LITERASI MAKLUMAT

1
LATAR BELAKANG LITERASI MAKLUMAT:

Masyarakat Maklumat:
Persekitaran maklumat berubah dengan cepat
daripada:
- Cetak ke digital
- Setempat ke antarabangsa
- Selamat kepada tidak menentu
- Tiada/kurang kepada terlalu banyak
(information explosion)
- Perkhidmatan ke ‘self-service’

January 10, 2022 2

 KONSEP:

Sejak tahun 60’an pelbagai istilah:

 Automasi Perpustakaan
 Pengajaran Perpustakaan
 Pengajaran Bibliografik
 Pendidikan Pembaca

Tahun 90’an
 Kemahiran Belajar
 Pengajaran Kemahiran Maklumat
 Literasi Maklumat

January 10, 2022 3

DEFINISI:

 LITERASI:
Keupayaan untuk membaca/ dapat
makna daripada perkataan.

 LITERASI MAKLUMAT:
Keupayaan mendapat makna
daripada maklumat.

January 10, 2022 4

DEFINISI:

INFORMATION LITERACY

The ability to find and use information -

is the keystone of lifelong learning”

January 10, 2022 5

DEFINISI – KONSEP

Keupayaan untuk:
 mengakses
 menilai dan
 mengguna maklumat dari pelbagai
sumber
Doyle, C (1994)

January 10, 2022 6

APA ITU AKSES?
 Mengenalpasti keperluan
 Bertanyakan soalan berhubung dengan
keperluan
 Mengenalpasti sumber maklumat
 Menyediakan strategi pencarian
 Mengesan maklumat –cetak dan
‘technology-based’

January 10, 2022 7

APA ITU PENGGUNAAN?
 Mengurus maklumat untuk aplikasi
praktikal
 Sepadukan maklumat baru dengan
maklumat sedia ada
 Aplikasi maklumat dalam pemikiran
kritikal dan penyelesaian masalah
 Komunikasi dan menggunakan maklumat
dengan berkesan

January 10, 2022 8

 data butiran cerita

Sesuatu penerangan

MAKLUMAT
pengetahuan kebijaksanaan

Proses menambah
pengetahuan
pengetahuan
yang disimpan
pengalaman orang
(bentuk cetak,
lain (nyata/imaginasi)
bahan tayangan)
pengalaman sendiri
January 10, 2022 9
Soalan yang difokus
semasa:
APA?
• membaca,
MENGAPA?
• menulis SIAPA?
DI MANA?
• menonton
BILA?
• mendengar BERAPA?
BAGAIMANA?
• menemuramah
• berfikir

WH questions:
1. What?
2. Why?
3. Who?
4. Where?
5. When?
January 10, 2022+ How? 10
 APA ITU KEMAHIRAN MAKLUMAT?

Keupayaan:
• mendapat maklumat yang relevan, sesuai dan berguna dengan
cekap dan berkesan.
• mengolah data kepada makluma yang berguna dan dapat
menyelesikan masalah & membuat keputusan.

Seseorang perlu
kemahiran:
• membaca
• mendengar
• melihat
• memerhati
• menilai
• menganalisis
January 10, 2022
• menyampai 11
 KEMAHIRAN KEMAHIRAN
PERPUSTAKAAN KEMAHIRAN BELAJAR
KOMPUTER • berfikir
• lokasi bahan
• sistem katalog • mengguna hardware • membaca
• susunan bahan • mendengar
• mengguna software
• bahagian buku • melihat
• mengguna bahan • mencatat nota
rujukan • mengorganisasi
• membuat nota & menyampai
kaki & bibliografi maklumat
KEMAHIRAN MAKLUMAT • membuat renungan
& rumusan

KEMAHIRAN
KEMAHIRAN KOMUNIKASI
HIDUP
• bertanya
• mengurus masa • menemuramah
• mengurus diri • memberi pendapat
• berinteraksi & beretika • berbahas
• pembelajaran sepanjang hayat • memberikan ucapan
January 10, 2022 • menyampaikan laporan
12
 KEMAHIRAN MAKLUMAT
MENGENAL PASTI SUMBER PEMBELAJARAN:

Maklumat boleh didapati melalui sesuatu yang didengar, dibaca dan

ditonton.

• Sumber yang berasaskan manusia - eg: ibu bapa, guru, rakan, dll

• Bahan bercetak - eg: akhbar, buku, majalah, ensiklopedia,

atlas, almanak, kamus, direktori, buku
tahunan, bibliografi, indeks, jurnal, abstrak,
buku teks dll

• Sumber berasaskan komputer eg: disket, CD ROM, internet.

January 10, 2022 13

MENGENALPASTI MASALAH & MAKLUMAT YANG DIPERLUKAN:

• Memahami tugasan

• Menggunakan pelbagai sumber rujukan

• membaca pelbagai maklumat

• Membina soalan asas

• Menentukan maklumat yang diperlukan

• Mengenal pasti skop sumber

• Membuat sumbang saran untuk mentafsir & mentafsir semula

masalah

January 10, 2022 14

 MENILAI DAN MENGUMPUL MAKLUMAT:

• Gunakan teknik imbasan

• Pilih bahan, baca, dengar & tonton

• Pastikan sumber - primer / sekunder

• Mentafsir maklumat visual eg: graf, peta & carta

• Kumpulkan bukti, alasan & butiran yang dapat menyokong

pandangan / hujah.

• Menilai sumber maklumat & laman web untuk mendapatkan yang

tepat, boleh dipercayai, diperakui & sesuai dengan tugasan.

January 10, 2022 15

 MENGENAL MAKLUMAT BAHAGIAN DALAM BUKU:

• Kulit hadapan
• Halaman / muka surat judul
• halaman verso (belakang halaman judul) -kiri
• Bertentangan dengan halaman verso - kanan
• Jadual kandungan
• Bibliografi / rujukan
• Ruangan glosari / daftar kata
• Ruangan indeks
• Kulit belakang

January 10, 2022 16

KULIT BUKU

Pengarang

Judul buku

Penerbit
January 10, 2022 17
 KEMAHIRAN PERPUSTAKAAN

KEMAHIRAN MEMBUAT RUJUKAN:

• menggunakan kad katalog (sistem pengelasan perpuluhan dewey)

- kad pengarang
- kad perkara 000 - 099 Karya Am
- kad judul 100 - 199 Falsafah
200 - 299 Agama
300 - 399 Sains Kemasyarakatan
400 - 499 Bahasa
500 - 599 Sains Tulen
600 - 699 Teknologi
700 - 799 Kesenian & Hiburan
800 - 899 Kesusasteraan
900 - 999 Geografi, Sejarah & Biografi

•dengan komputer OPAC (On-line Public Access Catalogue)

January 10, 2022 18

 KEMAHIRAN MENEMU RAMAH

SEBELUM MENEMU RAMAH:

• Tentukan maklumat yang diperlukan

• Kenal pasti tokoh / orang yang hendak ditemu ramah
• Selidik kesesuaian tokoh tersebut dengan maklumat
yang dikehendaki
• Buat temu janji dengan tokoh
• Sediakan soalan untuk mencungkil maklumat yang
dikehendaki

January 10, 2022 19

 KEMAHIRAN MENEMU RAMAH

SEMASA MENEMU RAMAH:

• Tepat temu janji.

• Beradab & gunakan bahasa yang santun.
• Bersikap ramah & menunjukkan minat ketika tokoh
bercerita / menyampaikan maklumat.
• Adakan hubungan mata “eye contact” & mendengar
dengan penuh perhatian.
• Kemukakan soalan yang telah disediakan
(ubah suai soalan jika perlu)
• Gunakan alat perkam & catat butiran dalam buku catatan.

January 10, 2022 20

 KEMAHIRAN MENEMU RAMAH

SELEPAS MENEMU RAMAH:

• Teliti semula maklumat yang dicatat dan dirakamkan.

• Rangka persembahan maklumat dan tulis draf pertama.
• Lengkapkan persembahan dengan mendapatkan
maklumat tambahan daripada sumber lain / hubung orang
yang ditemu ramah semula.
• Lengkapkan persembahan dengan bahan grafik, gambar,
lampiran dan senarai rujukan.

January 10, 2022 21

 KEMAHIRAN MAKLUMAT

• Satu proses pembelajaran yang dibahagikan kepada 6 langkah:

1. Menentukan
2. Mencari
3. Menggunakan
4. Mencatat
5. Melapor
6. Menilai

January 10, 2022 22

 2. Mencari 3. Menggunakan
1. Menentukan
• Memahami bagaimana
• Kemahiran mengguna
• Skop sesuatu topik sumber disimpan/disusun
• Memahami bahawa bahan bahan
• Isi penting • Memilih & mengguna
• Membuat gambarajah/ elektronik adalah pelengkap
kepada bahan buku kaedah/teknologi
peta pengetahuan • Teknik membaca
• Menentu jenis maklumat • Memilih sumber yg sesuai
eg. Skimming
pada sumber Scanning
• Mengait maklumat
dengan sumber
KEMAHIRAN 4. Mencatat
6. Menilai MAKLUMAT
• Memilih cara membuat
• Mengimbas kembali proses nota
kajian • Mengumpul /menyusun
• Menyatakan pengalaman/ 5. Melapor maklumat
kepuasan menjalan kajian • Mengguna kemahiran
• Memberi bimbingan/ Menyampai semula maklumat menulis, melukis,
khidmat nasihat dgn tepat, ringkas, padat & menghasil nota yang
• Memperbaiki kelemahan mudah difahami sistematik & berkesan
• Program pemulihan
January 10, 2022 (Peka terhadap audiens) 23
RINGKASAN 6 LANGKAH KEMAHIRAN MAKLUMAT
UNTUK PELAJAR

1. MENENTUKAN - Apa yang perlu diketahui?

Apa yang sudah diketahui?
Apa yang akan dibuat dengan maklumat?

2. MENCARI - Di mana saya boleh mendapat maklumat?

3. MENGGUNA - Apakah maklumat yang perlu saya ketahui?

January 10, 2022 24

 RINGKASAN 6 LANGKAH KEMAHIRAN MAKLUMAT
UNTUK PELAJAR

4. MENCATAT - Apakah maklumat yang perlu saya catatkan?

Bagaimana mencatat?

5. MELAPOR - Apa yang diperlukan untuk mendapat

maklumat secara sistematis dan
mempersembahkannya dengan baik?

6. MENILAI - Adakah saya puas hati dengan proses kerja

yang saya jalankan?

- Adakah saya puas hati dengan hasil kerja saya?

January 10, 2022 25

 RINGKASAN 6 LANGKAH KEMAHIRAN MAKLUMAT
UNTUK GURU

1. MENENTUKAN: - Tentukan kepada pelajar apa

yang hendak dipelajari dan dikaji
* Terangkan tajuk pelajaran
* Sampaikan objektif dengan jelas
* Terangkan perkara penting yg
berkaitan

2. MENCARI : - Jelaskan beberapa punca untuk

mendapatkan sumber maklumat
e.g. perpustakaan, bahan cetak,
agensi luar, media elektronik, dll

January 10, 2022 26

 RINGKASAN 6 LANGKAH KEMAHIRAN MAKLUMAT
UNTUK GURU

3. MENGGUNA: - Pastikan pelajar mempunyai

kemahiran
* Memilih & mengguna kaedah /
teknologi yg sesuai
* Teknik belajar eg skimming &
scanning
SQ3R - Survey, question, read,
recite, review

4. MENCATAT: - Pastikan pelajar mempunyai

kemahiran:
* Memilih cara membuat nota.
* Menyusun maklumat yg diperolehi.

January 10, 2022 27

 RINGKASAN 6 LANGKAH KEMAHIRAN MAKLUMAT
UNTUK GURU

5. MELAPOR : - Pastikan pelajar dapat menyampaikan

semula maklumat dgn ringkas, padat &
mudah difahami.
- Isi penting
- Tentukan audiens/taraf pendengar.
- Bahan perantaraan.

6. MENILAI : - Pastikan guru membuat penilaian

(Beri keutamaan kpd proses pembelajaran
pelajar)
* Memberi bimbingan / khidmat nasihat
* Bertolak ansur
* Peluang membaiki kelemahan
* Sediakan program pemulihan
January 10, 2022 28
 CONTOH : Langkah 1 - MENENTUKAN

• Mata pelajaran: Bahasa Malaysia / Kajian Tempatan

• Tajuk : Bencana Alam (Banjir)

K W L
What I Know What I Want to Learn What I’ ve Learned

• Banjir musnah • Apa punca berlaku • Hujan lebat

harta benda, banjir?
manusia,
bentuk muka
bumi

January 10, 2022 29

MENCATAT NOTA MENGGUNAKAN PETA MINDA

Pupusan hidupan liar Tanaman

musnah
Penyakit berjangkit

Buruk
Hakisan tanah
Hujan lebat

Punca Kesan
BANJIR

Hujan turun tidak Menjadikan Baik

berhenti tanah subur
untuk pertanian

January 10, 2022 30

Ciri-ciri seseorang yang “Information
-Literate”

1. Mengakses maklumat secara efisien dan

berkesan.
2. Menilai maklumat secara kritis dan
cekap.
3. Mengguna maklumat secara kreatif dan
berkesan.

January 10, 2022 31

Ciri-ciri seseorang yang “Information-
Literate”

4. Berusaha mendapatkan maklumat

berhubung dengan kepentingan
peribadi, akademik dan kerjaya.
5. Menghargai dan seronok dengan
bahan-bahan sastra dan penulisan
kreatif.

January 10, 2022 32

Ciri-ciri seseorang yang “Information-
Literate”

6. Berusaha ke arah kecemerlangan

dalam mendapatkan maklumat dan
penjanaan ilmu.
7. Menyedari kepentingan maklumat
dalam masyarakat demokratik.

January 10, 2022 33

Ciri-ciri seseorang yang “Information-
Literate”

8. Mengamalkan tingkahlaku yang baik

(etika) berhubung dengan maklumat
dan IT.
9. Mengambil bahagian secara berkesan
dalam kumpulan bagi mendapatkan
maklumat dan menjana ilmu.

January 10, 2022 34

 Ideal Information Literate Student
Subject Understanding
Information Literacy Skills

Poor Good

Know how to learn

Good In the best position
but shallow in their
to learn
subject knowledge

Sock up content but

Poor In trouble lack in investigative
skills

January 10, 2022 35

Pelajar yang berjaya dalam “information-
rich and technology-based world of
today and tomorrow” adalah pelajar-
pelajar yang ada:

Literasi Pembacaan – pembaca tekun dan
berkebolehan

Literasi Teknologi
– pengguna alat-alat teknologi yang
canggih
- pelajar yang terus belajar

January 10, 2022 36

Pelajar yang berjaya dalam
“information – rich …
Literasi Maklumat
- pengurus maklumat
- pemikir yang kritis
- dapat berhubung dengan berkesan
- pengguna maklumat yang
bertanggungjawab

January 10, 2022 37

MENGAPA LITERASI MAKLUMAT PENTING
DAN PERLU?

 Polisi dan pembangunan negara:

- Membangunkan ekonomi berasaskan
pengetahuan (k-ekonomi)
- Memperkukuhkan pembangunan sumber
manusia untuk menghasilkan tenaga manusia
berpengetahuan
- Kerajaan menghendaki seluruh rakyatnya
mempelajari, memahami dan menguasai
pengetahuan mengenai “Information
Technology” (IT)

January 10, 2022 38

Perkembangan dalam Kementerian
Pelajaran Malaysia:
- Matlamat Pendidikan Negara ialah
melahirkan insan yang beriman,
berakhlak mulia, berilmu, berketrampilan
dan sejahtera.
- Konsep Pembelajaran dan Pengajaran
Bestari yang berpusatkan pelajar dan
dipermudahkan dengan bantuan ICT.
- Pembangunan ICT dalam pendidikan.

January 10, 2022 39

 The Big Six Skills Model
(Eisenberg & Berkowitz, 1996)

Pendekatan/ Langkah Penyelidikan:

1. Menentukan Tugasan/ Keperluan
1.1 Tentukan tujuan
1.2 Tentukan masalah, tanya soalan
1.3 Tentukan keperluan maklumat berhubung
dengan masalah
1.4 Gambarkan dengan tepat skop sesuatu topik
1.5 Kaitkan dengan pengetahuan sedia ada
1.6 Buat gambaran/ Peta minda

January 10, 2022 40

 The Big Six Skills Model

2. Menstrategi proses mengesan sumber

2.1 Tentukan kepelbagaian sumber yang
mungkin ada
2.2 Memahami bahawa bahan elektronik
seperti Laman Web dan CDR adalah
pelengkap kepada bahan cetak
2.3 Nilai dan pilih sumber yang mungkin
sesuai mengikut keperluan

January 10, 2022 41

 The Big Six Skills Model

3. Lokasi dan Akses

3.1 Mengesan sumber maklumat

(fizikal dan intelektual).
3.2 Cari maklumat daripada sumber.
3.3 Perlu ada kemahiran perpustakaan
membaca, belajar dan ICT.

January 10, 2022 42

 The Big Six Skills Model

4. Mengguna Maklumat
4.1 Terlibat secara aktif
(membaca,mendengar,melihat,melayari
Laman Web)
4.2 Mendapatkan maklumat daripada sumber.
4.3 Perlu ada kemahiran membaca, menulis,
belajar dan ICT.

January 10, 2022 43

 The Big Six Skills Model

5. Sintesis (sepadukan maklumat yang diperolehi

daripada pelbagai sumber).
5.1 Menyusun maklumat daripada
- menguna bahan dengan gaya sendiri
- guna “Critical-Thinking Skills”
5.2 Menyampaikan maklumat
- ubahsuai maklumat mengikut format
penyampai
- berkomunikasi dengan tepat,
mengambilkira media,mesej dan penonton

January 10, 2022 44

 The Big Six Skills Model

6. Penilaian (kritis).
6.1 Nilai keberkesanan produk kajian.
6.2 Nilai keberkesanan dan
keefisienan proses penyelesaian
masalah yang dijalankan.

January 10, 2022 45

 APA YANG PERLU BAGI MELAKSANAKAN
PROGRAM LITERASI MAKLUMAT DI
SEKOLAH?

 Kurikulum berpusatkan pelajar.

 Aktiviti-aktiviti penyelesaian masalah.
 Pengajaran dan Pembelajaran berasaskan
sumber. (Resource Based Learning)
 Pengajaran Kemahiran Berfikir secara
Kritis dan Kreatif.(KBKK)

January 10, 2022 46

 Bagaimana kita pastikan pelajar-pelajar
kita ‘Information Literate’?

Bagaimana boleh kita ajar mereka untuk

menjadi pengguna ilmu yang berkesan?

Jawapan:
Rancang dan ajar Kemahiran Maklumat
sama ada secara:
- Kaedah Berasing (Stand Alone Method)
- Kaedah Integrasi / bersepadu dalam mata
pelajaran (guna pelbagai sumber di PSS)

January 10, 2022 47

Guru PSS perlu:
 kerjasama (collaborate) dengan guru-guru
mata pelajaran.
 cari sumber untuk guru-guru dan pelajar-
pelajar.
 Menyediakan perkhidmatan dan
kemudahan kemudahan teknologi yang
diperlukan untuk mengakses maklumat
bagi mewujudkan komuniti yang
‘information literate’.
 Mendidik pelajar cara menguruskan
sumber maklumat.
 Tunjuk kepada pelajar cara melayari
maklumat dari pangkalan data.
January 10, 2022 48
49