SI jedinice i mjere

7 osnovnih veličina Izvedene jedinice iz SI sustava

duljina: m 1000 mm = 1 m
masa: kg
1 L = 1 dm3
vrijeme: s
temperatura: K koncentracija: mol L – 1
količina tvari: mol
gustoća: g cm – 3
električna struja: A
intensitet svijetla: cd brzina: km/hr

Uvijek koristi mjernu jedinicu za

označavanje neke veličine!
Stoichiometry 1
 Konverzija mjernih jedinica
1000 mm 1 km
1m ------------ --------------- = 0.001 km
1m 1000000 mm

Koja je masa 250 mL etanola čija je gustoća = 0.789 g / mL?

0.789 g
250 mL etanola ------------ = ____ g ethanol
1 mL

Stoichiometry 2
 Konverzija mjernih jedinica
Pretvori 50 milja po satu u metre u sekundi (1 mile = 1.609 km)

50 milja 1.609 km 1000 m 1 hr 1 min

--------- ------------ ------------ ------------ ------------
1 hr 1 mile 1 km 60 min 60 s
1609 km 1 hr
-------------- --------------
= 22 m s – 1 1 mile 3600 s

Stoichiometry 3
Za mjerenje mase u laboratoriju se koristi vaganje.

Metrički sustav Anglosaksonski sustav

Masa gram funta
g lb
Vrijeme se u laboratoriju mjeri satom ili
štopericom.

Stoichiometry 4
 MJERENJE
Metrički sustav Anglosaksonski s.
Za mjerenje duljine koristi se kao mjerni instrument metar.
Duljina metar inči, stope
m in ft
Površina je definirana kao duljina x širina, (mjerni
instrument: metar).
Površina kvadratni metar kvadratna stopa
m2 ft2
Volumen je definiran kao duljina x širina x visina (mjerni
instrument: metar ili graduriani cilindar).
Volumen litra ili kubični decimetar galon, kvart
L dm3 gal qt
Stoichiometry 5
 MJERENJE TEMPERATURE
• Temperatura je svojstvo tvari koje određuje
protok topline (mjerni instrument:
termometar).

Izražava se pomoću tri različite skale.

Fahrenheit oF oF = (1.8 oC) + 32

Celsius oC oC = (oF - 32)/1.8

Kelvin K K = oC + 273.15

Stoichiometry 6
 Dimenzijska analiza
Dimenzijska analiza (ili jedinična analiza) jest matematička metoda za
rješavanje problema mjerenja . Osnovni koncept jest uporabiti
mjernu jedinicu povezanu s vrstom mjerenja pri određivanju
slijedećeg koraka potrebnog za rješavanje problema.
Pri tome je dobro upitati se slijedeće:

1. Trebam li baš tu mjernu jedinicu?

Ako ne, tada se riješi te jedinice dijeljenjem iznosa ako
je jedinica brojnik, (ako je jedinica nazivnik, tada
pomnoži iznos).

2. Što zapravo želim?

Postavi jedinicu od interesa na suprotno mjesto u
zagradama.
Brojnik
Nazivnik
Stoichiometry 7
 Dimenzijska analiza
1. Pretvori 15.0 mL u L (litre).
15.0 mL  L
Počni s onim što je zadano te odmah nakon mjerenja zapiši sustav
zagrada:
15.0 mL ( ______)
Slijedeće: “Želim li mL?” Ako je odgovor ne tada se riješi mL
dijeljenjem te jedinice, to jest, njenim postavljanjem u nazivnik
15.0 mL(_______) =
mL
Upitaj se, “Što zapravo želim?” u ovom slučaju želimo litre (L) pa se
jedinica “L” treba postaviti u brojnik (u zagradi).
15.0 mL (____ L__) =
mL
2. Na kraju poveži jedinice s korektnim brojevima. Izračunaj i problem
je riješen.
15.0 mL(__1 L__) = 1.5 x 10-5 L
1x106 mL

Stoichiometry 8
 KONVERZIJA
Pretvori slijedeće:

1. 28.0 m  mm
Za pretvorbu m tu mm moraš znati odnos između metra
(m) i millimetra (mm). U 1 m ima 1000 mm.
28.0 m ( 1000 mm ) = 28.0 x 104 mm
1m

2. 65.9 lb  kg
U svakom 1 kg ima 2.2 lb.
65.9 lb ( 1 kg ) = 30.0 kg
2.2 lb
Stoichiometry 9
Pretvori slijedeće:
7.00 in3  mL
Ne možemo direktno pretvoriti in3 u mL. Prvo ćemo
krenuti s in3 a završiti s mL. Ako znaš da je 1 mL = 1
cm3, tada ti je potreban još odnos između in i cm.
1 in = 2.54 cm 1 mL = 1 cm3

7.00 in3 ( 2.54 cm )3 ( 1 mL ) = ?

1 in 1 cm3
Izračunaj:

7.00 in3 ( 16.387 cm3 ) ( 1 mL ) = 115 mL

1 in3 1 cm3
Stoichiometry 10
RELATIVNA ATOMSKA I
MOLEKULSKA MASA

Stoichiometry 11
 ATOMI
Atomi i elementi prvi su puta otkriveni tijekom 16., 17. i 18. stoljeća.
Otkriće elektrona 1897. (Dalton) pokazalo je da se u atomima nalaze
još fundamentalnije čestice.
14 godina kasnije, Rutherford je otkrio da se većina mase atoma
nalazi u sičušnoj jezgri (nucleus) čiji je radijus samo 1/100000 u odnosu
na cijeli atom.
U međuvremenu, Max Planck (1858-1947) je postavio teoriju da se
svijetlost sastoji od fotona koji su ekvivalenit česticama valnog
gibanja.

Stoichiometry 12
 STRUKTURA ATOMA
Svaki atom se sastoji od određenog broja elektrona, protona and
neutrona
Elektroni imaju negativni naboj, protoni pozitivni naboj, a neutroni su
neutralni
Protoni i neutroni imaju podjednaku masu, te su oko 2000 puta su teži
od elektrona
Masa elektrona me, masa protona mp i masa neutrona mn su
fundamentalne konstante, i mogu se pronaći u tablici
(PERIODNI SUSTAV ELEMENATA).

Teže čestice (protoni i

neutroni) locirani su u atomskoj jezgri
(nucleusu), electroni zauzimaju
mnogo veći volumen oko jezgre
(elektronski oblak).

rel/rnuc  104-105
Stoichiometry 13
 Struktura jezgre
Kemija:
Promjene elektronskog oblaka
elektromagnetske sile
Tipične energije interakcija:
400 kJ/mol

Kemijska priroda atoma definirana je brojem

protona (atomskim brojem)

Stoichiometry 14
 Jezgra je definirana:

• Atomskim brojem Z = broj protona

• Masenim brojem A = broj protona + broj neutrona

Stoichiometry 15
 Simboli različitih jezgara

Kemijski element
Skup svih atoma s istim atomskim brojem (Z)

Stoichiometry 16
 Periodni sustav elemenata
(klasificiran je prema atomskom broju)

Stoichiometry 17
 Izotopi
• Jezgre istog broja protona (Z) ali različitog
broja neutrona (različitog A)

• Npr., izotopi vodika:

Stoichiometry 18
 Atomska jedinica mase

Zbog vrlo malene mase atoma znanstvenici su dogovorno

uveli osnovnu masu tzv. UNIFICIRANU ATOMSKU JEDINICU
MASE – u.

1 u = 1/12 x m(126C)

= 1.6604 x 10-27 kg

= 937.48 MeV

Stoichiometry 19
 Relativna atomska masa (Ar)
Broj koji kaže koliko puta je prosječna masa atoma nekog
elementa veća od unificirane atomske jedinice mase.

Ar (E) = mA(AE) / u

Relativna molekulska masa (Mr)

Broj koji kaže koliko puta je masa molekule nekog spoja veća
od unificirane atomske jedinice mase.
Može se izračunati i zbrajanjem relativnih atomskih masa
atoma u molekuli.

Mr (y) = mf(y) / u

Stoichiometry 20
 Količina tvari (mol)

Koliko 40K atoma (0.012% prirodnog K) ima u 500 mg KCl?

1 mol K 0.00012 mol 40K 6.022 * 1023 atoma

0.5 g KCl --------------- -------------------- --------------
(39.1+35.5) g 1 mol K 1 mol

= 4.8e17 40K atoms

Avogadro je predložio koncept uvođenjem:

Avogadrov broj  NA = 6.022 x 1023
Stoichiometry 21
 MOL
Izraz mol sličan je “n”
izrazu “tucet”.  Mol je zapravo
Kako tucet označava Avogadrov broj, NA
“12”; tako mol  1 mol = NA= n = 6.022
odgovara 6.022 x 1023. x 1023 čestica
Vrlo velika količina.  Čestice mogu biti
Jer su atomi i atomi, molekule, ioni,
molekule vrlo sićušni. electroni (čak i jabuke
ili prozori).
Stoichiometry 22
 MOL & ATOMSKA MASA
Atomska masa Atomska masa =
(težina) izražava se u masa/množina ili M = m/n.
odnosu na mol.
Jedinica atomske mase je
Atomska masa gram po molu ili g/mol.
poznata je i kao
MOLARNA MASA.
Na primjer:
H = 1.008 ajm
Atomska masa =
= 1.008 g/mol
masa elementa
PODIJELJENA 1 = 6.022 x 1023 atoma
molom tog elementa. = 1 molarna masa
Stoichiometry 23
 RAČUNANJE MOLA.
Ispuni praznine.  Mol fluorovog
Mol kisikovog atoma atoma sadrži
sadrži _______
6.022 x 1023atoma i 6.022 x 1023 atoma i
_________
teži ______
15.999 grama. teži 19.00
_____grama.
Mol kisika sadrži
_____
6.022 x 1023 molekula i Mol fluora
____ x 10 ) atoma te teži  sadrži __________
6.022 x 10 23
2(6.022 23

_______
31.998 or grama. molekula i
2(15.999) 12.044 x 1023 atoma, a
________
teži ______
38.00 grama.
Stoichiometry 24
 RAČUNANJE MOLA.
Pristup dimenzijske analize. Koliko atoma Mg
Koliko mola Mg sadrži 15.0 grama
Mg?
sadrži 15.0 grama
Odgovor:
Mg?
15.0 g (1 mol/24.3g) =
Odgovor:
0.617 mola.
15.0 g (1 mole/24.3g) tada
= 0.617 mola. 0.617 mola (6.022 x 1023
atoma/ 1 mol) = 3.72 x
1023 atoma.

Stoichiometry 25
 MOLARNA MASA
Molarna masa neke tvari jest  Izračunaj Odgovor.
masa u gramima za jedan molarnu 1. 3K + P + 4O =
mol te tvari. masu za 212 g/mol
H2SO4 sadrži 2-H atoma, 1-S slijedeće
atom & 4-O atoma. Svaki spojeve. 2. Ca + 2O + 2H =
od tih atoma doprinosi 74 g/mol
ukupnoj masi spoja.
2H + 1S + 4O = H2SO4 1. K3PO4
3. 2N + 8H + S + 3O
tako 2. Ca(OH)2 = 116 g/mol
2(1.008 g/mol) + 1(32.06 3. (NH4)2SO3
g/mol) + 4(15.99 g/mol) 4. SrCl2 . 6H2O 4. Sr + 2Cl + 12H +
6O = 267 g/mol
= 98.04 g/mol

Stoichiometry 26
 MOLNI problem.
Koja će masa natrija sadržavati jednaki broj
atoma kao 100.0 g kalija?

100.0g K (1 mol K / 39.1 g K) (6.022x1023 K-atoma/1

mol K) = 1.540 x 10 24 K-atoma.

Budući treba biti broj atoma K = broj atom Na

1.540x1024 atoma Na (1 mol/ 6.02 x1023 atoma) (22.98

g/ 1 mol) = 58.77 g Na
Stoichiometry 27
 MOLNI problem.
Otopina sulfatne kiseline sadrži 65% masenog udjela H2SO4 i
ima gustoću od 1.56 g/mL. Koliko molova kiseline ima u 1.00
L takve otopine?

1.00L (1000 mL/1L) = 1000 mL otopine

rV = m 1000 mL (1.56 g/mL) =1560 g otopine

Ali otopina H2SO4 je samo 65%:

65 % = (x / 1560 g) 100 pa je x= masa of H2SO4 =
1014 g

1014 g H2SO4 (1 mol / 98.04 g) = 10.3 mola

Stoichiometry 28
 ZADACI
1. Kolika je molarna masa Fe(NO2)3.6H2O
301.9 g/mol
2. Koliko molova ima u 750.0 g Fe(NO2)3?
3.868 mol
3. Koliko grama Fe ima u 0.097 molova Fe2(CO3)3?
11 g
4. Koliko atoma sadrži 25.0 g dušika (N2)?
1.07 x 1024 N-atoms
5. Koliko grama kalij-nitrita će sadržavati 6.78 x 1024
kalijevih atoma?
957 g
6. Ako 25.0 g kalcij-klorida reagira s 25.0 g natrij-
karbonata, koliko molova od svake tvari će
zapravo sudjelovati u toj reakciji?
CaCl2 = 0.225 mol & Na2CO3 = 0.236 mol
 ZADACI ZA VJEŽBANJE
______1. Koja je molarna masa Ba(NO3)2.4H2O
a) 185.0 b) 261.0 c) 333.3 d) 1044
______2. Koliko se molova nalazi u 54.78g Cu(NO3)2?
a) 0.2921mol b) 3.424mol c) 187.5mol d) 0.399
______3. Koji od slijedećih spojeva sadrži najveći broj molekula?
a) 125.0 g HCl b) 15.0 g C6H12O6 c) 170.0 g of I2
______4. Koliko grama srebra ima u 0.754 mola AgNO3?
a) 0.488 g b) 81.3 g c) 128g d) 170g
______5. 7.0 g dušika (N2) sadrži
a) 7.0 atoma N c) 3.0 x 1023 atoma N
b) 0.25 mola N d) 7.0 atomskih masa N
______6. Koliko atoma ima u 56.9 g kalij-nitrita?

______7. Ako 16.054 g kalcij-klorida reagira s 25.004 g natrij-

karbonata, koliko je molova od svakog spoja sudjelovalo u
reakciji?
 Kemijska formula

Molekularna formula: H2O H2O2 C6H12

Empirijska formula: - HO CH2
Strukturna formula: H-O-H H-O-O-H
Strukture

Stoichiometry 31
 Kemijska formula

- služi za označavanje određene vrste tvari

Molekulska formula: prikazuje stvarni odnos broja atoma

elemenata u molekuli (vrstu i broj atoma koji
grade molekulu)
Empirijska formula: prikazuje najmanji odnos broja atoma nekog
elementa u molekuli ili formulskoj jedinki
kemijskog spoja
Strukturna formula: prikazuje kako su ti atomi međusobno
povezani u molekuli
Stoichiometry 32
 Kemijska formula
Eksperiment za određivanje kemijskog sastava (formule)
CxH2y =(spaljivanje u O2)=> x CO2 + y H2O
Nakon spaljivanja, iz masa CO2 i H2O određuje se relativni sastav H
i C.
Za određivanje N i O koriste se neke druge metode.

Ako 1.00 g nekog spoja koji sadrži samo C i H je potpuno spaljeno,

nastalo je 3.14 g CO2 i 1.29 g H2O. Koja je empirijska formula tog
spoja?
Stoichiometry 33
 Kemijske & fizikalne reakcije
Kemijska reakcija: Stehiometrijski koeficijenti

4 NH3 + 3 O2  2 N2 + 6 H2O
Ravnoteža: (atomi ne mogu biti uništeni ili stvoreni ni iz čega)
__ Al + __ O2  __ Al2O3
__ C6H14O4 + __ O2  __ CO2 + __ H2O
__ H3PO4 + __ CaO  __ Ca3(PO4)2 + __ H2O

Fizikalna reakcija: (s = čvrsto stanje; l = tekuće stanje; g =

plinovito stanje)
H2O(s)  H2O(l) (za fazne prijelaze
H2O(s)  H2O(g) događaju se promjene energije sustava)

Stoichiometry 34
 Stehiometrija
Stehiometrija: označava kvantitativni odnos između reaktanata i
produkata uravnoteženih kemijskom jednadžbom. Kvantitet se
može izraziti u količini (množini) tvari, masi, težini ili volumenu.

Koliko KCl i O2 nastaje raspadom 123.0 g KClO3?

2 KClO3(s)  2 KCl (s) + 3 O2 (g)
245.2 g 149.2 g 96 g
123.0 x y
iskoristi proporcionalni odnos da dobiješ x = 74.8 g KCl; y = 48.2 g O2

Stoichiometry 35
 Informacije dobivene iz kemijske jednadžbe

2 C6H6 (l) + 15 O2 (g)  12 CO2 (g) + 6 H2O (g)

U ovoj reakciji sudjeluje 2 molekule benzena s 15 molekula
kisika te nastaje 12 molekula ugljik-dioksida i 6 molekula vode.

Ova jednadžba se također može čitati : 2 mola benzena reagira s

15 mola kisika te nastaje 12 mola ugljik-dioksida i 6 mola vode.
Budući da je odnos između stvarnog broja
molekula i broja molova određen brojem 6.02 x
1023, uobičajeno je kada govorimo o specijama
uključenim u kemijsku jednadžbu govoriti o
MOLNOM ODNOSU tih specija.
Stoichiometry 36
 Stehiometrijsko računanje
Koliko KCl i O2 nastaje raspadom 123.0 g KClO3?
2 KClO3(s)  2 KCl (s) + 3 O2 (g) 123.0 g KClO3
245.2 g 149.2 g 96 g
123.0 x y
iz proporcinalnog odnosa slijedi x = 74.8 g KCl; y = 48.2 g O2

96.0 g O2 1 mol O2 22.4 L O2

123.0 g KClO3
245.2 g KClO3 32.0 g O2 1 mol O2

Stoichiometry 37
 Maseni udio
Maseni udio (w) neke tvari u smjesi ili otopini jednak je omjeru mase te tvari
prema ukupnoj masi svih tvari u smjesi ili otopini

Izražava se u postotcima - %

w = mtvari / mukupno

w(x,z) = broj atoma (x) * Ar(x) / Mr(z)

Stoichiometry 38
 Višak tvari i limitirajući reagens
Reaktant koji se u nekoj kemijskoj reakciji potpuno potroši naziva se
limitirajući reagens ili reaktant. Reaktanti koji ostaju nakon neke reakcije
nepotrošeni nazivaju se višak tvari.

Koliko AgNO3 se treba dodati 25.00 mL 0.1000 M otopine NaCl da bi se

istaložili svi kloridni ioni?
0.1000 mol NaCl 1 mol AgCl 169.9 g AgNO3
25.00 mL
1000 mL 1 mol NaCl 1 mol AgCl

= 0.4248 g AgNO3

Stoichiometry 39
 Višak tvari i limitirajući reagens
Koliko AgNO3 se treba dodati 25.00 mL 0.1000 M otopine NaCl da bi se
istaložili svi kloridni ioni?
= 0.4248 g AgNO3
Ako se uporabi manje od 0.4248 g AgNO3 koji je limitirajući reagens u toj
reakciji? Što ako se uporabi više od 0.4248 g AgNO3 ?

Ako se uporabi 0.3000 g AgNO3 koliko AgCl nastane?

143.4 g AgCl
0.3000 g AgNO3 = 0.2532 g AgCl
169.9 g AgNO3

Stoichiometry 40
 Teoretsko i stvarno iskorištenje
ISKORIŠTENJE REAKCIJE
Iz prethodnog primjera slijedi,

0.3000 g AgNO3 + 25.00 mL = 0.2532 g AgCl

0.1000 M NaCl
Ovaj iznos predstavlja
teoretsko iskorištenje,
međutim, u reakcijama u
laboratoriju dobije se
uglavnom manje -
stvarno iskorištenje.
stvarno iskorištenje * 100 %
Iskorištenje =
teoretsko iskorištenje

Stoichiometry 41
 Iskorištenje u smjesama
Ako se 2.0 g smjese NaCl i NaNO3 otopi u vodi, te se doda dovoljna
količina AgNO3. Nakon reakcije suhi AgCl teži 1.0 g. Koji je postotak
NaCl u smjesi?
Na+, Cl– i NO3– ioni prisutni su u otopini; dodajemo Ag+ i NO3– ione
Ag+ + Cl–  AgCl

1.0 g AgCl 58.5 g NaCl 100 % NaCl

143.5 g AgCl = 20.4 % NaCl
2.0 g smjese

Je li iz ovog eksperimenta moguće dobiti više od 5.0 g AgCl? Zašto?

Stoichiometry 42
 ZADACI ZA VJEŽBU
1. Izračunaj masu prosječnog atoma srebra te je izrazi u mg!

ma  Ag 
Ar(Ag) =107.868 Ar  Ag  
ma(Ag) = ? u

ma(Ag) = Ar(Ag) * u =
= 107.868 * 1.66*10-27 kg =
= 179.06 *10-27 kg = 1.79 *10-25 kg
= 1.79 *10-22 g

Masa 1 atoma Ag jest 1.79 *10-22 g.

Stoichiometry 43
 ZADACI ZA VJEŽBU
2. Izračunaj relativnu molekulsku masu sumporne kiseline!

Mr dobijemo zbrajanjem pojedini Ar.

Mr(H2SO4) = ? Relativne atomske mase očitamo iz PSE.

Mr(H2SO4) = 2* Ar(h) + Ar(S) + 4* Ar(O) =

= 2*1.008 + 32.06 + 4*16.00
= 2.016 + 32.06 + 64.00
= 98.076 =
= 98.1

Mr(H2SO4) = 98.1 što znači da je masa molekule

H2SO4 98.1 puta veća od unificirane atomske
jedinice mase. Stoichiometry 44
 ZADACI ZA VJEŽBU
3. Plinoviti amonijak čini molekula NH3. Izračunajte masu
jedne molekule NH3 u miligramima!
m f NH3 
mf(NH3) = ? Mr NH3   m f NH 3   Mr NH 3   u
u

Mr(NH3) = Ar(N) + 3*Ar(H) = 14.01 + 3*1.008 = 17.03

mf(NH3) = 17.03 * u =
= 17.03 * 1.66*10-27 kg =
= 2.829*10-26 kg =
= 2.829*10-20 mg jer 1kg = 103g = 106mg

Masa molekule NH3 jest 2.829*10-20 mg.

Stoichiometry 45
 ZADACI ZA VJEŽBU
4. Koliko je mola cinka u 1 kg Zn!

Ar(Zn) = 65.38 mZn 

M(Zn) = 65.38 gmol-1 n Zn  
M (Zn)
mf(NH3) = ?

n(Zn) = 1000g / 65.38 gmol-1 =

= 15.295 mola

Uzorak cinka mase 1kg sadrži 15.295 mola.

Stoichiometry 46
 ZADACI ZA VJEŽBU
5. Neka kuglica od čistog željeza ima 0.5 mola Fe.
Koliko atoma ima u toj kuglici?

n(Fe) = 0.5 mola N Fe 

n Fe  
N(Fe) = ? NA

N(Fe) = 0.5 mola * 6.022*1023 mol-1 =

= 3.011*1023

Kuglica sadrži 3.011*1023 atoma Fe.

Stoichiometry 47
 ZADACI ZA VJEŽBU
6. Izračunajte ukupan broj atoma u smjesi koja je nastala
mješanjem 0.4 mola Zn i 0.5 mola S!
n(Zn) = 0.4 mola Ukupan broja atoma (N) jednak je zbroju
n(S) = 0.5 mola svih atoma Zn i S u smjesi.
---------------------- N = N(Zn) + N(S) a kako je N = NA * n to je
N=? N = NA * n(Zn) + NA * n(S) =
N = NA * {n(Zn) + n(S)}

N = 6.022*1023 mol-1 (0.4 mola + 0.5 mola) =

= 5.4 * 1023

Smjesa Zn i S ima ukupno 5.4*1023 atoma.

Stoichiometry 48
 ZADACI ZA VJEŽBU
7. Izračunajte ukupan broj iona u 6 mola ZnCl2!

Jedna formulska jedinka cink-klorida sadrži

n(ZnCl2) = 6 mola 3 iona (1 Zn2+ i 2 Cl-)
---------------------- N
ukupno = 3*N(ZnCl2)
Nukupno = ? N(ZnCl2) = NA * n(ZnCl2)

Nukupno = 3 * 6.022*1023 mol-1 * 6 mola) =

= 1.08 * 1025

U šest mola ZnCl2 nalazi se 1.08*1025 iona.

Stoichiometry 49
 ZADACI ZA VJEŽBU
8. Koliko mola atoma dušika sadrži 1.27*1022 molekula
hidrazina (N2H4)?

N(N2H4) = 1.27*1022 1 mol N2H4 sadrži 2 mola N

---------------------- 1 mol N2H4 sadrži 6.022*1023 molekula N2H4
n(N) = ? x mola N2H4 sadrži 1.27*1022 molekula N2H4

N = NA * n pa je n(N2H4) = N(N2H4) / NA

2.11*10-2 mola N2H4 sadrži 1.27*1022 molekula N2H4

2.11*10-2 mola N2H4 sadrži x mola N
n(N) = 2 mola * 2.11*10-2 mola / 1mol = 4.22*10-2 mola

1.27*1022 molekula hidrazina sadrži 4.22*10-2 mola atoma dušika.

Stoichiometry 50
 ZADACI ZA VJEŽBU
9. Izračunajte
a) Množinu atoma Na i C u kristalu sode (Na2CO3*10H2O)
mase 2.9 grama,
b) Brojnost molekula vode u istom uzorku kristala sode!
m (Na2CO3*10H2O) = 2.9 g Mr(soda) = 2Ar(Na) + Ar(C) + 13Ar(O) + 20Ar(H)
---------------------- n(soda) = m(soda) / M(soda)
a) n (Na) = ? N(C) = ? Jedna formulska jedinka sode sadrži 2 atoma Na
b) N(H2O) = ? I 1 atom C, pa u 1 molu kristalne sode ima 2 mola
Na i 1 mol C.
Mr(Na2CO3*10H2O) = 2*23 + 12.01 + 13*16.00 + 20*1.008 =
= 46 + 12.01 + 208 + 20.16 =
= 286,17  M(Na2CO3*10H2O) = 286.17 gmol-1
n(Na2CO3*10H2O) = 2.9 g / 286.17 gmol-1 = 0.01 mol
n(Na) = 2* n(Na2CO3*10H2O) = 2*0.01mol = 0.02 mola
n(C) = n(Na2CO3*10H2O) = 0.01 mol

U kristalu sode mase 2.9 g ima 0.02 mola Na i 0.01 mol C.

Stoichiometry 51
 ZADACI ZA VJEŽBU
9. Izračunajte
a) Množinu atoma Na i C u kristalu sode (Na2CO3*10H2O)
mase 2.9 grama,
b) Brojnost molekula vode u istom uzorku kristala sode!
m (Na2CO3*10H2O) = 2.9 g Mr(soda) = 2Ar(Na) + Ar(C) + 13Ar(O) + 20Ar(H)
---------------------- n(soda) = m(soda) / M(soda)
a) n (Na) = ? N(C) = ? Jedna formulska jedinka sode sadrži 10 molekula
b) N(H2O) = ? vode, pa u 1 molu kristalne sode ima 10 mola
H2O.

n(Na2CO3*10H2O) : N(H2O) = 1:10

n(H2O) = 10* n(Na2CO3*10H2O) = 10*0.01mol = 0.1 mola
N(H2O) = n(H2O) * NA = 0.1 mol * 6.022*1023 mol-1 =
= 6.022*1022

U kristalu sode mase 2.9 g ima 6.022*1022 molekula vode.

Stoichiometry 52
 ZADACI ZA VJEŽBU
10. Koliko atoma zlata ima u 1 mg uzorka čistog zlata?

m(Au) = 1 mg = 10-3 g N  Au 
M(Au) = 196.966 gmol-1 n  Au  
---------------------------------------------- NA
N(Au) = ?
n(Au) = 0.001 g / 196.966 gmol-1 =
= 5.077*10-6 mola
N(Au) = 5.077*10-6 mola * 6.022*1023 mol-1
= 3.057*1018
U 1 mg čistog Au ima 3.057*1018 atoma Au.
Stoichiometry 53
 ZADACI ZA VJEŽBU
11. Odredi maseni udio Na u molekuli Na2SO4!

Imamo zadanu formulu spoja wNa   mNa 

iz koje slijedi m( Na 2 SO 4)
mf(Na2SO4) m( Na 2 SO 4)  NA * mf ( Na 2 SO 4)
w(Na/Na2SO4) = ? mf ( Na 2 SO 4)  Mr ( Na 2 SO 4) * u
m( Na 2 SO 4)  NA * Mr ( Na 2 SO 4) * u
m( Na)  2 * NA * ma ( Na)  NA * Ar( Na)

w(Na/Na2SO4) = 2*23 / 142 = 0.324*100 = 32.4 %

Maseni udio Na u molekuli Na2SO4 iznosi 32.4%.

Stoichiometry 54
 ZADACI ZA VJEŽBU
12. Uzorak nekog spoja sadrži 0.0887 mola atoma K, 2.65*1022
atoma C i 0.132 mola atoma O. Odredi empirijsku formulu spoja!
N C 
n(K) = 0.0887 mola nC  
n(O) = 0.132 mola NA
N(C) = 2.65*1022
Empirijska formula?

n(C) = 2.65*1022 / 6.022*1023mol-1 = 0.44*10-1 mola = 0.044 mola

n(K) : n(C) : n(O) = 0.0887 : 0.044 : 0.132 =

= 0.0887/0.044 : 0.044/0.044 : 0.132/0.044 =
= 2.015 : 1 : 3

Empirijska formula jestStoichiometry

K2CO3. 55
 ZADACI ZA VJEŽBU
13. Izračunajte broj molova H2SO4 u 1 L 96%-tne otopine H2SO4,
čija je gustoća 1.84 gcm-3!
V(H2SO4) = 1 l = 1 dm3 = 1000 cm3
M(H2SO4) = 98.08 gmol-1 m motopine m
n ....r  ....w 
r(H2SO4) = 1.84 gcm-3 M Votopine motopine
w(H2SO4) = 96% m  w * motopine
n(H2SO4) = ?
motopine  r *Votopine
w * r *Votopine
n
M
n(H2SO4) = (1.84 gcm-3 *103 cm3 * 0.96) / 98.08 gmol-1 =
= 18.01 mol
Broj molova zadane HStoichiometry
2SO4 iznosi 18.01. 56
 ZADACI ZA VJEŽBU
14. Koliko mola H2SO4 sadrži 1 L akumulatorske sulfatne kiseline
koja je 28 %-tna i ima gustoću od 1.202 gcm-3?
V(H2SO4) = 1 dm3 = 1000 cm3
M(H2SO4) = 98.08 gmol-1 m motopine m
n ....r  ....w 
r(H2SO4) = 1.202 gcm-3 M Votopine motopine
w(H2SO4) = 28% m  w * motopine
n(H2SO4) = ?
motopine  r *Votopine
w * r *Votopine
n
M
n(H2SO4) = (1.202 gcm-3 *103 cm3 * 0.28) / 98.08 gmol-1 =
= 336.56 g / 98.08 gmol-1 = 3.43 mola

2SO4 sadrži 3.43 mola.57

1dm3 akumulatorske HStoichiometry
 ZADACI ZA VJEŽBU
15. Enzim peroksidaza izoliran iz eritrocita ima 0.29 % selena.
Koja je najmanja moguća molekularna masa tog enzima ako
Pretpostavimo da 1 mol enzima sadrži 1 mol selena?
w(Se) = 0.29% m m
w ...........n 
M(enzima) = ? motopine M

n(Se) = n(enzima)
m(Se) / M(Se) = m(enzima) / M(enzima)
M(enzima) = m(enzima) * M(Se) / m(Se)
ako je w(Se) = 0.29% onda u 100 g enzima ima 0.29 g Se
pa je M(enzima) = 100g * 78.96 gmol-1 / 0.29 g =
= 2.7*104 gmol-1

Molekularna masa zadanog enzima iznosi 27000 gmol -1.

Stoichiometry 58
 ZADACI ZA VJEŽBU
16. Odredi empirijsku formulu manganova oksida u kojem je
maseni udio mangana 0.696!
m m
w(Mn) = 0.696 = 69.6% w ...........n 
Empirijska fomula = ? mukupno M

w(O) = 100% - w(Mn) = (100 – 69.6)% = 30.4 %

n(Mn) : n(O) = m(Mn) / M(Mn) : m(O) / M(O) =
= 69.6 / 54.94 gmol-1 : 30.4 / 16.0 gmol-1 =
= 1.267 mola : 1.900 mola = /: 1.26
= 1 : 1.499 = 1 : 1.5 = /*2
=2:3

Empirijska formula tog spoja je Mn2O3.

Stoichiometry 59
 ZADACI ZA VJEŽBU
17. Koliko se (u tonama) 96 %-tne sulfatne kiseline može dobiti
iz 105 kg pirita koji sadrži 40 % sumpora?
m(pirita) = 105 kg m m
w ...........n 
w(S/pirit) = 40 % mukupno M
m(H2SO4) = ?

m(S) = 0.4 * 105 kg = 40 000 kg

1 mol sulfatne kiseline ima 1 mol atoma sumpora
pa je n(S) : n(H2SO4) = 1 : 1
m(H2SO4) = M(H2SO4) * m(S) / M(S) =
= 98.08 gmol-1 * 4*107 g / 32 gmol-1 =
= 1.226*108 g = 122 600 kg 100 %-tne H2SO4
M(96%-tne H2SO4) = 122 600 kg * 100/96 = 127708.3 kg

Iz 105 kg pirita dobije se 127.71 tonu 96 %-tne sulfatne kiseline.

Stoichiometry 60
 KEMIJSKE JEDNADŽBE
U kemijskoj se rakciji atomi ne mogu niti uništiti niti stvoriti – broj i
vrsta atoma na lijevoj i desnoj strani kemijske jednadžbe moraju biti
jednaki:

URAVNOTEŽENJE KEMIJSKE JEDNADŽBE

Kad su jednom definirani produkti i reaktanti neke reakcije –

međusobni relativni odnosi atoma u kemijskim formulama ne smiju se
mjenjati.

Kemijska jednadžba se uravnotežuje mijenjanjem brojeva ispred

kemijske formule, a ne mijenjanjem kemijskih formula zapisanih u
kemijskoj jednadžbi.

Stoichiometry 61
 KEMIJSKA JEDNADŽBA
- prikazuje kemijsku reakciju koja dogodila
pod utjecajem slijedećih promjena:
• Nastanak precipitata (nastaje krutina)
• Nastanak vode (razvija se toplina)
• Nastanak plina (nastaju mjehurići)
Ostale promjene koje se mogu dogoditi:
 Transport elektrona (područje elektrokemije)
 Transport topline (područje termokemije)

Stoichiometry 62
 KEMIJSKA JEDNADŽBA
- prikazuje JEDINIČNU kemijsku promjenu pri
kojoj se troše reaktanti i stvaraju produkti odnosno
kemijsku reakciju u kojoj atomi elemenata u nekoj
tvari mijenjaju svoj raspored i stvaraju nove tvari;
atomi koji su postojali na početku reakcije, postoje
i po njenom završetku – ne mijenja se ukupna masa
nego samo raspored atoma - LAVOISIEROV
zakon – ZAKON O OČUVANJU MASE –
ukupna masa reaktanata jednaka je ukupnoj
masi produkata Stoichiometry 63
 Tri osnovna tipa kemijskih jednadžbi:
• MOLEKULARNE - koje se koriste ako su sve tvari koje sudjeluju u
kemijskoj reakciji molekularne iako neke od njih mogu imati ionski
karakter
HCl (aq) + NaOH (aq)  NaCl (aq) + H2O (l)
• IONSKE – koje opisuju reakcije u kojima sudjeluju ioni i pišu se
u ionskom obliku
H+ (aq) + Cl- (aq) + Na+ (aq) + OH-(aq)  Na+ (aq) + Cl- (aq) + H2O (l)
 Taložne, kiselo-bazne i redox reakcije se sve mogu izraziti kao ionske
jednadžbe.
• SKRAĆENE IONSKE – u kojima su uklonjeni SPECTATOR ioni
(ioni promatrači)
H+ (aq) + OH-(aq)  H2O (l)
• SPECTATOR ioni ne sudjeluju u reakciji u nastajanju novih spojeva
(najčešći takvi ioni su oni iz grupe I PSE, te iz grupe II PSE i NO3-
(nitratni) te C2H3O2- (acetatni)Stoichiometry
ioni. 64
Napiši ionsku i skraćenu ionsku jednadžbu iz slijedećih
molekularnih jednadžbi (ne zaboravi oznaku (aq) za
ione koji su otopljeni u vodi):
1. Na2SO4(aq) + BaCl2(aq)  BaSO4(s) + NaCl(aq)
Ionska:
Na+ + SO42- + Ba2+ + Cl-  BaSO4(s) + Na+ + Cl-
Skraćena ionska:
SO42-(aq) + Ba2+(aq)  BaSO4(s)
2. Al(s) + H2SO4(aq)  Al2(SO4)3(aq) + H2(g)
Ionska:
Al(s) + H+ + SO42-  Al3+ + SO42- + H2(g)
Skraćena ionska:
Al(s) + H+(aq)  Al3+(aq) + H2(g)
Stoichiometry 65
Napiši ionsku i skraćenu ionsku jednadžbu iz slijedećih
molekularnih jednadžbi (ne zaboravi oznaku (aq) za
ione koji su otopljeni u vodi):

3. NO2(g) + H2O(l) + O2(g)  HNO3(aq)

NO2(g) + H2O(l) + O2(g)  H+(aq) + NO3-(aq)
Za ovu reakciju su ionska i skraćena ionska j. identične!

4. HCl(aq) + Fe2(SO4)3(aq)  FeCl3(aq) + H2SO4(aq)

H+ + Cl- + Fe3+ + SO42-  Fe3+ + Cl- + H+ + SO42-
Nema reakcije! Svi sudionici su spectator ioni.

Stoichiometry 66
 Jednostavna pravila za
URAVNOTEŽENJE KEMIJSKE JEDNADŽBE
Mg + O2  MgO
sastaviti listu sudionika reakcije: metali, nemetali, a “H” & “O” na kraju; specie koje
se nalaze u više spojeva ostaviti za kraj popisa
Mg - 1 Mg - 1
O-2 O-1
početi s atomom na vrhu; jedan Mg na stranu reaktanata, a drugi Mg na stranu
produkata - Mg atom je uravnotežen; slijedeći je kisik; zadnji korak – napisati 2
ispred MgO
Mg + O2  2 MgO
Sada lista izgleda ovako: Mg - 1 Mg - 2
O-2 O-2
Pa se treba udvostručiti broj Mg na strani reaktanata;
2 Mg + O2  2 MgO
I jednadžba je uravnotežena:
Mg - 2 Mg - 2
O-2 O-2
Stoichiometry 67
 ZADACI ZA VJEŽBU

Uravnoteži slijedeće jednadžbe:

1. __Na2SO4(aq) + __BaCl2(aq)  __BaSO4(s) + __NaCl(aq)

2

2. __Al(s)
2 3 2SO4(aq)  __Al2(SO4)3(aq) + __H
+ __H 3 2(g)

3. __NO2(g) + __H2O(l) + __O2(g)  __HNO3(aq)

4 2 4

2
4. __Al(s) 6
+ __HCl(aq) 2
__AlCl 3
3(aq) + __H2(g)

2(g)  __CO2(g) + __H2O(g)

5
5. __C3H8(g) + __O 3 4

Stoichiometry 68
Uravnoteži slijedeće jednadžbe, te im odredi ionske i skraćene ionske j.:

2
1. __Na2CO3(aq) + __HNO3(aq)  __H2CO3(aq) + __NaNO
2 3 (aq)
Pazi: karbonatna kiselina se rapada na ugljik-dioksid i vodu.
Ionska: Na+ + CO32- + H+ + NO3-  H2O (l) + CO2(g) + Na+ + NO3-
Skraćena ionska: CO32- + H+  H2O (l) + CO2(g)

2. __KBr(aq)
2 + __I2(g)  __
2 KI(aq) + __Br2(l)
Ionska: K+ + Br- + I2(g)  K+ + I- + Br2(l)
Skraćena ionska: 2Br- + I2(g)  2I- + Br2(l)

3. __AlCl3(aq) + __K3PO4(aq)  __AlPO4(s) + __KCl(aq)

3

Ionska: Al3+ + Cl- + K+ + PO43-  AlPO4(s) + K+ + Cl-

Skraćena ionska: Al3+ + PO43-  AlPO4(s)
Stoichiometry 69
 Stehiometrija
Stehiometrija (grč. stoicheion – element): označava kvantitativni
odnos između reaktanata i produkata uravnoteženih kemijskom
jednadžbom. Kvantitet se može izraziti u količini (množini) tvari,
masi, težini ili volumenu.

Stehiometrijska strategija
kolicina tvari A, kolicina tvari B, masa tvari B
masa tvari A u molovima
u molovima
mol A mol B gB
gA mol A mol B
gA mol A mol B

za pretvorbu uzmi za pretvorbu uzmi

za pretvorbu uzmi
obrnuto proporcionalni molarnu masu:
stehiometrijski faktor:
odnos molarne mase: mol A mol B mol B gB
gA mol A
Stoichiometry 70
 KISELINE I BAZE

Kiseline:
Kiselog okusa
Arrheniusova kiselina: svaka tvar koja,
otopljena u vodi, povećava koncentraciju
hidronijevih (ili oksonijevih) iona (H3O+)
H2O
HA H2O H3O+ A-

Baze:
Gorkog i oporog okusa
Arrheniusova baza: svaka tvar koja, otopljena u
vodi, povećava koncentraciju hidroksidnih iona
(OH-) H2O
NaOH Na+ OH-
Stoichiometry 71
 KISELINE I BAZE

Bronsted-Lowryeve kiselina: proton donor

Bronsted-Lowryeva baza: proton akceptor
H2O
KISELINA H+ BAZA

Lewisova kiselina: elektron akceptor

Lewisova baza: elektron donor
H2O
HA B BH+ A-
kiselina baza kiselina baza

Stoichiometry 72
 KISELINE I BAZE
JAKE vs SLABE
_ potpuno ionizirane _ parcijalno ionizirane
_ jaki elektroliti _ slabi elektroliti
_ ionske/jako polarne veze _ kovalentne veze

Jake kiseline: Jake baze:

HClO4 LiOH
H2SO4 NaOH
HI KOH
HBr Ca(OH)2
HCl Sr(OH)2
HNO3 Ba(OH)2
Stoichiometry 73
 KISELINE I BAZE
Odredi jesu li slijedeći parovi jake ili slabe kiseline/baze!

a. Al(OH)3 + HCl 
Slaba baza Jaka kiselina

b. Ba(OH)2 + HC2H3O2 
Jaka baza Slaba kiselina
c. KOH + H2SO4 
Jaka baza Jaka kiselina
d. NH3 + H2O 

Slaba baza Slaba kiselina

Stoichiometry 74
 KISELINE I BAZE
Predvidite produkte za slijedeće jednadžbe!

a. Al(OH)3 + 3HCl  AlCl3 + 3 H2O

b. Ba(OH)2 + 2 HC2H3O2  Ba(C2H3O2)2 + 2 H2O

c. 2 KOH + H2SO4  K2SO4 + 2 H2O

d. NH3 + H2O  NH4+ + OH-

Stoichiometry 75
 KISELINE I BAZE
Za slijedeće kiselo-bazne parove odredite konjugiranu bazu/konjugiranu
kiselinu! Kiselina kao reaktant stvara konjugiranu bazu u kiselo-
baznoj reakciji a baza kao reaktant stvara konjugiranu kiselinu.

a. Al(OH)3 + 3 HCl  AlCl3 + 3 H2O

KB KK

b. Ba(OH)2 + 2 HC2H3O2  Ba(C2H3O2)2 + 2 H2O

KB KK

c. 2 KOH + H2SO4  K2SO4 + 2 H2O

KB KK

d. NH3 + H2O  NH4+ + OH-

KK KB
Stoichiometry 76
 NEUTRALIZACIJA
• Reakcija između kiseline i baze pri čemu se
izdvaja voda
KISELINA + BAZA → SOL + VODA
• Disocijacija kiselina:
HNO3  H+ + NO3- (disocijacijom 1 mola HNO3 nastaje 1 mol H+ iona)
H2SO4  2H+ + SO42- (disocijacijom 1 mola H2SO4 nastaje 2 mola H+ iona)
H3PO4  3H+ + PO43- (disocijacijom 1 mola H2SO4 nastaje 3 mola H+ iona)
• Disocijacija baza
NaOH  Na+ + OH- (disocijacijom 1 mola NaOH nastaje 1 mol OH- iona...)

Stoichiometry 77
 NEUTRALIZACIJA
• Reakcija između kiseline i baze pri čemu se
izdvaja voda
KISELINA + BAZA → SOL + VODA
• Ako pomiješamo vodenu otopinu kiseline i baze nastaje...
H+ + NO3- + Na+ + OH-  Na+ + NO3- + H2O
2H+ + SO42- + 2Na+ + 2OH-  2Na+ + SO42- + 2H2O
2*3H+ + 2PO43- + 3Ca2+ + 3*2OH-  3Ca2+ + 2PO43- + 6H2O
• Ako se pomiješaju otopine dviju soli dolazi do reakcije
IZMJENE KATIONA i ANIONA, npr.
sol1 + sol2 → sol3 + sol4 EKVIVALENCIJA SOLI
Na2SO4 + BaCl2 → 2NaClStoichiometry
+ BaSO4 78
 TITRACIJA
 metoda koja se koristi u volumetrijskoj analizi; dodatak otopine se
pažljivo kontrolira tako da se stehiometrijska količina može očitati s
birete; titracija se može izvoditi za trenutne i brze reakcije kakve su
reakcije neutralizacije i oksidacije

Objasnite slijedeće izraze:

neutralizacija,
titracija,
točka ekvivalencije,
indikator

Stoichiometry 79
 TITRACIJA
Titracija jake kiseline jakom bazom

Točka završetka titracije = TOČKA NEUTRALIZACIJE = TOČKA EKVIVALENCIJE

U točki ekvivalencije, broj molova kiseline (H+)

izjednačava se s brojem molova baze (OH-) a nastaje
neutralna tvar (H2O):

n(kiselina) = n(baza)

Budući je c=n/V
c(A)*V(A) = c(B)*V(B)
Stoichiometry 80
 TITRACIJA
1. Ako je za 22.5 mL 0.52M otopine NaOH potrebno
75.00 mL kloridne kiseline, koja je molarna
koncentracija te kiseline?
HCl + NaOH  H2O + NaCl
ca Va = cb Vb može se preurediti u ca = cb Vb / Va
pa je ca = (0.52 M) (22.50 mL) / (75.00 mL)
= 0.16 M

2. Izračunaj molarnu koncentraciju KOH ako je 37.12

mL of 0.843 M HNO3 potrebno za neutralizaciju
40.50 mL of KOH!
Mb =Stoichiometry
0.773 mol/L 81
 TITRACIJA
1. Ako se 37.12 mL 0.543 M LiOH troši za neutralizaciju
40.50 mL H2SO4, koja je molarna koncentracija
kiseline?
2 LiOH + H2SO4  Li2SO4 + 2 H2O
0.03712 L LiOH (0.543 mol/1 L) = 0.0202 mol LiOH
0.0202 mol LiOH (1 mol H2SO4 / 2 mol LiOH)= 0.0101 mol H2SO4
ca = n/V = 0.010 mol H2SO4 / 0.4050 L = 0.248 M

2. Ako je 20.42 mL otopine Ba(OH)2 potrebno za

titraciju 29.26 mL 0.430 M otopine HCl, koja je
molarna koncentracija otopine barij-hidroksida?

cb = 0.260 mol/L
Stoichiometry 82
 ELEKTROLITI
Elektroliti su tvari koje, otopljene u vodi, provode
električnu struju. Kiseline, baze i soli su elektroliti.

Soli i jake kiseline i baze tvore jake elektrolite. Oni su u

otopini potpuno disocirani – svi mogući ioni dostupni
su za provođenje elektriciteta.
HCl(s) + H2O  H3O+ + Cl-

Slabe kiseline i slabe baze tvore slabe elektrolite. Slabi

elektroliti su u otopini parcijalno disocirani – nisu sve
tvari u otopini u ionskom, već su neke prisutne u
molekularnom stanju. Slabi elektroliti imaju manje iona
dostupnih za provođenje elktriciteta.
NH3 + H2O  NH4+ + OH-
Stoichiometry 83
 pH
mjera hidronijevih iona
• Skala za mjeru koncentracije hidronijevih iona [H3O+]
u otopini mora pokrivati veliki raspon. Logaritamska
skala pokriva faktore broja 10. Oznaka “p” u pH
kratica je za log.

• Otopina čiji je pH = 1 ima [H3O+] = 0.1 mol/L ili 10-1

• Otopina čiji je pH = 3 ima [H3O+] = 0.001 mol/L ili 10-3
• Otopina čiji je pH = 7 ima [H3O+] = 0.0000001 mol/L ili
10-7
pH = - log [H3O+]
Stoichiometry 84
 pH skala
pokriva raspon od 1 do 10-14 mol/L ili od 1 do 14.

pH = - log [H3O+]

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
kiselo neutralno bazično

Stoichiometry 85
 računanje pH vrijednosti
Algebrička manipulacija jednadžbe:
pH = - log [H3O+]
Rezultira jednadžbom:
[H3O+] = 10-pH
Ako je pH mjera koncentracije hidronijevih iona tada se ova
jednadžba može iskoristiti i za određivanje koncentracije
hidroksidnih iona (baze).

[OH-] = 10-pOH pOH = - log [OH-]

odnosno:
pH + pOH = 14

Stoichiometry 86
 ZADACI ZA VJEŽBU
1. Reakcijom kalcij-klorida i kalij-fosfata nastaje kalcij-fosfat i kalij-klorid.
Napišite jednadžbu reakcije! Koliko kalcij-klorida i kalij-fosfata treba
uzeti da se dobije 100 g kalcij-fofsfata?
m
3 CaCl2 + 2 K3PO4  Ca3(PO4)2 + 6 KCl n
M
m(Ca3(PO4)2) = 100g M(Ca3(PO4)2) = 310.18 gmol-1
m(CaCl2) = ? M(CaCl2) = 110.99 gmol-1
m(K3PO4) = ? M(K3PO4) = 212.27 gmol-1

n(Ca3(PO4)2) = 100g / 310.18 gmol-1 = 0.322 mola

n(CaCl2) : n(K3PO4) : n(Ca3(PO4)2) = 3 : 2 : 1
m(CaCl2) = 3 * 0.322 * 110.99 gmol-1 = 107.22 g
n(K3PO4) = 2 * 0.322 * 212.27 gmol-1 = 136.70 g

Potrebno je uzeti 107.22 g kalcij-klorida

Stoichiometry i 136.7 g kalij-fosfata.
87
 ZADACI ZA VJEŽBU
2. Kolika je masa kalcij-klorida potrebnog da u reakciji s AgNO3 nastane
12.4 g srebro-klorida?

m
CaCl2 + AgNO3  Ca(NO3)2 + 2 AgCl n
M
m(AgCl) = 12.4 g M(AgCl) = 143.3 gmol-1
m(CaCl2) = ? M(CaCl2) = 110.98 gmol-1

n(AgCl) = 12.4 g / 143.3 gmol-1 = 0.087 mola

n(CaCl2) : n(AgCl) = 1 : 2
m(CaCl2) = 1/2 * 0.087 * 110.98 gmol-1 = 4.83 g

Potrebno je uzeti 4.83 g kalcij-klorida.

Stoichiometry 88
 ZADACI ZA VJEŽBU
3. Produkti izgaranja saharoze su CO2 i H2O. Koja je masa
saharoze koja može sagorjeti 5 mola čistog kisika?
m
C12H22O11 + 12O2  12 CO2 + 11H2O n
M
n(O2) = 5 mola M(O2) = 32 gmol-1
m(C12H22O11) = ? M(C12H22O11) = 342 gmol-1

n(C12H22O11) : n(O2) = 1 : 12
n(C12H22O11) = 1/12 * 5 mola * 342 gmol-1 = 142.5 g

Uz 5 mola čistog kisika može sagorjeti 142.5 g saharoze.

Stoichiometry 89
 ZADACI ZA VJEŽBU
4. Koliko grama fosfatne kiseline i kalcij-hidroksida treba
uzeti za pripravu 100 g kalcij-fosfata?
m
2 H3PO4 + 3 Ca(OH)2  Ca3(PO4)2 + 6 H2O n
M
m(Ca3(PO4)2) = 100g M(Ca3(PO4)2) = 310.18 gmol-1
m(Ca(OH)2) = ? M(Ca(OH)2) = 74.09 gmol-1
m(H3PO4) = ? M(H3PO4) = 98.00 gmol-1

n(Ca3(PO4)2) = 100g / 310.18 gmol-1 = 0.322 mola

n(Ca(OH)2) : n(H3PO4) : n(Ca3(PO4)2) = 3 : 2 : 1
m(Ca(OH)2) = 3 * 0.322 * 74.09 gmol-1 = 71.57 g
n(H3PO4) = 2 * 0.322 * 98.00 gmol-1 = 63.11 g
Potrebno je uzeti 71.57 g kalcij-hidroksida i 63.11 g
Stoichiometry 90
fosfatne kiseline.
 ZADACI ZA VJEŽBU
5. Koliko grama natrij-sulfata je potrebno da se iz otopine
koja sadrži 100 g olovo(II)-nitrata istaloži sve olovo u
obliku PbSO4?
m
Pb(NO3)2 + Na2SO4  PbSO4 + 2 NaNO3 n
M
m(Pb(NO3)2) = 100g M(Pb(NO3)2) = 331.21 gmol-1
m(Na2SO4) = ? M(Na2SO4) = 142.04 gmol-1

n(Pb(NO3)2) = 100g / 331.21 gmol-1 = 0.302 mola

n(Na2SO4) : n(Pb(NO3)2) = 1 : 1
m(Na2SO4) = 1 * 0.302 * 142.04 gmol-1 = 42.88 g

Potrebno je uzeti 42.88 g natrij-sulfata za taloženje olova.

Stoichiometry 91
 ZADACI ZA VJEŽBU
6. Koliko kristalnog Na2S treba uzeti da se iz otopine koja sadrži 100 g
bizmut(III)-nitrat pentahidrata istaloži sav bizmut u obliku bizmut(III)-
sulfida?

2Bi(NO3)3*5H2O + 3Na2S*9H2O  Bi2S3 + 6NaNO3 + 14H2O

m(Bi(NO3)3*5H2O) = 100g
m
M(Na2S*9H2O) = 240.18 gmol-1
(Bi(NO3)3*5H2O) = 485.07 gmol-1
n
m(Na2S*9H2O) = ?
M
n(Bi(NO3)3*5H2O) = 100g / 485.07 gmol-1 = 0.206 mola
n(Na2S*9H2O) : n(Bi(NO3)3*5H2O) = 3 : 2
m(Na2S*9H2O) = 3/2 * 0.206 * 240.18 gmol-1 = 74.25 g

Potrebno je uzeti 74.25Stoichiometry

g kristalnog natrij-sulfida.92
 ZADACI ZA VJEŽBU
7. Kolika je masa živog vapna (CaO) koje se može proizvesti
termičkom razgradnjom 1 tone vapnenca u kojem je maseni udio
čistog CaCO3 90 %?
m m(CACO3)
m(vapnenca) = 1 t = 1000 kg n  .....w(CaCO3) 
w(CaCO /vapnenac) = 90 % M m(vapnenac)
3
M(CaO) = 56 gmol-1

M(CaCO3) = 100 gmol-1 CaCO3 
 CaO  CO2
m(CaCO3) = ?
m(CaCO3) = 0.90 * m(vapnenac) = 0.90*1000 kg = 900 kg = 9*105 g
n(CaCO3) = 9*105 g / 100 gmol-1 = 9*103 mola
n(CaO) : n(CaCO3) = 1 : 1
m(CaO) = 9*103 mola * 56 gmol-1 = 504*103 g = 504 kg

Može se dobiti 504 kg živog vapna.

Stoichiometry 93
 ZADACI ZA VJEŽBU
8. Reakcijom otopine željezo(III)-sulfata i barij-klorida nastaje željezo(III)-
klorid i bijelo talog barij-sulfata. Izračunaj:
a) broj Ba2+ iona u nastalom talogu mase 2.5 g;
b) masu barij-klorida i željezo(III)-sulfata potrebnih da bi nastao talog te
mase!

Fe2(SO4)3 + 3 BaCl2 → 2 FeCl3 + 3 BaSO4

m(BaSO4) = 2.5g m
M(BaSO4) = 233.3 gmol-1 N  n * N .........n 
A
M(BaCl2) = 485.07 gmol -1
M
M(Fe2(SO4)3) = 399.7 gmol-1
N(Ba2+) = ?
n(BaSO4) = 2.5g / 233.3 gmol-1 = 0.011 mol
n(Ba2+) : n(BaSO4) = 1:1
N(Ba2+) = 1 * 0.011 mol * 6.022*1023 mol-1 = 6.45*1021

U talogu barij-sulfata mase 2.5 g nalazi se 6.45*1021 Ba2+.

Stoichiometry 94
 ZADACI ZA VJEŽBU
8. Reakcijom otopine željezo(III)-sulfata i barij-klorida nastaje željezo(III)-
klorid i bijelo talog barij-sulfata. Izračunaj:
a) broj Ba2+ iona u nastalom talogu mase 2.5 g;
b) masu barij-klorida i željezo(III)-sulfata potrebnih da bi nastao talog te
mase!

Fe2(SO4)3 + 3 BaCl2 → 2 FeCl3 + 3 BaSO4

m(BaSO4) = 2.5g m
M(BaSO4) = 233.3 gmol-1 N  n * N .........n 
A
M(BaCl2) = 485.07 gmol -1
M
M(Fe2(SO4)3) = 399.7 gmol-1
m(BaCl2) =? m(Fe2(SO4)3) = ?
n(BaSO4) = 2.5g / 233.3 gmol-1 = 0.011 mol
n(BaCl2) : n(Fe2(SO4)3) :n(BaSO4) = 3 : 1 : 3
m(BaCl2) = 3/3 * 0.011 mola * 485.07 gmol-1 = 2.23 g
m(Fe2(SO4)3) = 1/3 * 0.011 mola * 399.7 gmol-1 = 1.44 g
Talog barij-sulfata mase 2.5 g nastajeStoichiometry 95
iz 1.44 g željezo(III)-sulfata i 2.23 g barij-klorida.
 ZADACI ZA VJEŽBU
9. Zagrijavanjem nepoznate količine kalij-klorata (KClO3)
oslobodi se 0.96 g O2. Koja je masa KClO3?
m
2KClO3 → 2KCl + 3 O2 n
m(O2) = 0.96 g
M
M(O2) = 32 gmol-1
M(KClO3) = 122.55 gmol-1
m(KClO3) = ?

n(O2) = 0.96 g / 32 gmol-1 = 0.03 mola

n(KClO3) : n(O2) = 2 : 3
m(KClO3) = 2/3 * 0.03 mola * 122.55 gmol-1 = 2.451 g

122.55 g kalij-klorata zagrijavanjem

Stoichiometry
je dalo 0.96 g kisika.
96
 ZADACI ZA VJEŽBU
10. Oktan (C8H18) je tipična molekula koju sadrži benzin. Izračunaj:
a) masu jedne molekule oktana;
b) Broj molekula oktana u 1 ml tog spoja ako mu je gustoća 820 kgm-3!

a) M(C8H18) = 114.23 gmol-1 N m

N(C8H18) = 1 n .........n 
m(C8H18) =? NA M

m(C8H18) = n * M = N * NA-1 * M
m(C8H18) = 1 * 114.23 gmol-1 / 6.022*1023 mol-1 =
= 1.89*10-22 g

Masa jedne molekule oktana jest 1.89*10 -22.

Stoichiometry 97
 ZADACI ZA VJEŽBU
10. Oktan (C8H18) je tipična molekula koju sadrži benzin. Izračunaj:
a) masu jedne molekule oktana;
b) broj molekula oktana u 1 ml tog spoja ako mu je gustoća 820 kgm-3!

b) r(C8H18) = 820 kgm-3 = 820 gdm-3 = 820*10-3 gcm-3 = 0.82*10-3 gcm-3

M(C8H18) = 114.23 gmol-1
V(C8H18) = 1 ml = 1 cm3
N(C8H18) =?
m m * NA
r  .........N 
V M

m(C8H18) = 1 cm3 * 0.82 gcm-3 = 0.82 g

N(C8H18) = 0.82 g * 6.022*1023 mol-1 / 114.23 gmol-1 =
= 0.043*1023 =
= 4.3*1021

U 1 ml oktana ima 4.3*1021 molekula.

Stoichiometry 98
 Zadaci za vježbu
1. Koliko se ml 1.25 M otopine LiOH mora dodati za
neutralizaciju 34.7 mL 0.389 M otopine HNO3?
10.8 mL
2. Koja je masa Sr(OH)2 potrebna za neutralizaciju 19.54
mL 0.00850 M otopine HBr?
0.0101 g
3. Koliko se mL 0.998 M H2SO4 mora utrošiti za
neutralizaciju 47.9 mL 1.233 M KOH?
29.6 mL
4. Koja je molarna koncentracija hidronijevih iona u
otopini čiji je pH 8.25?
5.623 x 10-9 M
5. Koliko iznosi pH otopina koja ima molarnu
koncentraciju hidronijevih iona od 9.15 x 10-5?
pH = 4.0
6. Koliko iznosi pOH otopine čija je molarna
koncentracija hidronijevih iona 8.55 x 10-10?
pOH = 4.9
Stoichiometry 99