Sensör Teknolojileri ve

Bilinmeyen Gazın/Buharın
Algılanması
Sensör Teknolojileri

 Yarı İletken Sensörler

 Pelistör Sensörler
 Elektrokimyasal Sensörler
 PID Sensörler
 Kızılötesi Sensörler
Kullanılan Terimler

Yüzde hacim fraksiyonu (%v/v):

Konsantrasyon: Hacim oranı Belirtilen bileşen hacminin ppm (parts per million):
veya birim hacim başına kütle karıştırılmadan önce bir gaz Havadaki milyon tane parçacığın
olarak ifade edilebilir. karışımının bütün bileşenlerinin içinden bir tanesi
hacimlerinin toplamına bölümü.

LFL (Lower Flammable Limit / UFL (Upper Flammable Limit /

ppb (parts per billion): Havadaki Tutuşabilir Alt Sınır): Altında Tutuşabilir Üst Sınır ): Üstünde
milyar tane parçacığın içinden bir patlayıcı gaz ortamının oluşmadığı patlayıcı gaz ortamının oluşmadığı
tanesi gaz veya buharın hacimsel gaz veya buharın hacimsel
konsantrasyonu konsantrasyonu
  Yarı iletken sensörün çalışma prensibi, havadan başka bir gaza
maruz kaldığında ısıtılmış algılama elemanının yüzeyinde kimyasal
soğurma ile meydana gelen elektriksel iletkenlik değişikliklerine
bağlıdır. Direnç değişiminin ölçülmesiyle gaz konsantrasyonları
Yarı İletken elde edilir.

Sensörler
  Pelistör sensörler 2 adet pelistörden (minik seramik kürecikten)
oluşmaktadır. Pelistörün içinde platinyum tel ve üzerinde de
katalizör katman bulunmaktadır. Patlayıcı gaz sensöre ulaştığında
katalizör katman ile reaksiyona girer ve oksidasyon oluşur.
Oksidasyon sonucunda pelistör ısısının artmasıyla birlikte
platinyum telin elektriksel direnci artar. Elektriksel dirençdeki
Pelistör farklılıkar sinyaller olarak algılanır.

Sensörler
  Çalışma prensibi, belirli bir gaz mevcut olduğunda elektrolit ile
temas halindeki elektrotların elektriksel parametrelerinin
değişmesine bağlıdır. Elektrokimyasal sensörlerin yapısında iki
veya üç elektrot bulunmaktadır. Ortamdaki gaz zardan(mebran)
geçerek elektrotlara ulaşır. Elektrotun yüzeyinde ilgili gazın
kimyasal indirgeme / oksidasyon (redoks) reaksiyonu gerçekleşir ve
elektron akımı oluşur. Akım seviyesine göre gaz konsantrasyonu
hesaplanır.
Elektrokimyasal
Sensörler
  Fotoiyonizasyon detektörü (PID), hedef gaz konsantrasyonunu
ölçmek için (ultraviyole (UV) ışık kaynağı ile molekülleri
parçalayarak) bir ultraviyole (UV) ışık kaynağı kullanır. Hücre
içinde bulunan ve lambanın çıkışından daha düşük bir iyonizasyon
potansiyeline (IP) sahip olan gaz molekülleri radyasyon tarafından
iyonize olur ve daha sonra hücredeki elektrik potansiyeline sahip
olan iki elektrot arasında bir akım akar. Bu akan akıma göre gaz
konsantrasyonu belirlenir.
PID
Sensörler
  Çalışma prensibi, tespit edilen gaz molekülleri tarafından bir ışık
demetinin enerjisinin absorbe edilmesine bağlıdır. Kızılötesi ışık
kaynağı optik alıcıya bir ışın gönderir. Sensörün içine giren gaz ışık
kaynağından çıkan kızılötesi ışınının dalga boyuna göre soğrulur.
Referans sinyali ve ilgili gaz sinyali farklılığından gaz
konsantrasyonu ölçülür.

Kızılötesi
Sensörler
Kızılötesi
Sensörler
Pek çok gaz molekülünün
elektromanyetik spektrumun kızılötesi
bölümünde radyasyonu emebildiği iyi
bilinmektedir.
Yaygın Olarak Kullanılan Sensörlerde
İyileştirilmesi Amaçlanan Konu
 Yarı İletken Sensörler: Direnç değişimi, Seçicilik yok
 Pelistor Sensörler: Direnç değişimi, Seçicilik yok
 Elektrokimyasal Sensörler: Akım değişimi, Seçicilik yok
 PID Sensörler: Akım değişimi, Seçicilik yok
 Kızılötesi Sensörler: Frekans Emilimi, Seçicilik var, Paylayıcı gazlar (%LEL)
Seçiciliği Sağlamak İçin Kullanılan Yöntemler

1. Katalitik maddeler kullanılarak doping / yüzey işlevselleştirme yoluyla algılama

katmanının tasarlanması.

2. Çalışma sıcaklığının modüle edilmesi.

3. Farklı türlerin farklı malzemelere karşı farklı adsorpsiyon ve reaktivite

özelliklerine sahip olduğu gerçeğine dayanan bir algılama dizisi ve ardından bir
temel bileşen analizi (PCA) hazırlamak.
Yaklaşımların Değerlendirilmesi

İlk yaklaşım durumunda, tasarlanmış algılama katmanı belirli bir türe karşı daha
yüksek duyarlılık sunsa da, aynı zamanda, komşu türlere karşı oldukça duyarlıdır.

İkinci yaklaşımda da benzer bir sınırlama söz konusudur.

Aksine, üçüncü yaklaşımda, bu tür sınırlamalar PCA analizi ile kısmen veya
tamamen çözülebilir. Bununla birlikte, zayıf tekrarlanabilirlik, termal sapmayı da
iyileştirmektedir.
Uygulanma Prensibi
(Makine Öğrenimi)
 Bilinen konsantrasyonlarda bilinen hedef türlere
maruziyet ile cihazın aşağıdaki 3 parametresi
ölçülür.
 1-) Kapasitans tahmininde rastgelelik. (Hedef
türü belirlemek için)
 2-) Empedans değişim (havaya göre) profili.
(Konsantrasyon seviyesinin belirlenmesi için)
 3-) Geçici tepki/yanıt karakteristlikleri.
Uygulama Prensibi

 Adım 1: Kapasitans tahminindeki rastgelelik,

imza frekansını çıkarmak için her hedef buhar
konsantrasyonu için kaydedilir.
 Adım 2 : Empedans ve faz açıları, farklı hedef
buhar konsantrasyonlarına maruz bırakılarak,
farklı konsantrasyonların rezonans frekansları
ölçülür (frekansa karşı Im | Z | grafiğini çizmek
için)
 Adım 3:Kapasitif yanıt büyüklüğü (CRM) tüm
buharların farklı konsantrasyonları için ölçülür.
(PCA analizini kullanarak çapraz doğrulama
için)
KAYNAKÇA:

 D. Acharyya, R. Roy Chaudhuri, P. Bhattacharyya, ‘’Noise Analysis-Resonant Frequency-

Based Combined Approach for Concomitant Detection of Unknown Vapor Type and
Concentratio’’ 2018 IEEE
 BS EN 60079-29-2:2015 Explosive atmospheres. Gas detectors. Selection, installation, use
and maintenance of detectors for flammable gases and oxygen
 SHINSAKU IZUMI, SHUN-ICHI AZUMA, TOSHIHARU SUGIE, ‘’Analysis and Design
of Multi-Agent Systems in Spatial Frequency Domain: Application to Distributed Spatial
Filtering in Sensor Networks’’, January 26, 2020,
DİNLEDİĞİNİZ İÇİN
TEŞEKKÜRLER