Prof. dr Miloš P.

Stojiljković

Opšta metodologija
biomedicinskih
istraživanja
 Sadržaj
I - Pojam i klasifikacija naučnih metoda
II - Tipovi biomedicinskih istraživanja
III - Opservacijske studije
IV - Intervencijske studije
V - Laboratorijske eksperimentalne studije
VI - Kontrolisane kliničke studije
VII - Međunarodni standardi biomedicinskih
studija
I - Pojam i klasifikacija naučnih
metoda
Definicija metoda naučnog saznanja
Metod naučnog saznanja je
smisleno i svrsishodno, racionalno
konstituisan sistem ideja,
koncepcija, radnji (postupaka) i
sredstava odabran po naučnim
kriterijumima i naučno proveren u
cilju sticanja naučnog saznanja
odnosno naučnog istraživanja o
predmetu ili metodu nauke.
4
 Obeležja metoda naučnog
saznanja
Naučnost
Racionalnost
Ciljnost
Sistematičnost
Kontrolisanost i
Kritičko vrednovanje namerno odabranih
koncepcija, postupaka i sredstava u
okvirima određene nauke
5
Klasifikacija naučnih metoda

U literaturi se najčešće susreću

sledeća klasifikacija metoda:

1. Osnovne metode naučnog mišljenja i

istraživanja
2. Opštenaučne metode
3. Metode prikupljanja podataka
6
Osnovne metode naučnog
istraživanja i mišljenja
Osnovne metode naučnog
istraživanja i mišljenja

A)Analitičke

B) Sintetičke
8
 Zajedničke karatkeristike analitičkih i
sintetičkih metoda (1)
1. Predmet koji se ovim metodama istražuje je
složena celina, odnosno odnosi između delova i
celina, opšteg i posebnog
2. Ove metode su u osnovi svih metoda naučnog
saznanja i po tome su osnovne i najopštije
3. Sve ove metode nalaze se u odnosu međuzavisnosti
i povezanosti
4. Upotrebom ovih metoda stiče se naučno saznanje o
činjenicama stvarnosti, njihovim odlikama, kao i o
pojmovima, stavovima, sudovima i zaključcima

9
 Zajedničke karatkeristike analitičkih
i sintetičkih metoda (2)

5. Svaka od ovih metoda ima svoje norme, regulisane

procedure, koje omogućavaju njihovu primenu
6. Priroda i svojstva predmeta istraživanja zahtevaju
specifičnu primenu ovih metoda, a one pokazuju visok
stepen adaptibilnosti, odnosno upotrebljivosti;
7. Sve ove metode nemaju isti status u procesu istraživanja i
sve se ne upotrebljavaju u jednom istraživanju
8. One imaju veliki gnoseološki značaj, ali sve one ne
omogućavaju isti stepen istinitosti saznanja. Neke od njih
(indukcija) pretežno omogućavaju sticanje verovatnog
saznanja, a neke (dedukcija) sticanje pretežno izvesnog ili
nužnog saznanja.
10
 Gnoseologija
 Gnoseologija (grč. gnosis – saznanje, logos – smisao, nauka) je
filozofska disciplina koja proučava suštinska pitanja ljudskog
saznanja (izvore, poreklo, prirodu, oblike, sadržaje, objektivne
vrednosti, valjanost, puteve, , vrste, sredstva, mogućnosti,
kriterijume istinitosti, metode, domete i granice) pri čemu polazi
od predmetno-čulne i pojavne ljudske prakse
 Gnoseologija predstavlja polaznu osnovu svakog naučnog
istraživanja, a njen rezultat je znanje
 U gnoseologiji su se razvili različiti gnoseološki pravci i saznajne
teorije, kao što su: racionalizam, empirizam, pragmatizam,
pozitivizam, neopozitivizam, institucionalizam, dijalektički
materijalizam, razne vrste iracionalizma (voluntarizam,
skepticizam, kriticizam, realizam)
 Na osnovu navedenih saznajnih teorija razvijale su se određene
metodološke postavke.
11
 Epistemologija
 Episteme (grčki) – znanje.
 Filozofska disciplina koja istražuje karakteristike
naučnog saznanja, poreklo, razvoj, prirodu, uslove,
procese, oblike, metode i granice, naučnu
zasnovanost i istinitost ljudskog saznanja do kojeg
dođe gnoseologija
 Epistemiologija se rukovodi opštim principima
Gnoseologije
 Epistemiologija je teorija nauke, njenih metoda i
postupaka
12
Analitički metodi mišljenja i
istraživanja

1. metod analize

2. metod apstrakcije

3. metod specijalizacije – klasifikacija i

dihotomija

4. metod dedukcije

13
 1. Metod analize
 Metodom analize vrši se rastavljanje predmeta
istraživanja na njegove sastavne delove, odnosno
činioce strukture, funkcija, veza i odnosa na
određenom prostoru i vremenu;
 Opšti predmet analize je uvek složena celina, koja ne
može imati manje od dva međusobno povezana dela;
 Celina i delovi imaju svoju prostornu i vremensku
odredbu, svoje kvalitativne i kvantitativne odredbe i
svojstva, sastav, spoljašnje i unutrašnje odnose i veze,
kretanja, promene, razvoj itd.

14
Prema obuhvatu predmeta
istraživanja postoji:

1. Potpuna analiza i

2. Parcijalna (sekvencijalna)
analiza
15
 Potpuna ili totalna
analiza
1. Potpuna ili totalna analiza
podrazumeva svestranu analizu svih
činilaca predmeta istraživanja, njegovih
svojstava, internih i eksternih odnosa i
funkcija u ukupnom vremenu trajanja i
rasprostranjenosti predmeta
istraživanja;
 Takvi predmeti istraživanja su veoma
retki i teško ih je odrediti.
16
Parcijalna ili
sekvencijalna analiza
Parcijalna ili sekvencijalna
analiza obuhvata samo deo,
aspekt, svojstvo, odredbu,
vremensku ili prostornu jedinicu
neke celine koja se sama može
posmatrati kao uža i
nesamostalna celina

17
 Parcijalne analize prema
kriterijumu predmeta istraživanja
1. Analiza sadržaja, kojom se saznaje
naučna sadržina jedne pojave;
2. Strukturalna analiza, kojom se
naučno saznaju činioci strukture
jedne pojave ili predmeta
istraživanja;
3. Funkcionalna struktura, kojom se
saznaje aktivnost, odnosi (veze i
međuzavisnost) unutar predmeta
istraživanja;
18
Parcijalne analize prema kriterijumu
predmeta istraživanja (2)

4. Komparativna analiza, kojom se saznaju

određene sličnosti i razlike činilaca predmeta
istraživanja (ili između dva i više predmeta),
sličnost i razlike aktivnosti, funkcija, veza i
odnosa, kretanja, promena i razvoja
5. Genetička analiza, kojom se saznaje nastanak
i razvoj predmeta istraživanja u prostoru i
vremenu
6. Kauzalna analiza, kojom se saznaju određene
pravilnosti i zakonitosti, odnosno zakoni
postojanja određenog predmeta istraživanja;
19
Parcijalne analize prema kriterijumu
predmeta istraživanja (3)
7. Strukturalno-funkcionalna analiza,
kojom se saznaju struktura i funkcije
predmeta istraživanja i odnosi između
njih
8. Faktorska analiza, koja za predmet
saznanja ima bitne delujuće i
determinirajuće, latentne činioce pojave
koja se istražuje. Ona se može smatrati
specijalnim slučajem kauzalne analize.
20
Po svojim bitnim svojstvima
analiza može biti:
Deskriptivna analiza, opisuje predmet
istraživanja time što nabraja činioce i
svojstva pojave o kojima je stečeno
saznanje. Međutim njena saznanja nisu
dovoljna da se predmet istraživanja
objasni, jer se ovom analizom ne spoznaju
unutrašnje međuzavisnosti i uslovljenosti
predmeta istraživanja;
Eksplikativna analiza doprinosi boljem
shvatanju predmeta istraživanja, njegovom
objašnjenju i saznanju pravilnosti i
zakonitosti 21
 2. Metod apstrakcije
Apstrakcija je jedan od osnovnih metoda
naučnog saznanja u sistemu metoda
Njen opšti predmet je saznavanje opšteg u
posebnom dovoljne određenosti da se
može izdvojiti i istražiti kao izdvojena
celina i saznavanje posebnog u opštem, kao
moguća izdvojena celina;
Predmet apstrakcije su pojmovi, stavovi,
sudovi, zaključci i drugi celovitiji i širi
sistemi iskaza mišljenja i shvatanja kao što
su razne pisane i druge tvorevine i
društvene realnosti;
22
3. Metod specijalizacije
Metodom specijalizacije stiču se saznanja
posebnog i pojedinačnog u opštem, pri čemu je
opšte shvaćeno kao celina sastavljena od
članova koji su svi međusobno povezani
izvesnim zajedničkim svojstvima, ali su među
njima zadržane evidentne razlike na osnovu
kojih se može identifikovati njihova posebnost
u određenom poretku
U osnovi metode specijalizacije nalazi se
metoda apstrakcije
23
 Specijalizacija podrazumeva:

a) konkretizaciju opšteg u posebnom,

b) apstrakciju posebnog iz opšteg,
c) analizu stvarno opšteg

Specijalizacija je shvatanje posebnog

u opštem preko posebnog
24
 Predmet specijalizacije
1. pojmovi,
2. sudovi,
3. zaključci i
4. druge misaone tvorevine
Specijalizacija je veoma često primenjivana
metoda u naučnim istraživanjima u svim
njegovim fazama
Oblici specijalizacije su klasifikacija i
dihotomija
25
 Klasifikacija
Klasifikacija je specijalizacija predmeta
pojma ili suda tako što se klasa ili jedan opšti
pojam ili stav, sud i zaključak ili neki
društveni realitet rasčlanjava i razvrstava po
određenom kriterijumu;

Saglasno tome klasifikacija je sistematska,

dosledna i potpuna podela po opštosti i
složenosti predmeta klasifikacije.
26
Kriterijumi klasifikacije
1. Svaka klasifikacija je predmetna
2. Svaka klasifikacija je sistematska,
izvršena po valjano utvrđenom
kriterijumu koji omogućava da svi
članovi klasifikacije čine jedan
smisleni funkcionalni poredak
3. Svaka klasifikacija je višečlana
(ima više od dva člana)
27
 Kriterijumi klasifikacije
4. Svi članovi klasifikacije moraju imati jedno
zajedničko svojstvo po kojem ulaze u obim i
sadržaj pojma koji ima ulogu opšteg klasnog
pojma, stava itd. (npr. svi ljudi koji učestvuju u
izbornom procesu a obuhvaćeni su
klasifikacijom su birači i svi ispoljavaju
određenu aktivnost. Jedni glasaju a drugi
apstiniraju.
5. Klasifikacija mora da izrazi prelaze članova iz
jednih u druge i njihove međusobne udaljenosti
i udaljenosti od opšteg28 pojma
 Dihotomija
Dihotomija je poseban oblik specijalizacije i
istovremeno klasifikacije
To je veoma rašireni metodski oblik u
svakodnevnom govoru i predmet jeziku u
kome pozitivne odredbe u iskazima veoma
često budu suprotstavljene negativnim
odredbama
Dihotomija se sastoji iz jednog pozitivno
određenog člana koji sadrži negativnu
odredbu (iskaz da nešto nije ne govori o tome
što jeste)
29
 4. Metod dedukcije
Dedukcija je analitički i
specijalizatorski metodski postupak,
kojim se iz i na osnovu opšteg
zakonskog saznanja stiču posebna
saznanja i to sa neuporedivo većim
stepenom izvesnosti i pouzdanosti
Dedukcija je analiza i specijalizacija
već shvaćenog opšteg u shvatanje
posebnog i pojedinačnog, ili, pak,
izvođenje posebnih i pojedinačnih
istina na osnovu znanja o opštim
istinama –zakonima.
30
 Indukcija je po pravilu početni, a dedukcija
završni proces u saznanju određenog predmeta:

 Saznanje započinje opažanjem, sagledavanjem i

konstatovanjem pojedinačnog i posebnog a
završava se deduktivnim saznanjem
(objašnjenjem, dokazivanjem, prognoziranjem)
posebnog i pojedinačnog na osnovu saznanja
opšteg (principskog, zakonskog)
 Kretanje mišljenja kod indukcije i dedukcije je
na istom pravcu, ali u suprotnim smerovima:
 Misaoni proces kod indukcije kreće se u smeru
od pojedinačnog i posebnog ka opštem, dok se
proces saznanja kod dedukcije kreće smerom od
opšteg prema posebnom i pojedinačnom
31
 Indukcija i dedukcija su nemoguće jedna bez
druge jer njihov predmet čine različita jedinstva
pojedinačnih, posebnih i opštih svojstava
predmeta (stvari, pojava, procesa)

 Indukcija i dedukcija su međusobno povezane i

uslovljene i u toku naučno-saznajnog procesa
neprekidno prelaze jedna u drugu. U tom
dijalektičkom procesu induktivni zaključci služe
kao premise deduktivnog zaključivanja, a
deduktivno saznanje – kao premisa indukcije
 Induktivno-deduktivna metoda u sebi sadrži
dijalektički polarizovane metode – postupke
indukcije i dedukcije: indukcija je sinteza i
generalizacija pojedinačnog i posebnog, a
dedukcija je analiza i specijalizacija opšteg

32
B) Sintetičke osnovne metode
naučnog mišljenja i saznanja

1. Sinteza
2. Konkretizacija
3. Generalizacija i
4. Indukcija.

33
 1. Sinteza
Sinteza je spajanje više činilaca u jednu
celinu
Sinteza je shvatanje – saznanje složenih
celina preko njihovih pojedinačnih i
posebnih delova, njihovim spajanjem, tj.
njihovim stavljanjem u razne moguće
odnose i veze
Predmet sinteze mogu biti pojmovi,
stavovi, sudovi, zaključci, društveni i
prirodni realiteti, ali ne u istoj meri i na isti
način
34
Da bi se neki činioci mogli spojiti u određene
celine, neophodno je da imaju odgovarajuća
svojstva

Ne može svako pojedinačno da postane

neposredno deo bilo koje složene i opšte
celine, već samo određene i odgovarajuće
Sinteza može biti misaona i fizička
Između sinteze i analize postoje izrazite veze,
ali ih ne treba prenaglašavati
Sintezi i analizi zajednički je opšti predmet
Sinteza i analiza su suprotne po kretanju
mišljenja i postupcima kao i prema sadržaju
saznanja
35
 2. Konkretizacija
Predmet konkretizacije jeste odnos opšteg,
posebnog i pojedinačnog polazeći od opštijeg
Istovremeno metodom konkretizacije se
saznaju i odnosi apstraktnog i konkretnog
Naučni postupak se sastoji u konstatovanju
apstraktnog pojma, pa potom dodavanjem
jedne ili više oznaka, približavanje tog
apstraktnog pojma konkretnom koji je najbliži
pojmu koji najneposrednije označava
konkretni realitet.
36
Konkretizacija je postupak dodavanja,
menjanje obima i sadržaja datog
apstraktnog pojma i njegovo
približavanje konkretnom
Ona se time shvata i kao metoda koja
ima svojstva eksperimentalne metode

37
 3. Generalizacija
Generalizacijom se saznaje opšte na osnovu
pojedinačnog
Generalizacijom se formiraju opšti stavovi na
osnovu pojedinačnih
Postupak generalizacije je misaono uopštavanje,
a ne fizičko objedinjavanje
Generalizacija se ne može smatrati
eksperimentalnom metodom. Ona je teorijska
metoda jer se nome saznaju opšti pojmovi,
naučni zakoni, teorije, pa i čitave nauke
38
 4.Indukcija
Indukcija je osnovna naučna metoda koja
omogućava neposredno saznanje o
empirijskom, realno-konkretnom i
raznovrsnom, konstituisanom u pojedinačne
celine
Uvidom u odredbe pojedinačnih celina
indukcija omogućava obrazovanje pojmova,
stavova i sudova o njima
Izvorni stavovi indukcije u okvirima datih
pordaka, osnov su za izvođenje
generalizacije tj. opštih stavova, uključujući i
aksiome, zakonske stavove,
39 premise itd.
 Indukcija
Najjednostavnije rečeno, indukcija je
saznavanje opšteg posredstvom niza
posebnih i pojedinačnih činilaca,delova,
aspekata i odredbi toga opšteg
Indukcija je sinteza posebnih i (ili)
pojedinačnih stavova u jedan opšti stav
Induktivni se nalazi u osnovi svakog
ljudskog saznanja iz razloga što je
predmet saznanja praksa, a i samo
značenje je svojevrsna praksa.
40