Diametri : 1.390.000 km.

Masa : 1.989e30 kg

Temperatura : 5537 C n siprfaqe

Temperatura : 15.000.000 C n brthame

Dielli sht quajtur n mitologji me emra t ndryshm: Greket e quajtn at Helios kurse
Romaket e quajtn at Sol.

Dielli sht objekti m i madh n sistemin diellor. Ai prmban m shum se 99,8% t mass
totale t Sistemit Diellor (Jupiteri prmban pjesn tjetr). sht thne shpesh se Dielli sht nj
yll. Kjo sht e vrtete n kuptimin, q ka shum t tjer t ngjashme me at.

Lindja, Formimi, Prbrja e Diellit dhe e vete Sistemit Diellor

Sistemi Diellor u formua nga rnia gravitacionale e nj Reje gjigante molekulare 4.568.000.000
vjet m par. Reja Molekulare ishte rreth disa Light/Years = Vjet/drite e madhe. Rajoni q do
formonte Sistemin Diellor, ishte i njohur si mjegullnaje para-diellore. Ajo filloi t shkatrrohej
n nj disk tjerrje me nj diametr t madh dhe t nxeht, gjithashtu t dendur n qendr. N kt
pik, n evolucionin e tij, Dielli sht besuar t ket qn nj yll T Tauri. Brenda 50 milion
vjetve, presioni dhe dendsia e hidrogjenit n qendr t Diellti u b i madh dhe i mjaftueshm,
q t filloj fuzionin termobrthamor. emperatura, norma reagimit, presioni, dhe densiteti i
rritur deri n ekuilibr u arrit, luftuar nga forca e tkurrjes gravitacionale. N kt pik Dielli u b
nj yll i plot. Kjo rritje e presionit ndez thelbin/brthamn. Si rezultat, Dielli sht n rritje t
ndritshme me nj norm prej rreth 10% do 1,1 miliard vjet. Dielli sht i prbr aktualisht me
rreth 71,1% hidrogjen dhe 27,4% helium dhe pjesa tjetr prbhet nga sasi t vogla elementesh
t rnda. Kjo ndryshon ngadal me kalimin e kohs, pr shkak se Dielli konverton hidrogjenin
n helium. Metalet m t bollshme jan t oksigjenit rreth 1% t mass s Diellit, karboni 0,3%,
neoni 0,2% dhe hekur 0,2%. Dielli para konvertimeve masive ishte 71,1% hidrogjen, 27,4 %
helium, dhe 1,5% metale. N pjest e brendshme t Diellit, fuzioni brthamor ka modifikuar
prbrjen n konvertimin nga hidrogjen n helium, kshtu q pjesa m intime e Diellit sht tani
rreth 60% helium, me bollk metali t pandryshuar. Rreth 5,4 miliard vite nga tani, hidrogjeni n
thelbin e Diellit do t konvertohet krejtsisht n helium, duke i dhn fund fazs kryesore.
Heliumi n baz t djegies do jet n nj temperatur shum t nxeht, dhe do prodhoj energji
shum her m t mdha se sa nga koha e procesit t hidrogjenit. K kt koh, shtresa e jashtme
e Diellit do t zgjerohet pr afrsisht deri n 260 her nga diametri aktual. Prfundimisht heliumi
do t shteroj vet n nj shkall shum m t shpejt s hidrogjeni, dhe djegia e Diellit me
fazn e helium do t jet shum m e vogl n krahasim me fazn e djegies s hidrogjenit. Dielli
nuk sht shum masiv dhe i mjaftueshm, dhe reaksionet brthamor n baz do t zvoglohen.
Shtresa e jashtme e tij do t bjere diku larg n hapsir, duk br q Dielli t humb pothuajse
t gjith fuqin e tije. Q nga lindja e tij, ai ka prdorur rreth gjysmn e hidrogjenit n
thelbin/brthamn e vet. Ai do t vazhdoj t rrezatoj edhe pr 5 miliard vjet apo m shum

Ndrtimi i sistemit diellor

Dielli sht ylli n qndr t sitemit diellor q prodhon drit e nxehtsi (elmente t
domosdoshme pr jetn n tok). Toka dhe trupat e tjere qiellore t sistemit diellor (duke
prfshir planetet, asteroidet, meteoritet, kometat dhe pluhurin kozmik) rrotullohen rreth diellit
(revolucioni) dhe boshtit te vet (rrotacioni). Dielli prbn 99% t mass s sistemit diellor.
Energjia diellore mbshtet pothuaj t gjith jetn n tok nprmjet fotosintezs q nga shfaqja e
organizmit t par. Njerzit e prdorin energjin diellore pr ndriim, ngrohtsi, rritjen e t
korrave dhe pr shndrrimin e fuqis diellore n energji elektrike. Nxehtsia e krijuar nga dielli
prcakton klimn (moti) dhe ndrrimin e stinve n tok, pra dielli sht element i cili mundson
jetn dhe zhvillimin e saj normal n tok.

Shenja astronomike e diellit sht .

Rreth 71% e mass s diellit sht hidrogjen, 27% sht helium, dhe pjesa tjetr 2% prbhet
nga sasi t vogla elementesh t rnda. Mosha e diellit sht rreth 4.6 miliard vjet dhe ai sht
pothuajse n gjysmn e ciklit t tij t zhvillimit gjat t cilit ndodh proesi kimik i shndrrimit t
hidrogjenit n helium. Gati 5 milion ton lnd diellore kthehet n energji do sekond brenda
brthams s diellit, duke prodhuar neutrino dhe rrezatim diellor. Pas rreth 5 miliard vjetsh
dielli do t shndrrohet n fillim n nj gjigand t kuq dhe pastaj n nj xhuxh t bardh, duke
krijuar nj mjegullnaj planetare.

N Brendsi t Diellit dhe Njollat e Zeza

Shtresa e jashtme e rrotullimit varion: n ekuator rrotullohet 1 her n do 25,4 dit, n afrsi t
poleve sht m shum se 36 dit. Kjo sjellje e uditshme sht pr shkak t faktit se Dielli nuk
sht nj organ solid-i ngurt si n Tok. Efekte t ngjashme jan par edhe n planett e gazit.
Rotacioni shtrihet ndjeshm posht n brendsi t Diellit, por Brthama/Thelbi i Diellit
rrotullohet si nj trup i ngurt. Kushtet n brthamn e Diellit (prafrsisht e 25% e rrzs t tij)
jan ekstrem. Temperatura sht 15.000.000 C dhe presioni sht 250 miliard atmosfer. N
qendr t brthams dendsia e Diellit sht 150 her m shum se sa ajo e ujit. Forca e Diellit
varjon: (rreth 386.000.000.000) megavat nga reaksionet e fuzionit brthamor. do sekond rreth
700.000.000 ton hidrogjen konvertohet n rreth 695.000.000 ton helium dhe 5.000.000 ton e
energjis n form t Rrezeve Gamma Rays. Njollat e zeza jan rajone m temperatur rreth
3527 C. Njollat e zeza mund t jet shum t mdha, rreth 50.000 km n diametr. Njollat e
zeza jan shkaktuar nga komplikimet dhe marrdhniet e fushs magnetike t Diellit. Kur
shikojm Diellin dhe siprfaqen e tij, karakteristikat m t dukshme jan zakonisht Njollat e
Zeza Sunspoots, t cilat jan zonat e mir-prcaktuar n siprfaqe dhe shfaqn m pjes m t
errta se sa pjesa tjetr e siprfaqes pr shkak t temperaturave t ulta. Njollat e Zeza Sunspoots
jan rajone t aktivitetit t dendur magnetik ku konvertimi i elementve frenohen nga fusha t
forta magnetik, reduktimin e transportit t energjis nga e brenda. Fusha magnetike shkakton
ngrohje t fort n Corona-Kurora-Siprfaqa, duk formuar rajone aktiv, q jan burim i
fishekzjarrve intensiv diellor dhe nxjerrja n mas e materialve nga Corona: quajtur n
anglisht Corona Mass Ejection ose CME. Numri i dukshm i Njollave t zeza n Diell nuk sht
konstant, por ndryshon m kalimin e nj cikli 11-vjar i njohur si cikli diellor. Ata q nuk
shfaqn jan n latituden e lart diellor. Pas ciklit njollat diellor prparojn, numri i njollave
rritt dhe lvizin m afr ekuatorit t Diellit, nj fenomen i prshkruar nga ligji Sporer. Historia e
numrit t njollave vrejtur gjat 250 viteve t fundit, tregon ciklin 11-vjar diellor. Cikli Diellor
ka nj ndikim t madh t motit n hapsir, dhe sht nj ndikim i rndsishm n klimn e
Toks q nga shklqimi i drits dhe marrdhniet e tjera magnetik. N shekullin e 17, cikli