Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr.

Selman Nas

1. GR Gerek ak problemlerini zmek bilgisayarlarn ortaya kmasndan evvel olduka zor, hatta imkanszd. Son zamanlarda bilgisayar teknolojisindeki gelimeler bunu bir nebze mmkn klmtr. Gerek ak problemlerinin belirli bir yaklaklkla zm olay hakknda bir fikir elde etmek bakmndan nemlidir. Ak problemlerini yaklak olarak zmek iin kullanlan kabullerden biri de viskoz olmayan ak kabuldr. Viskoz etkilerin cisim yzeyine yakn blgede nemli olmas ve snr tabaka denilen bu blgenin ok ince bir blge olmas neticesinde elde edilen sonular bu blge dnda olduka doru deerler verecektir. Gerek problem hakknda ou zaman %90 mertebesinde doru fikir edinmek bu metodla mmmkndr. Dier bir yaklam ise akkann ktrlamaz olmasdr. Genelde svlarn aknda bu yaklam olduka dorudur. Hava gibi sktrlabilir gazlarn hareketinde ise, Mach saysnn dk deerleri iin skamaz akkan kabul yaplabilir. Bu durumda viskoz olmayan skamaz akmn hareketini incelemek mmkn olabilir. nc boyuttaki etkilerin ihmal edildii durumlarda, akm alan iki boyutta incelenebilir. Byle bir alma sonunda mesela, kanat etrafndaki akm iin tama katsaysn tahmin etmek mmkndr.

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas FORMLASYON VE TANIMLAR 2.1 Akm izgileri Bir akkan taneciinin hz vektrne teet olan eri ailesidir. Hz vektrnn yn ve iddeti zamanla deitii iin akm izgilerinin yn de zamanla deiebilir. Akm zelliklerinin zamanla deimedii daimi akmlarda akm izgileri ve yrngeler zdetir.

V(r, t )

Akm izgisi
V(r, t )

V(r, t )

dr

ekil 2.1

ekil 2.2

V , akkan paracnn hz vektr ve dr ise akm izgisine teet dorultudaki diferansiyel elemann uzunluu olmak zere;

V = u i +v j +w k

(2.1)

dr = dx i + dy j + dz k
eklinde yazlabilir.

(2.2)

Eger hz vektryle akm izgisi ayn ynde ise (paralel iseler) 2.1 ve 2.2 formullerinin skaler arpmnn sonucunun sfr olaca aktr. Yani,

V // dr V dr = 0 .

(2.3)

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas Ayn zamanda hz zamann da fonksiyonu olduundan hz,

V = V (x , y, z, t)

(2.4)

eklinde ksaca ifade edebiliriz. (2.3) denklemini aacak olursak akm izgilerinin deklemini

V dr = 0

dy dx dz = = u ( x, y, z, t ) v( x , y, z, t ) w(x, y, z, t)

(2.5)

eklinde elde edilebilir.

2.2 evri Vektr

evri akkan paracklarnn kendi eksenleri etrafnda dnmelerinin bir lsdr. Hiz vektrnn rotosyeline evri vektr denir.

= rot V = V

(2.6)

eklinde ifade edilebilir. Burada hzla evri vektrnn birbirine dik olca aktr. Asal hz ,
1 rot V 2

(2.7)

olarak tanmlandndan evri vektrn,

= 2

(2.8)

eklinde yazmak mmkndr.

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas

i = x u

j y v

k = x i + y j + x k z w

(2.9)

Yukardaki ifadede yer alan bileenler srasyla, w v = x ( x, y, z, t ) = 2w x x z

u w = y ( x , y, z, t ) = 2 w y z x v u = z ( x , y, z, t ) = 2w z x y

x =

y =

z =

olarak verilir. Dzlemsel harekette,

u = u ( x , y, z, t ) , v = v( x , y, z, t ) , w=0

olmasndan dolay
X = Y = 0, Z 0 ifadesine varlr.

Yani, evri vektrnn sadece z ynndeki bileeni sfrdan farkldr.

2.3 evri izgileri

Bir t anndaki evri vektrlerine teet olan erilere evri izgileri denir. Akm izgileri ve evri izgileri birbiri ne diktir.

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas

V(r, t )

dr evri izgisi

ekil 2.3 Eer evri izgileriyle evri vektrleri ayn ynl ise (yani paralel ise) skaler arpmlarnn sfr olmas gerektiinden,

// dr dr = 0 sonucu elde edilir. Buradan hareketle evri izgilerinin denklemi

dx x ( x , y, z , t )

(2.10)

dy y ( x , y, z , t )

dz z (x, y, z, t)

(2.11)

olarak elde edilebilir.

2.4 Dolam (Sirklasyon)

Kapal bir C erisi boyunca sirklasyon,

dl

V ekil 2.4

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas

= V dl
C

(2.12)

formlyle tanmlanr. dl kapal eri zerinde diferansiyel uzunluk vektrdr.

2.5 Kelvin teoremi

Younluun sabit kald veya sadece basnca bal olduu mkemmel bir akta dolam (sirklasyon ) sabit kalr. Yani, D =0 Dt dolamn zamana gre trevi sfrdr. Kelvin teoreminden hareketle

(2.13)

balangta

potansiyel olan bir akm daima potansiyel kalr. Srtnmesiz ve izentropik akmda evri ortaya kmaz. nk, tm akmlarn durma halinden veya dz akm halinden balad dnlrse, bu akmlarn balang siklasyonu sfrdr ve sfr kalr.
2.6 Korunum Denklemleri 2.6.1 Ktlenin korunumu

Bir akkan hareketinde seilen, bir kontrol hacminde birim zamanda biriken miktar,

ktle

m biriken = m giren m kan

(2.14)

eklinde ifade edilebilir. Eer hareket daimi ve skamaz ise,

m biriken = 0 olacaktr. Bunun sonucunda,

(2.15)

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas m giren = m kan

(2.16)

eklinde ifade edebiliriz. (3.3) formln aacak olursak,

(u ) (v) + + =0 t x y

(2.17)

(3.4) denklemini elde edebiliriz. Burada younluk , u ve v kartezyen koordinatlardaki hz bilienleridir. (3.4) formln,

u v + + +u +v =0 y t x x y
eklinde yazabiliriz. (3.5) denklemini ise,
D + div V = 0 Dt

(2.18)

(2.19)

olarak ksaca ifade etmek mmkndr. Skamaz akkan demek, younluun toplam trevinin sfr olmas, yani akkan tanecii takip edildiinde younluun deimemesi demektir. Dolaysyla D =0 Dt olur. (3.6) denkleminin sonucu olarak,

(2.20)

.V = 0
elde edilir. Bu denklemde 0 olacandan,

(2.21)

.V = 0

(2.22)

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas elde edilir. Ve sreklik denklemi ad verilir.
2.6.3 Momentumun korunumu

Akm

alannda basnla hzlar arasndaki ilikiyi newtonun ikinci kanunu,

yani

hareketin korunumu kanunu yardmyla elde edebiliriz. Daimi akmda, bir kontrol hacmi alp bu kontrol hacminin yzeyleri arasndaki momentumun birim zamanda deiimini incelersek, Momentum aks (ieri- dar)x +fx = momentumun x deiimi (3.4) formln aacak olursak en genel halde,

(2.23)

DV = p + f + 2 V Dt

(2.24)

momentumun korunumu denklemini elde edebiliriz. Burada fx, birim ktleye etkiyen hacim kuvveti, ise viskozite katsaysdr.
2.6.3 Enerjinin Korunumu

Bir akm alannda alnan kontrol hacminin enerji miktarnn zamanla deiimini,

Enerji aks(ieri-dar)+ q (ieri-dar) + w (ieri-dar) = enerji miktarnn zamanla deiimi

(2.25)

eklinde ifade etmek mmkndr. Bu ifade de q kontrol hacmine birim zamanda giren s miktarn, w ise kontrol hacmine giren akkann birim zaman da yapm olduu ii ifade eder. Bu denklemi aacak olursak enerji denklemini,

Dh Dp = + k 2T + Dt Dt

(2.26)

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas eklinde yazabiliriz. Burada h, entalpi, T ise scaklktr. ise disipasyon terimidir. Mekanik enerjinin s enerjisine dnmn ifade eder.
2.7 Skamaz mkemmel akkan hareketi

Skamaz mkemmel akkan hareketini viskoz etkilerin sfr olduu ve younluun sabit olduu akmlarda yapabiliriz. Yani, D =0 Dt korunum denklemlerini zerek skmaz mkemmel akkan

=0

kabulleriyle

inceleyebiliriz. Bu kabullerle sreklilik denklemi,

.V = 0
ve momentum denklemi,

DV 1 = p + f Dt

(2.27)

olarak yazlabilir. Bu denklemleri verilen snr artlar iin zersek (saysal olarak) ilgili hz alann ve basn dalmn buluruz. Bu ifadede evri vektr,

= 0 veya

olabilir.
2.8 Potansiyel (evirisiz) Hareket

Kelvin teoremine gre balangta potansiyel olan bir ak daima potansiyel kalr. Her akm alan dz bir ak alanndan veya duran bir aktan baladna gre, bu hallerde evri vektr sfrdr. Dolaysyla sonraki zamanlarda evri vektr,
Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas

=0 olacaktr.

r V = olarak kabul edelim. Burada potansiyel fonksiyondur.

r = xV

olduu iin,

i r x () = x x

j y y

k =0 z z

(2.28)

r olarak yazabiliriz. V hz vektrnn

bu seimi evirisiz hareketi otomatik olarak

salar.
, x y z

u=

v=

(2.29)

bu kabullerimizi sreklilik denklemin de yerine koyalm 2 2 2 + 2 + 2 = 0 2 = 0 (Laplace denklemi) 2 x y z

(2.30)

elde ederiz.Laplace denkleminin verilen snr artlar iin zm hzlar alann verir. Bu hz alann kullanarak Momentum denklemi yardmyla basn dalmn buluruz.

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

10

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas

2.9 Akm Fonksiyonu

Skamaz ak ve dzlemsel hareket kabulu ile u ve v hzlarnn aadaki gibi kabul sreklilik denklemini salar. , y x

u=

v=

(2.31)

bu kabul sreklilik denkleminde yerine yazarsak, u v + =0 x y

(sreklilik denklemi)

2 2 =0 xy xy

(2.32)

elde edilir. Burada akm fonksiyonudur. Ve = ( x, y, z) = sabit erileri belirli bir t

anndaki akm izgileri denklemini verir. Potansiyel akmda sirklasyon sfr olacandan dolay, nc byuttaki

z =

v u =0 x y

(2.33)

denklemde yerine yazarak,

z =

2 2 ( ) ( ) = ( 2 + )=0 x x y y y 2 x

2 = 0

(2.34)

eklinde ifade edebiliriz. Ve potansiyel fonksiyonla birletirirsek,

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

11

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas

2 = 2 = 0

(2.35)

ki ve boyutta geerli

Sadece iki boyutta geerli boyutlu harekette bir t anndaki akmda Laplace

olarak yazmak mmkndr. ki zmleri toplanabilir.

denklemi lineer bir denklemdir. Bu yzden akm veya potansiyel fonksiyonlarnn

2 1 = 0 2 2 2 ( 1 + 2 ) = 0 = 1 + 2 (sperpozisyon) 2 2 = 0

(2.36)

2.10 Silindirik koordinatlarda akm fonksiyonu:

qr

ekil 2.5

r q : silindirik koordinatlarda hz olarak verilirse, teetsel

bileenlerinin ekindeki gibi seimi 1 r

ve radyal yndeki hz

qr =

(2.37)

q =

(2.38)

sreklilik denklemi kendiliinden salanr.

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

12

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas r Sreklilik denklemi: q = 0 olarak verildiinden
r 1 1 q =0 div q = (rq r ) + r r r

(2.39)

eklinde yazlabilir.
2.11 Silindirik Koordinatlarda Potansiyel Hareket

q = 1 r

(2.40)

q =

(2.41)

qr =

(2.42) art

Teetsel ve radyal hz bileenleri yukardaki gibi seilirse = 0 olma kendiliinden salanm olur. Silindirik koordinatlarda,

1 er+ e r r

(2.43)

eklinde verilir. Laplace denkleminin zm, verilen snr artlar iin nmerik olarak zm mmkn olsada, her problem iin yeniden yazlmaldr. Bir baka yntem ise laplace denklemini salayan analitik fonksiyonlarnn grafiini izmek ve akm izgilerinin pratikte anlam olan bir akm verip vermediini grmektir.

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

13

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas

3. TEMEL 2 = 0 ZMLER

Birok karmak akm 4 farkl akn toplam olarak elde edilebilir. Bunlar Dz akm, Kaynak veya Kuyu, Duble ve Noktasal girdaptr.
3.1 DZ AKIM:

Dz akmn sadece x nnde olduunu varsayarsak (ekil 3.1) u=U ( her yerde)

=C1 =C2

=C3 =C4 =C5 =C6 x

ekil 3.1

Yatay yndeki hz bileeni,

u=

=U y

olarak verildiinden bu ifadeyi intere edersek,

= Uy + f ( x )

(3.1)

ifadesini elde ederiz. Ayn zamanda dey yndeki hzn da trevi akm fonksiyonunu vereceinden,

v=

= f ' (x) = 0 f (x) = C x

14

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas (3.1) ifadesindeki f(x) fonksiyonun sabit bir deer (C) olduunu anlarz. Ve akm fonksiyonunu,

= Uy + C

(3.2)

eklinde yazmak mmkndr. Potansiyel fonksiyonuda ayn ekilde,

u=

=U x

olarak verildiinden

= Ux + f ( x )

intere ederek elde edilir. Dey hz bileenin trevide potansiyel fonksiyona eit olduundan

v=

= f ' (x) = 0 f (x) = C y

= Ux + C

(3.3)

olarak akm ve potansiyel fonksiyolar dz ak iin buluruz. Hz alan nin trevinden elde edildii iin Cnin deeri nemli deildir. Genelde bu sabit, durma noktasndan (hzn tm bileenlerinin sfr olduu nokta) geen akm izgisi iin = 0 olacak ekilde eilir. Dz akta durma noktas yoktur. x ve y yi kutupsal koordinatlarda yazacak olursak , dz akm iin akm ve potansiyel fonsiyonlar,

= U y + C = U r sin + C

(3.4)

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

15

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas

= U x + C = U r cos + C

(3.5)

olarak yazlabilir.

= sbt erileri

= sbt ve =sbt erileri birbirine diktir.

= sabit erileri
eki 3.2

3.2 Kaynak veya Kuyu

Kaynak akm bir noktadan radyal dogrultuda kan akm izgilerinin oluturduu hayali bir akm eklidir (eki 3.3). Kaynak akmnn debisi sabit olup m ile belirtilirse, akm alannda teetsel yndeki hz bileenin bulunmadn hatrlayarak,

q = 0

qr 0
= sabit erileri

= sabit dorular

ekil 3.3 Mekezde kaynak akm

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

16

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas r yarapnda ve birim derinlilikten birim zamanda geen debiyi yazarsak,

m = debi = q r ( 2r.1)
3. boyutta birim uzunluk silindirik koordinatlada radyal yndeki hz akm fonksiyonu cinsinden, m 1 = 2r r

(3.6)

qr =

olarak verildiinden intere ederek, m + F(r ) 2

(3.7)

ayn zamanda akm fonksiyonu,

q =

olarak tanmlandndan,

= F ' (r ) = 0 r
buradan F(r)nin sabit olduu sonucuna varrz. Ve kaynak iin akm fonksiyonunu, m +C 2

(3.10)

eklinde ifade edilebilir. Burada m kaynak iddeti, C ise sabit bir saydr. Hz alalar

nin trevinden elde edildiinden deerinin ne olduunun nemi yoktur. Kaynak iin
potansiyel fonksiyonu bulmaya alalm. Bunun iin radyal yndeki hz tanmndan yararlanrsak,

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

17

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas qr = m = 2r r

olarak yazlabilir. Ve intere edilerek, m lnr + F() 2

(3.11)

bulunur. F()y bulmak iin teetsel hzn potansiyel tanmndan yararlanrsak,

q =

olarak tanmland iin

= F ' () = 0
olacandan kaynak iin potansiyel fonksiyonu, m lnr + C 2

(3.12)

eklinde elde edilir.

m > 0 halinde (3.10) ve (3.12) formulleri balang noktasndaki kayna, m < 0

olmas halinde balang noktasndaki kuyuyu temsil eden formllerdir.

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

18

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas q = 0

qr 0
= sabit erileri

= sabit dorular

ekil 3.4 merkezde kuyu

3.3 DUBLE

Balang noktasnda yer alan iddetindeki ve ekseni reel eksenle as yapm duble, bu eksen zerinde simetrik konumda yer alan eit iddetteki bir kaynakla, bir kuyunun birbirine ok yaklatrlmas sretiyle elde edilebilir.

= 2ma
lim(kanak + kuyu) ( = 2ma sonlu) duble elde edilir. 2a 0 y a a m ( Kaynak )

(3.13)

duble =

-m ( kuyu ) ekil 3.5 merkeze a mesafedeki kaynak ve kuyu

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

19

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas y

ekil 3.6 merkezde yatay eksenle as yapm duble

Duble iin akm ve potansiyel fonksiyonlar,

x cos + y sin 2 r x sin y cos 2 r

(3.14)

(3.15)

olarak ifade edebilir.

3.4 VORTEKS (NOKTASAL GRDAP)

Balang noktasnda yer alan sabit sirklasyonlu bir noktasal girdabn oluturduu akm alannda zere, = q 2r radyal hzlar sfr olup, akm igileri e merkezli dairelerden ve saat ibrelerine zt yn pozitif olmak ibarettir(ekil 3.7). Siklasyonun deeri

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

20

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas (3.16) ve buradan teetsel hz iin

q =

= r 2r

(3.17)

yazmak mmkndr. Kaynak iin yaplana benzer ekilde polar koordinatlarda q r ve q hz bileenlerini ve fonksiyaonlarna balayan bantlardan interal alarak

ln r + C 2

(3.18)

+C 2

(3.20)

potansiyel ve akm fonksiyonunu elde edebiliriz. y

q 0 qr = 0

ekil 3.7 noktasal girdap

Daire zerindeki birim dl uzunluunu,

dl = r.d. e = ds. e
eklinde yazarsak, sirklasyonu,

(3.21)

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

21

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas

= V dl = q rd = rd = 2 r C C C
2

2 d = 2 2 =
0

(3.22)

eklinde bulabiliriz. Demek ki kapal bir C erisi zerinde sirklasyon sabit kalmaktadr. Merkezi iine almayan herhangi bir eri zerinde hesaplanan dolam sfrdr. Bir ok karmak akm, basit tekilliklerin ve dz akmn sperpozisyonu ile elde edilebilir. rnek: Cisim elde edilir
u

kaynaklar

kuyular

ekil 3.8: Deiik akm alanlarnn birleimiyle cisim elde edilmesi Girdap hareketinin girdap merkezi hari olmak zere neden evrisiz olduuna bakalm. Birbirine dik akkan kolonlar dnelim.(ekil 3.9) dt zaman sonra bu kolonlar d1 pozisyonunda ekildeki gibi olacaklardr.

d1 q d1 0 r ekil 3.9 nce dey akkan kolonunu dnelim.

q .dt (r.d 1 = q .dt = ds) r

dr

d 1 =

(3.23)

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

22

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas C dt C = dt r r r2

d1 =

(3.24)

Sonra yatay akkan kolonunu dnelim.

q + dq 0 r dr

q d2<0 dr ekil 3.10

dr.d 1 = dq .dt = ds

d 2 =

dq dt dr

(3.25)

w=

1 d 1 d 2 1 c c ( + )= ( 2 2)=0 2 dt 2 r dt r

(3.26)

yzey

2 w. ds

ds= alan w=evri vektr

Noktasal girdap hareketinde btn evri merkez noktasn da konsantre olmutur. O noktas dnda akm evrisizdir. Oyu darda brakan C kapal erisi zerinde dolam sfrdr. Bunu ekil 3.11 zerinde gsterelim.
C2

C3

C1

r1

O T T

ekil 3.11
Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

23

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas

c1 = q 1 . dl =
C1

C1

2r

r1d =

C = C 2 +

q 1 . dl + C 3 + q 1 . dl = C 2 + C 3
T

r2 . 2 + r3 .( 2 ) = 0 2 r2 2 r3

C = = 0
rnein evrili ( potansiyel olmayan ) harekette yatay ve akkan stunlarn dt zaman sonra incelersek, bu kolonlarn a ortaylarnn dndn grrz (ekil 3.12). Buradan bu akkan hareketinde evrinin var olduu sonucuna varrz. eksenler dnyor y x wz = ekil 3.12

v u u = y x y

4. KOMPLEKS POTANSYEL VE KOMPLEKS ELENK HIZ

Bir analitik fonksiyonun reel ve imajiner ksmlar ayr ayr laplace denklemini salar. Bir potansiyel akm alannda potansiyel ve akm fonksiyonlar harmonik fonksiyon oldular ve

u=

= y x

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

24

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas v=

= x y

eklindeki Cauchy-Riemann artlarn saladklar bilinir. O halde bu iki fonksiyonu

F(z, t ) = (z, t ) + i(z, t )

(4.1)

eklinde verilen bir analitik fonksiyonun reel ve imajiner ksmlar olarak yazmak mmkndr. Bu analitik fonksiyon kompleks potansiyel olarak adlandrlr. Kompleks potnasiyelin zye gre trevi x ynnden yaklarsak;

F = +i z x x
y ynnden yaklarsak;

(4.2)

F = i + z y y

(4.3)

eklinde yazlabilir. Veya u ve v kartezyen koordinatlarda hz bileenleri olmak zere

u=

, v= x x

(4.3)

olduunu hatrlarsak

w ( z, t ) =

F = u i v z

(4.4)

olarak yazlabilir. Bu son ifadedeki w, akm alannn herhangi bir noktasndaki u ve v hz bileenlerinin

w (z, t ) = u iv

(4.5)

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

25

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas eklinde kompleks bir ifadenin elenii olup, kompleks elenik hz adn ad verilir. O halde, herhangi bir F(z) analitik fonksiyonu bir potansiyel alan temsil eder. Fonksiyonun z e gre trevi ise bu akm alan iindeki hzlar tanmlamaya yeterlidir. Daha evvel grdmz temel zmlerin kompleks fonksiyonlarn elde edelim.
4.1 Dz Ak

ekil 4.1: Dz akm

x ekseni ile as yapan U hzndaki uniform paralel akm gz nne alalm. Reel ve imajiner eksenler dorultusundaki hz bileenleri u ve v olmak zere

u=

= = , v= x y y x

bantlar yazlabilir. Dier taraftan kompleks potansiyelini,

F(z) = (z, t ) + i(z, t )

ekinde tanmland hatrlanrsa, hz bileenleri iin verilen bantlardan integre

edilerek ve deerleri bulunur ve kompleks fonksiyonda yerine yazlrsa,

F(z) = (ux + vy) + i(uy vx) = (u iv)( x + iy)

(4.6)

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

26

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas elde edilir. Bu bantdan da,

z = x + iy

u = U cos

v = Usin

(4.7)

olduu hatrlanarak F(z, t ) = U z e i elde edilebilir. Komleks hz da trev alnarak, w = U e i (4.9) (4.8)

eklinde bulunur. nn eitli deerleri iin zel olarak reel ve imajiner eksene paralel akm tipleri elde edilebilir.
=0 F(z) = U z W (z) = U

2 F(z) = iU z W (z) = iU

= F(z) = U z W (z) = U

y
U

y U
U

ekil 4.2 Deiik ynde niform-paralel akmlar

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

27

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas

4.2 Kaynak veya Kuyu: a-) Merkezde

iy qr x

ekil 4.3: Merkezde kaynak Kartezyen koordinatlarda akm ve potansiyel fonksiyonlar, m lnr + C 2 m +C 2

olarak elde etmitik. Bu iki fonksiyonu birletirerek kompleks potansiyel fonksiyonu m m (ln r + i) = ln r e i 2 2

F(z) = (z, t ) + i (z, t ) =

(4.10)

ve ayrca z = r e i olduunu hatrlarsak m ln z 2

F(z) =

(4.11)

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

28

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas eklinde ifade edilir. Kompleks elenik hz da bu bantdan trev alnarak, m 2z

w (z) =

(4.12)

eklinde elde edilir.

b-) z = z0 da kaynak

z dzleminin balang noktas dndaki herhangi bir z 0 noktasndaki bir kaynak veya kuyunun yaratt akma ait komplex potansiyel fonksiyonu ve komplex elenik hz yukardaki bantlardan bir eksen kaydrlmas yoluyla elde edilebilir. Bu amala z 0 noktasn balang noktas kabul eden ve eksenleri z dzleminin eksenlerine paralel olan yeni bir z 1 ( x 1 , iy 1 ) kompleks dzlemi gz nne alnrsa ( ekil 4.4 ), ele alnan kaynak bu yeni dzlemin balang noktasnda yer aldndan, kompleks potansiyel fonksiyonu kolaylkla m ln z 1 2

F(z 1 ) =

(4.13)

eklinde yazabiliriz. Ayrca her iki dzlem arasnda z1 = z - z 0 bants yazlarak kompleks potansiyel m ln(z z 0 ) 2 (4.14)

F(z) =

(4.15)

eklinde ve kopmlex elenik hz da, yine trev alnarak, m 2(z z 0 )

w (z) =

(4.16)

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

29

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas eklinde bulunur. iy m x1

iy1

ekil 4.4 Merkez dnda bir kaynak

Yukarda kartlan bu formller, m > 0 halinde kayna, m < 0 olmas halinde de kuyuyu temsil etmektedir.
4.3 Noktasal Girdap

Kartezyen koordinatlarda akm ve potansiyel fonksiyon iin

ln r + C 2

+C 2

bantlar elde etmitik. Bu bantlar birletirerek kompleks potansiyel fonksiyonu

i ( + i ln r ) = ln r e i 2 2

F ( z ) = ( z , t ) + i ( z , t ) =

(4.17)

F ( z) =

i ln z 2

(4.18)

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

30

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas eklinde elde edilir. Trev alarak kompleks elenik hz da
i 2z

w( z ) =

(4.19)

eklinde buluruz. iy q 0 qr = 0

= sabit
ekil 4.5 noktasal girdap z dzleminin herhangi bir z0 noktasndaki girdap (ekil 4.5), yine kaynak hareketine benzer ekilde bir eksen kaydrrlmasyla
i ln( z z 0 ) 2

F ( z) =

(4.20)

eklinde ifade edilir. < 0 olmas saat ynndeki bir girdab temsil eder.

iy

iy1

z0

x1 x

ekil 4.6: z0 noktasnda girdap

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

31

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas

4.4 Balang Noktasnda Duble

Daha ncede belirttiimiz gibi duble birbirne eit iddetteki kaynak ve kuyunun bir birine ok yaklatrlmas ile elde ediliyordu. yle ki; ekil 4.7de grld gibi srasyla
z1 = ae i ( + ) = ae i , z 2 = ae i

noktalarnda yer alan m iddetindeki bir kaynakla, yine ayn iddetteki bir kuyu, aralarndaki uzaklkla iddetlerinin arpm

= 2ma

(4.21)

eklinde dublenin iddetini verecek ve sabit kalacak ekilde tutulurken, bir birine yaklatrlrlar, ve limitte 2a 0 olduunda duble elde edilir. Bu amala kaynak ve kuyunun kompleks potaniyel fonksiyonlar Duble ekseni iy a a z2 -m ( kuyu)

z1 m ( Kaynak ) ekil 4.7: kaynak + kuyu akm

F1 ( z ) =

m m ln( z z1 ) = ln( z + ae i ) 2 2

(4.22)

F2 ( z ) =

m m ln( z z 2 ) = ln( z ae i ) 2 2

(4.23)

eklinde yazlarak birletirilirse,

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

32

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas

ekil 4.8: Merkezde al duble

F ( z ) = F1 ( z ) + F2 ( z ) =

m ln( z + ae i ) ln( z ae i ) 2

(4.24)

veya m =

yazlarak limit alnrsa 2a

m ln( z + ae i ) ln( z ae i ) 0 = lim F ( z) = 4 2 a 0 a 0

olduu grlr. Belirsizlii gidermek

iin

ifadenin pay ve paydasnn ayr ayr aya

gre trevleri alnarak Hospital kural uygulanrsa,

e i e i i i m z ae i = e F ( z) = lim z + ae 4 2 a 0 1 2z

(4.25)

elde edilir. Kompleks elenik hzda trev alnarak,

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

33

Akkanlar Mekanii/Aerodinamik Ders Notlar Dr. Selman Nas

e i w(z) = 2z 2

(4.26)

eklinde bulunur. nn eitli deerleri seilerek dublenin ekseni istenildii gibi dndrlebilir. rnein = 0 iin reel eksene paralel olan bir duble, = /2 iin imajiner eksene paralel bir duble elde edilir. Herhangi bir z0 noktasnda yer alan dublenin (ekil 4.9) kompleks potansiyeli yine eksen kaydrma yoluyla iy
F ( z) =

e i
2 ( z z 0 )

z0

eklinde bulunabilir.

ekil 4.9 z0 noktasnda duble

Bitirme devi kapsamnda kendi ders notlarmdan derlenmitir.

34