Prof.

dr Mile Dardi

STANDARDI U ORGANSKOJ POLJOPRIVREDI

Savremena proizvodnja hrane u svim fazama proizvodnog i preraivakog procesa

koristi razliite hemijske, stimulativne i bioloke substanice pa je ve danas kod
mnogih potroaa razvijena svijest da opasnost po zdravlje dolazi putem lanca
ishrane.
U poljoprivredi i prehrambenoj industriji se primjenjuju razliiti sistemi osiguranja
kvaliteta proizvoda.
Osamdesetih godina prolog vijeka prvi put su primjenjeni propisi dobra
proizvoaka praksa, (Good Manufacture Practice, GMP), a koji su dali uputstva za
osiguranje minimalnih standarda i uslova u procesu proizvodnje, prerade i uvanja
poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda.
Poetkom devedesetih godina i u prehrambenu industriju se uvode standardi serije
ISO 9000, a koji su stvorili mreu za upravljanje kvalitetom i osiguranje tog kvaliteta.
Poslije nekoliko incidentnih situacija i trovanja hranom koja je bila kontaminirana
raznim hemijskim, mikrobiolokim ili fizikim agensima, u prehrambenu industriju se
1996. godine uvodi standard analiza rizika i kritine kontrolne take (Hazard
analysis and critical control points, HACCP).

Tako je uvoenjem ovog standarda osiguran kvalitet i uvjerenje proizvoaa i

potroaa da su postavljeni zahtjevi kvaliteta ispunjeni.
Prezentirani razliiti sistemi osiguranja kvaliteta mogu biti fokusirani u razliitim
pravcima;
-bezbjednost hrane,
-osiguranje snadbjevanja,
-ukupni kvalitet i dr. i
-meusobno se razlikuju po tome na koji nain treba da se doe do postavljenog cilja
Hazard Analysis Critical Control Point, predstavlja sistem kontrole procesa koji
otkriva gde opasnosti u proizvodnji hrane mogu da se pojave i uspostavlja aktivnosti
za spreavanje pojave rizika od tih opasnosti.

Okvirni sistem organskog upravljanja poljoprivrednom proizvodnjom ima dvojaku

ulogu:
da zadovoljava potrebe trita proizale iz specifinih potreba i zahtjeva potroaa za
organskim proizvodima i
da predstavlja sveoptu javnu dobrobit tako to doprinosi ouvanju i zatiti prirode,
dobrobiti ivotinja, kao i ruralnom razvoju.
Osnovni, odnosno bazni standardi organske poljoprivrede su IFOAM
(International Federation of Organic Agriculture Movement) standardi.

Opti okvir Evropske Zajednice (EZ) o organskoj proizvodnji uspostavljen je

tako da ukljuuje pravila za biljnu, ivotinjsku i vodoprivrednu proizvodnju, pravila o
sakupljanju bilja i morskih trava, pravila o uvanju, pravila o proizvodnji preraene
hrane, ukljuujui vina, stonu hranu i organski kvasac
Okvirna organska pravila EZ promoviu harmonizovan, odnosno usklaen,
koncept organske proizvodnje.
Da bi se osiguralo da su organski proizvodi zaista proizvedeni u skladu sa
zahtjevima postavljenim u zakonskom okviru Zajednice o organskoj proizvodnji, sve
aktivnosti proizvoaa u svakoj proizvodnoj fazi, pripremi i distribuciji organskih
proizvoda podvrgavaju se kontrolnom sistemu kojim se uspostavlja i kojim se upravlja
na osnovu Regulative (EC) br. 882/2004.

Meunarodni standardi (IFOAM standardi)

Sistem organske poljoprivredne proizvodnje se provodi po odgovarajuim

standardima. Osnovni, odnosno bazni standardi organske poljoprivrede su
IFOAM (International Federation of Organic Agriculture Movement) standardi.

Meunarodni, odnosno IFOAM standardi - potreba da se na globalnom

nivou usaglase osnovna pravila u organskoj proizvodnji hrane

Bazni organski standardi su jedinstveni za sve lanice i zasnivaju se na osnovnim

postavkama:
Organska biljna proizvodnja se zasniva na konzervacijskoj tehnologiji obrade zemljita
kojom se odrava i poveava organska materija u zemljitu, poboljava struktura i
stabilnost te strukture, titi biodiverzitet, ograniava ili iskljuuje erozija, a sabijanje
zemljita svodi na nivo koji ne naruava njegovu mikrobioloku aktivnost,
Plodnost i bioloka aktivnost zemljita se odravaju i poveavaju pravilnom rotacijom
jednogodinjih i viegodinjih usjeva ukljuujuu leguminozne biljke, usjevi koji se
koriste kao zelenino organsko ubrivo, primjenom dozvoljenih organskih ubriva i
ubriva koja potiu iz organskog ciklusa proizvodnje, sredstva za ubrenje i sredstva
za stimulaciju zemljita mogu da se koriste ako su odabrani za korienje od strane
nadlenog inspekcijskog organa,
Sve tehnike biljne proizvodnje treba da spreavaju ili minimiziraju kontaminaciju
ivotne sredine i prirodne okoline,
Suzbijanje korova, bolesti i tetnika se provodi po sistemu prevencije, izborom otpornih
i tolerantnih usjeva i varijeteta u okviru gajenog usjeva, favorizovanjem prirodnih
neprijatelja, zatim izborom kultivacijske tehnike i tehnikama termike obrade,
Ukoliko se sredstvima prevencije ne mogu suzbiti korovi, bolesti i tetnici, sredstva za
zatitu bilja se mogu koristiti ako je njihova upotreba dozvoljena i odobrena od strane

Sjeme i reprodukcioni sadni materijal u biljnoj proizvodnji koriste se samo iz organskog

proizvodnog programa. U sluaju da nema dostupnog reprodukcionog sjemenskog i
sadnog materijala, u organskoj proizvodnji se moe koristiti sjeme i sadni materijal
umatien (registrovan i praen razvoj) za jednogodinje usjeve u jednoj uzgajivakoj
sezoni, a za viegodinje usjeve dvije uzgajivake sezone,
Sakupljanje samoniklog bilja i organa divljeg bilja koje prirodno raste u oblasti
netaknute prirode smatra se organskim pod uslovom da te oblasti najmanje tri godine
prije sakupljanja nisu tretirane sredstvima osim onih koja su dozvoljena u organskoj
proizvodnji i da sakupljanje nee uticati na ravnoteu i stabilnost stanita ili odranja
date vrste u zoni sakupljanja,
Korienje biodinamikih preparata je dozvoljeno u ubrenju, zatiti i uopte
proizvodnji organskih usjeva,
Korienje GMO u organskoj proizvodnji nije dozvoljeno.
Nijedan proizvod koji nosi obiljeje da sadri GMO, da je sainjen od GMO ili da je
dobijen iz GMO, ne smije da nosi oznaku organskog proizvoda.

Nacionalni (dravni) standardi

Nacionalni (dravni) standardi - je propisani sistem koji u sebi
objedinjava bazne, meunarodne standarde, EU regulativu i
posebne, lokalne uslove svake nacionalne poljoprivrede
Nacionalni standardi se koriste za certifikaciju organske
proizvodnje za prodaju na domaem tritu, a, ukoliko su
akreditovani, i za certifikaciju organskih proizvoda za inostrano
trite.
Usvajanjem nacionalnih standarda i provoenjem
certifikacijskog postupka proizvod moe nositi nacionalni
logo (znak) po kojem je proizvod prepoznatljiv na tritu.

Nacionalni standardi su, radi jednostavnijeg provoenja i praenja

podijeljeni u vie posebnih cjelina:
opti standardi,
biljna proizvodnja,
standardi za uzgoj stoke,
samonikli sakupljeni proizvodi,
pelarstvo,
prerada i rukovanje,
oznaavanje proizvoda,
Opti standardi propisuju osnovna pravila koje provodi proizvoa: da mora
biti registrovan od strane certifikacijske kue, da mora slijediti standarde te kue,
da je proizvodno podruje jasno odreeno, da certifikacijska kua ima pravo
zatraiti i dobiti sve infirmacije o proizvodnji, da moe necertifikovati proizvodnju
zbog nedostatka potrebne dokumentacije.

Opti biljni standardi

Opti standardi obavezuju proizvoaa da preduzima i provodi mjere
odravanja i poveanja plodnosti zemljita, prevenciju erozije zemljita, zatitu
biodiverziteta, da onemogui krenje primarnih ekosistema i ogranii na minimalno
paljenje etvenih ostataka radi pripreme zemljita.
U svim procesima i organskim proizvodima ne
mogu se koristiti i nalaziti GMO (genetiki
modifikovani organizmi).

Zabranjena je upotreba i uvoenje genetiki

izmijenjenih (modifikovanih) organizama i njihovih
derivata

Na farmama sa podijeljenom proizvodnjom (organska i

konvencionalna) korienje GMO organizama nije
dozvoljeno ni u kojoj proizvodnoj aktivnosti farme.

Omogui paljivo rukovanje poljoprivrednim proizvodima, sa akcentom na preradu,

kao bi se ouvala organska vrijednost i kvalitet proizvoda u svim dijelovima lanca
snabdevanja,
Uspostavi na svakoj farmi vreme trajanja perioda konverzije, u odnosu na specifine
faktore kao to su istorija zemljita, vrste usjeva i stoke koji se proizvode.

Biljni standardi
Biljni proizvodi iz jednogodinjeg proizvodnog ciklusa, livade i panjaci mogu dobiti
organski certifikat tek poslije peroida konverzije od dvije godine.
Viegodinji usjevi, za dobijanje organskog certifikata trebaju proi period konverzije
od tri godine. Zavisno od uslova, nadlena certifikacijska kua moe produiti ili skratiti
period konverzije ukoliko za taj postupak ima opravdanu osnovu.
U biljnoj proizvodnji se za sjetvu i sadnju moe koristiti sjeme i sadni maretijal ako
su jednu godinu umnoavani pod organskim upravljanjem u sluaju jednogodinjih i
dvije godine u sluaju viegodinjih usjeva.
Plodnost zemljita u organskoj proizvodnji se odrava i uva mikrobiolokom
aktivnosti zemljita i ubrenjem sa dozvoljenim ubrivima biljnog i ivotinjskog
porijekla.
Mineralna ubriva se mogu samo izuzetno koristiti u programima potrebe poveanja
dugorone plodnosti zemljita, ali sa uporednim ubrenjem sa organskim ubrivima i
prirodnom fiksacijom azota sa leguminoznim biljkama

Certifikacijska kua je obavezna da izradi listu dozvoljenih organskih i mineralnih

supstanci koje se mogu koristiti kao ubriva i poboljivai plodnosti zemljita i dati
ih u prilogu nacionalnih standarda.
U organskoj proizvodji hrane borba protiv biljnih bolesti, tetoina i korova se
provodi po sistemu izbora usjeva, tehnologije proizvodnje i vremena proizvodnje
sa kojima se razvija strategija preventive, tolerantosti, otpornosti i izbjegavanja
moguih teta na gajenom usjevu.
Za sterilizaciju zemljita certifikacijska kua moe odobriti termiki tretman
zemljita radi borbe protiv zemljinih patogena. Isto tako, pripremljena sredstava i
proizvodi farme mogu se koristiti za suzbijanje bolesti, tetoina i korova ukoliko
su pripremljeni na farmi ili su pripremljeni od lokalnih biljaka, ivotinja i
mikroorganizama
Kontaminacija ekosistema okruenja i agrosistema farme je iskljuena, a
zasnivana je na prevenciji i spreavanju kontaminacije proizvodnim postupkom i
mjerama zatite ukljuujui barijere i zatitne pojaseve razliite namjene

Standardi za sakupljake proizvode u prilogu nacionalnih standarda svaka

certifikacijska kua treba dati listu vrsta koje se ne mogu sakupljati i listu vrsta
ogranienog sakupljanja sa precizno odreenim uslovima.
Bez obzira na propisana ogranienja sakupljako podruje mora biti obiljeeno (izraena
mapa prostora) i dovoljno udaljeno od eventualnog izvora kontaminacije da se ne moe
umanjiti vrijednost sakupljenog proizvoda.

Prerada i rukovanje u postupku manipulacije, prerade, pakovanja i transporta

organski proizvodi se ne mogu mijeati sa neorganskim proizvodima.
Svaki organski proizvod se vidno i jasno obiljeava i kao takav prerauje i skladiti ili
transportuje na nain kojim je svaki kontakt sa neorganskim proizvodima iskljuen.
Tokom ovog cijelog procesa obaveza poizvoaa je da sprijei kontaminaciju
proizvoda od svih moguih zagaivaa ukljuujui ienje, dekontaminaciju i
dezinfekciju svojih objekata i opreme.
Preduzete mjere preventivne kontaminacije ili koriena sredstva ienja ne smiju
kontaminirati proizvod poslije provedenih mjera.

Metode prerade biljnih prizvoda koje podravaju nacionalni standardi su bioloke,

fizike i mehanike.
Skladienje biljnih sirovina i proizvoda se moe izvoditi u uslovima kontrolisane
atmosfere u kojoj se kontroliu temperatura i vlanost.
Suzbijanje bolesti i tetnika u procesu prerade i manipulacije organskih sirovina i
proizvoda provodi se na principima preventivne zatite tako da do pojave infekcije
patogenima na doe.
Nacionalni standardi u procesu prerade i pakovanja dozvoljavaju suzbijanje neeljenih
patogena svim mehanikim i fizikim i odgovarajuim biolokim metodama.
Ako se navedene metode zatite pokau neuspjenim, a patogen predstavlja
objektivnu i realnu prijetnju kontaminacije i oteenja sirovine ili proizvoda, u zatitu se
mogu uvesti konvencionalne metode kontrole bolesti i tetnika
Pakovanje organskih proizvoda se obavlja u ambalai koja ne smije da kontaminira
proizvod ili dovede do promjene standardnog izgleda proizvoda

Oznaavanje organskih proizvoda - marketing markica (logo) organskog proizvoda

je proizvodni i upravljaki okvir za identifikaciju u kojem proizvoa definie osnovne
karakteristike svog proizvoda i odreuje potencijalnog kupca
Svaka nacionalna certifikacijska kua donosi svoju certifikacijsku markicu
(prepoznatljivi logo) pod kojom provodi postupak certifikacije.
Certifikacijska markica je identifikacioni znak da je proizvod dobijen po odobrenim i
priznatim standardima koji proizvoau garantuju provoenje tih standarda.
Za dobijanje certifikacijske markice i prava njenog korienja na proizvodu,
certifikacijska kua mora proi meunarodnu ili nacionalnu akreditaciju (ovlaenje) za
predloeni certifikacijski postupak.
Da bi proizvod mogao nositi nacionalnu certifikacijsku markicu i dobiti oznaku
certifikovano organski, proizvod mora da sadri najmanje 95% sastojaka koji su
organskog porijekla.

Svaki organski proizvod se vidno i jasno obiljeava i kao

takav prerauje i skladiti ili transportuje na nain kojim je
svaki kontakt sa neorganskim proizvodima iskljuen.

Ciljevi standarda za organsku proizvodnju su sledei:

* zatita potroaa na tritu i protiv neosnovanih tvrdnji o proizvodu,
* zatita proizvoaa organskih proizvoda od ostalih poljoprivrednih proizvoda
proizvedenih na drugi nain,
* kako bi se osiguralo da su svi dijelovi lanca snabdijevanja, proizvodnja, prerada,
skladitenje, transport i marketing, u skladu sa ovim standardom.
Na ambalai proizvoda koji je dobijen organskom proizvodnjom postoji znak "organski
proizvod" kao i logo sertifikacione kue koja prati i kontrolie cijeli proces proizvodnje.
Prije nego to se dobije status i znak organskog proizvoda, proizvodnja je u periodu
konverzije i takvi proizvodi imaju na sebi oznaku "Proizvod iz perioda konverzije".
* Unapreuje bioloku raznovrsnost u okviru cijelog sistema,
Sistem organske proizvodnje je dizajniran tako da:
* Poveava bioloke aktivnosti zemljita,
* Odrava dugoronu plodnost zemljita,
* Vraanje hranljivih materija u zemljite kroz recikliranje otpada biljnog i ivotinjskog
porijekla, to smanjuje upotrebu neobnovljivih resursa,
* Oslanjanje na obnovljive resurse u lokalno organizovanom poljoprivrednom sistemu,
* Promovie zdravu upotrebu zemljita, vode i vazduha kao i da smanjuje sve oblike
zagaenja koji mogu proistei iz poljoprivredne prakse,