FKE VE YNETM

HERKESN DKKATNE!
Herhangi bir kimse fkelenebilir. Bu kolaydr. Ne var ki; Doru insana Doru derecede Doru zamanda Doru maksatla ve Doru biimde fkelenmek, te bu zordur. ARSTO

 Hakkmz olan alamadmzda ya da nem verdiimiz bir insann beklentilerimiz dorultusunda davranmadnda yaanan duygudur. Bireyin bir engellenme durumuyla kar karya kalmas, herhangi bir saldrya maruz kalmas, incinmesi, yoksun braklmas ya da tehdit alglamas gibi durumlarda hissettii bir duygudur. ncindiimizin, haklarmzn inendiinin, istek ve ihtiyalarmzn engellendiinin ve bizce doru gitmeyen bir eylerin olmas durumunda veridiimiz mesajdr.

FKE TANIMLARINDA ORTAK NOKTALAR

fke doal, insana zg, belirli bir dzeyde normal kabul edilir bir duygudur. fke bir duygudur, davran deildir. fke kontrol edilebilir bir duygudur. fke yaanmas gereken bir duygudur. fkenin ifade ekli salkl bir zme ynelik olmaldr

FKE DDET SALDIRGANLIK - DMANLIK

fke duygusu; iddet, saldrganlk ve dmanlk duygularndan farkldr. Dmanlk, fke duygularn ierse de fkeye gre daha uzun sreli negatif bir duygudur. Saldrganlk ise, fke ve iddetin da ynelik olarak ifade edilme ekillerinden birisidir.

Salkl bir fke duygusunun ilevleri alt maddede zetlenebilir;

1. fke enerjikletirir. 2. fke bir iarettir. 3. Bakalarna kar olumsuz duygularn ifadesini kolaylatrr. 4. Dsal atma sonucunda ortaya kan anksiyeteyi (kaygy) deitirerek egoyu incinebilirlie kar savunur. 5. Sregelen davran ortadan kaldrr veya engeller. 6. fke, bir hakllk algsdr.

FKE LE LGL GEREKLER

(Aratrmalar sonucu elde edilen bulgular) 1- fke bir davran deil, fizyolojik eleri olan bir duygudur. 2- fke insana zg evrensel bir duygudur. 3- fkenin boaltlmas, sadece sorunun zm iin zemin hazrlamas asndan deerlidir. 4- Duygularn zgrce ifadesi, zme deil, daha fazla saldrganla neden olur. 5- fke buhar tten bir aydanlk deildir, birikip patlamaz. 6- fkenin hedefi ou zaman yabanclar deil, yaknlarmzdr. 7- Kronik dmanlk kalp krizi riskini artrr. 8- fke ile baa kmann en salkl yolu, onu daha az verecek bir hale getirmektir.

FKE LE LGL TEORLER

(Kesinlii henz tam olarak kantlanmam fikirler)

1- Utanga, depresif ve intihar eden kiiler aslnda fkelerini kendilerine yneltmektedir. 2- fke, sakin ve akllca bir ekilde ifade edilene kadar da vurulmamaldr. 3- Kltrmz, fkenin ifadesi iin erkeklere kadnlardan daha ok ans tanmaktadr. 4-Kltrmz, kadnlar sosyal olarak artlamakta ve fkelerini ifade etmelerini kstlamaktadr

FKE LE LGL BATILLAR

(Kabul grmelerine karn yanll kantlanm fikirler) 1- Bararak, yastk yumruklayarak veya kpkten sopalarla saa sola vurarak, fke ile baa klm olur. 2- fke her zaman annda ifade edilmelidir. 3- Kadnlar, erkeklerden daha az fkelenir. 4- Baz insanlar hi fkelenmez. 5- TVde izlediimiz iddet, spor veya baka rekabet unsuru ieren durumlar aracl ile fke boaltlr. 6- Saldrganlk insann igdsel davrandr. 7- fke her zaman ykc, istenmeyen ve gnahkar bir duygudur. 8- fkenin szel ifade edilmesi her zaman arzu edilir bir eydir.

A. Durumsal fke: Durumsal fke, younluu farkl dzeylerde yaanan geici duygusal tepkilerdir.

B. Srekli fke: Durumsal fkenin ne sklkla yaandn yanstan bir kavramdr. Srekli fke bireylerde, genel olarak fkelenmeye eilimli olma durumu nu, baka bir deyile kiilik boyutunu ifade eder.

Srekli fke Durumunda:

fke ok basit bir nedene bal olarak, abuk ve kolayca ortaya kabilir. kartopu etkisi gstererek byyebilir. fkeyi kontrol etmek zordur. fkeyi ifade etmede ie yarar, daha salkl, alternatif tepkilerin olduunu kabul etmek ve farkl tepkiler ortaya koymak zordur. Farkl tepkilerin daha ilevsel olabileceini kabul etmek zordur

A- fke d uyarclar nedeniyle ortaya kabilir:

Herhangi bir d uyarc tarafndan bireyin amacna ulamasnn engellenmesi, bir i iin uzun sre srada bekletilmesi, trafikte skp kalmas, ihtiyac olduu anda herhangi bir nesnenin bozulmas gibi durumlar fkeyi ortaya karan d uyarclardr.

B- fke bazen d uyarclarn etkisi ve d uyarclarn kiide yarattt imgeler ve gemie ait armlarn etkisiyle ortaya kabilir:

Kiinin o anda kar karya kald d uyarcya ilikin olarak kendi i dnyasnda, o uyarcnn gemite yaratt imgeler ve armlar fke duygusunu ortaya karabilir. Daha nce telefonla tehdit edilen birisinin tekrar telefonun almasyla daha kim olduunu bilmeden, fkelenmesi bu duruma rnek olarak verilebilir.

C- fke bazen i uyarclar etkisiyle ortaya kar:

Kii hibir d uyarc olmadan da sadece gemite yaad bir olay hatrlayp fke duyabilir.

fke duygusunun ortaya kmasna neden olarak, kiiler aras ilikilerde yaanan atmalar gsterilmektedir.
atma, insanlarn gereksinimleri, drtleri ve istekleri birbiriyle ters dt zaman yaanan durum olarak da ifade edilmektedir

ATIMA NEDENLER
1) Kaynaklarn ktl, 2) Psikolojik gereksinimlerin karlanamamas,

3) Deerlerdeki farkllklar.

1. Snrl Kaynaklar
atmalar snrl kaynaklar nedeniyle ortaya kabilir. rnein zaman, para, mal, bilgi, stat, vb., kiiler arasnda atma kmasna neden olan kt kaynaklardr.

2. Temel Psikolojik Gereksinimler

a. Ait olma: Bu gereksinime sevgi, katlm ve bakalaryla ibirlii yaplarak doyum salanabilir. b. G: Bu gereksinime, baarlar elde edilerek, bir eyler tamamlanarak, bakalar tarafndan tannarak ve sayg grlerek doyum salanr. c. zgrlk: Bu gereksinime, seeneklere sahip olmakla ve seim yapmakla doyum salanr. d. Elenme: Bu gereksinime, oyun oynayarak ve glerek doyum salanr

3. Deer Farkllklar
Deerler bize klavuzluk eden inan ve kurallardr. Deerler kiilerin kimliklerini oluturan farkllklar ve eitliliklerdir. Deer farkllklar nedeniyle (rnein inanlarda, ilkelerde, nceliklerde farkllklar) ortaya kan atmalar zmek daha gtr. Deerler birbiriyle uyumad takdirde taraflar ou zaman doru/yanl, iyi/kt eklinde dnrler. Farkl amalar nedeniyle ortaya kan atmalar da deer atmalar olarak grlebilir.

ATIMA EMASI VE FKE

atma Kayna

Snrl kaynaklar (zaman, para, mal)

Farkl deerler (inanlar, tutumlar)

Karlanmam temel gereksinimler -Ait olma -G -zgrlk -Elenme

atma

atmaya gsterilen tepkiler

Kama

Kavga

Problem zme

-ekilme -nkar -Grmezlikten gelme

-Tehdit -Saldr -fke

-Anlay -Sayg -zm Kazan-Kazan

Kaybet-Kaybet Kaybet-Kazan

Kaybet-Kaybet Kazan-Kaybet

ALBERT ELLSN AKILCI-DUYGUSAL TERAP (ADT) MODEL

fkenin nedenlerine ilikin dier bir kuramsal aklama Albert Ellisin Aklc-Duygusal Terapi (ADT) modeli asndan yaplmaktadr. Ellis kiisel problemlerin temelinde inan sistemlerinin ve dncenin rolnn byk olduunu belirtmektedir. Ellise gre fke, kayg, sululuk gibi duygular faydasz ve mantksz duygulardr. Ellis, insan hem aklc hem de mantksz olarak grmektedir. nsan olaylardan kolayca etkilenmektedir ve olumsuz duygulara (fke, kayg, dmanlk vb.) kaplabilmektedir. Dolaysyla insann duygusal problemleri de onun mantksz dncelerine baldr. nsan mantk gcn ykselterek kendini duygusal rahatszlklardan koruyabilir Ellis kuramn ABC erevesi iinde ilemektedir.

Ellisn ABC erevesi:

Aklc Duygusal Terapiye gre, ABC u ekilde aklanmaktadr:

1. Harekete geirici olay (A): Yaammzda karlatmz istenmeyen olaylar ve durumlardr. Bir olay, bir gerei, bir kiinin tutum ve davranlarn ierir.

2. A hakkndaki inanlar (B): Kiinin A hakkndaki inanlarndan ve szel olarak ifade ettiklerinden oluur. Harekete geirici olay hakknda iimizden kendi kendimize sylediklerimizi yani inanlarmz, dncelerimizi ierir.

3. A Hakkndaki inanlarn sonular (C): Harekete geirici olayn duygusal ve davransal sonularn ierir.

Harekete geirici olay A ile ilgili inanlarmz aklc (mantkl) ise; Bunlar kendi kendimize yardm etmeye, olay veya durumla baa kmamza ve kendimizi o olaya veya duruma uyarlamamza yarayan inan ve szlerdir. Bundan dolay ruh sal iin yararldrlar.

Harekete geirici olay A ile ilgili inanlarmz mantksz ise;

Amaca ters den sonular dourabilen, uyumsuzlua yol aabilen, fke, bunalt, depresyon gibi duygusal sonulara yol aabilen, ruh salmz zerinde bozucu etkisi olan inanlar-isel konumalardr. Mantksz inanlar salkl olmayan tepkilere de yol aabilir. D krklna uraynca ya da engellenince fkeyle barp armak ya da amirine veya i arkadana yklenmek biiminde, insann kendine zarar veren davransal bir sonuta ortaya kabilir.

FKENN ABC S

A. Harekete geirici olay

B. AHakkndaki nanlar-sel Konumalar Mantksz / Akla aykr inanlar; -Bana byle davranmamalydlar. -Buna tahamml edemem, -Ben popler biri deilim, -Hibir zaman beni aralarna almayacaklar, -Beni sevmiyorlar, -Benim hakkmda olumsuz dncelere sahipler, -Ben deersizim

C. A Hakkndaki nanlarn duygusal ve davransal sonular stenmedik duygusal sonular / Uygun olmayan duygular;kknlk-fke-Kayg-zntYalnzlk-Deersizlikstenmedik davransal sonular;Oyunlarn bozmaya almakzerlerine ullanmak-Onlarla bir daha hi konumamak-Onlar aalayc, szl satamalara girmek

Arkadalarnz oynadklar oyuna katlmanza izin vermediler

Mantkl/ Aklc inanlar; Beni aralarna olmamalarndan dolay hayal krkl yaadm ama bununla ba edebilirim. Bu durum beni sevmedikleri, deer vermedikleri ya da popler olmadm anlamna gelmez. Bana kar her zaman byle deiller, onlarla bu sorunu zebilirim

stendik duygusal sonular / Uygun kt duygular; -Hayal krkl -Gerginlik stendik davransal sonular; -Baka bir grupla oyun oynama -Oyuna alnmayan dier kiilerle baka bir oyun balatma.

Ellise gore, Duygusal skntya neden olan on bir aykr inan; 1- nem verdiim herkes tarafndan sevilmek ya da beenilmek benim iin ciddi bir zorunluluktur. 2- Bakalarnn gznde deerim olmas iin her bakmdan yetkin, yeterli ve becerikli olmalym. 3- Dnya adaletli olmaldr. nsanlar adaletle ve bakalarn da hesaba katarak davranmaldr. Byle yapmazlarsa onlar ya kt, hain, alak kiilerdir ya da inanlmayacak kadar geri zekaldrlar.

4- Her ey benim olmasn istediim gibi olmad zaman durum korkun derecede berbat demektir
5- Depresyonum, fkem, bunaltm, mutsuzluum konusunda yapabileceim fazla bir ey yok; nk bunlarn nedeni bama gelenlerdir. 6- Bir ey tehlikeli ya da rkn ise ondan ar derecede tedirgin olmakta devam etmeli ve onun yeniden bama gelmesi olasln aklmdan karmamalym. 7- Yaamn zorluklaryla ve ykledii sorumluluklarla yz yze gelmekten kanmak ve bu karlamay ertelemek, onlarla yz yze gelmekten daha kolaydr.

8- Bakalarna ok muhtacm; dayanmak iin kendimden daha gl birine gereksinim duyuyorum. 9- imdiki duygularmn ve davranmn balca nedeni gemi yaantmdr; gemite beni ok etkilemi olan eyler yine beni etkilemeye devam edecek. 10- Baka birini umursuyorsam onun sorunlar yznden ok fkelenmeli, bunaltya ve depresyona kaplmalym. 11- Hemen hemen her sorunun doru ve mkemmel bir zm vardr, onu bulmamak berbat bir ey.

Ellisin Kuram Asndan fkenin Denetimi ve Kendi-Kendine Yardm

Gndelik sorun ile duygusal sorunun birbirinden ayrt edilmesi, Gndelik sorunumuzdan nce duygusal sorunumuzun ynetilmesi, Salksz duygularn yerine salkl duygularn konulmas, melili ve zorunluluklu szlerle ifade ettiimiz kesin istemlerimizin yerine tercihlerin ve dileklerin konulmas,

 -konumalarmzda duygusal bakmdan serin kanl bir dil kullanlmas, Zihinsel tasarlanmann kullanlmas, -konuma szleriyle nasl baa klacann retilmesi, Derin solunum ve kas gevetme egzersizlerinin yaplmas, Baz stres azaltc tekniklerin iyilememize deil, kendimizi daha iyi hissetmemize yardm ettiinin farkna varlmas gerekmektedir.

Tatsz ve Salksz Duygular

1-Bunalt ve Korku 2-fke ve Hiddet 3-Umutsuzluk ve Depresyon 4-Ar Engellenme 5-iddetli Sululuk 6-Ar Derecede ncitilmilik 7-Utan 8-Ar Kskanlk 9-Kk Dmlk 10-Kendinden Nefret

Tatsz Fakat Salkl Duygular

1-Kayg 2-Can skknl 3-zgnlk 4-D Krkl 5-Pimanlk 6-D Krkl 7-Esef 8-Hafif Kskanlk 9-Eziklik 10-Kendini Dzeltme Niyetiyle Birlikte D Krkl

A- fkenin e Ynelmesi: Baz kiiler fkelerini ifade etmekte zorlanrlar. Kendilerine ait kurallar ve lleri olmas nedeniyle, byle kiiler fkelerini ifade etmeye engel koyarlar. Bu kiilerin fke tepkileri genellikle somurtma, ksme, surat asma gibi edilgen tepkilerdir.

B- fkenin Da Ynelmesi: fkenin da ynelmesi, fke duygusunun szel olarak ifade edilmesidir. Ancak bu ifade bir volkann patlamasna benzer ve kontrolszdr. fkelerini bu biimde ifade eden kiiler iin ilikilerinde sorun yaamalar, herhangi bir topluluktan ya da toplumdan dlanmalar kanlmazdr.

C- fkenin Kontrol Edilmesi: fkenin kontroll biimde ifade edilmesidir. fkemi amacma ulamay engellemeyecek bir tarzda nasl ifade edebilirim? sorusunun yant zerinde dnmek, kiinin fke duygusunu kontrol etmesine yardmc olur. fkenin ifade edilme ekli ve kontrol kltrel zelliklere ve beklentilere, renilmi davranlara, ailenin davran ekillerine, eitim durumuna, yaa ve cinsiyete gre deimektedir

FKE
Ykc, Zarar verici BR BMDE DEL, Gelitirici, Giriimde bulunmaya ynlendirici, Yaratcl kullanmaya zorlayc OLARAK ORTAYA KONABLMELDR.

A. fke ve Fizyolojik Tepkiler:

Kan ekerinin ykselmesi Nabzn ve kan basncnn artmas Sk sk ve zor nefes alma Ba ars Kas arlar, srt, boyun arlar Psikosomatik rahatszlklar

B. fke ve Zihinsel Tepkiler:

Konsantrasyon bozukluu Dk performans Unutkanlk Uykusuzluk Dikkatsizlik

C. fke ve Duygusal Tepkiler

Bunalt Depresyon Anksiyete (kayg) bozukluklular

D. fke ve Davransal Tepkiler:

Madde bamll (sigara, alkol, uyuturucu bamll) Yeme bozukluklar Saldrganlk iddet Zorbalk Davran bozukluklar Huzursuzluk Acelecilik

fkeyi doru ifade etme becerisini kazanmaya fke kontrol denir. fke ynetimi programlarnn ya da almalarnn amac, kiilere fkenin neden olduu duygusal ve fiziksel uyarlmay nasl azaltaca konusunda yardmc olmaktr. Bu tr almalarn amac gereklemesi imkansz olan fke duygusunun tamamen ortadan kaldrlmas deildir. Bunun yerine fkenin kiilere ve evrelerine ilikin etkilerini nasl kontrol edeceini retmektir.

FKEYE EILIMLI BIREYLERIN YAPTIKLARI BILISEL HATALAR

1- Olaslklarn salksz deerlendirilmesi: Olumsuz sonularn olma olaslnn abartlmas buna karlk olumlu sonularn gerekleme olasln daha dk deerlendirilmesi. 2- Ykleme Hatalar: Olumsuz davranlarn bilinli yapldna inanma. fkeye meyilli bireyler bakalarnn dncelerini okuma yeteneine sahip olduklarna inanrlar.

fke kontroln reten pek ok yntem vardr. Doru yntem kiiden kiiye deiebilir. Doru yntemi belirlerken; bireyin kiilik zellii, yaam tarzna uygun olan semesi, bu yntemi uygularken gnlk yaamnda fazladan sknt hissetmemesi gz nnde bulundurulmas gereken temel faktrlerdir.

FKE KONTROL YNTEMLERI;

Bilisel yntemler Duyusal yntemler Iletiim yntemleri Duygusal yntemler Davransal yntemler

A. Bilisel Yntemler
Kkrtmann tanmlanmas: Kkrtc durumlarla yzleme ve bunlardan kanma verisi salar. Alternatif aklamalar: Kkrtc olaylara deiik aklama getirmek ve farkl bak alar dnmek, kiiyi daha doru tepkiler vermeye ynlendirebilir. fkenin arptmalaryla savama: fke, dnme biiminin yeniden gzden geirilmesi iin bir uyar olarak kullanabilir.

B. Duyusal Yntemler
Biofeedback- fke durumunda vcudunun nasl tepki verdiini kefetmek. Alternatif uyarlma oluturma- fke ve fiziksel uyarlmaya alternatif bir uyarlma (geveme ve espri) oluturmak. Uyarlmann ynn deitirme- fke durumunda fiziksel uyarlmann yaratt enerjiyi, retime dntrmek

C. letiim
Atlganlk (kendini ifade etme)- Kiinin gereksinimlerini ve meru haklarn kabul edilir yollarla ifade etme becerisini retir. Dinleme- Kiinin iletiim kaynaklarn ak tutmasn salar. Tartma- Kiiler arasndaki atmay fikir birliine vararak zme srecidir. Eletirme- Yapc eletiri yapabilme ve alabilme becerisidir. Yanstma- Kiinin, davrannn kabul edilemez olduunu alglama sorumluluunu alma becerisidir. vme- Dier kiinin savunmac davranma ansn azaltr.

D. Duygusal Yntemler
Duygularn farknda olmaDuygular doru ifade etmek iin ncelikle tannmalar gerekir. Duygular ifade etme- Duygular olumlu yollar ile ifade etme becerisidir.

E. Davransal Boyut
Kendi fke davrann renme- Kiinin fkeli olduunda sergiledii davranlar belirleme. Verimli (retken) fke davran oluturma- Kiinin kendini kkrtc ve ykc davranlardan uzak tutarak, fkelenmekten korumas Davran deitirme- Kiinin fkelendiinde gsterdii olumsuz davranlar daha olumlu olanlarla yer deitirmesi. fkenin ABC sini renme- Bu yntem, fkelenmeye yol aan sebepleri, davranlar ve davranlarn sonularn gzden geirme ve yeniden deerlendirme frsat tanr.

20 yl akn bir sredir aratrmaclar iddet ieren davranlarn erken gstergelerini ayrntl bir biimde tanmlamtr. Bunlar; empati , drt kontrol, sorun zme ve fke ynetimi becerilerinin yetersizlii ve eksikliidir

fke kontrolnn yetersiz olmas ve sk sk fke patlamalar yaamann, iddet davran iin risk faktr olduu belirtilmektedir. ocuklara ve genlere fke kontrolnn retilebilmesi iin, bu ya gruplarnda fkenin nasl ortaya ktn, okullarda fkenin nelerden kaynaklandn bilmek nemlidir.

ocuklar ve Ergenler fkelerini Nasl fade Ederler?

Yetikinlerde olduu gibi, ocuklarda da fke ie ya da da ynelebilir.

A. fkelerini dorudan, da ynelik ifade eden ocuklarn, dmanca tutumlar vardr ve arkadalarna szel iddet gsterirler.

B. fkelerini ie ynlendiren ocuklar, bakalarnn nasl hissettiklerini

bilmelerinden rahatsz olurlar. fkeleri hakknda ok nadir konuurlar ya da ok nadir dorudan darya ifade ederler. Bu ocuklarn temel inanc, iyi ve nazik bir arkada olmalym ve gerekten nasl fkeli olduumun grlmesine izin vermemeliyim biimindedir. fkelerini ie ynlendiren ocuklar fiziksel bir takm semptomlar gsterebilecekleri gibi depresif baz duygular da yaayabilirler.

OCUK VE ERGENLERIN FKELERINI FADE ETMEYI ETKILEYEN GELIIMSEL FAKTRLER

a. ocuklarn ve ergenlerin bamllk derecesi ya da ulatklar zerklik derecesi: Anne ve babalarna ar baml olan ocuk ve ergenler fkelerini kolaylkla ifade edemez. Bu kiilerde yaanan fke duygusu beraberinde terk edilme, reddedilme ya da cezalandrlma gibi baz durumlar hzlca ortaya karr. Bu korkular nedeniyle fke, bastrma yoluyla kontrol edilmeye allr.

b. ocuklar yetikinlerden ok daha az kaynaklara sahiptir:

ocuklar sorun zme becerileri, kendi duygularn anlama ve ynetebilme yetkinlikleri ile kendi zihinsel ve sosyal becerileri asndan yeterince olgun deildirler. Zihinsel olarak en parlak ocuklar bile duygusal olgunluktan yoksundur. ocuklar kendi ocuk mantklar iinde bir dnce sistemine sahip olduklarndan olaylar neden-sonu ilikisi iinde tam olarak deerlendiremezler.

c. ocuklar hayal krklklarna kar dk toleransldr: ocuk ben-merkezliliinden kaynakl, kk ocuklar ihtiyalarnn karlanmasn erteleme kapasitesinden yoksundur. steklerinin o anda yerine getirilmesini beklerler. Kk ocuklar ve hatta erinlik dnenimde olanlar bile ihtiyalarnn ya da isteklerinin karlanmamas durumuna dk tolerans gsteriler ve fkelenirler.

Sahip olunan ya da paylalamayan eylerden tr yaanan atma, Fiziksel saldr (itme, vurma, kavga gibi), Szel atma/szel iddet (satama, alay edilme, ineleyici szlere maruz kalma), Reddedilme (arkada gruplar tarafndan dlanma) taat/Uyma Sorunlar (rencilerden srarl biimde mantkl olmayan kurallara uymasn bekleme, bunlar srekli olarak ifade etme) Akademik baarszlk Olumsuz aile ortam

A. Psikolojik Danmanlara neriler

fkenin ve kontrol problemlerinin nedeninin duygusal sebeplerden mi yoksa hiperaktivite ve dikkat eksikliinin bir sonucu mu olduu aratrlmaldr zellikle okul ortamnda fke ve kontrol problemi yaayan dananlarn renme gl sorunu olma ihtimalini deerlendirerek, gerekli psiko-eitim uygulamalar yaplabilir. fke sorunu yaayan dananlarn herhangi bir madde kullanp kullanmadnn deerlendirmesi yaplmaldr.

Madde kulland tespit edilen danann tedavi olabilmesi iin gerekli kurumlarla ibirlii yaplmaldr. Aile, ocuklarnn ykc fke davranlarnn doal ve yasal sonular konusunda ocuklarn koruduklarnda, ileride yaabilecekleri daha byk ve olas sorunlar hususunda uyarlmaldr. Aileye evdeki kurallar ve snrlar ak bir ekilde ifade etmeleri konusunda yardm edilmelidir.

Danann, yaad fke kontrol problemlerinden dierlerini sulayc ifadelerini azaltmaya yardmc olunmaldr. Danana okulda da evde de ak ve anlalr kurallar koyulmaldr. Kurallar anladndan ve beklentilerini karladndan emin olunmaldr. Danana fkeyi kontroll salkl ve saygl bir biimde ifade etmek retilmeli, gz iletiimi kurmaya ve aktif dinlemeye dikkat etmelidir. Danann fkesini ifade etmesi ve ona ac veren duygulara deinmesi iin lml ve kabul edici olunmaldr.

Strese maruz kaldnda yaad fke nbetlerinin skl ve younluu azaltlmaldr. Danann fke patlamalarnn, ykc ve saldrgan davranlarnn hem kendisinin hem de dierlerinin yaamlarndaki sonular zerinde durulmaldr. Otorite sembolleriyle tartmalarn skl azaltlmaldr. Danann fkesini salkl bir ekilde ifade etmesi ve fke duygularnn younluunu azaltmak iin kendi kendini kontrol stratejileri retilmelidir. Danana etkili iletiim becerileri ve girikenlik becerileri kazandrlmaldr ki fke duygusunu kontroll bir ekilde ifade etsin ve ihtiyalarn yapc eylemlerle karlayabilsin.

Danan daha etkili bir fke kontrol gelitirebilmesi iin hem okulda hem de evde kendini denetleme listesi yapmas konusunda cesaretlendirin. Olumlu kontroll davranlar dllendirme sistemini kullann. Danann fkesini kontrol edebildii gnler zerinde durarak o zamanlarda nasl farkl davrandna dikkat ekilmelidir. Ailenin dananla daha ok vakit geirmesi zerinde durulmaldr. Ailedeki dinamikleri anlayabilmek iin allmaldr. Danann ac veren duygularla (depresyon, anksiyete, aresizlik vb.) fke patlamalar ve saldrgan davranlar arasndaki ilikiyi grmesine yardmc olunmaldr.

Danann geliimsel hikayesi alnmaldr. fke kontrolne sebep olan fiziksel ya da cinsel bir istismar olabilir. Byle bir durumda danan korumak iin gerekli kurumlarla ibirlii yaplmaldr.
Dananla balama duygusu zerinde durulmaldr.

Bir adm olarak fkesinin kaynana bir balama mektubu yazabilir. Danma srasnda daha sonra mektuba ne yapaca konusu da tartlmaldr. Danandan onda fke duygusuna yol aan durumlar, ifadeleri ve de kiileri bulmasn isteyebilirsiniz.

Danana empatik bak as kazandrlmaldr. evresine kar da daha duyarl ve nazik olabilecei grevler listesi hazrlamasn isteyebilirsiniz (kardeinin ya da kendinden daha kk snftaki birinin devlerine yardmc olmak gibi).

B. retmenlere Kendi fkelerini fade Etmede neriler

fkelendiinizin farkna varn: Sizi ne fkelendirir ve bedeniniz fkelendiinizde size nasl iaretler verir? fke duygunuzun korku, utanma, stres gibi asl duygularnzn yerine getii zamanlarn farkna varn. Dier insanlarn duygularna empati gsterin: Empati kurup, dier insanlarn bak asndan olaylara bakabilir misiniz? Dier insanlarn sizin nasl hissettiinizi anlamalarna yardmc olun. Ben dilini kullann.

Durumu farkl dnn: fkelendiinizde ne dndnz biliyor musunuz? Unutmayn ki, fke fkelendiimiz eye ilikin nasl dndmzle ilikilidir.

Karnzdaki kiinin ne sylediini duyun: Karnzdaki kii/kiilerin sizi fkelendiren eyleri neden yaptn ya da sizi fkelendirecek ne yapt biliyor musunuz? Karnzdaki kiinin gzlerinden bakmay ve hareketlerinin size gerekten ne sylemeye altn duymay deneyin.

Sylediklerinizi sayg ve sevgi ile btnletirin: Nasl hissetiinizi konumak fkenizin azalmasna, ortamn da olumlu hale gelmesine ve ilikinizin kald yerden devam etmesine yardmc olur. fkelendiinizde bedensel tepkilerinize dikkat edin: fkelendiinizde bedensel tepkilerinizin-artan kalp ritmi, hzl ve kesik kesik nefes almak, ba ars, mide ars, kaslarda gerginlik- farkna varr msnz?

Dikkatinizi gemiteki sorunlara deil, iinde bulunduunuz zamana odaklayn.

retmenler bir rol modeli olarak rencilere sakin kalmay ve fke duygularna saldrgan olmayan tepkiler vermeyi gstermelidir. Bunun anlam, ncelikli olarak retmenlerin fke duygularn uygun yollarla gstermeyi renmek zorunda olduklardr.

C. FKE KONTROL YNTEMLERINDE TEMEL LKELER

Konu sizin iin nemliyse mutlaka konuun. ler kzmken vurua gemeyin. Sorunu dnp konumunuza aklk kazandrmaya zaman ayrn. letiim hatalarndan kann Ben Diliyle Konuun

 Bulank taleplerde bulunmayn. nsanlarn farkl olduu gereini kabul edin. Hibir sonuca varmayan tartmalara girmeyin. Her bireyin kendi davranlarndan sorumlu olduunu grn. Baka birine ne dndn ve hissettiini ya da ne dnmesi ve hissetmesi gerektiini sylemeyin. nc bir taraf araclyla konumaktan kann.

D. FKE ANINDA LKYARDIM TEPKLER 1- Eer fke durumundaki kii sizseniz; fke annda ne tr tepkiler gsterdiinizi aratrn.. 2- Normal bir duygu olduunu kabul edin.. 3- Gereksinmeleri karlanmamlar saldrmaya hazrdr.. 4- fke yaayan birinin konumasna izin verin.. 5- fkeli olan bireye fkemi kontrol edebilirim!... duygusunu alayn. 6- atma ortamndan birka dakika uzak kaln. 7- fke annda fkeli bireyin dikkatini baka yerlere ekin.

8- Kzgn ve fkeli birey uygun davranamaz.Yanl anlar, iletiimi gtr. Byle durumlarda; a. Dinleme becerisini kullann. b. Israrc olmayn, sakin davrann. c. Sakin olun, uygunsan dinlemeye hazrm mesajn verin. d. Az ve z konuun.

9- Eer bir neri varsa hemen verin. 10- fkeye elik eden duyguyu bulup yanstn.. kzmsn.. v.b.. 11- Eer siz sorunun bir parasysanz kabul edin. Paylalmad srece zm gleir. 12- Olumlu davranlar vurgulayn. 13- Geveme egzersizleri yaplabilir. (Nefes egzersizleri veya bedeni rahatlatc birka kk etkinlik) 14- Hayal teknii kullanlabilir.

15- Mzik kullanlabilir.(zellikle rahatlatc, klasik veya meditasyon mzikleri) 16- Bireyin enerjisini sevdii bir aktiviteye ynlendirin. 17- Her zaman Ona yardm etmeye hazr olduunuzu iletin, bylece fke kontrol kolaylar. 18- Eer fke durumundaki kii sizseniz sevdiiniz, gvendiiniz birileriyle yaanlanlar paylan.

19- Gln, kahkaha, lk atn, isterseniz alayn. 20- Yaanmakta olan sorunun hzl bir biimde deerlendirilmesini yapn.
21- Kaynan aratrp bulmaya aln. Tm bunlarn baarlmas iin fke Gnl tutun.