ŽIVOTNA SREDINE

Mr sci. Ljiljana Stojanović,dipl.ing.tehn

 UZORKOVANJE POVRSINSKE VODE

 Cilj uzorkovanja je sakupljanje porcija uzoraka koje reprezentuju

aktuelni sastav vode.
Da bismo bili sigurni u kvalitet i pouzdanost rezultata, potrebno je:
 formulisati značajne ciljeve za program uzorkovanja,
 pristupiti sakupljanju reprezentativnih uzoraka,
 pravilno uzimati i konzervisati uzorke,
 Pridržavati se adekvatnog redoslijeda u čuvanju i identifikaciji
uzoraka,
 osigurati kvalitet rada i njegovu kontrolu na terenu,
 pravilno analizirati uzorak
Svaki program uzorkovanja, bez obzira na zadate ciljeve obuhvata:
 identifikaciju mjesta uzorkovanja uključujuci i mapu za identiftkaciju
lokacije; lokacija mjesta uzorkovanja je presudna za dobijanje
reprezentativnih uzoraka
 izvor uzoraka (podzemna voda, voda za pice, povrsinska voda,
otpadna voda, sediment...);
 broj i matriks uzorka;
 vremensko trajanje ispitivanja;
 frekvenciju uzorkovanja (mesecno, kvartalno..);
 vrste uzoraka (trenutni ili kompozitni uzorci);
 metod sakupljanja uzoraka (rucno, automatski);
 potrebne analitičke parametre sa brojevima i referencama metod
podrucje merenja:
 podrucje potrebne kontrole kvaliteta (QC); H podatke o lieu koje
vrsi uzorkovanje.
Uzorci se prema vrsti djele na:

1. Trenutne (uzete u određeno vrieme, na određenom

mjestu i obično ne predstavljaju osnovu za zaključke o
stanju sistema osim kada je sistem stabilnog sastava).
2. Kompozitne (smjesa trenutnih uzoraka sakupljanih u
istoj tacki ali u razlicito vrijeme).
3. Duplikati - uzorci za poređenje (za provjeru preciznosti
uzorkovanja).
4. Pojedinačne (za provjeru izvođenja analize).
 Osnovna pravila uzorkovanja
Prilikom uzorkovanja potrebno je pridrižavati se slijedećih
pravila:
 Uzorci moraju biti na prvom mjestu uzeti sa
najkontaminiranijih lokacija.
 Za svaku tačku uzorkovanja ponaosob koriste se nove
lateks rukavice koje se posle upotrebe bacaju.
 Za uzorkovanje opasnih materija koriste se gumene
rukavice.
 Za kompozitne uzorke koriste se spatula i određena posuda
kako bi se omogucilo potpuno mješanje uzorka.
 Za određivanje tragova organskih komponenti koriste se
posude od nerđajuceg celika, stakla, teflona.
Preporučen je sledeći redoslijed pri sakupljanju uzoraka:

 volatilne organske komponente,

 organske materije (ukljucujuci ulja i masti kao i ukupne ugljovodonike
nafte),
 ukupni metali,
 rastvoreni metali,
 mikrobiološki uzorci,
 neorganski nemetalni uzorci.
 Kao što je ustanovljeno da se za analizu volatilnih organskih
supstanci, ulja i masti, ukupnih ugljovodonika nafte, mikrobiološke
testove uzimaju trenutni uzorci,
 za iste analize uzorci se sakupljaju u sterilisane sudove bez
prethodnog ispiranja, sto je inače uobičajeno prilikom uzorkovanja
vodenih rastvora.
 Priprema opreme za uzorkovanje
 Oprema se čisti na terenu kao i u laboratoriji pre i nakon
završenog uzorkovanja.
 Priprema opreme u laboratoriji pre njenog transporta na teren vrši
se sledećim redoslijedom:
1. ispiranje toplom sapunicom pa potom toplom česmenskom
vodom, ispiranje 10-15% HN03 s tim sto se ako nas inleresuju
nutrijenti posle ovakvog ispiranja pristupi ispiranju sa 10-15%
HCL ili se ispiranje sa HNO3 zamjeni sa HCI. Ispiranje kiselinama
se ne preporučuje ako je oprema od nerđajućeg čelika ili metala,
ispiranje dejonizovanom vodom,
2. ispiranje izopropanolom koji je stepena čistoće za određivanje
pesticida, ispiranje destilovanom vodom, kompletno sušenje
vazduhom,
3. skladištenje i transport opreme koja je umotana nakon ovakve
pripreme u aluminijumsku foliju.
1. Materijal od kojeg je napravljen sud za uzorkovanje
ne smije da reaguje sa uzorkom, mora biti izdrzljiv,
nepropustljiv, nelomljiv i potrebne zapremine.
2. Kao i oprema za uzorkovanje, tako i sudovi u kojima se
sakupljaju uzorci moraju biti podvrgnuti proceduri
čišćenja.
3. Potrebno je strogo pridržavanje propisane procedure
kako bi se eliminisala kontaminacija uzorka preko
suda.
 Terenska priprema opreme podrazumjeva istu proceduru s tim što
se ne vrši ispiranje toplom vodom i što se kod jako kontaminirane
opreme koristi aceton ili aceton-heksan-aceton smjesa za ispiranje
prije regularnog čišćenja.
 U slučaju da je potrebna analiza samo neorganskih parametara,
oprema se ispere destilovanom vodom pa potom određenom
zapreminom uzorka.
 Procedura ciscenja sudova na osnovu parametara koji se
odreduju

 Za odredivanje fizickih osobina - Koriste se staklene ili plasticne boce koje

se zajedno sa cepom ispiraju toplom sapunicom pa potom česmenskom
vodom nakon čega se osuse, zatvore i skladiste.
 Za odredivanje nutrijenata, radiološke analize - Koriste se takođe staklene
ili plastične boce s tim sto se one nakon ispiranja sapunicom i česmenskom
vodom isperu 1 + 1 HCL a potom 3-5 puta sa čistom vodom.
 Odredivanje metala - Za ovu vrstu analiza koriste se plasticne boce koje se
ispiraju toplom sapunicom, česmenskom vodom, 1 + 1 HCI, 1 + 1 HN03 i
na kraju ispiranje cistom vodom.
 Određivanje organskih materija koje se ekstrahuju - Preporu čuje se
primjena litarskih staklenih boca sa uskim grlom i teflonskim čepom.
Nikada se ne koriste plasticne boce kao i tecni ili deterdzent u prahu jer
postoji mogucnost da se zadrzi na zidovima boce. Nakon ispiranja toplom
sapunicom, cesmenskom vodom svaka boca se ispere sa 10 ml rastvora
acetona koji se koristi za odredivanje pesticida.
 Odredivanje volatilnih organskih komponenti - Za uzorkovanje volatilnih
organskih komponenti koriste se 40 mililitarski stakleni viali sa teflonskom
septom.Viali, cepovi i septe se isperu toplom sapunicom, cistom vodom, pa
potom metanolom stepena cistoce za odredivanje pesticida.Viali, cepovi i
septe se suse na 105° C sezdeset minuta.
 Konzervisanje uzoraka
 Ukoliko je neophodno, sterilizacija sudova se vr ši u laboratoriji dok se
uzorci konzervišu na terenu nakon uzorkovanja.
 Pri konzervisanju uzoraka mora se ispostovati protokol prema kome
konzervans mora biti svježe pripremljen i odgovarajuceg stepena čistoće.
Sve hemikalije koje se koriste kao konzervansi transportuju se na teren
spakovane u plastične ili teflonske sudove odvojene od uzorka da bi se
spriječila moguća kontaminacija. Tabela br.1 sadrži vrste sudova za
uzorke, način konzervisanja, maksimalno vrijeme čuvanja i količinu uzorka
za svaki parametar.
 Konzervisanje uzoraka na terenu zahtjeva pridržavanje odgovarajućeg
protokola:
 konzervansi se dodaju u tačno određenoj zapremini i moraju biti visokog
stepena čistoce,
 svježi konzervansi se pripremaju pre svakog uzorkovanja,
 nakon što se izvrši konzervisanje, podesi se pH. Dodata količina
konzervansa i izmjerena pH vrijednost se dokumentuju,
 vodi se računa o tome da se ista količina konzervansa doda u sve slijepe
probe.
Posebne tehnike uzorkovanja
 Ukupni metali - Nakon uzimanja uzoraka vrsi se konzervisanje 1 +
1 HNO3 ili manjom zapreminom koncentrovane HN03.
 Uzorci sa velikim puferskim kapacitetom kao i veoma alkalni uzorci
zahtjevaju više kiseline.
 Podrazumeva se da se kiselina dodaje i u slijepu probu.
 Vrijeme čuvanja uzoraka je šest mjeseci.

 Rastvoreni metali - Uzorci se filtriraju kroz membranski filter pre

konzervisanja.
 Filtrat se zakiseli kao za određivanje ukupnih metala.
 Filtriranje se vrši na terenu ili nakon transporta u laboratoriju s tim
što se tada transport vrši što je prije moguće.
 Organohlorni pesticidi i polihlorovani bifenili (EPA Metod-608) - Pri
uzimanju uzoraka za anaiizu ovih parametara napominje se da ako uzorak
nije ekstrahovan 72 casa od uzorkovanja, pH mora biti podesen na 5,0-9,0
sa NaOH ili H2S04. Ako se odreduje aldrin i ako je prisutan rezidualni hlor,
u 11 uzorka se doda 80 mg Na2S203.
 Policiklicni aromaticni ugljovodonici (EPA Metod-610) - Obzirom da su
policiklicni aromaticni ugljovodonici osetljivi na svetlost, uzorci, ekstrakti i
standardi se cuvaju u tamnim bocama da bi se izbegla fotoliza.
 Isparljive komponente (GC/MS EPA Metod-624) - Uzorci se uzimaju u viale
koji se koriste prilikom uzorkovanja volatilnih organskih komponenti. Neke
aromaticne komponente (benzen, toluen, etilbenzen) su sklone brzoj
bioloskoj degradaciji u uslovima zagadenosti. Iz tog razloga se prilikom
uzorkovanja otpadne vode pored hladenja uzorka dodajei 1 + 1 HC1 do pH
2.
 Ulja i masti, ukupni naftni ugljovodonici - Treba napomenuti da se za ovu
vrstu analiza nikada ne uzimaju kompozitni uzorci, da se sud nikada ne
ispira pre uzorkovanja kao i to da se ne uzimaju uzorci sa povrsine. Nakon
uzorkovanja u stakleni sud od 1 1 zakiseli se sa H2S04 do pH<2.
 Mikrobiološka ispitivanja
 Sakupljaju se uzorci u sterilne sudove pri čemu se ostavi
odgovarajući prostor u boci (2,5 cm) da bi se moglo izvršiti
eventualno mješanje prije odredivanja.
 Boce se drže zatvorene do momenta kada se napune. Skine se
čep, izbegavajuci mogućnost kontaminacije. Napuni se boca bez
prethodnog ispiranja uzorkom i odmah namjesti čep. Ako se
uzorci uzimaju iz slavine, pusti se da voda otiče 2-3 minuta.
 Ukoliko se uzorkuju hlorisani izvori, doda se potrebna kolidina
Na2S203 u boce pre sterilizacije (sud od 120 ml zahtjeva 0,1 ml
10% Na2S203 rastvora, što ce neutralisaati 15 mg/l rezidualnog
hlora). Komercijalno su dostupne i Na2S203 tablete. Uzorci
površinske vode ili uzorci iz rezervoara uzimaju se tako što se
boca drži blizu izvora zaronjena ispod površine. Uzorci za
mikrobiološke testove nikada nisu kompozitni.
 Uzorci moraju stići u laboratoriju u roku od 6 casova od momenta
uzorkovanja i za isto to vrijeme analiza mora biti uradena.
 Zapisnik na terenu
 Svako uzorkovanje mora biti dokumentovano u zatvorenoj
formi koja sadrži podatke o načinu uzorkovanja, transferu,
čuvanju i analizi uzoraka sa potvrdom odgovornog lica. Na
svaki uzorak se stavlja odgovarajuća naljepnica na kojoj se
nalaze osnovni podaci o uzorku, lokaciji uzorkovanja, licu
koje vrši uzorkovanje.
 Zapisnik na terenu mora da sadrzi najvažnije podatke
vezane za samo uzorkovanje: zapis sa terena treba da
bude dokumentovan u zatvorenoj formi (Obrazac 1),
naljepnicu uzorka (Obrazac 2), terensku svesku (Obrazac
3), dnevnik uzoraka (Obrazac 4), dnevnik konzervisanja
uzoraka (Obrazac 5), dnevnik kontrole kvaliteta (QC) i
dnevnik pripreme rastvora za obogacivanje uzorka
odnosno, za dodavanje supstance u uzorak
 (Obrazac 6).
 Zapisnik na terenu treba da sadrzi:

 podatke o licu koje vrsi uzorkovanje,

 datum i vrijeme uzorkovanja,
 uslove na terenu (vremenske uslove i detaljan opis mesta uzorkovanja),
 specifican opis lokacije uzorkovanja (adresa, mesto, tacke uzorkovanja),
 podatke o vrsti uzorka (trenutni ili kompozitni),
 prijavu analitickih parametara (vrstu i broj sudova, tehniku konzervisanja),
 primenjenu metodu za proveru pH vrednosti i izmerenu vrednost,
 redosled uzimanja uzoraka, pri cemu svaki uzorak poseduje svoj broj po
redosledu uzorkovanja,
 identifikacioni broj uzorka sa analitickom prijavom,
 adekvatna obelezja ukoliko se uzimaju kontrolni uzorci tzv. duplikati,
 adekvatna obelezja ukoliko se uzimaju podeljeni uzorci, informacije o
pripremi i proved tafinosti testova, zapis o pripremi obogacenih uzoraka,
 podatke o izmerenoj temperaturi, pH, provodljivosti, rastvorenom
kiseoniku,
 listu opreme za uzorkovanje,
 dokumentaciju monitoringa izvora (veličina otvora izvora, dubinu
vode i dubinu izvora, procjenu zapremine potrebne za ispiranje,
datum i vrijeme ispiranja izvora, mjerenja koja dokazuju
stabilnost izvora),
 dopunsku dokumentaciju za površinske vode (dubina sa koje je
uzet uzorak), otpadne vode (vrijeme početka i kraja uzimanja
uzoraka), sediment i zemljiste (dubina sa koje je uzet uzorak),
 način na koji su uzorci transportovani do laboratorije (pakovanje,
hladenje, separacija....)
 zatvorena forma dokumentacije mora da sadrži: mjesto i adresu
lokacije, vrijeme i datum uzorkovanja, podatke o licu koje vrši
uzorkovanje, identifikaciju uzorka sa brojem uzorka, datumom i
vremenom uzorkovanja, konzervisanje uzoraka.
 Rukovanje uzorcima posle uzorkovanja i pre analize u
laboratoriji

 Odgovorno lice koje vrši uzorkovanje obavezno je

da proslijedi izvještaj koji treba da sadrži vrijeme
i datum transporta uzorka sa terena do
laboratorije. Obavezno je da izvrši pravilno
pakovanje kao i da obezbjedi odgovarajući
transport. Uzorci moraju biti odvojeni po lokaciji
uzorkovanja i po vrsti analiza.
 Uzorci za volatilne organske komponente pakuju
se u posebne sudove, smjeste u posebne frizidere
na 4°C u kojima se nalazi suvi led.
 Uzorak treba da dođe do laboratorije u što
kraćem mogucem roku.
 UZORKOVANJE VODE ZA PICE

Uzorkovanje vode za piće iz bunara

 Kada se uzorkuje voda za pice iz stambenih, privatnih bunara,
voda se mora ispumpati kako je opisano kod uzorkovanja
podzemne vode. Ukoliko je kapacitet bunara nepoznat, voda se
ispumpava oko 15 do 20 minuta.
 Nakon toga, protok se smanji na 500 ml/min. Boce za uzorke se
isperu uzorkom vode, osim ako prethodno nisu konzervisane (za
odredivanje ulja i masti, ukupnih ugljovodonika iz nafte, VOCs i
TOXs).
 Boce se napune skoro do vrha, izuzev za VOCs i TOXs. Pravilno
sakupljanje i konzervisanje uzoraka opisano je za uzorke podzemne
vode.
 Nakon toga uzorci se označe i podaci unesu u svesku za teren.
 Boce sa uzorcima se stavljaju u plasticne kutije, u led ili se
transportuju bez hladenja i skladiSte.
 Uzorkovanje vode za pice iz distribucionog sistema

 Procedura je ista kao kod uzorkovanja vode iz bunara, izuzev ukoliko je

prisutan rezidualni hlor.
 Njegovo prisustvo u uzorcima može da izazove smetnje prilikom
odredivanja bitnih komponenti. Dodatkom natrijum tiosulfata (Na 2S203)
sprečava se dejstvo hlora.
 Uzorku se mora dodati 0,008% ili 100 mg/l Na2S203) odmah nakon
uzorkovanja. Boce se zatvore, označe i transportuju kako je opisano gore.
 Ako se uzorci uzimaju iz slavine, ona mora biti čista i ne sme sadržavati
moguce kontaminante.
 Uzorci se moraju uzimati u sredini u kojoj nema pra šine, kiše, snijega ili
drugih izvora kontaminacije.
 Kada se uzorci uzimaju iz slavine, ona mora biti potpuno otvorena i voda
treba da ističe 2-3 minuta, a nekada i duže, ukoliko je distribuciona cijev
od olova.
 Nakon toga se podesi protok tako da voda ne prska i uzmu se uzorci.
 Za vecinu uzoraka, boce se napune do 1-2 cm od vrha, konzervi šu se i
transportuju.
 Uzimanje uzoraka za radiolosku analizu

 Uzorkuje se najmanje 3 litra vode u cistu staklenu ili plasticnu

posudu i u roku od pet dana doprema u laboratoriju.
 Obilježavanje uzoraka

 Na bocu za uzimanje uzoraka stavlja se

naljepnica sa sledećim podacima: naziv objekta iz
kojeg je uzet uzorak, mjesto i datum.
 Na uzorcima vode za bakteriološku i virusološku
analizu obavezno se stavlja i vrijeme uzimanja
uzoraka i provjerava rezidualni hlor.
 Kad posebne okolnosti zahtjevaju, uzorak vode se
može dostaviti i pod šifrom, ali se mora naznaciti
koja se vrsta analize traži, u skladu sa propisima
o higijenskoj ispravnosti vode za pice.
 Ako se u nalogu ne naznači koja se analiza traži,
izvršiće se samo osnovna analiza vode.
 UZORKOVANJE POVRŠINSKE VODE

 Tipovi površinskih voda su: jezera, bazeni, potoci, rijeke,

morski rukavci (usca).
 Površinske vode su pod uticajem padavina, sedimenta,
opterećenja nutrijentima, otpadnih voda i drugih.
Osnovni razlozi za provjeru kvaliteta površinskih voda su:
 Određivanje mogućnosti primjene pojedinačnih
površinskih voda koje zadovoljavaju granice kvaliteta za
vodu, procjena pogoršanja kvaliteta vode i smanjenja
raznovrsnosti vodenog zivotinjskog svijeta, uzrokovanih
prisustvom padavina, nutrijenata, opterecenja polutantima
i talozenjem,
 odredivanje efekata specificnih ispuštanja u određenom
djelu vodotoka.
Izbor mjesta uzorkovanja zavisi od prirode projekta, parametara, tipa
uzoraka
Program za izbor mjesta za monitoring:
 Kljucne lokacije, kada se voda koristi za snabdjevanje
domacinstava, rekreaciju, razmnozavanje i ishranu riba i drugih
zivotinja;
 Glavni tok, uzvodno i nizvodno od ulivanja glavnih pritoka;
 Pored usća glavnih rijeka tj. gdje se ulivaju u morski rukavac;
 Lokacije glavnih vodenih tokova u koje su dospjeli kontaminanti iz
razlicitih izvora, iz urbane, industrijske ili poljoprivredne sredine;
 Kljucne lokacije vodenih tokova većinom nedirnute od strane ljudske
aktivnosti.
 UZORKOVANJE OTPADNE VODE

 Polutanti koji se ispuštaju iz industrija u vodene tokove ili kanalizacione

sisteme moraju proci prethodni tretman da bi se sistemi zastitili od
prisustva toksicnih supstanci
 Veoma je vazno, prilikom uzorkovanja otpadne vode za anaiizu, obezbediti
odgovarajuci kvalitet efluenta u saglasnosti sa dozvoljenim kvalitetom,
tako da ne ugrozava podzemne ili povrsinske vode.
 Analiticki rezultati dobijeni analiziranjem efluenata su od znacaja za
uspesan tretman otpadnih voda.
 Uzorkovanje otpadnih voda se radi u cilju njihove karaklerizacije, kao i za
pracenje rada postrojenja za preciscavanje otpadnih voda.
 Sastav otpadnih voda bi trebalo da se ispituje se za svaki izliv otpadne
vode i prijemnik, i to pre messnja otpadnih voda sa vodama prijemnika.
 Uzorkovanje treba planirati na osnovu pregleda lokacije.
 Posto se sastav otpadnih voda menja u vremenu i prostoru, lokacija
uzorkovanja, vreme i vremenski period se moraju pazljivo odabrati.
Potrebno je znati kakve se otpadne vode ocekuju (odreduje se na osnovu
utvrdenih podataka o zagadivacu).
Pri uzorkovanju mora se voditi racuna o sledecem:
 da se pri uzorkovanju uzmu u obzir svi faktori koji na to
uticu,
 da količina uzorka bude dovoljna za analizu, i
 da se uzorkovanje, konzervisanje, transport i analiza
rade tako da ne dođe do promjene komponenata koje se
analiziraju.
 Otpadne vode se mogu uzorkovati na nekoliko nacina u zavisnosti od trazene tacnosti

 Proporcionalno vremenu. Uzimaju se jednake kolicine uzorka

(Aq=konstanta) u istim intervalima vremena (At=konstanta) i obrazuje se
zbirni uzorak u određenom intervalu vremena.
 Proporcionalan protoku.
Postoje dva nacina:
 uzimaju se razlicite količine uzorka proporcionalne kolicini protekle otpadne
vode (Aq=k-Q) u određenim intervalima vremena (At=konstanta), i
 uzimaju se iste količine uzorka (Aq=konstanta) u razli čitim intervalima
vremena u zavisnosti od količine protekle otpadne vode (At-k-Q).
 Preporucuje se da je kod otpadnih voda neophodno uzimati uzorak
proporcionalan protoku, a zbirni uzorci se obrazuju ako je to potrebno
automatskim uzorkivacem.
 Kompozitni (zbirni) uzorci se uzimaju sa ili bez materija koje
sedimentiraju.
 Ako voda sadrži dosta tih materija, preporucljivo je pre spravljanja zbirnog
uzorka, ukloniti ih i posebno ispitati u laboratoriji.
 Posle uklanjanja sedimentnih materija voda se iz zbirnog uzorka koristi za
laboratorijska ispitivanja.
 UZORKOVANJE POLJOPRIVREDNOG OTPADA

Poljoprivredni otpad se deli na tri tipa:

 vode iz poljoprivrednih slivova i
 otpadne vode sa farmi,
 voda koristena za irigaciju.
 Frekvencija uzimanja uzoraka i lokacije, broj uzoraka i parametri koji se odre đuju
moraju biti u saglasnosti sa propisima.
 Ako nema posebnih zahtjeva za određivanje parametara, uzorci se uzimaju za
određivanje sledećih parametara:
 Fizički parametri: temperatura, provodljivost, pH, ukupne rastvorene čvrste
supstance, suspendovane materije, ukupne čvrste supstance.
 Ukupne organske materije: hemijska potrosnja kiseonika (COD, HPK),
biohemijska potrosnja kiseonika (BOD5, BPK5), ukupni organski ugljenik (TOC).
 Minerali: hloridi (CI"), sulfati (S042"), kalcijum (Ca), magnezijum (Mg), karbonati
(C032"), bikarbonati (HCO3"), natrijum (Na), kalijum (K).
 Nutrijenti: amonijacni-azot (NH3-N), nitritni-azot (N02-N), nitratni-azot (N03-N),
ukupni azot po Kjeldalu, organski azot, ukupni azot, ortofosfati (P04-P), ukupni
fosfati (P04-P).
 Organske supstance: pesticidi i herbicidi.
 Mikrobioloski parametri: ukupne koliformne bakterije, fekalne koliformne
bakterije, fekalne streptokoke.
 Metali: u zavisnosti od zahtjeva.
 UZORKOVANJE KOMUNALNOG MULJA

 Mjesta uzorkovanja, minimalan broj uzoraka i intervali uzimanja

uzoraka određeni su propisima. Svi uzorci moraju biti
reprezentativni i uzeti poslije finalne obrade mulja ali neposredno
pre upotrebe otpada.
 Uzorci se sakupljaju u tri različita suda.
 Jedan se ne konzerviše, jedan se konzerviše sumpornom kiselinom
a jedan azotnom kiselinom.
 Ukoliko se ne određuju organske supstance mogu se koristiti
plastični sudovi, međutim ukoliko se određuju, uzorci se uzimaju u
staklene sudove sa teflonskim čepom.