Phylum Chordata - Superclassis Gnathostomata

Onderverdeling
Subphylum Vertebrata
• Superclassis Agnatha
• Superclassis Gnathostomata
- Pisces
- classis Chondrichtyes (kraakbeenvissen)
- classis Osteichtyes (beenvissen)
- Tetrapoda
- classis Amphibia (amfibieën)
- classis Reptilia (reptielen)
- classis Aves (vogels)
- classis Mammalia (zoogdieren)
Phylum Chordata - Classis Mammalia
Diagnose
• homoioterm, endoterm
• lichaam bedekt met haren, huid met talrijke klieren
• 2 achterhoofdsknobbels, 7 halswervels, tanden op boven- en onderkaak
• onderkaak scharniert direct met schedel, 3 gehoorbeentjes
• beweegbare oogleden en vlezige oorschelpen
• 2 paar poten
• 4-kamerig hart
• ademhaling door longen, luchtpijp met stemorgaan (larynx)
• gespierd middenrif
• nieren, ureters en urineblaas
• zeer goed ontwikkelde hersenen, 12 paar hersenzenuwen
• gescheiden geslachten, inwendige bevruchting met penis
• amnioot ei, meestal embryonale ontwikkeling in uterus met placenta
• jong gevoed met melk

• ongeveer 5400 soorten

Verwantschap met Reptilia

• ontstaan uit reptielen (Therapsida)

• toch een aantal kenmerkende verschillen:
REPTILIA MAMMALIA
Huid schubben, geen klieren haren, klieren
Schedel 1 condylus 2 condyli
Gebit unicuspied, polyfyodont multicuspied, difyodont
Kaakgewricht quadratum-articulare squamosum-dentale
Onderkaak meerdere dekbeenderen 1 dekbeen
Gehoorbeentjes 1 3
Hart 3 kamers 4 kamers
Aortaboog rechter en linker linker
Middenrif afwezig aanwezig,gespierd
Stem rudimentair goed ontwikkeld
Melkklieren afwezig aanwezig
Haar

• haarschacht
• merg (keratine)
• cortex (hard keratine)
• geschubde cuticula
• haarwortel
• kleur bepaald door spier
hoeveelheid en soort
haar
melanine
• eumelanine
• phaeomelanine
• vorm bepaald door
hoeveelheid keratine
• haren kunnen rechtgezet
haarwortel
worden door kleine spiertjes
Huidklieren

• Talgklieren
• monden uit in haarfollikel
• waterafstotende talg
• ook op onbehaarde lichaamsdelen

• Zweetklieren
• plaats en aantal sterk variabel ngl.
de soort
• thermoregulatie
• vooral water en NaCl

• Apocriene klieren
• tubulaire instulpingen
• specifieke plaatsen op het lichaam, vaak bij
haarfollikels
• bevatten feromonen
• soms stinkklieren
• Melkklieren
• ontstaan op melklijst
• omgeven door vet en bindweefsel
• afvoergangen verwijd tot sinussen
• uitmondend in papilla

• hormonale sturing
- oestrogenen, progesteron: ontwikkeling klieren
- prolactine: melkproductie
- oxytocine: melkafgifte
Primates Artiodactyla
Tanden

• kroon-hals-wortel(s)
• in alveole
• opgebouwd uit
• dentine: hard beenweefsel email
• email: zeer hard, acellulair dentine
• pulpa
- bindweefsel
- bloedvaten
- zenuwen pulpa

been
alveole

cement
• homodont: alle tanden gelijk
• heterodont:
• incisivi
• canini
• premolares
• molares

• molares slechts 1 keer aangelegd: monofyodont

• andere tanden 2 keer aangelegd: difyodont
• vorm en oppervlakte van tanden (en kaakscharnier)
aangepast aan dieet:
• bunodont (knobbels): omnivoren
• lofodont (dwarse richels): planteneters
• selenodont (halvemaanvormige richels): planteneters
• scherpe cuspieden (knipkiezen): carnivoren

kat koe
Ledematen

• basisvorm tetrapodenextremiteit meestal goed te herkennen

• soms belangrijke omvormingen:
• vlieghanden
• zwemmen: vinnen, flippers
• lopende zoogdieren:
- plantigraad: zoolgangers
- digitigraad: teengangers
- unguligraad: teentopgangers
plantigraad

digitigraad

unguligraad
Voortplanting

Monotremata

• eileggend
• grote telolecitale eieren, reptielachtig (15 x 17 mm)
• eicel met veel dooier
• omgeven door albumine en keratineuze schaal
• uitgebroed in nest of incubatorium
Marsupialia

• kleine telolecitale eieren (0.2 mm)

• dunne albuminelaag
• slechts korte ontwikkeling in uterus
• jong in onvoldragen toestand geboren
Placentalia
embryo
• oligolecitale eicel navelstreng
• geen omhulsels rond ei chorion
placenta
• lange ontwikkeling in uterus
• embryonale eivliezen:
• amnion
• chorion
• allantois
• allantois
• voedingsorgaan
• ademhalingsorgaan
• urinereservoir
• placenta
• pars foetalis uterus
• pars maternalis
navelblaasje
amnion
 Insectivora,
Lemuridae
andere Artiodactyla Carnivora Chiroptera Lagomorpha
Suidae, Equidae
Primates Rodentia
Cetacea
Rodentia
zwangerschapsduur soortafhankelijk

huismuis 21 dagen
hond 60 dagen
varken 114 dagen
rund 280 dagen
olifant 600 dagen

worpgrootte soortafhankelijk

olifant-rund-paard 1 jong
schaap-hert 1 tot 2 jongen
hond-kat 3 tot 5 jongen
knaagdieren 2 tot 9 jongen
laboratoriumrat tot 15 jongen
Phylum Chordata - Classis Mammalia
Systematiek
Subclassis Prototheria
- eileggend, telolecitale eieren
- snavel zonder gebit
- rectum, urinaire en genitale kanalen monden uit in 1 cloaca

Subclassis Theria
- vivipaar, lecitale of isolecitale eicellen
- geen snavel, wel gebit
- rectum en sinus urogenitalis door septum gescheiden

• Infraclassis Metatheria
- jongen slechts kort in uterus
- buidelbeenderen, meestal marsupium
- 2 vaginae monden naast elkaar uit
• Infraclassis Eutheria
- lange prenatale groeiperiode
- placenta
- onpare vagina
Phylum Chordata - Classis Mammalia
Systematiek

Subclassis Prototheria Subclassis Theria

Infraclassis Metatheria Infraclassis Eutheria
Ordo Monotremata Ordo Didelphimorphia Ordo Xenarthra
Ordo Paucituberculata Ordo Insectivora
Ordo Microbiotheria Ordo Scandentia
Ordo Dasyuromorphia Ordo Dermoptera
Ordo Peramelemophia Ordo Chiroptera
Ordo Notoryctemorphia Ordo Primates
Ordo Diprotodontia Ordo Carnivora
Ordo Cetacea
Ordo Sirenia
Ordo Proboscidea
Ordo Perissodactyla
Ordo Hyracoidea
Ordo Tubulidentata
Ordo Artiodactyla
Ordo Pholidota
Ordo Rodentia
Ordo Lagomorpha
Ordo Macroscelidea
Phylum Chordata - Classis Mammalia
Ordo Monotremata

Mierenegels, vogelbekdier

• ovipaar, telolecitale eieren

• buidelbeenderen
• hoornige snavel, geen gebit
• cloaca met sphincter
• oviducten monden gescheiden
uit in cloaca
• melkkliervelden, geen tepels
Phylum Chordata - Classis Mammalia
”Marsupialia” of Metatheria

Buideldieren

• buidelbeenderen
• marsupium
• cloaca met septum
• testes abdominaal,
rostraal van penis
• 7 ordines, ong. 220 spp.
Phylum Chordata - Classis Mammalia
Marsupialia: ordo Didelphidae

Amerikaanse buideldieren
(Opossums)
Phylum Chordata - Classis Mammalia
Marsupialia: ordo Diprotodontia
Phylum Chordata - Classis Mammalia
Marsupialia: ordo Dasyuromorpha
Phylum Chordata - Classis Mammalia
Marsupialia: ordo Peramelomorpha
Phylum Chordata - Classis Mammalia
Ordo Tubulidentata

Aardvarken

• buisvormige tanden
• slechts 1 soort
Phylum Chordata - Classis Mammalia
Ordo Hyracoidea

Klipdassen
Phylum Chordata - Classis Mammalia
Ordo Proboscidea

Olifanten
Phylum Chordata - Classis Mammalia
Ordo Sirenia

Zeekoeien

• marien of brak water

• herbivoor
• achterpoten verdwenen
Phylum Chordata - Classis Mammalia
Xenarthra: Ordo Cingulata, Pilosa

Luiaards, gordeldieren, miereneters

Phylum Chordata - Classis Mammalia
Ordo Pholidota

Schubdieren
Phylum Chordata - Classis Mammalia
Ordo Soricomorpha, Eulipotyphla

Spitsmuizen, egels, mollen

Phylum Chordata - Classis Mammalia
Ordo Chiroptera

Vleermuizen

• vliegen (hand!)
• sommige soorten gebruiken
echolocatie
Phylum Chordata - Classis Mammalia
Ordo Carnivora

Roofdieren

• vormenrijk
• meestal carnivoor (omnivoor)
• terminale falangen met hoornige
klauwen
• grote canini
• twee grote groepen:
• Canoidea: hondachtigen
• Feloidea: katachtigen
Bij zeeroofdieren

• voor- en achterpoten omgevormd tot vinnen

• leven gedeeltelijk aan land
Phylum Chordata - Classis Mammalia
Ordo Perissodactyla

Onevenhoevigen

• herbivoor
• mesaxone ledematen (steunas
door digitus III)
• kleine canini, andere tanden
onbeperkte groei
• enkelvoudige maag
Phylum Chordata - Classis Mammalia
Ordo Artiodactyla

Evenhoevigen

• steunas ledematen tussen digiti III-IV of

door digitus IV
• meestal herbivoor
• volimineuze maag
Phylum Chordata - Classis Mammalia
Ordo Cetacea

Walvissen, dolfijnen

• strikt aquatisch
• homodont
• tanden
• baleinen
Phylum Chordata - Classis Mammalia
Ordo Rodentia

Knaagdieren

• diastema tussen incisivi

en molares
• 1 paar doorgroeiende
incisivi
Phylum Chordata - Classis Mammalia
Ordo Lagomorpha

Hazen
Phylum Chordata - Classis Mammalia
Ordo Primates
Primaten

• plantigraad, pentadactiel
• meestal opponeerbare duim
• radius en ulna niet vergroeid
• reductie aangezichtsschedel
• reductie rhinencephalon, vergroting
hersenhemisferen
http://humanorigins.si.edu/evidence/human-family-tree