SERTLİK TESTLERİ

Sertlik Tanımı

-Brinell Sertlik Deneyi (HB)

-Vickers Sertlik Deneyi (HV)
-Rockwell Sertlik Deneyi (HR)
Sertlik Nedir?

Basite indirgendiğinde oldukça kolay tanımlanan bir

özelliktir;
- tebeşir yumuşak,
- çelik serttir.

Malzeme özelliği olarak ele alındığında;

Sertlik, malzemelerin plastik deformasyona karşı direnç

gösterebilme kabiliyetidir.
 Sertlik Ölçümü
Mohs sertliği

Günümüzde “Mohs Sertlik Skalası”, sadece mineorolojide

minerallerin sertliğinin belirlenmesinde kullanılır.
 Sertlik Nasıl Ölçülür?

Sertlik ölçümü, malzemeye bilinen miktardaki bir yük ile

başka bir malzeme tarafından yük uygulanması, bastırılması
ile ölçülebilir.

Malzemelerin plastik deformasyona karşı koyabilme

direnci akma dayanımı ile alakalı olduğundan, böyle bir
kuvvet uygulanmasıyla sertlik göreceli olarak
belirlenebilir.

Batıcı uç olarak elmas gibi sert malzemelerin

kullanılmasıyla deformasyon sadece kuvvetin uygulandığı
malzemede (test numunesi) sınırlı tutulur.
A: batıcı uç
B: test
numunesi
Temel Sertlik Ölçme yöntemleri

 Brinell Sertliği (HB, BSD)

iz büyüklüğü ölçülür

 Vickers Sertliği (HV, VSD)

batma derinliği ölçülür

 Rockwell Sertliği (HR)
Brinell Sertlik Ölçme Yöntemi

Brinell sertlik değeri (HB), numuneye uygulanan yük değerinin

oluşan izin yüzey alanına bölünmesi ile elde edilir.
Brinell Sertlik Ölçme Yöntemi

Brinell Cihazı
 Brinell Sertlik Ölçme Yöntemi

Yük derecesi
N kp
30 10 5 2,5 1,25
0,102F F
D2 D2
Kullanım
67-450 22-315 11-158 6-78 3-39
aralığı HB
Demir esaslı
malzemeler ve
Demir Dışı Metaller
yüksek dayançlı
alaşımlar
HB sertlik -yumuşak çelik -hafif -saf -yatak -kurşun
yönteminin -çelik metaller alüminyum malzemeleri -kalay
kullanıldığı -dökme çelik -döküm -magnezyum -yumuşak
malzemeler -temper döküm alaşımları -çinko metaller
-titanyum -bakır -dökme
alaşımları -pirinç pirinç
-Ni ve Co -bronz
alaşımları -nikel

Ölçülen değerler, ancak muayene yükü ve küre çapının karesi arasında sabit
bir oran varsa karşılaştırılabilrler. Bu orana “yükleme derecesi” adı verilir.
Brinell Sertlik Ölçme Yöntemi

Deney yükü seçim tablosu

Deney yükü
Bilya çapı D F/D2 yük derecesi kp olarak
(mm)
30 10 5 2,5 1,25
10 3000 1000 500 250 125
5 750 250 125 62,5 31,25
2,5 187,5 62,5 31,25 15,625 7,8125
1 30 10 5 2,5 1,25
 Brinell Sertlik Ölçme Yöntemi
Deneyde dikkat edilecek hususlar:
•Minimum malzeme (numune) kalınlığı Smin = 17xbilyanın batma derinliği kadar
olmalıdır.

•Numene yüzeyi parlak ve düzgün olmalıdır.

•Kalıcı iz çapı 0,2D’den küçük ve 0,7D’den büyük olmamalıdır.

0,2D < d < 0,7D

•Numune üzerinde kalan izin merkezinin parça kenarından ve bir diğer izin
merkezinden uzaklığı iz çapının iki katı kadar olmalıdır (2d).

•İz çapı (d) 0,01 mm hassasiyetle ölçülmelidir. İz tam dairesel değilse

birbirine dik doğrultudaki çaplar ölçülüp, ortalaması alınmalıdır.

•400 HB’ye kadar olan sertlikler için, sertleştirilmiş çelikten imal edilmiş
bilyalar kullanılır. Sert malzemelerde karbürden yapılmış bilyalar tercih edilir.
 Vickers Sertlik Ölçme Yöntemi

Yumuşak malzemelerden, özel yöntemlerle sertleştirilmiş çok sert malzemelere

kadar geniş bir kullanım aralığı mevcuttur.

Yük : 1-150 kg (en sık 2,10 ve 30 kg)

Batıcı uç : Kare tabanlı, tepe açısı 136º olan elmas piramit
Bekleme süresi : 15 sn (yumuşak malzemelerde 30 sn)
Vickers Sertlik Ölçme Yöntemi

Vickers Cihazı
Vickers Sertlik Ölçme Yöntemi
Vickers Sertlik Ölçme Yöntemi

Deneyde dikkat edilecek hususlar:

•Yük darbesiz olarak uygulanmalıdır.

•Numene yüzeyi parlak ve düzgün olmalıdır.

•Elmas uç darbeden ve çarpmadan korunmalıdır.

•Numune üzerinde kalan izin merkezinin parça kenarına veya bir

diğer izin kenarına olan uzaklığı en az 3d kadar olmalıdır.

•Piramid uç P yükü ile deney parçasına düşey olarak batırılmalı, iz

köşegenleri 0,002 mm hassaslıkla ölçülmelidir.
 Rockwell Sertlik Ölçme Yöntemi

Batma derinliğinin ölçülmesi esasına dayanır.

 Ön yüklemeli bir sertlik ölçüm yöntemidir.

Malzemenin makrogeometrik durumunun kötü etkilerinden kurtulmak
ve derinlik ölçümünde sıfır noktasının iyi ayarlanabilmesi için ön
yükleme yapılır.
 Rockwell Sertlik Ölçme Yöntemi

Numune kalınlığı batma derinliğinin en az 10 katı olmalıdır.

Yöntemin üstünlüğü; sertlik değerinin deney cihazı üzerindeki ölçme
saatinden direkt olarak okunabilmesidir.
Rockwell Sertlik Ölçme Yöntemi HRA : Cemented carbides, thin
steel and shallow case hardened
steel
Skala Batıcı uç Ön yük F0 Büyük Yük Fi Toplam Yük F E HRB : Copper alloys, soft steels,
(kp) (kp) (kp) aluminium alloys, malleable
irons, etc.
A Elmas koni 10 50 60 100 HRC : Steel, hard cast irons,
B 1/16 inç çelik bilya 10 90 100 130 case hardened steel and other
materials harder than 100 HRB
C Elmas koni 10 140 150 100 HRD : Thin steel and medium
D Elmas koni 10 90 100 100 case hardened steel and pearlitic
malleable iron
E 1/8 inç çelik bilya 10 90 100 130 HRE : Cast iron, aluminium
F 1/16 inç çelik bilya 10 50 60 130 and magnesium alloys, bearing
metals
G 1/16 inç çelik bilya 10 140 150 130 HRF : Annealed copper alloys,
H 1/8 inç çelik bilya 10 50 60 130 thin soft sheet metals
HRG : Phosphor bronze,
K 1/8 inç çelik bilya 10 140 150 130 beryllium copper, malleable
L 1/4inç çelik bilya 10 50 60 130 irons

M 1/4 inç çelik bilya 10 90 100 130 HRH . : Aluminium, zinc, lead
HRK . . . . }
P 1/4 inç çelik bilya 10 140 150 130 HRL . . . . }
R 1/2 inç çelik bilya 10 50 60 130 HRM . . . .} . . . . Soft bearing
metals, plastics and other very
S 1/2 inç çelik bilya 10 90 100 130 soft materials
V 1/2 inç çelik bilya 10 140 150 130 HRP . . . . }
HRR . . . . }
HRS . . . . }
HRV . . . . }
Rockwell Sertlik Ölçme Yöntemi

HRB Yöntemi
Yumuşak çelikler, bakır alaşımları ve alüminyum
alaşımlarına uygulanır.
Yük : 10+90=100 kp
B. Uç : 1/16 inç çelik bilya
Süre : 20 sn

HRC Yöntemi
Çelikler, sert çelikler, sert dökme demirler, 100
HRB’den daha sert olan malzemelere uygulanır.

Yük : 10+140=150 kp
B. Uç : 120ºlik elmas koni
Süre : 20 sn
Sertlik Dönüşüm Tabloları
 BASMA DENEYİ

Basma deneyi işlem itibarı ile çekme deneyinin

tamamen tersidir. Basma deneyi de çekme
deneyi makinelerinde yapılır.

Gri dökme demir, yatak alaşımları gibi metalik

ve tuğla, beton gibi metal dışı malzemelerin
basma mukavemetleri, çekme
mukavemetlerinden çok daha yüksek
olduğundan, bu gibi malzemeler basma
kuvvetlerinin uygulandığı yerlerde kullanılırlar
ve basma deneyi ile muayene edilirler.
 Basma deneyi sırasında numunenin kesiti
devamlı olarak arttığından, çekme
deneyinde görülen «Boyun» teşekkülü
problemi yoktur.
Basma deneyi bilhassa gevrek ve yarı
gevrek malzemelerin sünekliğini ölçmede
çok faydalıdır, zira bu malzemelerin
sünekliği çekme deneyi ile hassas olarak
ölçülemez. Bu malzemelerin çekmede %
uzama ve % kesit daralması değerleri
hemen hemen sıfırdır.

Basma deneyinde kesit sürekli arttığından basma gerilmesi de artar.

Gevrek malzemelerde basma eğrisi çekme eğrisinin yaklaşık 8 katı
aşağısındadır.
 a b c

a)sünek malzeme b)gevrek malzeme c) yarı gevrek malzeme

Basma Deneyinde Kırılma Şekilleri
 d0 ASTM-E9’a göre

1,5≤ h0/d0 ≤10

h0
metalik malzemelerde h0/d0=2

δb = Fb/A

%εb= [(h1-h0) / h0]*100 (-)

% kesit değişimi = [(A1-A0) / A0]*100

 DERİN ÇEKME DENEYİ
(Erichsen Test)
Bu testin amacı, levha halindeki (sac) malzemelerin deformasyon
kapasitelerini belirlemektir. Analitik bir sonuç vermez, karşılaştırmalı
bir yöntemdir.
Derin çekme testinde bir zımba ile levha şeklindeki numuneye
çökertme uygulanır. Malzemede ilk hatanın meydana geldiği anda test
durdurulur.
Zımbanın saca değdiği ilk andan sacın çatladığı ana kadar aldığı yol
derinliktir. Bu derinlik ölçülür, bu bize “Erichsen numarasını” verir.

Soğuk dövme, soğuk haddeleme, derin çekme, soğuk ekstrüzyon

işlemlerinde kullanılan malzemelerin düktilitesini ölçmede kullanılır.
 Zımba ilerleme hızı 5-20 mm/dak

Erichsen Testi

Deney sonunda çökertme izine bakılır.

Portakal kabuğu görünümü kaba tane
Parlak yüzey ince tane