2.

3 Proses Hidup
Organisma Multisel
Struktur & Fungsi Sel dalam
Organisma Multisel
Organisma multisel mempunyai pelbagai jenis sel
dalam badan yang berbeza dari segi SAIZ, BENTUK dan
SUSUSAN

Struktur sel berhubung rapat dengan fungsinya

Setiap jenis sel mengalami pengkhususan untuk

menjalankan fungsi tertentu sahaja
 Sel Khusus Haiwan

Sel darah Sel darah Sel

Sel Saraf Sel otot Sel sperma
merah putih epitelium
Sel saraf
• Mempunyai unjuran
halus dan panjang
• Fungsi :
• menghantar impuls saraf
ke seluruh badan
Sel darah merah
• Berbentuk cakera
dwicekung & tiada
nucleus supaya lebih
banyak haemoglobin
terkandung didalamnya
• Fungsi :
• Mengangkut oksigen
keseluruh badan
Sel darah putih

• Berubah bentuk dengan mudah

untuk bergerak melalui kapilari
darah ke kawasan jangkitan
• Fungsi :
• Membunuh patogen
• Menghasilkan antibodi
Sel otot
• Fungsi :
• mengecut dan
mengendur untuk
menghasilkan
pergerakan

Otot rangka otot kardium otot licin

Sel epitelium

• Fungsi :
• Melapisi permukaan
organ dan salur
dalam badan
Sel sperma
• Mempunyai ekor yang
Panjang untuk
membantunya
berenang dengan
pantas ke arah ovum di
tiub Falopio
 Sel Khusus Tumbuhan

Sel mesofil Sel mesofil Sel akar Sel

Salur xilem Tiub tapis
palisad berspan rambut pengawal
Sel mesofil palisad
• Terdiri daripada sel
berbentuk silinder yang
Panjang, disusun secara
tegak dan rapat antara
satu sama lain
• Fungsi:
• Mempunyai kepadatan
kloroplas yang tinggi
untuk penyerapan
cahaya maksimum
semasa fotosintesis
 Sel mesofil
berspan
• Tersusun secara longgar
dengan ruang udara di
antaranya untuk
resapan wap air dan
karbon dioksida
Sel akar rambut
• Mempunyai unjuran
yang panjang dan halus
untuk menambahkan
luas permukaan
• Fungsi:
• Menyerap air dan
garam mineral
Salur xilem
• Merupakan salur
berongga yang
panjang dan
berterusan
• Fungsi:
• Mengangkut air
dan garam
mineral dari akar
ke seluruh
bahagian pokok
Tiub tapis
• Merupakan turus
silinder panjang
yang tersusun dari
hujung ke hujung
• Fungsi:
• Mengangkut
bahan organik
yang disintesis di
daun ke bahagian
tumbuhan yang
memerlukannya
 Sel pengawal
• Merupakan sel
epidermis yang terubah
suai dengan dinding sel
yang lebih tebal di
sebelah dalam
• Fungsi:
• Berfungsi mengawal
pembukaan dan
penutupan stoma untuk
pertukaran gas
Organisasi Sel dalam
Organisma Multisel
Organisasi Sel dalam Organisma
Multisel

Sekumpulan sel yang sama jenis yang menjalankan

fungsi yang sama diorganisasikan menjadi TISU

TISU : sekumpulan sel yang mempunyai struktur dan

fungsi yang sama

Terdapat empat jenis tisu yang berlainan dalam badan

haiwan iaitu tisu epitelium, tisu otot, tisu
penghubung, dan tisu saraf
 Jenis tisu pada haiwan

Tisu Tisu
Tisu Otot Tisu saraf
epitelium penghubung
Tisu epitelium
• Terdiri daripada satu atau lebih lapisan sel
• Tersusun rapat & tiada ruang antara sel
• Melapisi permukaan luar (kulit, ruang hidung dan
mulut) & permukaan berongga dalam badan
(rongga salur pencernaan & peparu)
• Fungsi am:
• perlindungan, perembesan dan penyerapan
Tisu Epitelium pada dinding usus
• Diadaptasi untuk menyerap
nutrein selepas pencernaan
• Sesetengah sel epitelium
diubahsuai untuk:
• membentuk kelenjar gaster
yang menghasilkan jus
pencernaan yang
mengandungi enzim, dan
• sel goblet untuk
merembeskan mukus
Tisu Epitelium pada peparu,
rongga badan & salur darah
• Nipis dan disusun
dalam satu lapisan
Tisu Epitelium pada trakea dan
bronkus
• Mempunyai silium
untuk menyapu keluar
habuk dan bendasing
lain serta
menggerakkan mukus
Tisu Epitelium pada tubul,
kelenjar dan duktus
• Sesetengah tisu
epitelium diadaptasi
untuk membentuk
kelenjar dalam kulit,
misalnya kelenjar peluh
dan kelenjar minyak
sebum
 Jenis tisu pada haiwan

Tisu Tisu
Tisu Otot Tisu saraf
epitelium penghubung
 Tisu otot
• Terdiri daripada sel
yang disebut gentian
otot

Tisu otot

Otot Otot
Otot licin
rangka kardium
Otot rangka
• Berpaut pada tulang
rangka
• Terlibat dalam
pergerakan terkawal
• Pengecutan &
pengenduran otot
rangka menghasilkan
pergerakan pada tulang
dan anggota badan
Otot Licin
• Terdapat disepanjang
dinding salur
pencernaan, salur
darah, salur
pembiakan, dan salur
kencing
• Peristalsis –
• pengecutan &
pengenduran otot licin
di sepanjang salur
pencernaan
pengecutan otot licin membentuk satu
siri gelombang di sepanjang dinding
Esophagus dikenali sebagai peristalsis
menolak makanan ke bawah memasuki
perut
Otot Kardium
• Membina dinding
jantung yang mengecut
secara luar kawal untuk
mengepam darah ke
seluruh badan
 Smooth
muscle tissue
TISU : Sekumpulan sel yang
sama jenis yang menjalankan
fungsi yang sama
ORGAN : Sekumpulan tisu
yang berlainan bergabung
bersama membentuk organ
Latihan
Sel epitelium
- Merembeskan mucus ke dalam usus kecil
- Merembeskan jus pencernaan yang mengandungi enzim

- Organ R ialah perut

- Ia terbentuk apabila dua atau lebih tisu bergabung bersama
- Untuk menjalankan fungsi tertentu

Ribosom / Jalinan Endoplasma Kasar / Jasad Golgi

- Tiada / kurang sintesis protein berlaku
- Tiada / kurang protein dihantar ke Jasad Golgi

- Atau

- Protein tidak dapat diubahsuai

- Protein tidak dapat dibungkus
- Tiada / Kurang enzim ekstrasel dihasilkan
- Maltase / Sucrase / Erepsin / Peptidase / Lactase
P1: Y tisu otot licin
P2: pengecutan otot Y / otot licin / otot keliling //
pengenduran otot memanjang.
P3: membentuk satu siri gelombang ( sepanjang dinding
Esophagus)
P4: dikenali sebagai peristalsis.
P5: menolak bolus ke bawah memasuki perut.
 Jenis tisu pada haiwan

Tisu Tisu
Tisu Otot Tisu saraf
epitelium penghubung
Tisu penghubung
• Terdiri daripada pelbagai jenis tisu dan gentian
• Tersebar luas di seluruh badan & menjalankan
pelbagai fungsi termasuk memautkan anggota
badan
Tisu Penghubung Longgar
• Terdapat pada ruang
antara organ
• Fungsi :
• memaut tisu epitelium
pada tisu dibawahnya
serta menetapkan
kedudukan organ
Tisu Penghubung Bergentian
• Mengandungi banyak
gentian kolagen yang
dibungkus rapat untuk
membentuk tendon
dan ligamen
Tisu Tulang
• Terdiri daripada sel-sel
yang terbenam dalam
matriks kolagen yang
dikeraskan oleh
pengenapan mineral
seperti kalsium
• Tulang membentuk
rangka badan dan
melindungi organ
badan
Tisu darah
• Terbentuk dalam
sumsum tulang di
hujung tulang panjang
• Darah berfungsi dalam
pengawalturan,
pengangkutan &
perlindungan
Rawan
• Kuat dan fleksibel
• Fungsi:
• Memberi sokongan
kepada hidung & telinga
• menutupi hujung tulang
• Melindungi tulang
daripada menjadi haus
Tisu adipos
• Menyimpan lemak
dalam dermis kulit dan
pada permukaan organ
utama
Organisasi Tisu dalam
Tumbuhan
 Organisasi tisu dalam tumbuhan

Tisu meristem Tisu kekal

Tisu meristem Tisu

Tisu asas Tisu vaskular
apeks epidermis

Tisu meristem Tisu

Tisu Xilem
sisi parenkima

Tisu
Tisu Floem
kolenkima

Tisu
sklerenkima
Tisu meristem
• Terdiri daripada sel bersaiz kecil yang mempunyai
dinding nipis, nucleus bersaiz besar, sitoplasma padat &
tiada vakuol.
• Masih membahagi dengan aktif secara mitosis untuk
pertumbuhan tetapi belum membeza
• Mengandungi banyak mitokondria untuk menjana
tenaga bagi pembahagian sel
• 2 jenis:
a) Meristem apeks : terdapat dihujung akar & hujung pucuk
b) Meristem sisi (kambium): tisu meristem di kawasan pinggir
akar dan batang
Meristem apeks

Meristem sisi
(Kambium)

Meristem apeks
 Organisasi tisu dalam tumbuhan

Tisu meristem Tisu kekal

Tisu meristem Tisu

Tisu asas Tisu vaskular
apeks epidermis

Tisu meristem Tisu

Tisu Xilem
sisi parenkima

Tisu
Tisu Floem
kolenkima

Tisu
sklerenkima
Tisu kekal
• Tisu matang yang telah
mengalami
pembezaan / sedang
mengalami pembezaan
Tisu Kekal

Tisu Tisu
Tisu asas
epidermis vaskular
Tisu epidermis
• Lapisan paling luar
• Melapisi permukaan
luar batang, daun, dan
akar tumbuhan muda
Tisu asas
• Dibahagikan kepada:
• Tisu parenkima
• Tisu kolenkima
• Tisu sklerenkima
 CIRI : CIRI :
CIRI : Mempunyai penebalan Mempunyai dinding sel yang
Terdiri daripada sel selulosa dan pektin pada ditebalkan oleh lignin
berdinding nipis dengan dinding sel FUNGSI:
vakuol besar FUNGSI: Menyokong serta memberi
FUNGSI: Memberi sokongan kepada perlindungan kepada
menyimpan kanji, gula, air tumbuhan muda, tidak tumbuhan
berkayu dan tumbuhan
herba
Tisu xilem
• Terdiri daripada salur xilem
yang memanjang dan
bersambungan antara satu
dengan lain dari akar ke
daun
• FUNGSI :
• mengangkut air dan garam
mineral dari akar ke
bahagian lain tumbuhan
• Dinding tisu xylem berlignin
memberi sokongan &
kekuatan mekanikal kepada
tumbuhan
Tisu Floem
• Terdiri daripada sel tiub
tapis yang tersusun hujung
ke hujung untuk
membentuk struktur tiub
yang memanjang &
bersambungan
• Fungsi :
• mengangkut bahan organik
seperti sukrosa (hasil
fotosintesis) dari daun ke
semua bahagian tumbuhan
termasuk organ simpanan
 XILEM
dindingnya mengalami penebalan
lignin
terdiri dari salur xylem dan trakeid
mengandungi sel mati
FLOEM
Dindingnya TIDAK mengalami
penebalan lignin
terdiri dari sel rakan dan tiub tapis
mengandungi sel hidup
LATIHAN
Jasad Golgi
Mitokondria
1. Untuk memproses / mengubahsuai karbohidrat / protetin / phospholipid /
dan glikoprotein
2. Untuk membungkus karbohidrat / protein / phospholipid / glikoprotein
3. Untuk mengangkut karbohidrat / protein / phospholipid dan glikoprotein
4. Untuk mengangkut dan menyimpan lipid
5. Untuk membentuk lisosom
6. Untuk menghasilkan enzim pencernaan
7. Untuk merembeskan hasil perkumuhan dari sel
8. Untuk merembeskan karbohidrat untuk membentuk dinding tumbuhan
Tisu Organel Fungsi Organel
Tisu meristem Mitokondria Untuk menjana tenaga
bagi pembahagian sel
Tisu mesofil Kloroplas Untuk memerangkap
tenaga cahaya bagi
proses fotosintesis
• X ialah vakuol mengecut
• Membantu untuk menyingkirkan air yang berlebihan (yang memasuki ke
dalam organisma secara osmosis)

• Y ialah silia
• Ia Membantu (Paramecium sp) untuk bergerak ke hadapan // membantu
organisma bergerak
Xilem

Floem
• P (Xilem):dindingnya mengalami penebalan lignin manakala Q (Floem) tidak
mengalami penebalan lignin
• P terdiri dari salur xylem dan trakeid manakala Q terdiri dari sel rakan dan
tiub tapis
• P mengandungi sel mati manakala Q mengandungi sel hidup
• P (xylem) mengangkut air dan garam mineral
• Dari akar ke bahagian atas pokok
• Kerana (mempunyai) salur xylem / trakeid yang berterusan // mempunyai
penebalan lignin untuk meneguhkannya
Mitokondria
• Untuk menghasilkan lebih banyak tenaga
• Untuk pembahagian sel/ pertumbuhan
 Kepadatan Komponen Sel
Tertentu dan Fungsi Khusus
Kepadatan Komponen Sel
Tertentu dan Fungsi Khusus

Sesetengah sel mempunyai

kepadatan komponen sel tertentu
yang tinggi disebabkan oleh fungsi
yang dijalankan oleh sel-sel khusus
adalah berbeza
Kepadatan Komponen Sel
Tertentu dan Fungsi Khusus
Jenis sel Komponen sel yang banyak Fungsi
terdapat di dalam sel
Sel sperma Mitokondrion Memerlukan tenaga untuk
berenang melalui serviks ke arah
• Menjana tenaga dalam uterus dan tiub Falopio untuk
bentuk ATP melalui mesenyawakan oosit sekunder
Sel otot (e.g. proses respirasi sel Mengecut dan mengendur bagi
sel otot dalam mitokondrion. membolehkan pergerakan dan
penerbangan • Molekul ATP merupakan penerbangan
serangga dan sumber tenaga serta-
burung merta bagi sel
Sel meristem Memerlukan banyak tenaga bagi
tumbuhan menjalankan proses pembahagian
sel secara aktif untuk menghasilkan
sel baru
Kepadatan Komponen Sel
Tertentu dan Fungsi Khusus
Jenis sel Komponen sel yang banyak Fungsi
terdapat di dalam sel
Sel mesofil Kloroplas Menyerap cahaya matahari untuk
palisad menjalankan proses fotosintesis
Mengandungi pigmen
Sel mesofil klorofil untuk menyerap
berspan cahaya matahari
Sel pancreas, Jalinan endoplasma kasar Sintesis dan rembesan enzim
sel goblet dan Jasad Golgi pencernaan
pada Menghasilkan mucus
epitelium usus
dan salur
pernafasan
Sel hati Jalinan endoplasma licin Metabolisme karbohidrat,
dan Jasad Golgi detokfikasi dadah dan racun