Teoria e Pllakave

Malet jan ndoshta pamjet m mahnitse q shfaqen n natyr. Kushdo pasi sht mahnitur me qiellin, Diellin ,Hnn dhe yjet sigurisht q sht trhequr edhe nga pamja e maleve si gjigand q qndrojn mes qiellit dhe tiks. Kshtu grekt e lasht i personifikonin n mitologji me titant, njri prej t cilve Atlanti ishte dnuar t mbante kupn qiellore, dhe pr nj gabim t tij i cili oi n humbjen e mollve t arta q grabiti Herakliu (Herkuli), u shndrrua n varg malor i cili quhet sot Atlas dhe ndodhet n brigjet atlantike t Marokut.

Vargjet malore t bots shtrihen gjithkund duke arritur majn m t lart n Himalaje, mirpo nuk jan malet t cilt ndodhen mbi siprfaqen toksore m t lartt. Atje ku syri i jeriut nuk mund t shihte, n thellsirat detare, n mesin e dyt t shekullit t 20 njerzimi msoi se ekzistonin titan edhe m t mdhenj se ato toksore, vargjet malore nnujore.

Kto vargje shtrihen mbi 60000 kilometra n fundet e oqeaneve duke u shfaqur aty ktu n siprfaqe t detit si sht rasti i Islands q sht dalja n siprfaqe e vargmaleve t oqeanit Atlantik. Vargmalet nnujore kalojn mes Atlantikut, rrotull Afriks, rrotull Oqeanit Indian, mes Australis e Antraktids, dhe n veri n Oqeanin Atlantik.

Studiuesit kan vn re se n maj t ktyre vargjeve malore dallohet nj thyerje e thell, e quajtur lugina riftore. Ktu dyshemeja oqeanike krijohet vazdimisht.

Ndrsa t dyja kraht e malit lvizin n drejtim t kundrt me njra-tjetrn, magma del jasht nga brendsia e toks. Pasi ajo ngurtsohet si pasoj e ftohjes nga uji i detit, krijon dyshemen e re oqeanike.

Shpejtsia me t ciln dyshemeja oqeanike sht krijuar ndryshon nga nj vendodhje e kurrizores oqeanike n tjetrn. Midis Ameriks s veriut dhe Europs, vlera sht rreth 3.6 cm n vit. N Paqsorin Lindor, e cila sht duke e shtyr pllakn drejt bregut perendimor t Ameriks s Jugut, tempi sht 32.2cm n vit.

Hapja e kores oqeanike on n prfundimin se Toka duhej ta zmadhonte vazhdimisht sipfaqen e saj, mirpo nuk ndodh kshtu. Siprfaqja mbetet gjithmon konstante. Pas zbulimit t kufinjve divergjent t cilt ndrtojn siprfaqe t re, shkenctart filluan t krkojn arsyen e prmasave konstante t siprfaqes t toks. Kshtu ata zbuluan se nse n mesin e vargjeve malor nnujor toka shtonte siprfaqe, n periferit e kores oqeanike, aty ku ajo takohej me kontinente kjo kore konsumohej duke mbajtur kshtu n ekuiliber prmasat e Toks, gj q ndikon edhe n ekuilibrin e jets n Tok.

Dukuria u quajt subduksion. Kshtu ndrsa korja lviz duke u shtyr nga kufinjt divergjent dhe zgjerohet ajo zhytet si rezultat i pluskueshmris m t ult pr shkak t peshs m t madhe, n koren kontinentale. Prball kontinentit krijohen disa kanale t thella t cilat quhen hulli t cilat krijohen si rezultat i prkuljes s kores oqeanike q zhytet nn tok. Kufir q krijohet mes kores oqeanike dhe asaj kontinentale quhet kufi konvergjent dhe sht vendi ku ndodh shkatrrimi i dyshemese oqeanike.

N thellsi mes 300 dhe 700km, shkmbinjt e pllaks q zhytet fillojn t shkrijn. Pjes e ksaj dyshemeje oqeanike t shkrir lvizin drejt siprfaqes s

toks duke krijuar vullkanet. Shum prej tyre, bhen pjes e mantelit t toks, dhe ndoshta shum koh m von do t kthehen srisht n nj kufi divergjent.

Prplasja kontinentale
Kur dy masa toksore takohen, asnjra nuk mund t rrshqas nn tjetrn. N kt rast t dyja prplasen duke krijuar t ashtuquajturn kufinj kollozioni. Ato rrudhosen dhe thyhen. Disa pjes t toks ngeci mbi ose nn pjesn tjetr. Rezultat i ksaj jan vargjet malore. Pra e thn m thjesht prftyroni dy kamion t ngarkuar njri me tulla e tjetri me rr, t cilt prplasen njri me tjetrin. Prej tyre krijohet nj mas hekurishtesh t deformuar, coptuara si dhe nj przierje rre dhe tullash t vendosura ne mnyr t rregullt

Himalajet, malet m t larta n bot, u krijuan n kt mnyr si rezultat i prplasjes s pllaks Indiane me at t Azis. Vzhgimet tregojn se ato vazhdojn proesin e tyre t ngitjes, pra prplasja nuk ka prfunduar ende. Po kshtu Alpet e Europs.

Malet Apalashe jan nj shembull i nj prplasjeje t vjetr e cila ka prfunduar shum koh m par. Prplasja ndodhi shum koh m pare, dhe gjithka q ka mbetur tani jan mbetje t eroduara t maleve t larta t dikurshme.

Gjithashtu prve ktyre kufinjve, vrehen e dhe kufinjt transformues. N kt rast dy pllaka lvizin drejt njra-tjetrs duke krijuar nj tension t cilin e shkarkojn n nj tronditje t shpejt e violente t ciln e quajm trmet. N kt ras as krijohet e as nuk konsumohet kore.

Thyerja e San Andreas sht kufiri transformues m i njohur n bot. N perndim t ksaj thyerje sht pllaka e Paqsorit, e cila lviz drejt veriperndimit. N lindje sht Pllaka e Ameriks s veriut, e cila lviz drejt juglindjes.

Los Anxhelosi, q sht i vendosur n pllakn e Paqsorit, gjendet tani 340 milje n jug t San Franiskos, q vendoset n Pllakn E Ameriks s Veriut. N 16 milion vjet, pllakat do t lvizin kaq shum sa Los Anxhelosi do t vendoset n veri t San Franciskos.