KLINIKO-LABORATORIJSKA

DIJAGNOSTIKA

Doc. dr sci. Jasenka Milju

 Sadraj

1.Biohemija funkcije jetre

2.Dijagnostika AKS
3.Biohemija funkcije bubrega
4.Plinovi u krvi i regulacija AKS
5.Likvor cerebrospinalna tekuina
6.Biohemija krvi vrste proteina
7.Gastrointestinalni trakt
8.Tumorski markeri
9.eerna bolest
10.Laboratorijsko praenje trudnoe
11.Predanalitika

Literatura
1.Medicinskobiokemijska dijagnostika u klinikoj praksi
E. Topi, D. Primorac, S. Jankovi
Biohemija funkcije jetre
Jetra je najvei organ u trbunoj duplji desno ispod dijafragme. Sastoji se
od dva nejednaka renja, velikog desnog i malog lijevog. Prekrivena je
vezivnom ovojnicom i privrena za dijafragmu posebnom vezom.

Donjom stranom nalijee na jednjak i prednju stranu eluca te na gornji dio

duodenuma i ugao debelog crijeva.
Bogato je opskrbljena krvlju, 1,5l/min.

80% krvi u jetru ulazi portalnom venom (u jetru dospijevaju hranljive tvari
i sastojci apsorbirani digestivnim traktom).

20% krvi u jetru dolazi arterijom hepatikuom tako jetra dobija hranu i
kisik.
Graa jetre
Jetra je organ koji zauzima centralno mjesto u procesima sinteze,
razgradnje i razmjene organskih materija.

Jetra prihvata, procesuira i skladiti AK, UH, lipide, vitamine i

minerale i sintetizira brojne proteine (albumine, globuline, faktore
koagulacije, transportne proteine).

Primarno je mjesto detoksikacije egzogenih tvari (lijekovi, toksini).

Procesom biotransformacije pretvara lipofilne supstance u
hidrofilne kako bi ih mogla eliminirati.
Graena je od velikog broja funkcionalnih
jedinica lobusa-acinusa koji su
heksaedarnog oblika, sa centralnom venom u
sredini oko koje se zrakasto ire gredice
jetrenih stanica-hepatocita.

Gredicu ine dva niza hepatocita izmeu kojih

je uni kanali.

Jetreni lobusi su meusobno razdvojeni

vezivnom pregradom koja sadri venule,
arteriole i une kanale.
Centralna vena svakog lobusa ulijeva se
preko sabirnih vena u gornju uplju venu.
Graa jetre
Parenhim jetre je dinamika cjelina, 90% ine hepatociti, stanice metaboliki
izrazito aktivne, sa dobro zastupljenim svim organelama, posebno
mitohondrijama, granuliranim i glatkim ER, Golgijevim aparatom i
lizozomima.

Pored hepatocita, 10% zauzimaju Kupfer-ove stanice - stanice mononuklearnog

fagocitnog sistema.

Kupfer-ove stanice su mobilni makrofagi, koji sadre mnogo vakuola i

lizozoma a imaju zadatak da fagocitiraju vee partikule.
Postaju aktivne u sluaju infekcija i tada lue niz humoralnih medijatora
(TNF, interleukine, hidrolaze, kolagenaze).
Kupffer-ove stanice pripadaju RES-u .

Odnos:
Kupffer-ove st. : parenhimatozne (jetrene st.) = 3 : 17

Hepatociti imaju metaboliku ulogu a Kupffer-ove st. imaju

sposobnost fagocitiranja.

Hepatociti imaju vanu ulogu u stvaranju ui.

u i u njoj otopljene tvari, sistemom unih kanala se izluuju u
uni mjehur.
Uloga jetre u organizmu je viestruka:

- uestvuje u intermedijernom metabolizmu (UH, masti,

proteina) i razmjeni materija
- ekskretorna uloga
- odbrambena uloga
- detoksikacijska uloga
- uloga u hematopoezi
- uloga u koagulaciji
Metabolika uloga jetre:

- uloga u regulaciji koncentracije supstanci neophodnih za periferna tkiva

- zauzima centralno mjesto u metabolizmu UH
- depo je G u formi glikogena
- uestvuje u procesu konverzije monosaharida
- uestvuje u metabolizmu lipida -oksidacija, posebno kad je manje UH
- uloga u metabolizmu proteina i AK u okviru aktivnosti aminotransferaza
- uloga u metabolizmu NH3 (znaajnu ulogu imaju procesi oksidativne
deaminacije)
- centralna karika u Krebs-ovom ciklusu
Ekskretorna uloga - najvanija uloga je sinteza i ekskrecija ui. u
sadri bilirubin, soli une kiseline, holesterol, enzime.
une soli odravaju holesterol u otopljenom stanju.
U sluaju infektivnih, toksinih ili opstruktivnih procesa u jetri, moe
doi do oteanog izluivanja ui (pojavljuje se ikterus).

Odbrambena uloga je uslovljena prisustvom makrofagnih Kupfer-ovih

stanica, koje uestvuju u procesu fagocitoze (uklanjaju strana tijela).

Detoksikaciona uloga se ogleda u nizu reakcija u kojima se razgrauju

toksina jedinjenja, a vri i transformaciju mnogih lijekova.

Uloga u hematopoezi i koagulaciji sintetizira faktore koagulacije

Jetrene bolesti mogu dovesti do:
- oteenja jetrenih stanica
- poremeaja njenih funkcija

Prema etiologiji jetrene bolesti se mogu podijeliti na:

- infektivne odnosno virusne
- autoimune
- toksine
- genetski uslovljene
- onkoloke

Utvrivanje jetrenih bolesti, odnosno njenog funkcionalnog stanja, temelji

se na kombinaciji biohemijskih pretraga
Virusne jetrene bolesti

Do danas je poznato 7 hepatotropnih virusa (A, B, C, D, E, G, TT).

Kod akutnog virusnog hepatitisa - jetrena bolest (virus) se prenosi

enterohepatikim putem. Kronina infekcija traje dugo, 6mj i povezana je sa
kroninom jetrenom bolesti.

U oba sluaja dijgnoza se postavlja klasinim biohemijskim i hematolokim

pretragama (porast aktivnosti aminotransferaza i AP, poremeeno PV).
Autoimune bolesti

U ovu skupinu spadaju:

- autoimuni hepatitis
- primarna bilijarna ciroza
- primarni sklerozirajui kolangitis

U svrhu dijagnoze kod ovih bolesti se odreuju :

- antinuklearna antitijela (ANA)
- antimitohondrijalna antitijela (AMHA)
- antitijela na mikrozome jetre i bubrega (anti LKM1)
- antitijela na glatku muskulaturu (AGLM)
Toksine jetrene bolesti

1. Alkoholna ciroza kod ove bolesti promijenjeni su enzimi koji

metaboliziraju alkohol. Bolest se razvija kroz nekoliko histoloki definiranih
faza:
- normalna jetra
- steatoza (masna transformacija) -
- alkoholni hepatitis
- ciroza (dominira fibrogeneza)

2. Oteenje jetre lijekovima

Ovdje su prisutni svi oblici jetrene bolesti. Veina lijekova je
hepatotoksina.
Nasljedne jetrene bolesti

-Wilson-ova bolest karakterizirana poremeenim metabolizmom bakra (Cu),

nakupljanjem velikih koliina Cu u jetri, mozgu i oima

-Hemokromatoza poremeaj nakupljanja Fe prije svega u jetri i pankreasu

bilo nasljedno (uzrokovano mutacijom gena koji kontrolira koliinu Fe koje
tijelo apsorbira iz hrane) ili je posljedica metabolikog poremeaja.

-Gilbert-ov sindrom benigni poremeaj metabolizma bilirubina, prisutna

perzistirajua hiperbilirubinemija
- - autonomno recesivno nasljeivanje
- - poveanje nekonjugiranog bilirubina, 26-51 mol/l
- - nedostatak gena za sintezu UDP- glukuroniltransferaze
Gilbert-ov sindrom je nasljedni oblik nekonjugirane
hiperbilirubinemije gdje raste nivo bilirubina u krvi.

U pitanju je slaba funkcija enzima UDP-glukuronil transferaze

(uridin difosfat glukuronil transferaza) koji pretvara nekonjugirani
bilirubin u konjugirani oblik, koji postaje topiv u vodi te je mogue
njegovo izluivanje u u, a preko digestivnog sistema u spoljanju
sredinu.
Cigler-Najjar-ov sindrom

Tip 1. - rijetko recesivno autozomno oboljenje

- potpuni deficit UDP- glukuroniltransferaze
- visoki nekonjugirani bilirubin 430-850 mol/l
- veina umire zbog osteenja mozga

Tip 2. - rijetko autozomno dominantno oboljenje

- djelomian deficit UDP- glukuroniltransferaze
- nekonjugirani bilirubin 85-340 mol/l
- bolest dobro odgovara na terapiju fenobarbitonom
Onkoloke bolesti
Jetra moe biti zahvaena velikim brojem dobroudnih i zloudnih
primarnih tumora, najei je organ sa metastazama.
Primarni tumori mogu nastati u svim dijelovima jetre, najee nastaje iz
parenhimskih i bilijarnih epitelnih stanica.

Ciroza jetre
Ciroza je pojava fibrozne jetre proces kod koga dolazi do konverzije
normalne strukture jetrenog parenhima u strukturno patoloke nodule koji
nemaju normalnu funkciju.
Kod ciroze jetre svi dijelovi zahvaeni su patolokim promjenama a uzroka
moe biti vie.

Alkoholna ciroza konzumiranje velikih koliina alkohola dovodi do

stvaranja velikih koliina masti u jetri koje dovode do nepotpunog
iskoritavanja kisika.

Odgovor organizma na ovu pojavu je nastanak upalnog procesa koji

unitava stanice jetre. Tako nastaje masna jetra koja dovodi do ciroze.
Oteenje hepatocita je ireverzibilno.

Nakon apstinencije od alkohola masna jetra se povlai.

Uzrok ciroze moe biti i kronini hepatitis, infektivna oboljenja, lijekovi i dr.
Virusi koji uzrokuju hepatitis izazivaju upalu jetrenih stanica, koja ih
unitava. Dolazi do smanjivanja veliine jetre.

Cirozu karakterizira:
- oteenje jetrenog parenhima
- stvaranje fibroznih tvorevina
- progresivno propadanje jetrene funkcije
- nakupljanje tekuine u abdomenu (ascites)
- krvarenja
- hipertenzija
- poremeaji modane funkcije
Laboratorijske pretrage jetrenih bolesti mogu se podijeliti u tri grupe:

1. Standardne biohemijske pretrage za otkrivanje i praenje jetrenih bolesti,

za razlikovanje akutne od kronine bolesti, za razlikovanje hepatocelularne
bolesti od holestaze.
- ekskrecijska uloga jetre (bilirubin, une kiseline)
- oteenje jetrenog parenhima (AST, ALT, AP, GGT)
- sintetska uloga jetre (albumin, faktori koagulacije, lipidi, urea)
- metabolika uloga jetre (amonijak)
2. Pretrage koje omoguavaju razlikovanje uzroka bolesti poput virusnih i
tumorskih markera, spec. proteina, mikroelemenata, autoantitijela
3. Dinamiki funkcionalni testovi daju procjenu kapaciteta jetre za
izluivanje iz cirkulacije raznih endo/egzogenih tvari
Enzimske probe zauzimaju posebno mjesto, jer kod oteenja jetre dolazi do
izlaska enzima iz stanica i porasta njihove aktivnosti u cirkulaciji.

Aminotransferaze su unutarstanini enzimi, uestvuju u metabolizmu

UH i AK. Kataliziraju reakciju izmeu AK i keto-kiseline, tako to vre
prenos NH grupe sa AK na keto-kiselinu (keto-kiselina prelazi u AK).
U sluaju oteenja hepatocita, enzimi prelaze u krv i postaju osjetljiv
indikator hepatocelularnog oteenja.

AST aspartat aminotransferaza se nalazi u citoplazmi ali najvie u

mitohondrijima (jetra, srani mii, mozak, pankreas, bubrezi).

Aktivnost raste kod AIM, miine distrofije, bolesti jetre izrazito

visoka kod virusnog hepatitisa, opstruktivnog ikterusa i ciroze.
ALT alanin aminotransferaza se nalazi u citoplazmi hepatocita i bolji je
pokazatelj hepatocelularnog oteenja, ima 3 puta dui poluivot od AST.

Poviene vrijednosti su kod akutnog oteenja jetre, virusnog

hepatitisa, bolesti pankreasa i AIM.

Kod akutnog hepatitisa aktivnost raste 10-15 puta iznad normalne vrijednosti.

Kod bolesnika sa opstrukcijom vrijednosti AT (aminotransferaza) su visoke ali

naglo padaju nakon 24-48 h.

Kod kroninog hepatitisa vrijednosti su poveane 2-5 puta, vie raste AST,
(ovdje postoje periodi normalnih i patolokih vrijednosti AT).
LDH laktat dehidrogenaza je prisutna svugdje u organizmu, te joj
je dijagnostiki znaaj ogranien.
Aktivnost joj raste kod oboljenja unih puteva, akutnog virusnog
hepatitisa, ciroze i AIM.

GLDH glutamat dehidrogenaza se nalazi iskljuivo unutar

jetrenih stanica, aktivnost joj raste kod zastoja u radu jetre
uslovljenog bolestima srca, alkoholne ciroze, akutnog hepatitisa
kao posljedica zaepljenja unih kanalia
AP alkalna fosfataza kod odraslih najveim dijelom potie iz jetre i
kostiju a manje iz intestinalnog trakta.

Kod djece uglavnom potie iz kostiju (poviena je u toku intenzivnog rasta).

Poveana aktivnost AP u bolestima jetre i unih puteva, posljedica je

poveanog stvaranja u stanicama jetre i sluznice unih puteva, sa
poveanim ulaskom u cirkulaciju.

Raste kod primarnih oboljenja kostiju, osteomalacije, tumora kostiju.

Vrijednosti rastu i kod zastoja u stvaranju i oticanju ui unutar same jetre

ili opstrukcije unih kanalia
GGT- gama glutamil transpeptidaza se nalazi preteno u membranama
stanica unih puteva i u unutranjosti stanica jetre.
Katalizira prenos ostatka glutaminske kiseline na neku AK.

Najvie je ima u etkastom epitelu proksimalnih tubula bubrega, prostati,

jetri i pankreasu.

Najosjetljiviji je indikator oteenja jetre i unih puteva (najmanje

oteenje stanice ili minimalni zastoj u stvaranju i oticanju ui, dovodi
do porasta aktivnosti ovog enzima).
Odlian je indikator oteenja jetre alkoholom, lijekovima i toksinima.

Malo ili umjereno poveanje aktivnosti GGT moe biti prisutno i kod drugih
bolesti jer se nalazi i u bubrezima, pankreasu, srcu, mozgu.
LAP - leucin aminopeptidaza je prisutna u cijelom organizmu, ima jako
veliku aktivnost u epitelu unih puteva a raste i kod opstruktivnih bolesti.
CHE - holinesteraza se sintetizira u hepatocitima, poluivot joj je 10 dana
tako da se smanjena aktivnost moe oekivati kod bolesnika sa akutnom i
kroninom insuficijencijom jetre.
Test je za funkciju jetre i indikator trovanja sa insekticidima.

CK CK-MB kreatin kinaza se primarno koristi u dijagnostici AIM. To je

najosjetljiviji pokazatelj oteenja miia.
- amilaza je vana u dijagnostici akutnog pankreatitisa, parotitisa,
virusnog hepatitisa.
Pankreasna lipaza je organ specifian enzim vaan u dijagnozi i praenju
akutnog i kroninog pankreatitisa.
Raspored enzima u staninim organelama

CITOPLAZMA - AST, ALT, CK, SDH

MITOHONDRIJI - GLDH, arginaza
ENDOPLAZMATSKI RETIKULUM - GGT
MEMBRANE - AP, GGT
ZIMOGENE GRANULE - amilaza, lipaza, tripsin
Testovi za funkcionalno ispitivanje jetre

U metabolizmu UH vrlo je vana uloga u konverziji galaktoze u G.

Ovo je test za funkcionalno ispitivanje jetre, jer odraava kapacitet jetre
za eliminacijom tj. iskoritavanjem galaktoze.

Sintetska uloga jetre - odreivanje nivoa albumina. Albumin se sintetizira

u jetri. Kod kronine ciroze -globulini rastu kao i kod akutnog
hepatitisa, rastu proteini akutne faze, fibrinogen, CRP,-antitripsin,
ceruloplazmin.

Test metabolizma lipida odnos slobodnog/esterificiranog holesterola

upuuje na oteenje jetre, ako je manje od 60-70% holesterola
esterificirano
Adrenalinski test se koristi u dijagnostici glikogenoza, a oituje se u
sposobnosti jetre da pod dejstvom adrenalina, razgrauje glikogen.

Testovi u hematopoezi i koagulaciji najznaajniji je test odreivanja PV

i vremena koagulacije.
PV je test koagulacione aktivnosti plazme. Odraava aktivnost vitamin-K
zavisnih faktora koagulacije koji se sintetiziraju u jetri.
Produeno PV je rana slika akutnog oteenja jetre, ali moe biti i znak
deficita vitamina K.

Znaajno je odreivanje Fe, budui je jetra depo Fe. [Fe] kod

infektivnog hepatitisa, a smanjuje se u cirozi.