Preardhja dhe zhvillimi i trupave qiellorë

Abstrakt
Trupat qiellorë kanë historinë e tyre,ata ndryshojnë me kalimin e kohës,tani nuk janë
ashtu siç kanë qenë më parë dhe nuk do të jenë ashtu siç janë sot.Sipas studimeve del
që korja e Tokës është disa miliardavjeçare(rreth 5 miliardë),por të kësaj moshedalin
dhe gurët e sjellë nga hëna.Ështe e natyrshme te pranojmë që Dielli nuk është më I ri
se Toka,kështu që të gjithë sistemi diellor duhet të jenë disa miliardavjeçar.Yjet psh
mendohet që çmohen rreth 1 milonvjeçare dmth janë bashkohësë të njerëzimit.  le të
shkojmë në kohën e formimit të Diellit: nga një re molekulare e gazit, nga e cila
lindin yje të rinj në Univers. dhe të kuptojmë në një histori të shkurtër problemet e
preardhjes dhe të zhvillimit të trupave qiellore.në këte konteks është e ndërtuar dhe
puna e këtij kumtimi.

Fjale Kyçe:zhvillim,trup qiellor,preardhje,yje,planet,kozmogonia

Hyrje
Kozmogonia është degë ë astronomisë e cila i mbështetet mbi të dhëna
astronomike dhe mbi të gjitha shkencat e sotme..Fizika bërthamore jep metoda
të sakta për të përcaktuar moshën e objekteve të ndryshme.Mendimi më I
pranuar sot është se yjet formohen nga dendësimi I lëndës së shpërndarë,që
gjendet me bollëk në Gjithësi.Këtë e mbështet dhe vendosja e yjeve të reja në
hapësirë,ato përqendrohen në degët spirale të galaktikave ku ka më shumë gaz e
pluhur ndëryjor.
Kur një re molekulare rritet mjaftueshëm masivisht dhe bëhet gravitacionalisht
e lidhur dhe e ftohtë, e mjaftueshme për të tkurrur dhe rrëzohet nën peshën e
vet, si mjegullna Trub psh, ajo do të formojë zona mjaft të dendura në të cilat do
të formohen klasteret e rinj të yjeve. Rezultati është një mjegull që formon yje të
një forme shumë asimetrike dhe yje formohen ku gazi është më i dendur. Nëse
shikoni brenda yjeve individuale të pranishëm atje, ato janë sfera pothuajse
perfekte, si Dielli ynë.
Mendohet nga astronomët që sisteme planetare duhet të ketë shumë.Vështirësia
e çdo teorie që trajton origjinën e planetëve,vjen nga mungesa e modeleve për
krahasim,pasi ështe studiuar vetëm sistemi ynë diellor.

Shtrimi i problemit
Yje ka shumë dhe ndër to vrojtohen të vjetra e të reja,kurse system planetar
vetëm një,sitemin tonë diellor.
Si ka qenë ky qindra milionë e miliardë vjet më parë?Po përmendim disa
karakteristika të sistemit diellor.Nga studimet e astronomëve ështe arritur në
përfundimin se karakteristikat kryesore sistemi ynë i ka pasur ashtu si dhe i ka
sot.Ndër to përmendim:qenien e dy grupeve planetësh,qarkullimin e planetëve
rreth Diellit në një kah,rrotullimin e Diellit dhe të shumicës së planetëve rreth
vetes,afërsinë e planetëve të orbitave të planeteve të mëdhenj dhe njëkohësisht
mosperputjen e këtyre planeteve.
Vetëm kohët e fundit supozohet të jetë zbuluar sistemi i parë planetar, i cili është
në procesin e formimit të planetit dhe orbitat e tyre ndodhen në të njëjtin plan.
Planetët dhe trupat e tjerë që sillen rreth Diellit formojnë Sistemin tonë diellor.Si
planetët janë dhe planetët xhuxhë, që sillen rreth Diellit, por janë shumë më të
vegjël.
Dielli ynë nuk është i vetmi yll që ka planetë në orbitat rreth tij. Astronomët
kanë zbuluar shumë planetë në orbitat rreth yjeve të tjerë. Këta quhen 
exoplanete.Për momentin, shkencëtarët e dinë vetëm një planet të vetëm që
lëviz në drejtimin e kundërt - një eksoplanet i quajtur Ë ASP-17b, që ndodhet në
Akrepi i konstelacionit..
Por si është formuar Toka? Rreth 100 embrioneve planetare mbeten në pjesën e
brendshme të sistemit diellor, rritja e tyre e mëtejshme u ngadalësua, pasi për
shkak të numrit të tyre të vogël gjasat e goditjeve u reduktuan në masë të
madhe. Gradualisht, tërheqja reciproke e embrioneve shtrembërojnë orbitat e
tyre dhe ndodhin përplasje. Pavarësisht nga shpejtësitë e larta të goditjes që
tejkalojnë 10 km / s, bërthamat janë të kombinuara për shkak të gravitetit. Në të
gjitha modelet numerike të këtij procesi, gjatë rrjedhës së 100 milion viteve, 3-5
emërtime të planetit me madhësi nga Marsi në Tokë dhe orbita të qëndrueshme
formohen nga embrionet. 
Në zonën e rripit të asteroideve, fillimisht ekzistojnë embrione planetare me një
masë të përgjithshme deri në 2 masa të Tokës, por formimi i planetit prej tyre
nuk ndodh për shkak të ndërveprimit me Jupiterin. Ata embrione që janë në
rezonancë orbitale me të lëvizin shpejt në orbita eliptike gjithnjë e më të
zgjatura ,ato ose rrëzohen në planetet e brendshme formuese ose kalojnë pranë
Jupiterit dhe janë hedhur jashtë sistemit diellor nga ana e tij. Meqenëse orbitat e
embrioneve ndryshojnë për shkak të ndërveprimit me njëri-tjetrin, shumica e
tyre dalin të jenë në rezonancë me Jupiterin herët a vonë. Përveç kësaj, për
shkak të formës së zgjatur të orbitave, goditjet e embrioneve planetare në këtë
rajon ndodhin me shpejtësi shumë të larta dhe shumë fragmente të vogla
formohen. Si rezultat, mbi 100 milion vjet rreth 1% e masës fillestare në formën
e trupave të vegjël në orbitat eliptike, të prirur dukshëm drejt avionit ekliptik,
mbetet në zonën e rripit të asteroideve.
Planetet e brendshëm janë Mërkuri, Afërdita (Venera), Toka dhe Marsi. Ato
quhen dhe planet tokësorë, sepse janë të përbërë prej shkëmbinjsh.
Mërkuri është më i afërti me Diellin. Temperatura e tij mund të arrij 430ºC ditën,
ndërsa natën mund të arrij deri në -170º.
Afërdita pasqyron dritën e Diellit. Në disa pozicione, pozicion aq dritë sa duket si
një yll. Ndryshe nga Mërkuri, Afërdita ka atmosferë, të përbërë kryesisht nga
dioksid karboni (CO2), që shkakëton efektin serrë. Atmosfera e saj mban
energjinë e Diellit duke qënë kështu më e nxehtë se Mërkuri, edhe pse më larg
nga Dielli. Temperatura mesatare e sipërfaqes së saj është 460ºC.
Mendohet se Marsi është planeti tjetër, përvëç Tokës, ku mund të ketë pasur
forma jete.

Disa Hipoteza

I pari që e ka trajtuar pak a shumë qartë problemin e origjinës së planetëve ka

qenë filozofi Kant,në mesin e shekullit XVIII.Ai mendoi se Dielli dhe planetët janë
formuar nga një re,nga një mjegullnajë e madhe.Hipoteza e Kantit ështe
formuluar kur për natyrën fizike të Diellit e të planetëve pothuajse nuk dihej
asgjë.
Nga fundi i shekullit të XVIII astronomi dhe fizikanti Laplas dha një hipotezë të
përpunuar matematikisht.Ai tregoi rolin e madh te rrotullimit në formimin e
Diellit e të planetëve të tjërë nga mjegullnaja gazore.Hipoteza e Laplasit nuk
merr në konsideratë përbërjen kimike(atëherë nuk njihej)gjithashtu,sipas
saj,Dielli duhet të rrotullohet shumë më shpejt se sa ç’rrotullohet tani.Hipoteza e
tij që Dielli u formua nga pjesa qëndrore e mjeëgullnajës qëndroi deri ne
shekullin e XX.
Në hipotezën e Shmidtit përdoret përsëri procesi i dendësimit gravitacional të
resë në disa qendra që u bënë planetë,d.m.th planetët kanë ardhur duke u rritur
dhe jo duke u mbledhur.Te rejat e kësaj hipoteze që ishin:
1.mjegullnaja perveç gazit,përmban dhe trupa të ngurta
2.mjegullnaja ka qenë e ftohtë.
Në atë kohë ishte hera e parë të thuhej që planetët janë formuar nga lënda e
ftohtë,ku më pas nën veprimin e lëshuar nga lëndët radioaktivë,lënda ështe
shkrirë dhe janë bërë diferencimet d.m.th te rëndat kanë rënë në
fund(qendër),të lehtat kanë dalur sipër.Me kalimin e kohës planetët janë ftohur
dhe kanë marrë pamjen e sotme
Por si dhe hipotezat e tjera dhe kjo kishte mangësi,në veçanti nuk shpjegon
rrotullimin e ngadalshëm të Diellit.por këto ide pranohen edhe sot.
Në 40 vitet e fundit,në hipotezat kozmogonike marrin parasysh edhe efektin e
fushave magnetike.Kështu ,ngadalësimin e rrotullimit te Diellit e shpjegojnë
saktësisht me bashkëveprimin e lëndës së tij me mjedisin përeth.
Referencat
1.Enigmat e astronomisë Jeton Ostreni,Mina Naqo
2.Astronomi,shkenca mahnitëse e qiellit Petro Prifti