CİHAZ ve SÜREÇ/MAKİNA

YETENEK ANALİZLERİ

Prof. Dr. A. Sermet ANAGÜN

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi

Endüstri Mühendisliği Bölümü

1
 Cihaz Yetenek Analizi (Gage R&R)

2Toplam = 2R&R + 2Süreç çıktısı

2Toplam = 2Tekrar + 2Üretilebilirlik + 2Süreç çıktısı

2
 Cihaz Yetenek Analizi ?
(Gage R&R)

• Bir ölçümün:
– Tekrarlanabilirlik (=Repeatability)
– Üretilebilirlik (=Reproducibility)
özelliklerini belirlemek için kullanılır.

3
 Cihaz R&R – Tekrarlanabilirlik
(Repeatability)
Aynı parçanın, aynı ölçüm
aracı/sistemi ile tekrarlı ölçümlerinin
sonuçları arasındaki değişkenliği
belirler.

4
 Cihaz R&R – Üretilebilirlik
(Reproducibility)

Farklı operatörler tarafından, aynı

ölçüm aracı/sistemi ile aynı parçanın
ölçümü sonucu elde edilen değerlerin
değişkenliğini belirler.

5
 Cihaz Yetenek Analizi
Üretilebilirlik (Reproducibility)

Farklı şartlarda yapılan ölçümün değişkenliğidir:

– Farklı operatörler
– Farklı ayarlar
– Farklı çevre şartları

6
 Cihaz Yetenek Analizi
Tekrarlanabilirlik:
k 
  R i  1
i 1
Tekrar    ; k  operatör sayisi, d 2 icin k  1
 k  d2
 

Üretilebilirlik:

 
Üret  Xenb  Xenk  
1
d 2 icin k
  d2
7
ÖRNEK: 5 parça 3 operatör
tarafından 2’şer defa ölçülüyor…
Operatör 1 Operatör 2 Operatör 3
Parça Ölçüm Ort R Ölçüm Ort R Ölçüm Ort R
1 0,20; 0,10 0,15 0,10 0,10; 0,10 0,10 0,00 0,15; 0,15 0,15 0,00
2 0,20; 0,30 0,25 0,10 0,15; 0,25 0,20 0,10 0,25; 0,25 0,25 0,00
3 0,15; 0,10 0,12 0,05 0,20; 0,10 0,15 0,10 0,20; 0,15 0,18 0,05
4 0,30; 0,30 0,30 0,00 0,25; 0,30 0,28 0,05 0,20; 0,25 0,22 0,05
5 0,20; 0,15 0,18 0,05 0,15; 0,05 0,10 0,10 0,15; 0,05 0,10 0,10

Genel Ort 0,200 0,166 0,180

R Ort 0,060 0,070 0,040

8
Hesaplamalar …

 (R1  R 2  R 3 )  1
Tekrar    0.050
 3  1.128

 Üret  0.200  0.166 

1
 0.020
1.693

ölcüm  (0.050) 2  (0.020)2  0.054

9
Değerlendirme …
• Cihaz yetenek analizi sonucunda;
– < %10 Ölçüm sistemi yeterli
– %10-%30 Ölçüm sistemi kabul edilebilir
(uygulamanın özelliği, cihaz maliyeti, tamir
maliyeti vb yönüyle)
– > %30 Ölçüm sistemi yeterli değil (nedenler
belirlenmeli ve düzeltici/önleyici önlemler
alınmalı)

10
 SÜREÇ YETENEK ANALİZİ
• Sürecin performansından söz etmek
gerektiğinde birbirinden ayrı, fakat çok
önemli iki noktanın dikkate alınması
gerekir :

1)Sürecin spesifikasyonlara uygun

olarak üretim yapma yeteneği,
2)Sürecin istatistiksel kontrol
altında bulunma durumunu
koruyabilme yeteneği.

11
• Süreç yeteneği (process capability), sürecin
aynılığının göstergesidir.
• Süreç yeteneği, belirli bir kalite karakteristiği
için değişkenlik ölçüsüdür.
• Değişkenlik zaman içinde iki farklı şekilde
ele alınabilir.
1)Belirli bir anda var olan
değişkenlik,
2)Zaman içindeki değişkenlik.

12
• Süreç yetenek analizi (process capability
analysis) süreç yeteneğini ölçmeye yönelik
çalışmalara verilen addır.

Kullanılan Yöntemler:
• Histogram yöntemi
• Olasılık işaretlemesi (Normal, Q-Q)
• Kontrol grafiği yaklaşımı
• Süreç Yetenek Katsayısı
13
 Histogram Yöntemi
• Verilerin histogramı çizilir.
• ASS ile ÜSS histogram üzerine işaretlenir.
• Sürecin değerlendirilmesi yapılır.
• Spesifikasyonu 250±40 kg olan tel üretim sürecindeki
kopma mukavemetine ilişkin veriler aşağıda verilmiştir
(Burnak, Örnek 8-1, s. 195).

Sınıflar 130-150 150-170 170-190 190-210 210-230 230-250 250-270 270-290 290-310

Frekans 2 6 8 12 30 22 11 5 4

14
 ASS ÜSS

 f i  Di 22.420  f i  ( Di  X ) 2
X i
  224,20 kg s i

120.236
 34,85 kg
 fi 100 n 1 99
i

15
Değerlendirme …

• Doğal Tolerans Sınırları (Ort±3Sapma):

– ÜDTS = 224,20+3 (34,85) = 328,75
– ADTS = 224,20-3 (34,85) = 119,65

Spesifikasyon aralığı (210 – 290) kg iken,

süreç (119,65 – 328,75) aralığında çalışmaktadır.

16
 Olasılık İşaretlemesi
-Normal Olasılık Grafiği-
• Veriler artan düzende sıralanır.
• Her bir sırada (i) yer alan veriye (Xi) karşı gelen
birikimli olasılık (Pi),
i  0 .5
Pi 
n
formülü ile belirlenir.
• Sıralı (Xi, Pi) ikilileri özel olarak hazırlanmış
normal olasılık kağıdına işaretlenir ve ikililer bir
doğru ile birleştirilir.
17
 Burnak, Örnek-8.3, s. 203

Xi Pi Probability Plot of C1
Normal
12,15 0,01667 99
Mean 12,47
12,16 0,05000 95
StDev
N
0,1619
30
AD 0,674
12,21 0,08333 90
P-Value 0,071
80

12,25 0,11667 70
Percent

60
50
12,26 0,15000 40
30
12,30 0,18333 20

10
12,30 0,21667 5

.. .. 1
12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 12,6 12,7 12,8 12,9
.. .. C1

18
 Parametre Tahmini - µ
Probability Plot of C1
Normal
99
Mean 12,47
StDev 0,1619
95 N 30
AD 0,674
90
P-Value 0,071
80
70
Percent

60
50 50
40
30
20

10

5
12,466

1
12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 12,6 12,7 12,8 12,9
C1

19
 Parametre Tahmini - σ
Probability Plot of C1
Normal
99
Mean 12,47
StDev 0,1619
95 N 30
AD 0,674
90
P-Value 0,071
84,13
80
70
Percent

60
50 50
40
30
20

10

5 12,6279
12,466

1
12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 12,6 12,7 12,8 12,9
C1

20
Değerlendirme …

• Doğal Tolerans Sınırları (Ort±3Sapma):

– ÜDTS = 12,466+3 (0,1619) = 12,9517
– ADTS = 12,466-3 (0,1619) = 11,9803

Spesifikasyon aralığı (ASL – ÜSL) iken,

süreç (12,9517 – 11,9803) aralığında çalışmaktadır.

21
 Olasılık İşaretlemesi
Q-Q Grafiği

• Veriler artan düzende sıralanır.

• Her bir sırada (i) yer alan veri (Xi) için birikimli olasılıklar
(Pi) hesaplanır ve karşı gelen (zi) değerleri belirlenir.
• Verilerin ortalaması ile standart sapması hesaplanır ve
veriler;
Xi  X
qi 
s
formülü ile standartlaştırılır.
• (qi, zi) sıralı ikilileri, eksenleri eşit olarak ölçeklendirilmiş
grafik kağıdı üzerine işaretlenir.
• İşaretlenen noktalar 45˚ lik bir doğru ile birleştirilir.

22
 Burnak, Örnek-8.4, s. 207
(Yüzey Düzgünsüzlüğü; X-Ort =17,69, s = 2,64)

Sıra Xi Pi qi zi
1 13,4 (1-0,5)/16=0,031 (13,4-17,69)/2,64=-1,624 Φ(0,031)=-1,86
2 14,4 0,094 -1,245 -1,32
3 15,0 0,156 -1,018 -1,10
4 15,2 0,219 -0,942 -0,78
5 15,5 0,281 -0,829 -0,58
6 17,1 0,344 -0,223 -0,40
7 17,3 0,406 -0,147 -0,24
8 .. .. .. ..
9 .. .. .. ..

23
 Q-Q Grafiği - Verilerin Dağılımı?

1,5

0,5

Q 0
-2 -1,5 -1 -0,5 0 0,5 1 1,5 2
-0,5

-1

-1,5

-2
Z

24
 Süreç Yetenek Katsayısı
• Süreç yeteneğinin sayısal bir değerle ifade
edilmesi daha uygun olmaktadır.
• Süreç yetenek katsayısı (process capability
ratio - PCR;Cp) olarak adlandırılan bu
değer, üst ve alt spesifikasyon limitleri,
sırasıyla, ÜSL ve ASL, sürecin standart
sapması da  olmak üzere,

25
 ÜSL  ASL
PCR Cp
6ˆ
olarak tanımlanır.

• Tek yönlü spesifikasyon değerleri için;

ÜSL     ASL
Cpü  Cpa 
 3

26
Uzun dönem süreç yetenek indeksi

 ÜSL     ASL 
Cpk  enk  ; 
 3ˆ ˆ 

ÜSL  ASL
Cpm 
6 
ˆ 2  (  T ) 2

27
Önerilen Süreç Yetenek Katsayısı Değerleri

Çift Yönlü Tek Yönlü

Spesifikasyon Spesifikasyon
Mevcut süreçler 1,33 1,25
Yeni süreçler 1,50 1,45
Güvenlik,
Mukavemet, Kritik
parametre (mevcut 1,50 1,45
süreçler)
Güvenlik,
Mukavemet, Kritik
parametre (yeni 1,67 1,60
süreçler)
28
• Herhangi bir sürece ilişkin Cpk değerinin
1'den küçük çıkması durumunda sürecin
yetersiz olduğu kabul edilir.

• Eğer 1,0 ile 1,33 arasında çıkarsa süreç

yeterli fakat izlenmeye devam edilmelidir.

29
Cp – Spesifikasyon İlişkisi

30
Süreç Yeteneği ?
Yüksek Cpk Düşük Cpk
Spec Spec Spec Spec
(Lower) (Upper) (Lower) (Upper)

Merkezlenmiş Out of Spec

In Spec
Out of Spec
In Spec

Out of Out of
Süreç Spec Spec

Spec Spec Spec

Spec
(Upper) (Lower) (Upper)
(Lower)

Süreç Sapması In Spec In Spec

Out of Out of Out of Out of

Spec Spec Spec Spec

31
 Cp – Cpk İlişkisi

• m: Spesifikasyon aralığının orta noktası

• µ: Süreç ortalaması
olmak üzere,
|m|
Cpk  Cp  (1  k ) k
( USS  ASS) / 2

ilişkisi söz konusudur.

• 0≤ k ≤ 1 olduğundan, Cpk ≤ Cp dir.

32
 Cp ve Cpk için güven aralıkları

21  / 2 2 / 2
Cp   Cp  Cp 
n 1 n 1

2
1 Cpk
Cpk  z / 2  
9n 2n  2

33
 Hangi süreç (uzun dönem)???

Süreç 1: µ = 145; σ = 15 - Süreç 2: µ = 130; σ = 10

34
Süreç yeteneğinde iyileşme!
Süreç 1: µ = 130; σ = 10 - Süreç 2: µ = 145; σ = 10

1 2

35
• Süreç yetenek katsayısı ile sürecin,
spesifikasyon değerleri tarafından belirlenen
alanın ne kadarlık bir kısmını kullandığı
hesaplanabilir.
• Sözkonusu kullanım alanı, yüzde olarak,
1
P( )100
Cp

eşitliğiyle hesaplanır.

36
 Makine Yetenek Analizi

• Üretimin başlangıcında, peşpeşe işlenen

(üretilen) en az 50 birimlik örnek ile
gerçekleştirilir.
• Süreç yetenek katsayısına benzer bir
hesaplama tarzı söz konusudur.

37
Makine Yetenek Analizinde; Cp ve Cpk yerine
Cm ve Cmk sembolleri kullanılır ve

ÜSL  ASL
Cm
6ˆ

ÜSL  X X  ASL
Cmk(üst)  Cmk(alt) 
ˆ 3ˆ
şeklinde hesaplanır.

38
39
40