbul,Temmuz, 2003. [3] ncel, S; kizolu, E.: ngen, Gaye; Vardar Sukan, FaziletE. . Mhendislik Fakltesi, Biyomhendislik Blm, Bornova zmir, 2001. [4] Yaldz,O,. Biyogaz Teknolojisi Akdeniz niversitesi, Yayn No:78 Antalya, 2004. [5] Paussa, A.;Andre,G.;Perrier,M.;Guit, S.R:Liquid-to-Gas Mass Transfer in Anaerobic Processes:Inevitable Transfer Limitations of Methane and Hydrogen in the Biomethanation Process Applied and Enviromental Microbiology, Vol. 56, No. 6 , pp.1636-1644, June 1990. [6] A Renewable Energy Project Kit Build your own biogas generator Teach Build Learn Reneweable Energy The Pembina Institute 2002. [7] McCabe, J: Eckenfelder, w.eds : Biological Treatment of Sewage and Industrial WastesTwo volumes.New York:Reinhold publishing, 1997. [8] Wellinger, R.: A.(Eds.), Hygienic and Environmental Aspects of Anaerobic Digestion:Legislation and Experiences in Europe, Stuttgart-Hohenheim,pp. 73 79. 1999. [9] Karaosmanolu, F.:Biyogaz Nedir? stanbul Teknik niversitesi Kimya Mhendislii Blm Maslak/ stanbul, 2004. [10] Ortenblad, H. (Ed.):Anaerobic Digestion: Making Energy and Solving Modern Waste Problems, pp. 57.2000. [11] Buutekin, A., Binark, A.K., Dnyada ve lkemizde Biyogaz almalar IV. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu Bildiri kitab ,stanbul, Sh 593-600, 26-28 Mays 2004.

113

[12] Trkiye evre Sorunlar Vakf. Trkiyenin evre Sorunlar, Ankara, Austos 1983. [13] Dudley, D.J., Guentzel, M.N., Ibarra, M.J., Moore, B.E., Sagik, B.P., Enumeration of potentially pathogenic bacteria from sewage sludges. Appl. og Environ. Microbiology 39 (1), 118126, 1980. [14] Larsen, H.E., Bakteriologiske risici ved anvendelse af husdyrgodning affald. summary), 1995. [15] Lusk,P.: Methane Recovery from Animal Manures The Current Opportunities Casebook National Renewable Energy Laboratory, September 1998. [16] Gustavssion,M.;Biogas Techonology-Solution in Search of Its Problem A Study of small-Scale Rural Techonology Introduction and Integration ,Section Human Dept.Interdisciplinary Studys,Gteburg University,March,2000. [17] ztrk,M,:Hayvan Gbresinden Biyogaz retimievre ve Orman Bakanl,Ankara,2005. [18] Energy and environmental technology A system approach to biogas technology (FAO/CMS), 1996. [19] Salah M. Al-Azzam Biogas a source of energy National Energy Reseach center RDN 2003. [20] Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl Eskiehir yolu 7. km No:166 Posta kodu:06520, [21] ankaya-ANKARA 2003. Development,New Delhi, India. 1975. Sathianathan, M. A. Biogas Achievements and Challenges. Association of Voluntary Agencies of Rural Rev. DanskVet. Tidskrift. 78 (15), 763766 (in Danish, with English

[22] Sasse, L.;Biogas Plant A Publication of the Deutsches Zentrum fr Entwicklungstechnologien GATE, 1998. [23] Essay,N.:An Investigation of the Link Between Bovine Diet and Their Excreta Methan EmissionsAmerican Museum of Natural History ,2002. [24] Kapdi, S.S.; Vijay, V.K.; Rajesh, S.K.; Prasad, R.:Biogas scrubbing, compression and storage:perspective and prospectus in Indian context Renewable Energy, vol. 30, pp.11951202, 2005. [25] Mahmood Alimahmood CO2 Capture and Bioconversion to Biogas in an Anaerobic System using UASB Reactor Department of Building, Civil Environmental Engineering, Degree of Master of Applied Science at Concordia University, Canada, March 2004. 114

[26] Kapdi, S.S.; Vijay, V.K.; Rajesh, S.K.; Prasad, R.:Biogas scrubbing, compression and storage:perspective and prospectus in Indian context Renewable Energy, vol. 30, pp.11951202, 2005. [27]Minnesotas Potential for Electricity Production Using Manure Biogas Resources, Minnesota Department of Commerce State Energy Office, April, 2003. [28] Biogas and Natural Resources Management (BNRM) Newsletter Issue No:1 to 51,1978-1996. [29] Gunnerson, C. G. and D. V. Stuckey Integrated Resource Recovery-Anaerobic Digestion-Principles and Practices for Biogas systems. World Bank Technical Paper No. 49. 1986. [30] nformation and Advisory Service on Appropriate Technology, Biogas Digest, Biogas Basic, Volume I , 2002. [31] Seki,K.,How to use biogas absorptive storage of digester gasEnergy Technology Laboratories Energy Conversion TBU,Osaka Gas Co.,Ltd.,2002. [32] eken, B. H.,Biyogaz retim sistemi tasarm ve uygulamas A.K. Fen Bilimler Ens. Yksek Lisans Tezi Haziran 1997. [33] Wang,J.A.,Overseas market manager Shenzhen Puxin Science& Technology Co. Ltd, Shenzhen, P. R. China, 2004. [34] Schulz, H.:Biogas-Praxis. Grundlagen planung anlagenbau beispiele kobuchverlag staufen bei freiburg.1996. [35] Boyd,R.:Internalising Environmental Benefits of Anaerobic Digestion of Pig Slurry in Norfolk University of East Anglia, 2000. [36] Williams,D.,J.:Anaerobik kinetic study of swine sullryMaster of Environmental Sicence The University of Oklahoma, Norman, 2004. [37] Rise,A.;Review of Current Status of Anaerobic Digestion Technology for Treatment of Municipal Solid Waste Institute of Science and Technology Research and Development Chiang Mai University, November, 1998. [38] Photo courtesy of University of Florida,Agricultural and Biological Engineering Department 2002. [39] Alexander, M. Introduction to Soil Microbiology.John Wiley & Sons, Inc. pp 227-231. 1961. [40] Lagrange,B.Biomethane2: Principles - Techniques Utilization.EDISUD, La Calade, 13100 Aix-en- Provence, France. 1979.

115

[41] zmerzi,A.:Gda atklarndan biyogaz (Metan) retimi Tarmsal Mekanizasyon 15. Ulusal Kongresi, Akdeniz niversitesi Ziraat Fakltesi Tarm Makineleri Blm ANTALYA 20-22 Eyll 1994. [42] Devkoda,G.,P.,Biogas Installation and Training Organized by METTA Development Foundation,BSEP,GLT. Kathmandu.NEPAL.November 2003. [43] Information and Advisory Service on Appropriate Technology, Biogas Digest, Biogas Basic, Volume I , 2002. [44] Samsunlu, Ahmet.:evre Mhendislii Kimyas stanbul Teknik niversitesi evre Mhendislii Blm,Sam-evre Teknolojileri Merkezi yaynlar, stanbul, 1999. [45] Ylmaz,G.; Cengiz ve M. Ali Bilginolu. 1988. evre Sorunlar ve Ekonomi (III), Verimlilik Dergisi, say 3-4, Mart-, Milli Produktivite Merkez Yaynlar, Ankara, Nisan 1988. [46] Brummeler, E.T.; Hulshoff, W.L.; Dolfing, j.; Lettinga, G.; Zehender, .J.B.:Methanogenesis in an Upflow Anaerobik Sludge Blanket Reactor at pH 6 on an Acetate-Propionate Mixture Applied and Environmental Microbiyology, Vol:49, No:6, 1985. [47] Tac, A.:Copten Hammaddeye, Bilim ve Teknik Dergisi (BTD), say 253, TBITAK Yaynlar, Ankara, 1988. [48] Documents, Tools and Resources AgSTAR Handbook and Software Handbook Table of Contents, U.S.Environmental Protection Agency, 2002. [49] Managing Manure with Biogas Recovery Systems Improved Performance at Competitive Costs United States,Environmental Protection Agency, Winter 2002. [50] Erdin, E.: Krsal Alanlarda Oluan Organik Atklar ve Bunlardan Biyogaz retimi Enerji ve evre Sempozyumu Mersin niversitesi, 13-15 Nisan 1994. [51] Graves,R.E.:Anaerobic Digestion: Biogas Production and Odor Reduction from Manure College of Agricultural Sciences, Agricultural and Biological Engineering,2001. [52] The Danish Agricultural Advisory centre, Centralised Biogas plants, contribution to sustainable agriculture, January 2000. [53] Trker, M.;Biyolojik Proseslerin kinetii ve modellenmesi Su Vakf Yaynlar, Kocaeli, 2005. [54] Dennis,A.,Burke,P.,E.;Dairy Waste Anaerobic Digestion Handbook Environmental Energy Company, june, 2001. 116 a

[55] Birkomse,T.:Biogas production - agriculture, environment and energy The Danish Agricultural Advisory Centre,2003. [56] Holm,J.B.N.;Center of biotechonology and bioenergy Bioenergy department,SDU, A.Alborge University, 2000. [57] Mandal, T.; Mandal, N.K.: Comperative study of biogas production from different waste materials, Energy Conversion and Managment, vol.38, pp. 679-683, 1997. [58] Zuru,A.A.;Dangoggo,S.M.;BirninYauri,U.A.;Tambuwal,A.D.:Adoption of thermogravimetric kinetic models for kinetic analysis of biogas production, Renewable Eenegy , 29, pp. 97-107, 2004. [59] Lalov,I.G.;Krysteva,M.A.; Phelouzat,J.L.:Improvement of Biogas production from vinasse via covalently immobilized methanogens, Bioresource Technology,79, pp.83-85,2001. [60] Bouallagui, H.;BenCheikh,R.;Marouani,L.;Hamdi,M.:Mesophilic biogas production from fruit and vegetable waste in a tubular digester,Bioresource Technology, 86,pp.85-89, 2003. [61]Bouallagui,H.;Haouari,O.;Touhami,Y.;BenCheikh,R.;Marouani,L.;Hamdi,M.:Effe ct of temperature on the performance of an anaerobic tubular reactor treating fruit and vegetable waste,Process Biochemistry, 39,pp.2143-2148,2004. [62] Lallia,A.;Mura,G.; Onnis,N.:The effect of certain antibiotics on biogas production in the anaerobic digestion of pig waste slurry, Bioresource Technology,82,pp.205-208, 2002. [63]Hansen,T.L.;Schmidt,E.J.;Angelidaki,I.;Marca,E.;Janse,J.C.;Mosbak,H.;Christense n,T.H.:Method for determination of methane potentials of solid organic waste,Waste Management, 24, pp.393400, 2004. [64] XuanAn,B.; Preston,T.R.:Gas production from pig manure fed at different loading rates to polyethylene tubular biodigesters,Livestock Research for Rural Developement Volum11,Number1,1999. [65] Pound,B.;Done,F.;Preston,T.R.:Biogas production from mixtures of cattle slurry and pressed sugar cane stalk ,with and without urea.,CEDIPCA, CEAGANA, Aptd 1256 Santo Domingo, Dominican Republic, Trop. Anim. Prod.pp.1-6 1981. [66] Goel,B.;Pant,D.C.;Kishore,V.V.N.:Two-Phase anaerobic digestion of spent tea leaves for biogas and manure generation Bioresource Technology 80, pp.153 156, 2001.

117

[67] Shalina,S.;Kumar,S.;Jain,M.C.;Kumar,D.:Increased biogas production using microbial stimulants Bioresource Technology 78, pp.313316,2001. [68] Kannan,N.;Guruswamy,T.;Kumar,V.:Design, Development and Evaluation of Biogas Plant using Donkey-dung and Selected Biomaterials as Feedstock, College of Agricultural Engineering, Raichur.IE (I) Journal.AG, Vol: 84, June, 2003. [69] Tekin,A.R.;Dalg,A.C.:Biogas production from olive pomace ,Resources,Conservation and Recycling 30, pp.301-303,2000. [70] eken,H.B.:Biyogaz retim sistemi tasarm ve uygulamas, Afyon Kocatepe niversitesi, Fen Bilimler Enstits, Makine Eitimi Yksek Lisans Tezi ,1997. [71] Gngr,G.;Gksel,N.;Demirer,A.B.:Et tavuu ve bykba hayvan gbresinden biyogaz retim potansiyeli, ODT, evre Mhendislii Blm, Ankara, 1998. [72] Ylmaz,A.H.;Atalay,F.S.:eitli organik atklarn anaerobik fermantasyonu ve modelleme almalar,5.Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, 26-28 Mays Ankara, 2004. [73] Thy,S.;Preston,T.R.;Ly,J.:Effect of retention time on gas production and fertilizer value of biodigester effluent,University of Tropical Agriculture Foundation Chamcar Daung, Cambodia, 2003. [74] Buutekin, A.: Yresel Kaynaklarla Biyogaz retimi iin Deneysel alma,Binark, A.K.; ynetiminde, Y.Lisans Tezi, M..F.B.E., stanbul, 2003. [75] Buutekin, A., Binark, A.K., Biyogaz retiminde Alternatifler 3.Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu bildiri kitab, Gazi .,Ankara, Cilt 4,Sh.146-157, 18-20 Austos ,2003. [76] Ceyhan,M.;A study on biogas production from agricultural product and pstachio nut peels,Uskaner,Y.A.; Ynetiminde Lisans Tezi Trakya niversitesi Makine Mhendislii Edirne 1995. [77] Al-Masri,M.R.:Changes in biogas production due to different ratios of some animal and agricultural wastes,Bioresource Technology 77, pp.97-100, 2001. [78] Khalil,Maki,E.:Seasonal Variation and Production of Biogas from Three Types of Animal Dung,Academic Research Library,Ahfad Journal, Vol:20,No:2, pp.1825,December, 2003. [79] Ghanem,I.I.I;Guowei,Gu;Jinfu,Z.:Leachate production and disposal of kitchen food solid waste by dry fermentation for biogas generation,Renevable Energy,23,pp:673-684,2001. 118

[80] Bazias, F.A.;Sidiras,D.K.;Spyrou,E.K.:Evaluating livestock manures for biogas production:a GIS based method, Renevable Energy,30,pp:1161-1176,2005. [81] Desutter,T.M.;Ham,M.J.:Lagoon-Biogas pg :198 ,Jan/Feb, 2005. [82] Khang,N.D.;Tuan,L.M.;Preston,T.R.:The effect of fibre level in feedstock, loading rate and retention time on the rate of biogas production in plug-flow and liquid displacement biodigesters, Proceedings Biodigester Workshop, March, 2002. [83] Mller ,T.G. ; Noykova, N.; Gyllenberg , M.; Timmer, J.:Parameter identification in dynamical models of anaerobic waste water treatment,Mathematical Biosciences 177&178. pp. 147160, 2002. [84] Varel,V.H.; Hashimoto,A.G.:Methane Production by Fermentor Cultures Acclimated to Waste from Cattle Fed Monensin, Lasalocid, Salinomycin, or Avoparcin,Applied and Environmental Microbiology, Vol. 44, No. 6, p 14151420, Dec, 1982. [85] Kearney,T.F.;Larkn,M.J.;Levett,P.N.:Metabolic Activity of Pathogenic Bacteria during Semicontinuous Anaerobic Digestion Applied,Applied and Environmental Microbiology, Vol. 60, No.10, p 3647-3652, Oct.1994. [86] Brummeler Ten, E.;Hulshoff A.J.B.:Methanogenesis in an Upflow Anaerobic Sludge Blanket Reactor at pH 6 on an Acetate-Propionate MixtureApplied and Environmetal Microbiology,Vol. 49, No. 6,p. 1472-1477, June 1985. [87] Demirekler, E.;Anderson,G.K.;Evsel Kat Atklarn Anaerobik ortamda n keltme amuru ile rtlmesiTurk J Engin Environ Sci,TBTAK 24, pp.335341, 2000. [88] Scheurer,E.:Utersucgungen zum anaeroben Abbau von Hhnerflssigmist Dissertation,Universitaet Hohenheim, 1986. [89] Hammad, M.;Badarneh, D.;Tahboub, K.:Evaluating variable organic waste to produce methane Energy Conversion and Management, vol. 40, pp.1463-1475, 1999. [90] Alvarez, R.; Saul, V.; Lide, L.:Biogas production from llama and cow manure at high altitude Biomass and Bioenergy, vol.30, pp. 6675,2006. Emissions and Carbon Balance Estimates of a Swine Production Facility, Journal of Environmental Quality,34,

119

[91] Intrachandra, N.;Tongta, S.; Meeyoo, V.:Biogas Production from Co-digestion of Animal Wastes Department of Chemical Engineering Mahanakorn University of Technology, Nongchok, Bangkok, Thailand, 2000. [92] Twari, G.n.; Umsan, J.A.;Chandra, A.:Determination of period for biogas production Energy Conversion and Management, vol.37, No.2,pp.199-203, 1996. [93] Al-Masri, M.R.:Changes in biogas production due to different ratios of some animal and agricultural wastes Bioresource Technology ,vol.77 ,pp.97-100, 2001. [94] Gebauer, R.:Mesophilic anaerobic treatment of sludge from saline fish farm effluents with biogas production Bioresource Technology ,vol.93 ,pp.155-167, 2004. [95] Klasson, K.T.; Nghiem, N.P.; Appolon, N.:Energy Production From Zoo Animal WastesOak Ridge National Laboratory is managed by UTBattelle, LLC, for the U.S. Department of Energy,February, 2003. [96] Biswas, J.; Chowdhury, R.; Bhattacharya,P.:Kinetic studies of biogas generation using municipal waste as feed stock Enzyme and Microbial Technology, vol.38, pp. 493503, 2006. [97] Kim, J.K.;Oh, B.R.;Chun, Y.N.; Kim, S.W.:Effect of Temperature and Hydraulic Retention Time on Anaerobic Digestion of Food Waste Journal of Bioscience and Bioengneering, v.102, No.4, pp. 328-332, 2006. [98] Sadaka, S.; Engler, C.R.;Effect of Initial Total Solids on Compostion of Raw Manure with Biogas Recovery Compost Science and Utilization, No:4, Vol:11, pp.361-369, 2003. [99] Demirer,G.N.; Chen,S.:Anaerobic biogasification of undiluted dairy manure in leaching bed reactors Waste Management, 2007. [100] Clemens, J.; Trimborn,M.; Weiland, P.; Amon, B.:Mitigation of greenhouse gas emissions by anaerobic digestion of cattle slurry Agriculture, Ecosystems and Environment, V.112, pp.171177, 2006. [101] Vartak, D.R.;Engler, C.R.; McFarland, M.J.; Ricke, S.C.:Attached-film media performance of in pshchrophilic anaerobic treatment of dairy cattle wastewater Bioresource Technology, v. 62 , pp.79-84, 1997. [102] Mandal,T.;Kiran Babu,A.;Mandal,N.K.:Determination of the quality of biogas by flame temperature measurement,Energy Conversion & Management, 40 , pp1225-1228, 1999.

120

[103] Shaga, H.; Shnda,K.; Hagwara,K.; Tsutsumi,A.; Sakurai,M.; Yoshida, K.; Bilge, E.:Large-scale hydrogen pruduction from biogas, Int.J. Hydrogen Energy, Vol:23, No:8, pp. 634-640, 1998. [104] Sahalstrm,L.:A review of survival of pathogenic bacteria in organic waste used in biogas plants, Bioresource Technology, 87,pp.161-166,2003. [105] Mcgath,R.j.;Mason,I.G.:An Observational Method for the Assessment of Biogas Production from an AnaerobicWaste Stabilisation Pond treating Farm Dairy Wastewater,Biosystems Engineering 87 (4), pp.471478, 2004. [106] Alkhamis,T.M;El-Khazal,R.;Kabalan,M.M.;Alhusein,A.:Heating of a biogas a solar energy system with temperature control unit, Solar Energy Vol. 69, No: 3, pp. 239247, 2000. [107] Zupancic,G.D.;Ros,M.:Heat and energy requirements in thermophilic anaerobic sludge digestion, Renewable Energy 28, pp.22552267,2003. [108] Moser,M.A.;Mattocks,R.P.;Gettier,S.;Roos,K.:Keeping the Neighbors Happy Reducing Odor while Making Biogas, Animal Production Systems and the Environment, Ames, IA, July 19-22, 1998. [109] Buutekin, A., Binark, A.K., Dnyada ve lkemizde Biyogaz almalar IV. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu Bildiri kitab ,stanbul, Sh 593-600, 26-28 Mays 2004. [110] Szer,S.; Yaldz,O.:Baz bitkisel atklarn biyogaz teknolojisi ile deerlendirilmesi 5.Ulasal Temiz Enerji Sempozyumu, 26-28 Mays Ankara, 2004. [111] Szer,S.;Yaldz,O.:lkemizde hayvansal atklarn biyogaz teknolojisi ile deerlendirilmesi 4.Ulasal Temiz Enerji Sempozyumu, 16-18 Ekim,2002. [112] Buutekin, A., Binark, A.K., Models for Kinetic Analysis of Biogas production 8.Uluslar Aras Yanma sempozyumu 2004 8-9 Eyll Ankara 2004. [113] J.D.;McKeogh,E.;Kiely,G.:Technical/economic/environmental analysis of biogas utilisation,Applied Energy,77.pp:407-427,2004. [114] Heber,A.J.;Lim, T.T.;Ni, J.Q.:Odor and Gas Emissions from Anaerobic Treatment of Swine Waste, Midwest Express Center Milwaukee, Wisconsin July 9-12, 2000. [115] Zachariah,E.J.;Muralidharan,V.:Bigas recovery from coconut husk retting,Pacific and Asian Journal of Energy, 12,(2).pp:181-185, Dec. 2002.

121

[116] Sterling,M.C.; Lacey, R.E.; Engler, C.R.; Ricke,S.C.:Effects of ammonia nitrogen on H2 and CH4 production during anaerobic digestion of dairy cattle manure Bioresource Technology, v. 77, pp 9-18, 2001. [117] Chan,G.Y.S.; Chu,L.B.; Wong,M.H.:Effects of leachate recirculation on biogas production from andfill co-disposal of municipal solid waste, sewage sludge and marine sediment, Environmental pollution, 118, pp.393-399,2002. [118]Lastela,G.;Testa,C.;Cornacchia,G.;Notornicola,M.;Voltasio,F.;Sharma,V.K.:Ana erobic digestion of semi-solid organic waste: biogas production and its purification,Energy Conversion and Management 43, pp. 63-75,2002. [119] Karim,K.;Thomas,Klasson,K.;Hoffmann,R.;Drescher,S.R.;Depaoli,W.D.;AlDahhan,M. H.:Anaerobic digestion of animal waste: Effect of mixing, Bioresource Technology, vol:96,pp. 1607-1612, 2005. [120] Onat, S.;Topalolu,B.:Bir biyogaz retim sistem modeli 5.Ulasal Temiz Enerji Sempozyumu, 26-28 Mays Ankara, 2004. [121] Karim, K.; Hoffman, R.; Klasson, K.T.; Al-Dahhan, M.H.:Anaerobik digestion of animal waste :Effect of Modde of Mixing Water Research, vol:36, pp:35973606,2005. [122] Andara, A.R.; Esteban, J.M.l.:Kinetik study of anaerobik digestion of the solid fraction of piggery slurries Biomass-Bioenergy, vol:17, pp:435-443, 1999. [123] Ong, H.K.; Greenfeld, P.F.; Pullammanappallil, P.C.:An operational strategy for improved biomethanation of cattle-manure slurry in an unmixed, single-stage, digester Bioresource Technology, vol: 73 ,pp. 87-89, 2000. [124] Karim, K.; Hoffman, R.; Klasson, K.T.; Al-Dahhan, M.H.:Anaerobik digestion of animal waste :Waste strength versus impact of Mixing Bioresource Technology, vol: 96 ,pp. 1771-1781, 2005. [125] Borole,A.P.; Klason, K.T.; Rdenour, W.;Holland, J.;Karim,K.;Al-Dahhan, M.H.:Methane Production in a 100-L Upflow Bioreactor by Anaerobic Digestion of Farm Waste Applied Biochemistry and Biotechnology Vol. 129 132, 2006. [126] Keshtkar, A.; Meyssami, B.; Abolhamd,G.; Ghaforian, H.; Khalagi, A.M.:Mathematical modeling of non-ideal mixing continuous flow reactors for anaerobic digestion of cattle manure Bioresource Technology ,vol.87 ,pp.113 124, 2003.

122

[127] Vavilin,V.A;Angelidaki,I.:Anaerobic Degradation of Solid Material:Importance of Initiation Centers for Methanogenesis, Mixing Intensity,and 2D Distributed Model Published online 11 November , in Wiley InterScience,2004. [128] Janzekovic, M.; Mursec, B.; Cusb, F.; Ploj, T.; Janzekovic, I.; Zuperl, U.:Use of machines for liquid manure aerating and mixing Journal of Materials Processing Technology, 162163, pp.744750, 2005. [129] Chen, Y.R.; Hashimoto, A.G.mpeller mixing of livestock manure slurriesAmerican Society of Agricultural Engineers, pp.34, 1979. [130] Sadaka, S.; Engler, C.R.;Effects of mixing on anaerobic composting of beef manure American Society of Agricultural Engineers, V.2, pp.4993-5001, 2000. [131] Patni, N.K.; Clarke, S.P.;Transient hazardous conditions in animal building due to manure gas released during slurry mixing Applied Engineering in Agriculture, v.7 pp.478-484,1991. [132] Sievers, D.M.;Rapid mixing influences on chemical coagulation of manures Biological Wastes, v.28,pp.103-114, 1989. [133] Kalia, Anjan K.; Singh, Shiv P.;Effect of mixing digested slurry on the rate of biogas production from dairy manure in batch fermenter Energy Sources, v. 23, pp. 711-715, October 2001. [134] Amon, T.; Amon ,B.; Kryvoruchko, V.; Zollitsch, W.; Mayer, M.; Gruber, L.: Biogas production from maize and dairy cattle manureInfluence of biomass composition on the methane yield Agriculture, Ecosystems and Environment, V.118, pp.173182, 2007. [135] Keshtkar, A.; Meyssami, B.; Abolhamd, G.; Ghaforian, H.:Mathematical modeling of non-ideal mixing continuous flow reactors for anaerobic digestion of cattle manure Bioresource Technology, vol:87 , pp. 113124, 2003. [136] ncel, Suphi; kizolu, Erdin; ngen, Gaye; Vardar Sukan, Fazilet E. . Mhendislik Fakltesi, Biyomhendislik Blm, Bornova zmir,2000. [137] Standart methods for the exemination of water and wastewater, 20th Edition 2003. [138] Garcia S.,G.:Farm scale anaerobik digestion integrated in an organic farming sistemInstitutet Fr Jordbruks-och miljteknik, 2005. [139] Krieg, A.:Verfahrenstechniken zum Bau von Biogasanlagen ohne Glle Bisherige ErfahrungenHannah-Vogt-Strasse 1, Gttingen, 21. Februar 2006.

123

[140] Edward L., P.,Victor A., A.,Suzanne M. K.:Handbook of Industrial mixing, Sponsored by the North American Mixing Forum, December, 2003. [141] Sahu, A.K., Kumar, P., Patwardhan, A.W., Joshi, J.B., CFD modeling and mixing in stirred tanks, Chem.Engng Sci., 54, pp. 2285-2293, 1999. [142] Yapc K.,Numerical investigation of stirred tank hydrodynamic In partial fulfillment of the requirements for the degree of master of science in the department of chemical engineering, The Middel East TechnicalUniversity.september, 2003. [143] Davidson M.,K.;Sushil S.;Eggleton C.,D.;Marrten M.,R.:Using Computational Fluid Dynamics Software to Estimate Circulation Time Distributions in BioreactorsBiotechnol. Prog. Vol.19, pp.1480-1486, 2003. [144] Campolo M.;Sbrizzai F.;Soldati A.:Time-dependent Low structures and Lagrangian mixing in Rushton-impeller baffled-tank reactor Chemical Engineering Science, v.58, pp.1615-1629, 2003. [145] Hitomi D.;Kato Y.;Kubo T.;Okuzaki S.;Sugihama H.: Finite Elment Analysis of a Flow Induced by a Rushton in an Baffled Stirred Vessel Journal of Chemical Engineering of japan, vol.39, No.3, pp.275-283, 2006. [146] Schafer M.; Karaszen B.; Uluda Y.;Yapc K.; Uur .;Numerical method for optimizing stirrer configurations Computers and Chemical Engineering, v.30 pp.183190, 2005. [147] Shuler, Kargi.:Selection scale-up operation and control of 3BK3, Chapter 10, october,20, 2004. [148] Ebadian, M.A.;Improved Mixing and Sampling Systems for Vitrification Melter Feeds U.S. Department of Energy Office of Fossil Energy Federal Energy Technology Center, 1998. [149] Bhm, M.; Wechsler, K.; Schafer, M.:A Parallel Moving grid Multigirid Method for Flow Simulation in Rotor-Stator Configuration Int. J. Numer. Meth. Engng. 42, 175-189, 1998. [150] Walter B. & Gatellier B. (2002).Development of the High Power NADITM Concept Using Dual Mode Diesel Combustion to Achieve Zero NOx and Particulate Emissions, SAE Tech. Paper, 01-1744. 2002. [151] State and terrtoral air pollution program administrators & Assocaton of local air polluton control offcals,February 2006.
[152] STAR-CD User Manuels and USER GUIDE STAR-CCM+ Version 2.06.008

bioractors ChE

124

[153] Kongoli, C.;E.; Bland, W.;L.:Influence of Manure Application on Surface Energy and Snow Cover Journal of Environmental Quality, vol:31, pp:11661173, 2002. [154] Axaopoulos, P., Panagakis, P., Tsavdaris, A., Georgakakis, D.:Agricultural University of Athens, Agricultural Engineering Department, Laboratory of Farm Structures, Greece Available online 9 January 2001 [155] Hamed, June 2004. [156] El-Mashad , H.M.; Wilko K.P.L.;Zeeman, G.; Bot, G.P.A.:Rheological properties of dairy cattle manure Bioresource Technology, v.96, pp.531 535,2005. [157] Richhards, K.M.:Anaerobik Digestion : A Credible source of energy Energy From Biomass, volume:4, 1984. [158] Keener, H.M.:Evaluation of Manure Flow-ability Department Food, Agricultural and Biological Engineering ,OSU/OARDC , 9/2, 2005. [159] Gregersen, K.H.:Sustainable Handling and Utilisation of Manure and Organic Waste Resources Danish Institute of Agricultural and Fisheries Economics, 2001. [160] ztrk, .:Anaerobik Biyoteknoloji ve Atk Artmadaki Uygulamalar .T. naat Fakltesi evre Mhendislii Blm, Aostus, 1999. M.M.; Wilko, K.P.L.; Grietje, Z.; Gerard, P.A.B.:Rheological properties of dairy cattle manure Bioresource Technology, 96, pp. 531535, 22

125

EKLER
EK A: Termometre Kalibrasyon Sertifikas EK B: Manometre Kalibrasyon Sertifikas EK C: pH Kalibrasyon Sertifikas EK D: Dijital Termostat Sertifikas EK E: Deneylerdeki gnlk biyogaz, pH ve % metan orannn saysal deerleri

126

EK A: Termometre Kalibrasyon Sertifikas

127

EK B: Manometre Kalibrasyon Sertifikas

128

EK C: pH Kalibrasyon Sertifikas

129

EK D: Dijital Termostat Sertifikas

130

EK E: Deneylerdeki gnlk biyogaz, pH ve % metan orannn saysal deerleri

PVC Borunun Ykseklii ( mm) F3 6,2 6,3 6,5 6,4 6,4 6,5 6,7 7,2 6,8 7 7,1 6,7 7 7,3 6,9 7,1 7 7,2 7 6,9 7,1 7 7 7,2 7 7,1 6,8 7 7,3 6,9 6,9 7,2 7 7,3 F1 35 35 185 116 277 116 92 185 300 266 277 300 231 300 285 266 150 266 208 266 300 243 244 220 266 243 266 266 185 243 254 266 231 243 F2 0 0 0 12 35 23 35 35 220 69 81 243 116 150 46 231 300 335 289 104 289 347 335 277 370 393 416 462 451 462 393 439 358 439 F3 0 0 0 0 23 12 23 58

Scaklk ( 0C ) GN 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 F1 35,5 35,7 35,6 35,8 36,1 35,8 35,8 35,5 35,9 35,6 35,8 36,2 36,3 36 36,1 35,7 35,4 35,6 35,8 35,9 35,6 35,8 36,1 36 35,7 35,8 35,9 35,5 35,8 35,5 35,7 35,6 35,8 35,9 F2 35,8 35,8 35,5 36,1 36,1 35,7 35,8 35,4 35,7 35,8 36 36,4 36,5 36 36 36 35,2 35,3 35,4 35,7 35,8 36,1 36,4 36,1 35,5 36,1 36,1 35,9 36 35,7 35,9 35,6 35,4 35,8 F3 35,4 35,6 35,9 36 36,2 35,7 35,4 35,9 35,8 35,8 35,9 36 36,1 36,2 36,4 35,8 35,2 35,4 35,6 35,7 35,9 36 36 36,1 36,2 36 36,1 35,8 36,1 35,8 35,9 35,4 35,6 36,1 F1 6,4 6,5 6,8 6,4 7,1 6,7 6,6 6,8 7,2 6,9 6,9 7 6,8 7 6,6 6,7 6,6 7 6,8 7,1 7,4 7,3 7,3 7,4 7,4 7,4 7 7,3 6,8 7 6,9 7 7,2 7

pH F2 6,1 6 6,3 6,6 6,5 6,6 6,7 6,6 7,2 6,7 6,9 7,3 6,7 6,8 6,6 6,8 6,8 7,4 6,8 6,6 6,9 7 7,1 6,8 7,1 7 6,9 6,9 7 6,9 6,7 6,9 6,8 6,9

Biyogaz retim Miktar ( Lt ) F1 0,3 0,3 1,6 1 2,4 1 0,8 2,6 F2 0 0 0 0,1 0,3 0,2 0,3 0,3 1,9 0,6 0,7 2,1 1 1,3 0,4 2 2,6 2,9 2,5 0,9 2,5 3 2,9 2,4 3,2 3,4 3,6 4 3,9 4 3,4 3,8 3,1 3,8 F3 0 0 0 0 0,2 0,1 0,3 1,7 0,5 1,3 1,5 0,2 1,8 3,5 2,1 3,1 2,8 2,9 2,6 3,5 3,4 3,8 4 3,8 4,2 3,9 3,5 4 3,9 3 3,8 3,7 3,9 4,2 F1 5 10 20 16 23 20 14 23 29 28 29 33 35 30 34 39 30 39 37 38 39 40 42 43 40 44 48 45 32 43 35 39 41 44

% CH4 F2 0 0 0 5 10 15 17 20 30 22 25 33 28 30 14 38 38 48 43 34 45 49 53 51 59 54 53 56 59 60 54 62 51 58 F3 0 0 0 0 7 10 14 25 19 25 28 14 32 46 40 44 39 39 48 54 59 62 66 68 64 64 51 67 63 52 59 64 58 60

196 1,6 150 2,3 173 2,4 23 2,6 208 2,4 404 2,6 243 2,5 358 2,3 324 1,3 335 2,3 300 1,8 404 2,3 393 2,6 439 2,1 462 2,1 439 1,9 485 2,3 451 2,1 404 2,3 462 2,3 451 1,6 347 2,1 439 2,2 428 2,3 451 2 485 2,1

131

35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45

36 36 35,7 36,8 35,9 35,4 35,8 35,7 35,8 35,9 36,1

36,2 36,1 36 36,1 36 35,8 36 35,9 35,7 35,7 36,4

36,2 36,3 35,9 36,4 36 36 36 36,1 35,8 35,8 36,4

6,7 6,9 6,6 7,3 6,5 6,8 7,1 6,5 6,4 6,3 6,2

6,7 7,1 6,5 6,5 6,4 7,3 6,3 6,3 6,2 6,2 6,4

6,9 7 6,7 7,2 6,7 6,8 6,9 7,1 6,9 6,8 6,5

254 243 231 277 231 220 266 196 185 196 173

393 451 404 370 381 439 370 358 404 370 347

428 2,2 451 2,1 462 2 474 2,4 451 2 416 1,9 451 2,3 462 1,7 416 1,6 439 1,7 404 1,5

3,4 3,9 3,5 3,2 3,3 3,8 3,2 3,1 3,5 3,2 3

3,7 3,9 4 4,1 3,9 3,6 3,9 4 3,6 3,8 3,5

43 45 46 50 42 38 40 39 34 35 32

54 61 60 64 60 57 58 62 57 56 55

62 64 65 58 69 65 62 64 60 61 58

86,5 104,2 123,2

132

ZGEM

1975 da irvan (Siirt)de doan Abdulcelil BUUTEKN lk ve orta renimini Vanda tamamlad. 1993 ylnda devlet parasz yatl olarak Hakkari End. Mes.Lisesinin Tesisat Teknolojisi blmn bitirdi. ylk i deneyiminden sonra 1996 ylnda M..T.E.F. Makine Blmnn Enerji Anabilim Daln kazand. 2000 ylnda mezun olarak ayn dnemde M..Fen Bilimleri Enstitsnde Makine Eitimi blmnde yksek lisansa balad. 2002 ylnda M..F.B.E Aratrma grevlisi olarak greve balad.2003 ylnda yksek lisans bitirdikten sonra ayn dnemde M..F.B.E Makine Eitimi blmnde doktora programna balad. u an doktorasnn tez aamasnda olup halen F.B.E. de Aratrma grevlisi olarak ve M. Yap ileri ve Teknik Daire Bakanlnda Kontrol olarak almaktadr.Evli ve bir ocuk babasdr.

133