III - Opservacijske

(neintervencijske)
studije
 Opservacijske studije
Studije u kojima istraživač ne interveniše
(otud i naziv neintervencijske studije), tj.
ne utiče na učesnike u studiji (“study
subjects”), nego posmatra prirodni tok
odnosa između raznih faktora i ishoda.
Koriste se u epidemiologiji.
Dijagnostičke studije su njihova posebna
podvrsta
 Studije prema vremenu
sakupljanja podataka
Retrospektivne – podaci se prikupljaju iz
prošlosti
Pregledanjem tada zabeleženih podataka
Upitom ispitanicima da se sete eskpozicije i
ishoda (recall bias!).
Prospektivne – prate ispitanike kroz vreme i pri
tom prikupljaju podatke.
Manje su sklone pristrasnostima (bias)
Lakše dokazuju kauzalnost odnosa između
ekspozicije i ishoda.
Podela studija prema vremenskoj
odrednici

Trenutak formiranja grupa

Studija preseka
Trenutak prikupljanja podataka

Istraživanje parova Eksperiment

Istorijsko kohortno istraživanje Kohortno istraživanje

prošlost sadašnjost budućnost

 Opservacijske studije – mere bolesti,
rizika i vremenska zavisnost

Dizajn studije Mera bolesti Mera rizika Vremenska

zavisnost
Ekološka Prevalencija (est.) Količnik Retrospektivna
prevalencije
Proporcijski Proporcijski mort. Količ. prop. mortal. Retrospektivna
mortalitet Standardizov. mort. Količ. stand. mort.
Case-crossover - Odds ratio Retrospektivna
Studije preseka Prevalencija (u Odds ratio Retrospektivna
tački vremena i u Prevalentni odds
periodu) ratio
Case control - Odds ratio Retrospektivna
Kohorta, Prevalencija (u Odds ratio Samo
retrospektivna i tački vremna i u Relativni rizik retrospektivne
prospektivna periodu) Hazard ratio I retrosp. i prosp.
Incidencija Samo prospektivne
 Ekološke studije
Osnovni oblik opservacijskih studija
Retrospektivne
Porede klastere individua grupisanih po
lokaciji ili po nekom vremenskom
kriterijumu
Npr. poređenje prevalencije gojaznosti
(ishod) u SAD i Francuskoj (geografska
lokacija = nivo ekspozicije)
I pored slabosti, veoma su jeftine i dobre
su za početno formulisanja hipoteze
 Studije količnika
proporcijskog mortaliteta
 Registruju smrt individue i analiziraju podatke koji se
odnose na preminulog

 Retrospektivne

 Mogu da detektuju vezu između ekspozicije (geografska

lokacija, zanimanje, starost) i uzroka smrti

 Epidemiološki ishodi su količnik proporcijskog mortaliteta

i količnik standardizovanog mortaliteta

 Ispituju udeo smrti od specifičnog uzroka u ukupnoj

smrtnosti populaciji (npr. kardiovaskularna smrtnost u
raznim etničkim grupama ili geografskim lokacijama)

 Slabost: ne može da proceni udeo ostalih faktora

(“confounding factors”) – npr. kafa, ali i nikotin utiču na KV
mortalitet
 Studije preseka (studije
prevalencije)
Osnovni parametar koji se meri je prevalencija –
učestalost nekog ishoda u jednoj populaciji u nekom
trenutku (point prevalence) ili periodu (period prevalence)
Retrospektivne su
Primer: konstatovanje respiratornih oboljenja u
populacijama a) nepušača i b) pušača
Važno je da se određivanje uzoraka izvrši nasumično, da
bi se isključio selection bias
Mere rizika: odds ratio, prevalence odds ratio, prevalence
ratio i razlika u prevalenci
 Studije parova (Case-
control), anamnestičke
 Identifikuju klaster ispitanika sa nekim ishodom i
njihovih nasumično izabranih kontrola i zatim
upoređuje učestalost postojanja ekspozicije u oba
klastera
 Npr. za populaciju pacijenata sa endoprotezom
kolena (cases) nađu se odgovarajuće osobe koje
nisu imale tu operaciju (controls), pa se u obe
grupe utvrđuje učestalost gojaznosti
 Veoma jeftine i brze, pogodne za retke bolesti

 Odds ratio – verovatnoća postojanja ekspozicije

 Studije parova (2)
Povećava li određeni štetni faktor rizik za razvoj bolesti?
Bolesne ispitanike (cases) uspoređuje sa zdravim
ispitanicima koji su im po svemu slični (controls)
Retrospektivno istražuje izloženost faktoru rizika i
opisuje povezanost faktora rizika i bolesti/simptoma
Količnik izgleda (engl. odds ratio): količnik izgleda
(odds) da je slučaj bio izložen i verojatnoće da je
kontrola bila izložena ispitivanom faktoru (odds ratio=1;
izgledi su jednaki u obe grupe)
Ako je učestalost izloženosti nekom faktoru veća kod
bolesnika nego u zdravih ispitanika, izloženost je
mogući faktor rizika za razvoj bolesti
 Studije parova (3)
PREDNOSTI:
Brzo provođenje i niska cena

Pogodne za retke bolesti

Može da istražuje učinak više rizičnih faktora

OGRANIČENJA:
Može da istražuje samo jedan ishod

Nije čvrst dokaz uzročnosti

Poteškoće u oblikovanju valjane kontrolne grupe

Case-crossover studije
 Svaki ispitanik je sam sebi kontrola, čime se
otklanjaju remetilački činioci (confounding factors)
 Retrospektivne su

 Poredi se stanje kada je ispitanik postao case sa

njegovim stanjem pre toga, tokom ekspozicije
 Npr. vozači koji su imali udes dok su telefonirali
porede se sa samima sobom pre udesa
 Recall bias
KOHORTA - poreklo termina
 Kohorta
Kohorta je u vreme Antičkog Rima bila vojna jedinica koja je
funkcionisala kao deo legije.

Jedna legija je brojala oko 6000 vojnika

U jednoj legiji bilo je deset kohorti, a prva je bila dvostruko

veća od ostalih devet, odnosno, broj legionara u prvoj kohorti
iznosio je oko 900.

U sastavu jedne kohorte obično je bilo oko 480 legionara.

Kohorta se sastojala od šest centurija, a svaka centurija je

brojala 80 vojnika. (6 x 80 = 480)
 Kohorta

Sama reč potiče od latinske riječi cohors

(dvorište) koja je prvobitno označavala
zatvoren prostor, zabran (za životinje) a
kasnije poprimila i druga značenja:
”telohranitelj", "gospodstvo" itd.
 Kohorta

U Rimskoj Pretorijanskoj gardi postojale su

pojedinačne kohorte snage:

• 500 ljudi (cohors quingenaria) ili

• 1000 ljudi (cohors milliaria),
• miješane pješadijsko i konjičke jedinice
(cohors equitata).
 Kohorta

• Cohors alaria, pomoćna jedinica.

• Cohors classica, prvobitno popunjavana
moreplovcima i mornarima.
• Cohors equitata, jedinica pomoćne pešadije sa
priduženim konjičkim eskadronom.
• Cohors peditata, jedinica pešadije.
• Cohors speculatorum, jedinica sačinjena od
izviđača koji su čuvali Marka Antonija.
• Cohors torquata, pomoćna jedinica koja je
primila vojno odlikovanje
 Retrospektivne i
prospektivne kohorte
Retrospektivne – otkrije se ishod, pa se
unazad nalaze podaci o ekspoziciji
Prospektivne – identifikuje se ekspozicija, pa
se ispitanici prate do nastanka ishoda
Prospektivne kohortne studije su zlatni
standard opservacijskih studija
Započinju studijom preseka
Jedine mogu da izračunaju incidenciju!
Relativni rizik i količnik relativnog rizika
 Kohortne studije
vreme

sadašnjost
(prošlost) IZLOŽENI NEIZLOŽENI

budućnost
(sadašnjost) zdravi bolesni zdravi bolesni

trenutak formiranja grupa

trenutak prikupljanja podataka

 Kohortne studije - prednosti

Omogućuje tačno merenje ispitivanog faktora

Procenjuje incidenciju (apsolutni rizik) i
relativni rizik (u odnosu na kontrolnu grupu)
Može da se meri više ishoda
Moguć je nadzor pojedinih ometajućih faktora
(“confounding factors”)
Utvrđuje vremenski redosled izloženosti
određenom faktoru i pojave bolesti (uzročna
povezanost)
Kohortne studije - ograničenja

Dugotrajnost i visoka cena

Nepogodno za proučavanje retkih bolesti
Bolest može da ima dugotrajnu
pretkliničku fazu (“lažno” zdravi)
Izloženost može da se menja s vremenom
Problemi vezani uz dugotrajno praćenje
ispitanika
Studije dijagnostičke tačnosti
Porede novi dijagnostički metod sa
“”zlatnim standardom”
Studija preseka na obolelim i zdravim
ispitanicima
Tačnost
Osetljivost
Specifičnost
Pozitivna i negativna prediktivna vrednost
 Zadatak
Osmisliti jednu od opservacijskih
(neintervencijskih) studija, i to:
Retrospektivna studija parova - grupe
1, 2, 3 i 4
Studija preseka – grupe 5, 6, 7 i 8
Prospektivna kohortna studija – grupe
9, 10, i 11
Rok: 15. novembar 2019.
 Uputstvo za rad (1)
Definisati populaciju – pol, uzrast,
lokacija, vreme
Na kome će se raditi studija (npr.
školska omladina Banja Luke, radnici
rafinerije u Modriči i sl.)
Identifikovati ekspoziciju štetnom
faktoru
Šta je potencijalna noksa (pušenje,
buka, određena dijeta)
 Uputstvo za rad (2)

Definisati ishode
Šta se meri/registruje (pojava
kariesa, infarkt miokarda, broj
amputacija i sl.)
Predvideti meru rizika
Šta ćemo izračunati iz prikupljenih
podataka (incidenciju, prevalenciju,
odds ratio i sl.)
 Uputstvo za rad (3)

Realistično definisati izvore podataka!!!

Gde tražiti retrospektivne (istorijske)
podatke (kartoteke, databaze, statistički
godišnjaci)
Kako pratiti odabrane članove kohorti
u prospektivnim studijama – predvideti
praktične probleme i razviti
mehanizme za njihovo premoštavanje