ოპტიკურ-ბოჭკოვანი

სენსორები
ბოჭკოვანი
ბრეგის
მესერის
სტრუქტურა
გარდატეხის
მაჩვენებლის
პროფილით და
სპექტრული
რეაქციით.
შესავალი
სიგნალი იყოფა
გადაცემულ და
არეკლილ
მდგენელებად.
   ოპტიკური ბოჭკო - ოპტიკურ ბოჭკოვანი სენსორის ძირითადი ელემენტი
ბოჭკოს მასალა-ლეგირებული კვარცის მინა -ის მყარი სტრუქტურით
  ბოჭკოს დიამეტრი 7-10-ჯერ მეტია მასში გამავალი სხივის ტალღის სიგრძეზე

ესაა გარსაცმით დაფარული მინის ან სხვა მასალისაგან დამზადებული ცილინდრული ძაფი/გულარი Fiber core - ოპტიკური ბოჭკოს გულარი
Fiber cladding - ბოჭკოს გარეგანი ფენა
coating გამა
- ზედაპირი
ოპტიკური დიაპაზონი
გამოსხივება
საფეხურებრივი
მრავალმოდიანი ხილული
ულტრაიისფერი ინფრაწითელ

0,01 0,1 1 10 100

გრადიენტური
მრავალმოდიანი ჰც 16 15 14 13
10 10 10 10 1

ერთმოდიანი

გამოსხივების ტალღის სიგრძე, რომელსაც მრავალმოდიანი ბოჭკო ატარებს მინიმალური დანაკარგებით 850÷1310
 ოპტიკური ბოჭკოვანი კაბელის შესახებ
მოდის გავრცელების სიჩქარე ბოჭკოს ღერძის გასწვრივ
с
д  cos
т
სადაც ψ - არის მოდის გავრცელების კუთხე - რომელიც იზრდება მოდის რიგის მატებით. ამ დროს მისი
გავრცელების სიჩქარე მცირდება.
სიგნალის სიხშირული ზოლი B - რომელიც შესაძლოა გადაცემულ იქნას საფეხურებრივი, მრავალმოდური
ოპტიკური ბოჭკოთი, განისაზღვრება გამოსახულებით:
L с
B 
 n1 
 
სადაც -არის სხვაობა ყველაზე მაღალი და ყველაზე დაბალი რიგის მოდების გავრცელების დროებს შორის .
თუ Δ=1%, n1=1.47, მაშინ B=4,1გგჰც*კმ.
გრადიენტული ბოჭკოებისათვის ნაკლებია საფეხურებრივთან შედარებით:
2с
B
n1 2
ერთმოდიან ბოჭკოში მოდების გავრცელების დროთა სხვაობის არარსებობა, მათ გამოარჩევს სიხშირის
ფართოზოლით (რამოდენიმე ასეულჯერ მეტი გრადიენტულ მრავალმოდურთან შედარებით ).
სენსორებში იყენებენ ერთმოდიან ოპტიკურ ბოჭკოს. მრავალმოდიან ობ-ს იყენებენ გადაცემის ხაზებში.
ობ-ს უპირატესობა პირველად გარდამქმნელად გამოყენებისას არის მასში სინათლის გავრცელების ფაზის
განსხვავებული ცვლილება: წნევის, ტემპერატურის, მაგნიტური და ელექტრული ველების გავლენით
 ტემპერატურის, წნევის ან მექანიკური დაძაბულობის გავლენით
ბოჭკოში აღძრული განსხვავებული შიდამოლეკულურ
ვიბრაციები, როგორც ობ-ს ამ პარამეტრთა სენსორად
ტემპერატურა
  გამოყენების
, წნევა ან მექანიკური დაძაბულობა საფუძველი
ბოჭკოში იწვევენ შიდამოლეკულურ ვიბრაციებს და
განსხვავებულად ცვლიან სინათლის გატარების ლოკალურ მახასიათებლებს.
ანუ, ბოჭკოს კრისტალურ მესერში გარეგანი ფაქტორების (ტემპერატურა, წნევა , მექ. დაძაბულობა )
გავლენით რხევაში მყოფი ატომების ელექტრონებთან ფოტონების შეჯახების შედეგად ბოჭკოში
ფოტონების ნაწილი განსხვავებულად გაიბნევა (გაბნეული სინათლის განსხვავებული სპექტრული
კომპონენტები).
სინათლის λ ტალღის სიგრძესა და გამბნევი ნაწილაკების ხაზოვან ზომებს შორის თანაფარდობისაგან
დამოკიდებულებით განასხვავებენ გაბნევის რამდენიმე მექანიზმს :
 რელეის გაბნევა - გაბნევა ნაწილაკების მცირე ზომისას≤ λ/15
 რამანის (კომბინაციური) გაბნევა - ოპტიკური გამოსხივების სპეციფიური, არადრეკადი გაბნევა აირებში,
სითხეებსა და კრისტალებში, რომელსაც (რელეის გაბნევისგან განსხვავებით) თან ახლავს გაბნეული სინათლის
სპექტრში ისეთი სიხშირის სპექტრალური ხაზების გაჩენა, რომლებიც სინათლის პირველად {ამგზნებ} სპექტრში
არ არსებობდნენ. გაჩენილი ხაზების რაოდენობა და სპექტრული მდებარეობა {კომბინაციები} დამოკიდებულია
ნივთიერების მოლეკულურ აღნაგობაზე. რამანის სპექტროსკოპია ქიმიური ანალიზის, ნივთიერების
შემადგენლობის და აღნაგობის შესწავლის ეფექტური მეთოდოლოგიაა;
 მანდელშტამ ბრილლიუენის გაბნევა - კონდენსირებული მდგომარეობისთვის {მყარი სხეული, სითხე}
დამახასიათებელი გაბნევა. მას ნივთიერების მოლეკულების დრეკად რხევასთან ოპტიკური გამოსხივების
 ოპტ. ბოჭკოში წნევის, ტემპერატურის, მაგნ. და ელველების გავლენით
სინათლის გავრცელების ფაზის განსხვავებული ცვლილება, როგორც
ობ-ს ამ სიდიდეების პირველად გარდამქმნელად გამოყენების
საფუძველი
 ოპტიკურ ბოჭკოში სინათლის სხივის ფაზის დამოკიდებულება გარდატეხისა და იზოთერმული შეკუმშვის
β კოეფიციენტებისაგან
(1)

 
ფაზის ფარდობითი ცვლილება (2)
  n 1  n  n
   T  პირველი შესაკრები ითვალისწინებს მინის სიმკვრივის ცვლილებას;
მინისათვის n n  T  p n
მეორე ტემპერატურით ან წნევით განპირობებულ ფოტოდეფორმაციის
ეფექტს

1  n  n3

 5 1
  0,68 * 10 c n    p12    p11  p12   z
კვარცისათვის n  T  p 2
1
სადაც Pij – პოკელსის კოეფიციენტი (ფოტოდრეკადობა); ν – პუასონის ფარდობა;  
z
εz – გრძივი დეფორმაცია ბოჭკოს ღერძის გასწვრივ; ε1 – განივი დეფორმაცია
  n 2 
როცა λ=0,546 n=1,46 p11=0,121 p12=0,270 ν=0,164. ფორმულა (2)-ში  1   p12    p11  p12    z  1  n  T
შეტანით გვექნება:   2  n  T  p

სენსორად გამოსაყენებელი ობ-ს მგრძნობელობის დასდგენად საჭიროა კონკრეტული ზემოქმედებით

განპირობებული ბოჭკოს გრძივი დეფორმაციის ცოდნა
 ეფექტები და მოვლენები, რომლებიც საფუძვლად უდევს ობ სენსორების მუშაობას
ობ-ს თვისებები, რომელიც განსაზღვრავს სენსორების სტრუქტურებს
ოპტიკურ-ბოჭკოვანი სენსორებით ფიზიკური სიდიდეების
გაზომვისას გასაზომი სიდიდის ცვლილება სხვადასხვა თვისების
ბოჭკოში იწვევს:
 სინათლის გავრცელების სიჩქარის ცვკიკებას;
 სინათლის ინტენსივობის ცვლილებას;
 სხივის სიხშირის/ტალღის სიგრძის ცვლილებას;
 პოლარიზაციას და ფაზათა ძვრას
უმარტივესი ტიპის ობ სენსორებია სენსორების მუშაობა ეფუძნება
სინათლის ინტენსივობის ცვლილებას.

ბოჭკოს თვისებების ცვლილება მექანიკური ზემოქმედების შედეგად:

• კერისა და ფარადეის ეფექტებზე მომუშავე წნევის სენსორი
• რადიაციაზე მორეაგირე სენსორები ლუმინესცენტური ბოჭკოს ბაზაზე
გამოსხივების პარამეტრების ცვლილება ბოჭკოვან კაბელში - „ფიზიკური
სიდიდე-სინათლე“ მგრძნობიარე ელემენტად გამოიყენება, როგორც გასაზომი
ობიექტი, ასევე მასზე მიმაგრებული სპეციალური ელემენტი.
ოპტიკური ბოჭკოს ბოლოზე მიმაგრებული მგრძნობიარე ელემენტის (მემბრანა, ან
სხვა დრეკადი ელემენტი მესერი ან ჟალუზი) პარამეტრების ცვლილება, მაგ. ამ
ელემენტის მექანიკური წანაცვლება გარეგანი ზემოქმედების შედეგად.

ოპტიკურ-ბოჭკოვანი სენსორების მეშვეობით შესაძლებელია ზონდირების განაწილება ძალიან დიდ

მანძილებზე.
 გარდატეხის მაჩვენებლის სტრუქტურა და პროფილი ბრეგის სხვადასხვა მესრისათვის

გარდატეხის მაჩვენებლის ცვლილების სტრუქტურა გარდატეხის მაჩვენებლის პროფილი ბრეგის

ეთგვაროვან, დახრილ და ჩაშენებულ ბოჭკოს ბრეგის სხვადასხვა შემთხვევისათვის
მესერში.
 ზონდირების განაწილება ოპტიკურ-ბოჭკოვანი სენსორების
მეშვეობით
ოპტიკურ-ბოჭკოვანი სენსორების მეშვეობით შესაძლებელია ზონდირების განაწილება

ძალიან დიდ მანძილებზე და კაბელის დაზიანების ან გაწყვეტის ადგილის იდენტიფიკაცია

მაღალი სიზუსტით

ერთ სისტემას შეუძლია უზრუნველყოს კონტროლის დიდი ზონა დენგამყვანი ელემენტების

გამოყენების გარეშე. კერძოდ:

 თერმომონიტორინგის ჩასატარებლად შესაძლოა 8 არხამდე თითოეულის სიგრძით 30 კმ ;

 ვიბრო აკუსტიკაში ორ არხამდე თითოეულის სიგრძე 50 კმ-მდე.

 გამოიყენება შახტებში და სხვა საბადოებში მავნე გაზების გამოყოფის სხვადასხვა

ინტენსივობისას, ასევე ნავთობისა და გაზის მრეწველობაში.

მგრძნობიარე ელემენტია თვით კაბელი და გაზომვის წერტილები განლაგებულია მთელ მის

 ოპტიკურ-ბოჭკოვანი სენსორების კლასიფიკაცია

რეფლექტომეტრული სენსორები - გასაზომი ინფორმაციის მისაღებად

გამოიყენება გაზომვის ობიექტიდან ანუ გარდამქმნელის გამზომი
კვანძიდან სინათლის არეკვლა

გამჭოლი სენსორები - სინათლის ნაკადი გარდამქმნელის ერთი

ბოლოდან მეორემდე არ იცვლის მმიმართულებას

რეფლექტომეტრულ სენსორებში გასაზომი ინფორმაციის

მისაღებად გამოიყენება შემდეგი ხერხები:
- სინათლის მოდულაცია ამრეკლი ზედაპირის აქსიალური მოძრაობით-
გადაადგილების, სისქისა და დაშორების სენსორები
- სინათლის მოდულაცია ამრეკლი ზედაპირის კუთხური მოძრაობით
- ნაკადის მოდულაცია ამრეკლი ზედაპირის ფორმის ცვლილებისას

მოდულაციის ხერხები გამჭოლი ტიპის სენსორებისათვის

- ბოლოების ორთოგონალური გადაადგილება, გიდროფონები, ძალის
გარდამქმნელები, აჩქარების, სითხეებისა და გაზების ნაკადის სიჩქარის
- ბოლოების აქსიალური გადაადგილება (გადაადგილების სენსორები)
- გამჭოლი ნაკადის გადაფარვა (ხაზოვანი ზომების, წნევის, მჭრელი
ინსტრუმენტის დაზიანების, ტემპერატურის)
ხაოიანი ზედაპირის გავლენა
 ოპტიკურ - ბოჭკოვანი სენსორების სახეები

შინაგანი ოპტიკურ - ბოჭკოვანი გარეგანი ოპტიკურ - ბოჭკოვანი

სენსორი სენსორი
მოდულაცია ხდება ოპტიკური ბოჭკოში მოდულაცია ხდება ცალკე ბლოკში
ოპტიკური ბოჭკოს გარეთ.

ოპტიკური ბოჭკო

გარე სიგნალი
 ოპტიკურ ბოჭკოვანი სენსორის სტრუქტურული სქემა
დემოდულატორი

სინათლი მოდულატორი
ს წყარო
დეტექტორი

ბოჭკოში უშვებენ სინათლის სხივს, რომელსაც ღებულობს დეტექტორი (ფოტორეზისტორი, ფოტოდიოდი ,..).
ნებისმიერი გასაზომი სიდიდის (ელექტრული ან არაელექტრული) გავლენით ბოჭკოში გამავალი სხივი იცვლის რაიმე
მახასიათებელს და ინფორმაციის მატარებლად უკვე გვევლინება გამოსული სხივის ამპლიტუდა (ინტენსივობა), სიხშირე ,
ფაზა, პოლარიზაცია ან ხანგრძლივობა (დროითი ინტერვალები, ან იმპუსების გამოჩენის ხანგრძლივობა).

მიუხედავად იმისა, რომ სინათლის სხივებს არ შესწევთ სხვადასხვა

დაბრკოლებათა შემოვლის უნარი, შუქმდენების მეშვეობით შესაძლოა მისი
მიმართვა ნებისმიერი ტრაექტორიით. ანუ ოპტიკური ბოჭკოს მეშვეობით შესაძლოა
სინათლის ენერგიის გადაცემა მიუდგომელ ადგილებში. ბოჭკოს ზედაპირი და
ბოლოები საგულდაგულოდაა პოლირებული, ხოლო განივკვეთი შესაძლოა იყოს
წრიული ან სხვა ფორმის. გამთბარი ბოჭკო შესაძლოა დაიგრიხოს
თანამედროვე ობ სენსორებით შესაძლებელია გაიზომოს თითქმის ყველაფერი:
ტემპერატურა;
წნევა;
დოზირება;
მდებარეობა სივრცეში;
ბრუნვის სიჩქარე;
ხაზოვანი სიჩქარე;
აჩქარება;
რხევები;
მასა;
ბგერითი ტალღები;
სითხის დონე;
დეფორმაცია;
გარდატეხის კოეფიციენტი;
ელ ველი, ელდენი;
მაგნიტური ველი,
გაზის კონცენტრავია,
რადიაციული გამოსხივების დოზა და სხვა.
 გამოყენების სფერო
• ტემპერატურის და წნევის სენსორები
• გიდროფონში ვიბრაციის სენსორები
• ჟანგბადის სენსორი
• ინტერფერენციული ოპტიკური გიროსკოპი, იყენებენ ბოინგ 767-ში.
• დენისა ძაბვის სენსორები (100-2000 ვ).
• მაღალსიხშირული (5მგჰ-1გჰ) ელექტრომაგნიტური ველის სენსორი.
• აჩქარების სენსორი
• ბიოსამედიცინო და ბიოტექნოლოგიური დანიშნულების სენსორები
• ავიონიკა და ავტოელექტრონიკა
• ენერგეტიკა
• ქიმიური, ნავთობის და გაზის მრეწველობა, მეტალურგია
 ტემპერატურის სარეგისტრაციო ობ სენსორები

ტემპერატურის განსაზღვრისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანია რამანის გაბნევა , რომელიც შეიცავს

მოლეკულური მესრის რეზონანსული რხევის ექვივალენტურ ერთმანეთისაგან სპექტრალურად დაძრულ ორ
კომპონენტს (სტოქსურ და ანტისტოქსურ).
როცა ვიცით კვარცის ერთგვაროვან ბოჭკოში სინათლის გავრცელების სიჩქარე (სიგნალის გადაცემის
სიხშირე) და მისი დროში ჩაქრობის კანონზომიება (სინათლის არეკვლილი კონის ინტენსივობა დროში
მცირდება ექსპონენციალური კანონით) შესაძლოა განისაღვროს კაბელის ტემპერატურა ნებისმიერ ადგილას .
ტემპერატურის სიდიდე და ადგილი იანგარიშება ძირითადი სიგნალის ინტენსივობის , სინათლის
ანტისტოქსურ და სტოქსურ კომპონენტებს შორის თანაფარდობიდან
 ტემპერატურის სარეგისტრაციო ობ სენსორები

კაბელის სხვადასხვა ადგილას შესაძლოა იყო სხვადასხვა ტემპერატურა

ტემპერატურის კონტროლით ხდება კაბელის რესურსის პროგნოზირება ,
დატვირთვების რეგულირება, გადატვირთვებზე ოპერატიული რეაგირება ,
ავარიების შემცირება და სხვა.
კაბელის მონიტორინგი ანუ კაბელის მთელ სიგრძეზე ტემპერატურის
კონტროლი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ქალაქის პირობებში.
 ამრეკლი და გამჭოლი ტიპის ოპტიკურ-ბოჭკოვანი თერმოსენსორები
სილიციუმის ფირფიტის მგრძნობიარე ელემენტებით

 
გათვლების თანახმად სილიციუმის ფირფიტის სისქემ უნდა შეადგინოს10-100 მკმ, ხოლო მართობული
ზომების შერჩევა ხდება ბოჭკოს მართობული ზომების მიხედვით და შეადგენს 150*150 და 250*250 .
ნ/გ ფირფიტის შერწყმა იპტიკურ ბოჭკოსთან ხორციელდება გაზური განმუხტვით შედუღებით.
მგრძნობიარე ელემენტის სურათი კვარცის მინის შუქმდენი სილიციუმის 90 მკმ სისქით, მოთავსებული 125
მკმ დიამეტრის შუქმდენის ორ ბოლოს შორის.
 ელექტრო გადამცემი ხაზების მონიტორინგი

მონიტორინგი ხორციელდება
სადენში ჩაშენებული, ან მასზედ
მიმაგრებული ობ
სენსორებისაგან

უპირატესობანი:
• ტემპერატურის გარდა
შესაძლოა გაიზომოს
დატვირთვა, ჩამოგრძელება
• ტემპერატურული მაქსიმუმის
ზონის გამოვლენა
 ტემპერატურის გაზომვა-ნავთობის ჭაბურღილების მონიტორინგი

10 კილომეტრის სიღრმეზე ტემპერატურას ზომავენ ყოველ 1 მეტრში, სიზუზტე

0,1°C .
გაზომვა ხდება მხოლოდ ერთი ოპტიკურ ბოჭკოვანის სენსორის გამოყებით!
ბგერის დამუშავების ოპტიკური მეთოდები
 ოპტიკურ - ბოჭკოვანი გიროსკოპი
იყენებს ფაზათა შორის ძვრის კუთხეს, რომელიც წარმოიქმნება
ოპტიკურ ბოჭკოში ორი სინათლის სხივის გატარებით
ურთიერთსაპირისპირო მიმართულებით

ოპტიკური გზის გასაზომად იყენებენ

ინტერფერომეტრიის რომელიმე
მეთოდს
ოპტიკური ბოჭკოვანი გირესკოპი გამოირჩევა მაღალი
სიმტკიცითა და მდგრადობით ტემპერატურისა და მექნიკური
დატვირთვების მიმართ
მცირე გადაადგილებისა და ძალის ობ
სენსორები
სითხეების დონის, ტემპერატურისა და წნევის საზომი ობ
სენსორები
 ოპტიკურ ბოჭკოვანი სენსორების უპირატესობანი
• გაზომვები უკონტაკტო მეთოდების გამოყენებით - თერმომეტრები, გაზის
ოპტიკური სენსორი, აჩქარების და მოძრაობის სენსორები.
• ქიმიური და ბიოლოგიური გამძლეობა, აგრესიულ გარემოში მუშაობის
შესაძლებლობა
• მაღალი მეტროლოგიური მახასიათებლები - საჭიროა სენსორმა გაუძლოს
ექსტრემალურ პირობებს და ინტენსიურ ელექტრომაგნიტურ ხმაურს.
• მაღალი საიმედოობა
• სტაბილური თერმო და ელექტროსაიზალიაციო მახასიათებლები და
ხანგამძლეობა. საჭიროა ელექტრომაგნიტური ხმაურის საწინააღმდეგო
გამძლეობა. ტემპრერატურის დიდ დიაპაზონში მუშაობა(-70 ÷ 150)
• მცირე მასა, გაბარიტები, ელასტიურობა.
• მოიხმარს მცირე დენს
• დაბალი ღირებულება
• მრავალჯერადი - ფუნქცია
• მულტიპლექსური(მრავალგზის გამოყენებადი)
 ოპტიკურ ბოჭკოვანი სენსორების ნაკლი

• რეაგირებს სინათლეზე
• ბოჭკოს გადაღუნვა იწვევს
ინფორმაციის დანაკარგებს