İDARİ YARGILAMA

HUKUKU DERS
NOTLARI
DOÇ.DR. ERAY ACAR
İDARENİN DENETLENMESİ

DENETİM KAVRAMI
Denetim, en genel anlamıyla olması gereken ile olan arasında yapılan
bir karşılaştırmadır. İdare ne kadar iyi örgütlenirse örgütlensin, ne kadar
geniş imkanlara sahip olursa olsun her zaman denetime muhtaçtır.
İdarenin denetlenmesinin iki amacı vardır.
1) İdarenin işlem ve eylemlerinde hukuka aykırı davranmasını önlemek
(hukuksal denetim)
2) Kamu yararının en rasyonel bir şekilde gerçekleşmesini sağlamak
(yerindelik denetimi)
İDARENİN DENETLENMESİ

• İdarenin Denetim Yolları

İdarenin Denetimi
• Yargı Dışı Denetim Yolları
• Yargısal Denetim Yolları
• İdari Denetim
• Siyasal Denetim
• Kamuoyu Denetimi
• Kamu Denetçiliği
İDARENİN DENETLENMESİ

• İki denetim türü arasındaki farklar

• Yargı denetimi ile idari işlem ve eylemlerin yalnızca hukuka uygunluğu
denetlenir. Oysa yargı dışı denetim yolları ile idari işlem ve eylemlerin
hem hukuka uygunluğu hem de yerindeliği denetlenir. Yargı denetimi,
çok daha sıkı koşul ve usullere bağlanmıştır. Oysa yargı dışı denetim
yılları çoğu kez bir başvuruya gerek olmaksızın, kendiliğinden harekete
geçerler
İDARENİN DENETLENMESİ

•  İDARİ DENETİM
• İdarenin eylem işlemlerinin idari kuruluşlar tarafından
denetlenmesidir.
1) Genel İdari Denetim
• Hiyerarşi: Aynı kamu tüzel kişiliği içinde yer alan iki merciden birinin
diğerinin işlem ve eylemlerini denetlemesi (İç denetim)
• İdari Vesayet: Bir kamu tüzel kişisi ya da organının yapmış olduğu bir
işlem ya da bir eylemin bir başka kamu tüzel kişisi ya da organı
tarafından denetlenmesi (dış denetim).
İDARENİN DENETLENMESİ

2. Özel İdari Denetim

Devletin özel denetim kuruluşları tarafından yapılan denetimdir.
• Devlet Denetleme Kurulu (Cumhurbaşkanı Adına)
• Sayıştay (Meclis Adına)
İDARENİN DENETLENMESİ

• Devlet Denetleme Kurulu

• Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak kurulan bir denetim örgütüdür.
Görevi, cumhurbaşkanının isteği üzerine; her türlü inceleme,
araştırma ve denetleme yapmaktır. Re’sen harekete geçemez.
İDARENİN DENETLENMESİ

•  DDK Görev Alanı : Tüm kamu kurum ve kuruluşları

Sermayesinin yarısından çoğu bu kurum ve kuruluşlara bağlı olan her türlü kuruluş
• Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları
• Her düzeydeki işçi ve işveren kuruluşları
• Kamuya yararlı dernekler
• Vakıflar
• Silahlı kuvvetler ve yargı organları
DDK’nin görev alanı dışındadır. DDK’nın sadece kamu tüzel kişilikleri (yargı organları
dışında)üzerinde değil, özel hukuk tüzel kişileri (kamuya yararlı dernekler ve
vakıflar) üzerinde de yetkisi vardır
İDARENİN DENETLENMESİ

• Kurul adına hazırlanan rapor cumhurbaşkanınca onaylanır.

Cumhurbaşkanı raporu gereğinin yapılması için ilgili bakanlığa tevdi
eder. Sonuçtan Cumhurbaşkanı bilgilendirilir. Cumhurbaşkanı gerekli
görürse raporda yer alan ve suç unsuru oluşturan hususları doğrudan
adli ve idari mercilere intikal ettirir.
İDARENİN DENETLENMESİ

• Kurul’un hukuka aykırılık iddialarını doğrudan adli ve idari mercilere

intikal ettirme yetkisi yoktur.
• Devlet Denetleme Kurulu Yıllık Raporu’nun yayınlanma zorunluluğu
yoktur
İDARENİN DENETLENMESİ

• Sayıştay Denetimi
Sayıştay, TBMM adına denetim yapar. Bir dış denetim organıdır.
Denetim fonksiyonunu, denetlediği yürütme organlarından bağımsız
olarak yerine getirmesi Sayıştay ın etkinliğini arttırmaktadır. Anayasayla
düzenlenmiş mali bir denetim organıdır. Aynı zamanda sorumluların
hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak suretiyle yargılama
faaliyetini de yerine getiren bir hesap mahkemesidir. Yargısal nitelikteki
kararlarına karşı başka bir mercie itiraz edilemez. Anayasada yargı
bölümünde düzenlenmiş olsa da yüksek mahkemeler başlığı altında
sayılmamıştır
İDARENİN DENETLENMESİ

Sayıştay ın Denetimine Tabi Olan İdareler

Yeni Sayıştay Kanunu ile Sayıştay ın denetim alanı genişlemiştir. Merkezi
Yönetim Bütçesi Kapsamındaki Kamu İdareleri: Genel bütçeli içinde yer
alanlar – bakanlıklar, Genel Kurmay Başkanlığı-, özel bütçeli idareler-
üniversiteler (vakıf üniversiteleri, TFF, Köy İdareleri VE Kamu Kurumu
Niteliğindeki meslek kuruluşları hariç), YÖK, ÖSYM,-TBMM 6085 sayılı
Kanun çerçevesince kendisini denetleyemez. TBMM her yıl Sayıştay
tarafından görevlendirilen üç denetçiden oluşan komisyonca denetlenir.
İDARENİN DENETLENMESİ

Sosyal Güvenlik Kurumları:

Mahalli İdareler: İl özel idareleri ve belediyeler Sayıştay Kanununa
tabidir. Köyler 6085 sayılı Kanuna tabi değildir. Sermayesindeki kamu
payı doğrudan veya dolaylı olarak %50 den fazla olan özel kanunlar ile
kurulmuş anonim ortaklıklar ve diğer kamu idareleri ile kamu payı %50
den az olmamak kaydıyla bu idareler bağlı veya bu idarelerin kurdukları
veya doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak ortak oldukları her çeşit
idare, kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketler.
İDARENİN DENETLENMESİ

Sayıştay Denetimi
Kamu İktisadi Teşebbüsleri: 6085 sayılı Kanunun getirdiği en önemli
yeniklerden biri KİTlerin Sayıştay denetimine tabi olmasıdır. KİT ler
önceden Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu tarafından
denetleniyordu. Önceki düzenlemede özel kanunlara göre denetlenen
ancak artık Sayıştay denetimine tabi kurumlar: Atatürk Orman Çiftliği,
Türkiye Kalkınma Bankası, Milli Piyango İdaresi, TRT, Türkiye Vakıflar
Bankası, TOKİ, Şeker Kurumu, Ziraat Bankası, İller Bankası, TÜRKSAT,
Birlik Sigorta, İMKB, İstanbul Altın Borsası, EXİMBANK, Başkent Doğalgaz
A.Ş.
İDARENİN DENETLENMESİ

• Sayıştayın Yargılama Görevi

• Sayıştay denetçileri hesap ve işlemlerin denetimi sırasında kamu zararına yol
açan bir durum tespit etmeleri durumunda ilgililerin savunmaları alınarak
yargılamaya esas olacak bir rapor hazırlarlar. Rapor Daire Başkanları
Dairelerine verilir. Daireler tarafından yapılan hesap yargılaması sonucu
hesap ve işlemlerin yasal düzenlemelere uygunluğuna ya da kamu zararının
sorumlulardan tazminine karar verilir. Yargılama sonucu ortaya çıkacak
ilamlar gerekçeli düzenlenir. İlamlar, sorumlulara, sorumluların bağlı oldukları
kamu idarelerine, genel bitçe kapsamındaki kamu idareleri için Maliye
Bakanlığına , ilgililere ve başsavcılığa tebliğ edilir. İlgililer ilamlar hakkında
düzeltme isteyebilir. İlamlar kesinleştikten sonra 90 gün içinde yerine getirilir.
İDARENİN DENETLENMESİ

• Sayıştay kararlarına karşı yargı yolu kapalıdır. Ancak, ilgililer kararın

kendilerine yazılı bildirim tarihinden itibaren 15 gün içinde bir defaya
mahsus olmak üzere Sayıştay’a karar düzeltmesi isteminde
bulunabilirler. Sayıştay'da ilgililer ya da Sayıştay dairelerince
yargılamanın yenilenmesini isteyebilir. Yargılamanın yenilenmesi
isteminde bulunma süresi ilamın tebliğinden itibaren 5 yıldır.
İDARENİN DENETLENMESİ

• Siyasal Denetim Hükümetin TBMM Tarafından Denetlenmesi:

Hükümetin Meclis karşısında hem kollektif hem de bireysel
sorumluluğu bulunmaktadır.
• Meclis, Yazılı soru, meclis araştırması, genel görüşme, ve meclis
soruşturması yollarıyla hükümeti denetler.(2017 anayasa değişikliği ile
sözlü soru ve Gensoru kaldırılmıştır)
• Hükümetin denetlenmesi, idarenin denetlenmesi bakımından yetersiz
bir denetimdir. Çünkü meclisin, idare üzerindeki denetimi doğrudan
değil, dolaylıdır.
İDARENİN DENETLENMESİ

• Dilekçe Hakkı: Anayasal bir haktır. Türk vatandaşları kendileriyle veya

kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında, TBMM ne ve yetkili
makamlara yazı ile başvurma hakkına sahiptirler. Türkiye'de ikamet
eden yabancılar karşılıklılık esası gözetilmek ve dilekçelerinin Türkçe
yazılması kaydıyla bu haktan yararlanabilirler. Yetkili makamlara
yapılan başvuruların sonucu veya yapılmakta olan işlem hakkında
dilekçe sahibine en geç 30 gün içinde gerekçeli olarak yanıt verilir.
İDARENİN DENETLENMESİ

• TBMM Başkanlığına gönderilen dilekçeler, Dilekçe Komisyonunda

incelenir. Dilekçelerin Komisyonda incelenmesi ve karara bağlanması
60 gün içinde sonuçlandırılır. İlgili kamu kurum ve kuruluşları, TBMM
Dilekçe Komisyonunca gönderilen dilekçelere 30 gün içinde yanıt verir.
İDARENİN DENETLENMESİ

• TBMM Dilekçe Komisyonu ön inceleme yapar

TBMM Dilekçe Komisyonu ön inceleme yapar. Ön inceleme sonucunda
işleme alınmayacak dilekçeler
• Belli bir konuyu içermeyen dilekçeler
• Yeni bir kanun ya da kanun değişikliğini içeren dilekçeler
• Yargının alanına giren ya da hakkında yargı kararı verilen dilekçeler
• Yetkili idari makamlarca verilen kesin yanıt içermeyen dilekçeler
• Dilekçede bulunması zorunlu koşullardan birinin olmaması.
İDARENİN DENETLENMESİ

• Komisyonun aldığı kararlar hem dilekçe sahiplerine hem de ilgili

bakanlığa bildirilir.
• Komisyon kararlarının bağlayıcılığı ve yaptırım gücü yoktur.
• Kamuoyu Denetimi: Kamuoyu denetimi, siyasal karar alma süreçlerini
etkilemesi bakımından önemlidir.
İDARENİN DENETLENMESİ

• Kamu Denetçiliği –Ombudsmanlık

• İdarenin hukuka aykırı eylem ve işlemleriyle ilgili vatandaşların
şikayetlerini dinleyen bir kurumdur. İlk olarak 1713 yılında İsveç te
kurulmuştur. Yargının katı işleyiş kurallarına bağlı oluşu ve zaman alıcı
işlemesinden dolayı, idareyi yargı dışında denetleyen ama idareye de
bağlı olmayan bir denetim sistemine ihtiyaç bulunmaktadır.
Ombudsmanın en belirgin nitelikleri, bağımsızlık, güvenilirlik ve
tarafsızlıktır.
İDARENİN DENETLENMESİ

• Kamu Denetçiliği Kurumu

6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kanunu tarihinde kabul edilmiştir.

• Görev Alanı Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri

Sosyal Güvenlik Kurumları
• Mahalli İdareler ve onlara bağlı idareler
• Döner sermayeli kuruluş
• Kanunlarla kurulan fonlar
• Kamu tüzel kişiliğine sahip kuruluşlar
• KİT ler
• Sermayesinin yüzde ellisinden fazlası kamuya ait kuruluşlar ile bunlara bağlı ortaklıklar ve müesseseler
• Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları
• Kamu hizmeti yürüten özel hukuk tüzel kişileri
İDARENİN DENETLENMESİ

• Görev Alanı Dışında Kalanlar

Yasama yetkisinin kullanılmasına ilişkin işlemler,
• Yargı yetkisinin kullanılmasına ilişkin kararlar,
• TSK nın sırf askeri nitelikteki faaliyetleri
İDARENİN DENETLENMESİ

• Yapısı TBMM Başkanlığına bağlıdır. Kamu tüzel kişiliği

bulunmaktadır. Kurum başdenetçilik ve genel sekreterlikten oluşur.
• Başvuru Gerçek ve tüzel kişiler başvuruda bulunabilir.
Kuruma başvuru başvuruda bulunulabilmesi için İdari yargılama Usulü
Kanununda öngörülen idari başvuru yolları ile özel kanunlarda yer alan
zorunlu idari başvuru yollarının tüketilmesi gerekir. KDK na yapılacak
başvuruya idare tarafından verilecek cevabın tebliği tarihinden,
idarenin başvuruya 60 gün içinde cevap vermemesi halinde bu sürenin
bitmesinden itibaren 6 ay içinde başvurulur. Dava açma süresi içinde
yapılan başvuru, işlemeye başlamış olan dava açma süresini durdurur
İDARENİN DENETLENMESİ

•  Kurum inceleme ve araştırmasını başvuru tarihinden itibaren en geç

6 ay içinde sonuçlandırır.
Başvurunun KDK tarafından reddedilmesi halinde durmuş olan dava
açma süresi kaldığı yerden işlemeye devam eder.
İDARENİN DENETLENMESİ

• YARGI DENETİMİ Yargı denetiminde uygulanan sistemler

Yargı Birliği / Yargı Ayrılığı
Yargı Birliği
• İdarenin yargısal denetimi İçin ayrı bir yargı örgütü bulunmamaktadır.
İDARENİN DENETLENMESİ

• Yargı Ayrılığı Sistemi

Kuruluş Yönünden
• Danıştay biçiminde örgütlenme: İdari işlem ve eylemler, Danıştay biçiminde örgütlenmiş
yüksek mahkemenin olduğu, ilk derece mahkemelerince denetlenmektedir.
• Yüksek mahkemenin idari görevleri de bulunmaktadır.
• Mahkeme biçiminde örgütlenme: İdari yargı yerlerinin idari görevleri bulunmayıp yalnızca
yargı görevleri bulunmaktadır.
• Görevleri Yönünden
• Geniş Görevli: İdarenin idare hukukundan kaynaklanan uyuşmazlıkları kural olarak idari
yargı yerlerinde görülür.
• Dar Görevli: İdari yargı yerlerinin görevleri iptal davalarına bakmakla sınırlıdır. İdarenin
mali sorumluluğuna yönelik davalar adliye mahkemelerinde görülür.