გლუკოზას

ტრასპორტერები
დათო ჩერტყოშვილი
გლუკოზას ტრასპორტერები - მემბრანის ცილების დიდი ჯგუფი,
რომელიც პასუხისმგებელია გლუკოზის ტრანსპორტირებაზე უჯრედის
მემბრანაში. ვინაიდან გლუკოზა არის ენერგიის სასიცოცხლო წყარო,
ეს ცილები გვხვდება ყველა სახის ცოცხალ ორგანიზმში.

GLUT (GLUT), ან SLC2A, არის გლუკოზის გადამტანი ცილების ოჯახი,

რომელიც გვხვდება ძუძუმწოვრების უმეტეს უჯრედებში. ამრიგად,
GLUT ოჯახის თორმეტი ცილა კოდირებულია ადამიანის გენომში,
რომლებიც წარმოადგენენ ცილა-უნიპორტერებს.
თავისუფალი გლუკოზას სინთეზი - არაავტოტროფული ორგანიზმების
უმეტესობას არ შეუძლია თავისუფალი გლუკოზის გამომუშავება, რადგან მათ
არ აქვთ ფერმენტ გლუკოზა-6-ფოსფატაზას ექსპრესია. ამრიგად, მათ
შეუძლიათ მხოლოდ გლუკოზის შეწოვა და კატაბოლიზმი. თუმცა, შიმშილის
პირობებში, ზოგიერთ ქსოვილს და ორგანოს, როგორიცაა ჰეპატოციტები,
ნაწლავები, კუნთები, ტვინი და თირკმელები, ახერხებენ გლუკოზის
სინთეზირებას გლუკონეოგენეზის პროცესის გააქტიურების ფონზე.

საფუარის გლუკოზის ტრანსპორტი - Saccharomyces cerevisiae მოდელის

ორგანიზმის უჯრედებში გლუკოზა ტრანსპორტირდება გაადვილებული
დიფუზიით. ამ ორგანიზმის სატრანსპორტო ცილების უმეტესი ნაწილი
მიეკუთვნება Hxt ოჯახს, მაგრამ ასევე არსებობს მრავალი სატრანსპორტო
ცილა სხვა ოჯახებიდან.
გლუკოზას ტრასპორტი ძუძუმწოვრებში - GLUT ინტეგრალური მემბრანის ცილები
შეიცავს 12 სპირალს, რომლებიც კვეთენ უჯრედის მემბრანას, ამინო (N-ბოლო) და
კარბოქსილის (C-ტერმინალი) ბოლოები გამოდიან უჯრედის მემბრანის მხრიდან
ციტოპლაზმისკენ. GLUT ახორციელებს გლუკოზის და შეკრული ჰექსოზების
ტრანსპორტირებას ალტერნატიული კონფორმაციების მოდელის მიხედვით, რომელიც
პროგნოზირებს, რომ გადამტანი ავლენს თავის ერთადერთ სუბსტრატის დამაკავშირებელ
ადგილს უჯრედის შიგნით ან გარეთ. გლუკოზის დაკავშირება ადგილთან იწვევს
კონფორმაციულ ცვლილებას, რომელიც დაკავშირებულია ტრანსპორტთან და იწვევს
გლუკოზის გამოყოფას უჯრედის მემბრანის მოპირდაპირე მხრიდან. ვარაუდობენ, რომ
გლუკოზის შემაკავშირებელი შიდა და გარე ადგილები განლაგებულია ტრანსმემბრანულ
სეგმენტებზე. მეშვიდე ტრანსმემბრანულ სეგმენტზე QLS მოტივს შეუძლია განსაზღვროს
ტრანსპორტის სელექციურობა და აფინურობა.
GLUT 1 - ფართოდ გავრცელებულია ემბრიონის ქსოვილებში.
მოზრდილებში ის ყველაზე ძლიერად გამოხატულია ერითროციტებში
და ბარიერი ქსოვილების ენდოთელურ უჯრედებში, მაგალითად,
ჰემატოენცეფალურ ბარიერში. გარდა ამისა, ის პასუხისმგებელია
გლუკოზის მინიმალურ ბაზალურ დონეზე სხეულის ყველა უჯრედის
მიერ, რაც აუცილებელია უჯრედული სუნთქვის შესანარჩუნებლად.

GLUT 2 - ეს არის გლუკოზის ორმხრივი გადამტანი. იგი გამოხატულია თირკმლის

მილაკების, ღვიძლისა და პანკრეასის ბეტა უჯრედებით. ის ასევე გვხვდება წვრილი
ნაწლავის ეპითელიუმის ბაზოლატერალურ მემბრანაში. ღვიძლის უჯრედებს
გლიკოლიზის დროს გლუკოზის შთანთქმისა და გლუკონეოგენეზის დროს
განთავისუფლებისთვის საჭიროა ორმხრივი გადამზიდი. პანკრეასის ბეტა უჯრედებში
საჭიროა თავისუფალი გლუკოზა, რათა უჯრედებმა ზუსტად გაზომონ შრატში გლუკოზის
დონე. გარდა ამისა, GLUT 2-ს გადააქვს გლუკოზას, გალაქტოზას და ფრუქტოზას
ნაწლავის ლორწოვანი გარსი უჯრედებიდან - სისხლძარღვების სანათურში.
GLUT 3 - ის ძირითადად გამოხატულია ნეირონებში (სადაც ითვლება
გლუკოზის გადამტანის მთავარ იზოფორმად) და პლაცენტაში. ეს არის
იზოფორმა გლუკოზისადმი მაღალი აფინურობით, რაც საშუალებას
იძლევა მისი ტრანსპორტირება გლუკოზის დაბალი კონცენტრაციით.

GLUT 4 - გვხვდება ცხიმოვან ქსოვილში, აგრეთვე ჩონჩხის კუნთებსა და

მიოკარდიუმში. ეს ტრასნპორტერი რეგულირდება ინსულინით.
ახორციელებს ინსულინდამოკიდებულ გლუკოზის ათვისებას
1960 წლის აგვისტოში, პრაღაში, რობერტ კ. კრეინმა
საზოგადოებას წარუდგინა თავისი აღმოჩენა:
გლუკოზის მეორად-აქტიური ტრანსპორტირების
მექანიზმი ნატრიუმთან ერთად ნაწლავის უჯრედებში.
კრეინის მიერ მეორადი აქტიური ტრანსპორტის
აღმოჩენა იყო პირველი, რომელმაც წარუდგინა
ნაკადის შეერთების მნიშვნელობა ბიოლოგიაში.