ლექცია 1

სინათლის თვისებები
სინათლის სწორხაზოვანი გავრცელება
სინათლის სწორხაზოვანი გავრცელება
ამოცანა:

გვაქვს 10 სმ X 10 სმ X 16 სმ ზომის კარდონის ყუთი. მის ერთ ბოლოში არის

ნახვრეტი. საწინააღმდეგო მხარეს კი მოთავსებულია 8 სმ X 8 სმ ზომის ფირი.

რა მანძილის დაშორებით უნდა მოვათავსოთ ყუთი იმისათვის, რომ 25 მ

სიმაღლის ხის გამოსახულება ფირზე გამოვიდეს 6 სმ-ის ტოლი სიმაღლის?
 სინათლის სიჩქარე

არმან ფიზო
(1819 -1896)

კბილანის კბილების რაოდენობა = 720

ბრუნვის სიჩქარე = 25 ბრუნი/წმ

1 ბრუნს აკეთებს 1/25 წმ -ში

1 კბილით მოტრიალება (1/25)/720 წმ -ში

 სინათლის სიჩქარე

დღესდღეისობით სინათლის სიჩქარედ მიღებულია

პრაქტიკული დანიშნულებით შეგვიძლია გამოვიყენოთ

 სინათლის სიჩქარე
ამოცანა:
გვინდა გავიმეოროთ ფიზოს ექსპერიმენტი, 1440 კბილიანი კბილანით. სარკე
მდებარეობს 412.6 მ-ის მოშორებით.

რა სიჩქარით (ბრუნი/წმ-ში) უნდა ტრიალებდეს კბილანა იმისათვის, რომ

დავინახოთ დაბრუნებული სინათლის პირველი მაქსიმუმი?
 სინათლის სიჩქარე
ამოცანა:
გვინდა გავიმეოროთ ფიზოს ექსპერიმენტი, 1440 კბილიანი კბილანით. სარკე
მდებარეობს 412.6 მ-ის მოშორებით.

რა სიჩქარით (ბრუნი/წმ-ში) უნდა ტრიალებდეს კბილანა იმისათვის, რომ

დავინახოთ დაბრუნებული სინათლის პირველი მაქსიმუმი?

კბილანის კბილების რაოდენობა = 1440

ბრუნვის სიჩქარე = x ბრუნი/წმ
1 ბრუნს აკეთებს 1/x წმ -ში
1 კბილით მოტრიალება (1/x)/1440 წმ -ში
სინათლის სიჩქარე უძრავ გარემოში
ისააკ ნიუტონი კრისტიან ჰიუგენსი
(1642 - 1727) (1629 - 1695)

VS.

სინათლე შედგება სინათლე

ნაწილაკებისგან ტალღაა

მკვრივ გარემოში მკვრივ გარემოში

სინათლის სიჩქარე სინათლის სიჩქარე
მეტია ნაკლებია
ვიდრე ჰაერში ვიდრე ჰაერში
სინათლის სიჩქარე უძრავ გარემოში

ლიონ ფუკო
(1819 - 1868)

წყალში

ვაკუუმში
ჰაერში
სინათლის სიჩქარე უძრავ გარემოში

ამოცანა:
თუკი R სარკე ბრუნავს 12000 ბრუნი/წთ სიჩქარით, იპოვეთ:
ა) ბრუნვის სიჩქარე ბრუნი/წმ-ში
ბ) RM1 სხივის ბრუნვის კუთხური სიჩქარე რადიანი/წმ-ში
გ) დრო, რომელიც სჭირდება სხივს RM1R და
დ) RM2R მანძილების გასავლელად
ე) ღრეჩოს გამოსახულების წანაცვლება EE1 და
ვ) EE2

Vწყალში=1.3330 x c
 გარდატეხის კოეფიციენტი

გარდატეხის კოეფიციენტი ნებისმიერი გარემოსთვის განისაზღვრება როგორც:

სიჩქარე ვაკუუმში
გარდატეხის კოეფიციენტი =
სიჩქარე გარემოში

ან, ალგებრულად რომ ჩავწეროთ:

შუშა: n = 1.52
წყალი: n = 1.33
ჰაერი: n = 1.000292

გამჭვირვალე გარემოს ოპტიკური სიმკვრივე არის ამ გარემოს გარდატეხის

კოეფიციენტის ერთგვარი საზომი. გარემოზე, რომელსაც აქვს უფრო დიდი
გარდატეხის კოეფიციენტი, ამბობენ რომ ის ოპტიკურად უფრო მკვრივია.
 გარდატეხის კოეფიციენტი

ამოცანა:
შუშის გარდატეხის კოეფიციენტია 1.5250.
გამოითვალეთ სინათლის სიჩქარე შუშაში.
 ოპტიკური მანძილი

ნებისმიერ გამჭვირვალე გარემოში სხივის მიერ განვლილი მანძილი ტოლია:

ოპტიკური მანძილი

ოპტიკური მანძილი გარემოში ტოლია მანძილისა, რომელსაც

გაივლიდა სინათლე ვაკუუმში იმავე დროში, რა დროც მოანდომა
მოცემულ გარემოში d მანძილის გავლას.
ოპტიკური მანძილი
 ოპტიკური მანძილი

ამოცანა:

სინათლის სხივი ჯერ გადის 10.0 სმ სისქის შუშის ბლოკში,

შემდეგ გადის 30.5 სმ-ს წყალში და შემდეგ კვლავ 10.0 სმ
სისქის შუშის ბლოკში.
იპოვეთ განვლილი ოპტიკური მანძილი, თუკი ორივე შუშის
გარდატეხის კოეფიციენტია 1.5250, ხოლო წყლის 1.3330.
არეკვლისა და გარდატეხის კანონები

როდესაც სხივი ეცემა ორი გარემოს გამყოფ ზედაპირზე, სინათლის სხივის

ნაწილი აირეკლება უკან, პირველ გარემოში, ხოლო ნაწილი გარდატყდება
(შეეცვლება გავრცელების მიმართულება) და გააგრძელებს გავრცელებას
მეორე გარემოში.

არეკვლის კუთხე = დაცემის კუთხეს

არეკვლილი სხივი ვრცელდება
დაცემის სიბრტყეში, ზედაპირის
ნორმალის მეორე მხარეს.

განსაზღვრება
დაცემის სიბრტყე: სიბრტყე, რომელიშიც
მდებარეობს დამცემი სხივიც და ზედაპირის
ნორმალიც
 არეკვლისა და გარდატეხის კანონები
დაცემისა და გარდატეხის კუთხეების
სინუსების შეფარდება მუდმივი
სიდიდეა, ნებისმიერი დაცემის
კუთხისთვის.

გარდატეხილი სხივი ვრცელდება

დაცემის სიბრტყეში, ზედაპირის
ნორმალის მეორე მხარეს.

სნელიუსის კანონი:
არეკვლისა და გარდატეხის კანონები

თუკი ორივე გარემოს გარდატეხის კოეფიციენტები <>1, მაშინ

n' ეწოდება ფარდობითი გარდატეხის კოეფიციენტი

მიღებულია, რომ პირველი გარემოს გარდატეხის კოეფიციენტი

აღინიშნოს n-ით, მეორის n'-ით, მესამის n'' და ასე შემდეგ.

მცირე დაცემისა და გარდატეხის კუთხეების შემთხვევაში,

კუთხის სინუსი შეგვიძლია შევცვალოთ თავად ამ კუთხით
(გამოსახული რადიანებში). მაშინ სნელიუსის კანონი იქნება:
არეკვლისა და გარდატეხის კანონები

ამოცანა:

სინათლის სხივი ეცემა შუშის ბლოკის გაპრიალებულ ზედაპირზე

10o გრადუსიანი კუთხით. რა კუთხით გარდატყდება სხივი თუკი
გარდატეხის კოეფიციენტია 1.5258 (გამოიყენეთ სნელიუსის
კანონის გამოსახულება მცირე კუთხეებისთვის).
გარდატეხის გრაფიკული აგება
 შექცევადობის პრინციპი

არეკვლისა და გარდატეხის კანონები სიმეტრიულია.

ეს ნიშნავს, რომ სინათლის სხივი გაივლის იგივე ტრაექტორიას, თუკი
მოვახდენთ მისი გავრცელების მიმართულების ინვერსიას.

ეს სამართლიანია არა მხოლოდ ბრტყელი გამყოფი ზედაპირებისათვის.

 ფერმას პრინციპი
სინათლის სხივი ორ ფიქსირებულ
წერტილს შორის მოძრაობს ისეთ
ტრაექტორიაზე, რომ ოპტიკური
მანძილი ამ ტრაექტორიისა და
მიმდებარე ტრაექტორიებისათვის
ტოლია (პირველ მიახლოებაში).

პიერ დე ფერმა
(1601-1665)
 ფერმას პრინციპი
სინათლის სხივი ორ ფიქსირებულ
წერტილს შორის მოძრაობს ისეთ
ტრაექტორიაზე, რომ ოპტიკური
მანძილი ამ ტრაექტორიისა და
მიმდებარე ტრაექტორიებისათვის
ტოლია (პირველ მიახლოებაში).

რომელი გზით მოხვდება

სინათლე Q წერტილიდან Q''
წერტილში?
 ფერმას პრინციპი
სინათლის სხივი ორ ფიქსირებულ
წერტილს შორის მოძრაობს ისეთ
ტრაექტორიაზე, რომ ოპტიკური
მანძილი ამ ტრაექტორიისა და
მიმდებარე ტრაექტორიებისათვის
ტოლია (პირველ მიახლოებაში).
ფერმას პრინციპი
ფერმას პრინციპი
ფერმას პრინციპი
 ფერთა დისპერსია

დისპერსიული ძალა (Dispersive power)

დისპერსიის კოეფიციენტი (Dispersive index)

 ფერთა დისპერსია

ამოცანა:

შუშისგან, რომლის გარდატეხის კოეფიციენტები წითელი, ყვითელი და

ლურჯი სინათლისათვის არის nC=1.64357, nD=1.64900 და nF=1.66270,
გაკეთებულია პრიზმა.

იპოვეთ ამ პრიზმის დისპერსიის ძალა და დისპერსიის კოეფიციენტი.

 ფერთა დისპერსია

ზოგადად, გეომეტრიულ ოპტიკაში

მოცემული გარემოს გარდატეხის
კოეფიციენტი ითვლება მუდმივად და
გამოიყენება მისი მნიშვნელობა ყვითელი
სინათლისთვის (ნატრიუმის ხაზი).