FELSEFENİN ORTAYA ÇIKIŞI

Felsefe, farklı medeniyetlerin felsefeye temel

olabilecek bilim, inanç ve öğretilerinin
sistemleştirilmesi ile MÖ 6. yüzyılda belirgin olarak

hazırlayan serkan baynal

ortaya çıkmıştır.
Felsefenin ortaya çıkışı ve sistemleşmesinde bazı
filozoflar öne çıkmaktadır. (Tablo 1.1).

2
hazırlayan serkan baynal
3
 Felsefenin Tanımı:
Yunancada phlio(sevgi) ve
sophia(bilgelik)
kelimelerinin bir araya
gelmesiyle oluşan ve bilgelik
sevgisi anlamına gelen

hazırlayan serkan baynal

Felsefe hakkında kesin bir tanım
mümkün değildir. Her filozof
kendi yaşadığı dönemin var olan
problemleriyle ilgili bir felsefe
tanımı yapmıştır. Ancak genel
olarak denilebilir ki felsefe; tüm
zamanlarda hayatı anlama
çabasıdır, varlık bilgi ve değerler
alanında sorgulamalar yapan bir4
disiplindir.
İLK MEDENİYETLERİN FELSEFENİN
DOĞUŞUNA ETKİSİ
 İnsanın toplumsal ve kültürel tarihi, her kültür ve
medeniyette kendine özgüdür. Her medeniyette felsefi
düşünce ve disiplinlerin gelişme dönemlerinden önce

hazırlayan serkan baynal

mitos, masal, mistik öğreti ve tecrübeler belirli bilgi
birikimi oluşturmalarını sağlamıştır.
 Felsefi düşünce, Antik Yunan’da sistematik bir hâle
gelmiştir. Sümer, Mezopotamya, Mısır, Çin, Hint ve
İran medeniyetlerindeki kozmos ve erdem anlayışları;
felsefi düşünce üzerinde oluşum ve gelişim açısından
etkili olmuştur.

5
MEZOPOTAMYA UYGARLIĞI

 Mezopotamya adı fırat ve dicle

nehirlerin arası anlımına gelen bir
coğrafi bölgedir. Bu bölgede çeşitli

hazırlayan serkan baynal

uygarlıklar yaşamıştır.
 Bu uygarlıklardan ilki sümerlerdir.
Başta sümerler olmak üzere akat ,
babil, asur gibi mezopotamya
uygarlıkları düşünce tarihin önemli
katkıda bulunmuşlardı.

6
MISIR UYGARLIĞI

 Antik dönemin bir başka uygarlığı

olan mısır , nil nehri boyunca
gelişmiştir. Bu uygarlık nil nehrinin

hazırlayan serkan baynal

periyodik taşkınlarını önceden
belirlemek için takvim çalışmaları
yapmıştır.
 Mısır düşünce sisteminde ölen
insanın ruhunun bir başka bedene
girmesi olan ruh göçü inancı vardır
 Ayrıca firavun mezarları olak
günümüze kadar ulaşmış olan Mısır nil’in uygarlığa bir
pramitler mısırlıların yapı armağanıdır. (Heredot)
konusunda oldukça gelişmiş 7
olduğunu gösterir.
 HİNT UYGARLIĞI
 Hindistanda ortaya çıkan bu uygarlık
matematik ve astronomi alanında gelişim
göstermiştir.

hazırlayan serkan baynal

 Burada etkili olan düşüncelerden en
önemlileri budizim ve
brahmanizimdir.

8
İRAN UYGARLIĞI
 İran uygarlığına ait bilgiler avesta adı verilen kutsal
metinlerde bulunmaktadır. Bu metinlere göre evrende
bir düzen bulunmaktadır.

hazırlayan serkan baynal

 İran medeniyetinde yaygın olan zerdüşlük inancı
ikili(düalist) bir anlayış öne sürer bu anlayışa göre
evdende bir düzen vardır.
 Bu düzeni sağlayan herseyi bilen , hayat veren , iyilik
ilkesi ahura mazdadır.
 Kötülük ilkesi ise angra mangu ( ehrimen ) dir.

 Sonunda iyi kötüyü yenecek bağlılık onur gibi ahlak

ilkeleri yaygınlaşacaktır.
9
 ÇİN UYGARLIĞI
 Yaygın düşünce tao inancıdır lao
tse’nin kurmuş olduğu tao doğru yol
kendini tanıma ve zıtların birliğini
görmektir.

hazırlayan serkan baynal

 Bu inanışa göre ınsan kendini
tanıyınca doğru yolu bulur.
 Yine çin uygarlığında ortaya çıkan
önemli kişilerden biri konfüçyüs’tür
ona göre gök evrenin kaynağıdır ve
özünde olgunluk bulunur insanlığı
olgunluğa götüren yol ise bilgidir.
Herşeyin temelinde iyilik vardır.

Yalan söyleyenler doğru söyleyenlere inanmazlar. 10

(konfüçyüs)
 TAOİZM

çin de m.ö. 600lü yıllarda doğ­muş olduğu kabul edilen

hazırlayan serkan baynal

lao tse tarafından kurulmuş olan felsefi öğreti. daha
doğru bir deyişle, taoizm, hem lao tse nin öğretisine,
hem bu öğretiden çıkarılan felsefeye ve ayrıca çinde,
bu öğretiden yola çıkılarak geliştirilen dine verilen ad
olarak karşımıza çıkar

11
 ANLAMI
kâinât 2 zıt gücün tesiri
altındadır: Yin (dişi) ve Yang
(erkek). Her zıt şey bu 2

hazırlayan serkan baynal

kelime ile ifâde edilir: Gece-
Gündüz, Ak-Kara, Soğuk-
Sıcak vs. Yin ve Yang'ın
ilişkisinden tabiattaki
hâdiseler meydana gelir.
Taoizm'e göre insan ancak
tabiattaki bu dengeyi
bozmazsa huzuru bulabilir.
12
ANADOLU’DA YAŞAMIŞ ANTİK FİLOZOFLAR

 MÖ 5-6. yüzyıl arasında Anadolu’nun batı kıyısında

yaşamış bazı filozoflar, o dönem doğa olayları
hakkındaki açıklamalarıyla öne çıkmıştır.

hazırlayan serkan baynal

 Bu açıklamaların ortak niteliği; mitolojik unsurlar
içermeyen, doğal gözleme ve incelemelere dayanmasıdır.
 Filozoflar; varlığı, doğayı ve evreni yapmış oldukları
gözlemler çerçevesinde belli ilkelerle açıklamaya
çalışmıştır.

13
hazırlayan serkan baynal
14
MÖ 6. YÜZYIL-MS 2. YÜZYIL FELSEFESİNİN
AYIRICI NİTELİKLERİ
 MÖ 6-MS 2. yüzyıl felsefesi, Antik Çağ felsefesi olarak
da bilinir.

hazırlayan serkan baynal

 Bu çağa genel olarak bakıldığında tartışmaların bazı
dönemlerde farklılaşarak yoğunlaştığı görülür.
 Dönem genel olarak üç bölümden oluşur.

1) ilk neden ve değişim düşünceleri (doğa felsefesi)

2) sokrates ve sofistlerin bilgi ve ahlak anlayışları (insan
felsefesi)
3) platon ve aristotelesin varlık bilgi ve değer anlayışları
(sistematik felsefe)
15
1) İLK NEDEN VE DEĞİŞİM
DÜŞÜNCELERİ
 MÖ 6. yüzyıl felsefesinin ortaya çıkışının belirginleştiği
dönemdir. İlk dönem filozoflarının cevaplarını doğadan
elde etme düşüncesi, onların doğa filozofları olarak

hazırlayan serkan baynal

bilinmesini sağlamıştır.
 Bu dönem felsefesinin ana problemi, varlığın ilk
nedeninin ne olduğu düşüncesidir.
 Varlığın ilk nedeni; temel, ilk ilke ve arkhe olarak da
isimlendirilmiştir. İlk neden, her şeyin ondan çıktığı
ve her şeyin temelini belirleyendir.
 Bu dönemi daha iyi anlamak için dönem Filozoflarının
görüşlerini kısaca açıklamak gerekmektedir.
16
 THALES

 Düşünce tarihinin ilk filozofu olarak

kabul edilir.

hazırlayan serkan baynal

 Felsefe dışında matematik ve astronomi
alanlarında bilgiler ortaya koymuştur.
 Ona göre evrenin ilk nedeni (arkhesi),
sudur.
 Su; varlıkların tümünün nedeni, ilk
maddesidir.

17
 ANAKSİMANDROS

 Thales’in öğrencisidir. Felsefeyle birlikte

astronomi, matematik, kartografi (haritacılık)
ve siyasetle ilgilenmiştir.

hazırlayan serkan baynal

 Ona göre arkhe nicelik olarak sınırsız, nitelik
olarak ise belirsiz olmalıdır. Bu da su gibi
fiziksel bir madde olamaz.
 Anaksimandros’a göre arkhe; duyusal
olmayan bir varlık, soyut bir ilkedir
 Sonsuz olan bu ilk neden apeirondur.
Apeiron, bütün varlıkların temelidir.
18
 ANAKSİMENES

 Anaksimandros’un öğrencisidir.

hazırlayan serkan baynal

 Özellikle astronomi alanında
kendinden sonraki düşünürleri
etkileyen çalışmaları vardır.
 Arkhe, Anaksimenes’te havadır.

19
 EMPEDOKLES
 Filozof ve aynı zamanda bilim insanıdır.
 Tıp alanındaki çalışmalarının yanı sıra
devlet yönetimiyle de ilgilenmiştir.

hazırlayan serkan baynal

 Empedokles’te arkhe, tek bir maddeden
değil dört ana maddeden oluşur:
 su, toprak, hava ve ateş.

 Kendinden başka bir şeye

indirgenemeyen ve hareketsiz olan bu
ana maddeleri hareket ettiren dış bir
gücün olması gerektiğini söyler.
 Bu güç, sevgi ve nefrettir.
20
 DEMOKRİTOS
 Varlık anlayışında atomcu görüşü
savunan ilk filozoftur.
 Felsefe dışında matematik, fizik,

hazırlayan serkan baynal

teknik, tıp ve psikoloji gibi geniş bir
alanda çalışmaları vardır.
 Demokritos’a göre arkhe, maddenin
en küçük yapı taşına kadar bölünüp
artık bölünemeyecek hâle gelindiğinde
elde kalan son parçadır.
 O, bu parçaya atom demektedir.
Atomlar sonsuz, değişmeyen,
boşluksuz ve yer kaplayan
21
özelliktedir
 LAO TSE
 Lao Tse, Taoizmin kurucusu olarak kabul
edilir.
 Tao; patika ve yol daha sonraları ise

hazırlayan serkan baynal

inanç ve öğreti anlamlarında
kullanılmıştır.
 Her şey Tao’dan çıkar ve ona geri döner.
Tao, bu hâliyle tüm değişimlerin içinde
değişmeden kalandır.

22
HERAKLEİTOS
 Felsefede varlığın oluşu ve değişimi
denince akla gelen Herakleitos’a göre
“arkhe” ateştir.

hazırlayan serkan baynal

 Ateş, oluş ve bitişi sağlayandır. Bu
durum süreklidir yani her şey sürekli bir
değişim içindedir.
 Değişimi anlamak için zamanı
düşünmek yeterlidir.
 Her şey karşıtıyla vardır ve kaçınılmaz
olarak karşıtına dönüşecektir.
 Yaşam ölüme, sıcak soğuğa…
23
 PARMENİDES

 Herakleitos’un düşüncelerinin tam

tersini dile getirmektedir

hazırlayan serkan baynal

 Ona göre varlık; ezelî-ebedî,
bölünemez, boşluk içermeyen ve
hareketsiz olandır
 Bir olandır.

 Değişimi reddetmesi ve duyulara olan

güvensizliğiyle bilgi konusunda aklı
ön plana çıkarması, kendinden sonraki
birçok filozofu da etkilemiştir.
24
hazırlayan serkan baynal
25
 2) SOKRATES VE SOFİSTLERİN BİLGİ VE
AHLAK ANLAYIŞLARI

 MÖ 6-MS 2. yüzyıl felsefesinde doğa filozoflarından

sonra insanın merkeze alındığı felsefi düşünceler
tartışılmaya başlanmıştır. Bu tartışmaların bir tarafı

hazırlayan serkan baynal

Sofistler diğer tarafı ise Sokrates’tir.

26
 SOFİSTLER
 Sofistler; para karşılığı ders veren, bir konuda uzmanlaşmış bilgili
kişilerdir.
 Bu kişiler özellikle konuşma sanatında (hitabet) ve siyasette
eğitim vermişlerdir. Dolayısıyla ikna kabiliyeti yüksek olan

hazırlayan serkan baynal

Sofistler, bilgide kesinliğin olmadığını bu yüzden kesin bilgi
arayışının da doğru olmadığını savunmuşlardır.
 Protagoras ve Gorgias başta olmak üzere sofistlere göre insan
duyular yoluyla edinilen bilgiler kesin değildir.
 Onlara göre her zaman geçerli olan kesin bir bilgi yoktur.

 Çünkü bilgi, kişiden kişiye değişen göreceli bir niteliğe sahiptir.

 Bu açıdan Protagoras, “İnsan her şeyin ölçüsüdür.” derken

 Gorgias, “Hiçbir şey yoktur, olsa da bilemeyiz, bilsek de

aktaramayız.” sözüyle üzerinde uzlaşılabilecek hiçbir bilgi 27
olmadığını savunur.
2010-YGS
•2010-YGS
Vadinin dibindeki kişi, orada kıvrılıp giden dereyi zir­
vedeyken baktığı gibi görmez. Dağın tepesindeyken de ne
puslu derinlikleri ne de kendi bulunduğu yeri derenin

hazırlayan serkan baynal

yanında olduğu zamandaki gibi görebilir.
Bu parça aşağıdaki yargılardan hangisine örnek
oluşturur?
A) Bilgi kişiden kişiye değişir.
B) Evrensel bilgiden söz edilemez.
C) Bilgi bakış açılarına göre farklılaşır.
D) Doğru bilgi, konusuna uygun olan bilgidir.
E) Sezgilerimiz, kişisel bilgilerin doğru olmayacağını
gösterir.
28

29.10.13 mehmetcengiz 28
2010-YGS
•2010-YGS
Vadinin dibindeki kişi, orada kıvrılıp giden dereyi zir­
vedeyken baktığı gibi görmez. Dağın tepesindeyken de ne
puslu derinlikleri ne de kendi bulunduğu yeri derenin

hazırlayan serkan baynal

yanında olduğu zamandaki gibi görebilir.
Bu parça aşağıdaki yargılardan hangisine örnek
oluşturur?
A) Bilgi kişiden kişiye değişir.
B) Evrensel bilgiden söz edilemez.
C) Bilgi bakış açılarına göre farklılaşır.
D) Doğru bilgi, konusuna uygun olan bilgidir.
E) Sezgilerimiz, kişisel bilgilerin doğru olmayacağını
gösterir.
29

29.10.13 mehmetcengiz 29
SOKRATES
 “Sorgulanmamış yaşam, yaşamaya
değmez.” diyerek hayatın
sorgulanmasına dikkat çeken Sokrates,
 soru sorma ve fikir tartışmalarını

hazırlayan serkan baynal

felsefesinin yöntemi olarak gören
filozoftur.
 Sokrates, sofistlerin doğru bilginin
mümkün olamayacağına yönelik
düşüncelerini eleştirir. Sokrates’e göre
ahlaki doğrular vardır ve bunlar sofistlerin
dediği gibi göreceli değildir.
 Ona göre kimse bilerek kötülük yapmaz.
İnsan, özü itibarıyla iyidir. Kötülük, onun 30
bilgisizliğinden kaynaklanır
 SOKRATES
-Diyalektik(karşılıklı konuşma)
"Kendini
Bil”
yöntemini kullanmıştır.
-Dönemin sofistlerine karşı çıktığı

hazırlayan serkan baynal

için idam edilmiştir. (zehirlenerek
öldürülmüş)
Atina uyuşuk bir attır,
-Diyalektik metodun aşamaları:
ben de onu rahatsız -İRONİ (alaya alma)
etmeye gelen at -MAİOTİK (hatırlatma, doğurtma) Bildiğim tek şey
sineğiyim. varsa o da hiçbir
‘’Sokrates’’ şey bilmediğimdir

31
 Maiotik yöntem günümüzde sokratik yöntem olarak da
bilinir. Bu yöntemin aşamaları şu şekildedir.

hazırlayan serkan baynal

32
ÇIKMIŞ SORU

Sokrates, konuşmalarında, kendisinin hiçbir şey bilmediği gerekçesiyle,

karşısındaki kişiye sorular yöneltir. Bu sorular ve onlara aldığı cevaplarla, önce,
o kişinin ortaya koyduğu düşüncenin üstünkörülüğünü, temelsizliğini, gösterir.
Sorularına devam ederek, konuştuğu kişinin doğru düşünceye ulaşmasına
yardımcı olur. Kendi deyişiyle "ruhta uyku halinde bulunan düşünceleri

hazırlayan serkan baynal

doğurtmaya" uğraşır.

     Sokrates'in bu yaklaşımının temelinde aşağıdaki görüşlerden hangisi vardır?

     A) Bilgiye, o konuda uzman kişilerin görüşleri alınarak ulaşılır.

     B) Bilgi, karşıt görüşlerin uzlaştırılmasıyla oluşur.
     C) Saklı olan doğrular, insanın sorgulama yoluyla düşündürülmesi sonucu ortaya
çıkarılabilir.
     D) Apaçık olmayan gerçeklere, erdemli kişiler gibi, erdemsiz kişiler de ulaşabilir.
     E) Doğrular, duyularımızın ve aklımızın kavrayabilme gücüyle sınırlıdır.

33
 Sokrates, konuşmalarında, kendisinin hiçbir şey bilmediği
gerekçesiyle, karşısındaki kişiye sorular yöneltir. Bu sorular ve onlara aldığı
cevaplarla, önce, o kişinin ortaya koyduğu düşüncenin üstünkörülüğünü,
temelsizliğini, gösterir. Sorularına devam ederek, konuştuğu kişinin doğru
düşünceye ulaşmasına yardımcı olur. Kendi deyişiyle "ruhta uyku halinde
bulunan düşünceleri doğurtmaya" uğraşır.

hazırlayan serkan baynal

     Sokrates'in bu yaklaşımının temelinde aşağıdaki görüşlerden hangisi vardır?

     A) Bilgiye, o konuda uzman kişilerin görüşleri alınarak ulaşılır.

     B) Bilgi, karşıt görüşlerin uzlaştırılmasıyla oluşur.
     C) Saklı olan doğrular, insanın sorgulama yoluyla düşündürülmesi sonucu ortaya
çıkarılabilir.
     D) Apaçık olmayan gerçeklere, erdemli kişiler gibi, erdemsiz kişiler de ulaşabilir.
     E) Doğrular, duyularımızın ve aklımızın kavrayabilme gücüyle sınırlıdır.

34
PLATON VE ARİSTOTELES’İN VARLIK,
BİLGİ VE DEĞER ANLAYIŞLARI
 Felsefe tarihinin önde gelen filozoflarından Platon ve
Aristoteles’i çağın diğer filozoflarından ayıran temel
fark, felsefenin bütün alanlarına yönelik görüşleri belli

hazırlayan serkan baynal

bir sistemde sunmaları ve yazılı eserler bırakmalarıdır.
 Platon ve Aristoteles, çeşitli tartışmaların ana
problemlerini tespit etmiş ve onlara yönelik tutarlı
görüşler ileri sürmüştür.
 Platon, görüşleriyle idealizmin; Aristoteles de realizmin
öncüsü olarak kendilerinden sonra gelen filozoflara
ilham vermiş ve yol gösterici olmuştur.

35
  Platon, yalnız MÖ 6-MS 2. yüzyıl
PLATON boyunca değil tüm zamanların en
önemli filozoflarından biri olarak
kabul edilmektedir.
 Platon’un felsefe tarihinin ilk sistemli
filozofu olması; siyasetten sanata,

hazırlayan serkan baynal

dinden eğitime bütün alanlarda kendi
felsefesi içinde tutarlı ve bütünlükçü
görüşler ortaya koymasındandır.
 Sokratesin öğrencisidir.

 Platon’un gerçekliğe yönelik

düşünceleri “idealar kuramı” olarak
ifade edilmiştir.

36
Platonun varlık anlayışı

ona göre iki evren vardır. bunlardan

•biri, görünüşler evrenidir. bu

hazırlayan serkan baynal

evren, içinde yaşadığımız evrendir
ve aldatıcıdır.

•ikincisi evren ise idealar evrenidir.

asıl gerçek, idealar evrenidir.
idealar, her biri değişmez bir
gerçekliği karşılayan duyular
dünyasındaki gerçekliklerin özünü
oluştururlar.
37
Platonun bilgi anlayışı: Platon, bilgi anlayışını
oluştururken varlık anlayışından yola çıkmıştır. Gerçek
varlığın yani ideanın bilgisidir. İdeaların bilgisi, idealar
dünyasından akıl yoluyla edinilir

Platon’un Değer Anlayışı

hazırlayan serkan baynal

Felsefede değer kavramı; ahlak, siyaset ve sanat gibi
alanları kapsar.
Platon’a göre ahlakın kaynağı mutluluktur ve mutluluğa
iyi ideasına ulaşmaya çalışmakla varılır. İyi ideasına
yönelmek için iyi ideasının bilgisine ulaşmak; bilgisine
ulaşmak içinse erdemli, adil ve doğru olmak gereklidir.

38
 Platon; siyaset felsefesi düşüncelerini, insanların istek ve
ihtiyaçlarının doğal olarak oluşturduğu “devlet”
düşüncesiyle açıklar. Platon’a göre devlet; insanların
“iyi”, “güzel” ve “doğru” bir hayat yaşamaları için
ortaya çıkmıştır. Platon, devletin böylesi bir amacı

hazırlayan serkan baynal

gerçekleştirebilmesinin koşulu olarak yöneticilerin
filozof olması gerektiğini söyler.
 Platon, sanat anlayışını da varlık anlayışına göre kurar.
Ona göre sanat, gerçeğin soluk bir kopyası olan
fenomenlerin birer kopyasını yapmaya koyulursa
değersiz bir ürün ortaya çıkarır. Bu hâliyle sanat, sadece
yansımanın yansımasıdır.

39
MAĞARA BENZETMESİ
Benzetmeye göre ışığa açılan, uzun bir girişi olan yer altı mağarasının en
dibindeki insanlar, çocukluklarından beri ayaklarından ve boyunlarından
zincire vurulmuş olarak hareketsiz bir şekilde oturmakta ve yalnızca
önlerini görebilmektedirler. Onların arkasında, yüksekte bir yerde bir ateş
yanmakta ve ateşle bu insanlar ya da mahkûmlar arasındaki yolda, küçük
bir duvar ya da perde bulunmaktadır. Duvar ya da perdenin arkasında ise

hazırlayan serkan baynal

konuşan, ellerinde türlü türlü araçlar, taştan ya da tahtadan yapılmış
insana, hayvana ve daha başka şeylere benzer kuklalar taşıyan insanlar
geçmektedir.
Mağaranın dibinde oturan mahkûmlar yalnızca ateşin aydınlığıyla perdeden
duvara vuran gölgeleri görebilmektedirler. Ellerinden, ayaklarından ve
boyunlarından zincire vurulmuş, hiçbir şekilde kımıldamayan bu
mahkûmlar, mağaranın duvarındaki gölgeleri duvara gölgesi vuran
nesnelerle karıştırmakta, perdenin arkasından yankılanan seslerin
duvardaki gölgelerden geldiğine inanmaktadırlar. Bu mahkûmların sahip
oldukları bilgi, onların gözleriyle ve kulaklarıyla kazandıkları duyusal
bilgidir ve bu görsel bilgi duvardaki gölgelerin yani görünüşlerin bilgisidir.
(Ahmet Cevizci, Felsefe Tarihi) 40
ARİSTOTELES

 Platon’un öğrencisi olan Aristoteles,

bir diğer önemli sistem filozofudur.

hazırlayan serkan baynal

 Fizik ve mantık alanındaki
çalışmaları, düşünce dünyasının
şekillenmesinde rol oynamıştır
 İslam filozofları tarafından “ilk
öğretmen” olarak da isimlendirilen
 Aristoteles’in eserleri Arapçaya
çevrilmiş ve eserleri üzerinde yapılan
çalışmalarla bilim ve felsefe alanında
önemli gelişmeler sağlanmıştır.
41
 Aristoteles’in Varlık Anlayışı:
“Gerçek varlık nedir?” sorusuna hocası Platon’un görüşlerini
eleştirerek cevap verir.

hazırlayan serkan baynal

Aristoteles gerçek varlığın ayrı bir dünyada olmadığını
düşünür ve Platon’un aksine onların maddelerin özünde
olduğunu ileri sürer.
 Aristoteles’e göre doğadaki her varlığın bir nedeni vardır. O
bu durumu dört neden görüşüyle açıklar.

42
hazırlayan serkan baynal
43
Maddi Neden: Bir şeyin hangi maddeden yapıldığını
gösteren ve değişimden bağımsız olan nedendir.
Örneğin alçıdan yapılmış bir vazonun maddi nedeni alçıdır.
Formel Neden: Bir şeyin biçimsel nedenidir. Alçının vazo
görünüşünü alması formel nedendir.

hazırlayan serkan baynal

Fail Neden: Hareket ettirici neden olarak da bilinen fail
neden, maddenin biçim kazanmasını sağlayan nedendir.
Alçının vazoya dönüşmesini sağlayan sanatçı, fail
nedendir.
Ereksel Neden: Bir maddenin biçim kazanmasındaki
amacını gösteren nedendir. Vazonun bir demet çiçek için
biçim almasının nedeni ereksel nedendir.

44
hazırlayan serkan baynal
45
hazırlayan serkan baynal
46
Aristotelesin bilgi anlayışı:
Aristoteles, bilmenin duyular ve akıl yürütme yoluyla gerçekleştiğini
düşünür.
Aristoteles’e göre bilinen şey, duyuları etkileyen form almış
maddelerdir. İnsan, potansiyel olarak maddeleri algılar ve akıl
yoluyla onların ne olduğunu anlar. Bir şeyin bilinmesi, onun

hazırlayan serkan baynal

nedenlerinin bilinmesidir.
Aristoteles’in Değer Anlayışı
Aristoteles’in ahlak hakkındaki görüşleri “Nikomakhos’a Etik” adlı
eserinde geçer. Nikomakhos, Aristoteles’in oğludur ve bu eseri,
Aristoteles’in ölümünden sonra oğlunun yayımlattığı söylenir.
Aristoteles, her eylemin iyiyi arzuladığını söyler ve bu iyinin ne
olduğunu sorgular. Her yapılan eylemin bir amacı olduğunu ve bunun
iyi ile ilgili olduğunu belirtir. Ona göre insan bu iyi ile mutlu olur.
Mutluluk, en güzel ve en hoşa gidendir. Mutluluk, “Ruhun 47
amacıdır.”
 Aristoteles, insan eylemlerindeki aşırılık veya eksikliğin
iyi olmadığını ve insanı mutsuz ettiğini belirtir. Ona göre
erdemli olmak bu iki uç arasında orta yolu bulmaktır.
Erdemlilik; eylemlerin aşırılığı ya da eksikliği nedeniyle
bozulur. Kişi, kendi iradesiyle orta yolu bulur. İnsanın
erdemli olması buna bağlıdır.
 Aristoteles’in görüşü günümüzde “altın orta” olarak da

hazırlayan serkan baynal

bilinir

48
 “Nikomakhos’a Etik” eseri aynı zamanda onun siyaset ile
ilgili görüşlerine de zemin teşkil eder.
 Mutluluğun yaşanması için doğru ortamın toplumsal yaşam
olduğunu ileri sürer. Sosyal olmayan insanların mutlu
olmadığını belirtir.

hazırlayan serkan baynal

 Aristoteles, “İnsan, doğası gereği siyasi bir hayvandır.”
sözüyle bunu anlatmak ister.
 Mutluluğun sırrı, toplumsal ve siyasal düzen içindedir.

 Devlet, yapacağı düzenlemelerle bireylerin mutluluğunu

sağlayabilir.

49
hazırlayan serkan baynal
50
  ÖLÇME DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere doğru sözcükleri

yazınız. (akıl,sofist, içten,bilgisizlik)

hazırlayan serkan baynal

 1. Platon, ideaların bilgisine …………………. aracılığıyla
ulaşılabileceğini belirtir.
 2. Sokrates’e göre …………………………….. ahlaki olmayan
davranışın nedenidir.
 3. Konfüçyüs’e göre genç bir insanın arkadaşlarına karşı erdemi
…………………… olmasıdır.
 4. Bilginin ve ahlakın insanın algısı tarafından anlamlandırıldığını
savunan düşünürlere ............................. denir. 51
hazırlayan serkan baynal
52
13. “Gılgamış Destanı ve Hammurabi Kanunları”nı tabletlere yazarak düşüncenin yazılı kültüre
aktarılmasını sağlayan ilk medeniyet aşağıdakilerin hangisidir?
A) Hint B) Çin C) İran D) Mısır E) Sümer
14. Konfüçyüs, “İdeal Bir İnsan ve Topluma Dair Konuşmalar” adlı eserinde “Erdem, erdem
içindedir.” sözüyle bir erdemin diğer erdemle birbirini tamamlayan bir yapıda olması gerektiğini
ifade etmektedir. Bu duruma uygun düşecek örnek durum aşağıdakilerden hangisinde
verilmiştir?
A) Kurnaz esnafın müşterilerine karşı güler yüzlü davranması

hazırlayan serkan baynal

B) Evde canı sıkılan adamın eşine ev işlerinde yardım etmesi
C) Mahalle sakinlerinin mahalle çeşmesini tamir etmesi
D) Akrabalık ilişkilerini seven bir gencin bayram ziyaretlerine katılması
E) Kişinin şans oyunlarını haksız kazanç olarak görmesi

15. Thales; evrenin ana maddesini, ilk nedenini aramış, doğadaki her şeyin temelinde suyun
olduğunu iddia etmiştir. Thales’ten sonra Anaksimandros, arkhe olarak sonlu bir varlık olan suyun
sonsuz sayıda varlığın oluşumunu açıklamada yetersiz olduğunu söyleyerek arkheyi sonsuz olan
“apeiron” kavramı ile açıklamıştır.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi “apeiron” un bir özelliği olamaz?
A) Nicelik olarak sınırsızdır. B) Duyusal, somut bir varlıktır.
C) Sonsuzluk niteliği vardır. D) Bütün varlıkların temelidir. 53
E) Nitelik olarak belirsizdir.
16.
I. Diogenes II. Lukianos III. Aristoteles
IV. Thales V. Ksenofanes
Yukarıda numaralandırılmış filozofların hangileri Anadolu’nun batısında yaşayanlar
arasında sayılmaz?
A) I-II B) II-III C) II-III-IV D) III-IV-V E) I-II-III-IV-

hazırlayan serkan baynal

17 . Aristoteles’in görüşlerine göre insanın toplumsal yaşamdaki refahı neye bağlıdır?
A) Cömertlik
B) İyi yönetim
C) Bilgelik
D) Güç ve nüfuz
E) Çoğunluğun idaresi

54
19
I. Kâğıdın görüntüsü, gerçeğinin yansımasıdır.
II. Kâğıdın bilgisi beyaz, yanıcı ve yırtılabilen olmasıdır.
III. Kâğıdın bilgisi, görünüşünden soyutlanarak ideayla
kavranır.

hazırlayan serkan baynal

IV. Kâğıdın bilinmesi, onun nedenlerinin bilinmesidir.
Aristoteles’in bilgi görüşüne ait olan öncüller aşağıdakilerin
hangisinde verilmiştir?
A)I-II B) I-III C) II-III D) II-IV E) III-IV

20. Lao Tse’nin düşüncesinde evrendeki her türlü değişimin

beslendiği sonsuz kaynak aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tao B) İdea C) Madde D) Form E) Aperion 55
21)Platon’un “Devlet” adlı eserindeki görüşleri dikkate alındığında devleti
yönetenlerin bilgili, akıllı ve adil olması gerekir. Buna göre aşağıdakilerden hangisi bu
düşüncenin gerçekleşmesinin
koşuludur?
A) Topluluğun erke itaat etmesi
B) Yöneticilerin filozof olması
C) Yurttaşların eğitimden geçmesi

hazırlayan serkan baynal

D) İnsanın toplumsal yaşama uyumu
E) İnsanların seçkin bir zümre tarafından yönetilmesi

22. Platon’a göre gerçeğin bilgisi “episteme” ye akıl yoluyla ulaşılır. Akıl, bu bilgiye
ulaşmak için ruhun derinliklerine yönelir ve orada varolan bilgileri açığa çıkarır.
Platon’un bu görüşü aşağıdakilerden hangisiyle ifade edilir?
A) Bilmek, anımsamaktır.
B) Bilmek, tecrübe etmektir.
C) Bilgi, genellemelerle elde edilir.
D) Bilmek, özün bilgisini bilmektir.
E) Bilgi, tahmin ve sanıdan meydana gelir.
56
23. Ahlakın kaynağı mutluluktur ve mutluluğa iyi ideasına ulaşmaya çalışmakla varılır.
Platon’a göre iyi ideasına aşağıdakilerden hangisiyle ulaşılır?
A) Ödev bilinci taşımak
B) Erdemli olmak
C) Sorumlu davranmak
D) İyi niyetle hareket etmek
E) Faydalı olana yönelmek

hazırlayan serkan baynal

24. Ustanın biri ormanda gezerken yaşlı bir ağaca rastlar. Ağacın dallarını keser,
toplayarak atölyesine götürür. Dalları yontar ve şekil verir. Sonunda bir sandık yapar.
Metinde geçen usta ve sandık kavramları Aristoteles’in aşağıda verilen hangi
nedenlerine sırasıyla karşılık gelmektedir?
A) Fail, maddi
B) Maddi, ereksel
C) Ereksel, maddi
D) Maddi, formel
E) Fail, formel

57
1. ÜNİTE BİTTİ

hazırlayan serkan baynal

Cumhuriyet Anadolu Lisesi (kars)

Hazırlayan : Serkan BAYNAL

58