Nikola Michalska

Henryk
Champions
School
Sienkiewicz –
Quo Vadis
Lektura w epoce
Stop! Jesteś w pozytywizmie!
Kiedy Henryk Sienkiewicz pisze Quo vadis zaczyna
się już nowa epoka – Młoda Polska, Sienkiewicz
do końca życia pozostaje pozytywistą. To
przejawia się w jego zamiłowaniu do gatunku –
powieści historycznej i drobiazgowego
odtwarzania realiów epoki oraz korzystaniu ze
zdobyczy nauki przy pisaniu dzieła fabularnego.
Gatunek literacki
Powieść – romans historyczny.
Sienkiewicz dba o drobiazgowe oddanie realiów epoki (z
dokładnością pozytywistycznych realistów). Jak to w
postaci historycznej, występują, prócz fikcyjnych,
postacie historyczne. Jak to w romansie, akcja jest
wartka, bohaterowie napotykają liczne przeszkody na
swej drodze do miłości, towarzyszą liczne przeciwności
– zagrożenia, zakazy i trudności natury psychologicznej.
Rok wydania: 1896 (czas po­wsta­nia: 1895-1896).
 • Najsłynniejsza powieść Sienkiewicza powstała w
czasach fascynacji starożytnością. Na wyobraźnię
działały wielkie odkrycia archeologiczne –
Schliemann odkrył wówczas Troję, Evans pałac w
Knossos. Rzym także przypominał o wydarzeniach
sprzed wielu wieków, inspirował artystów.

Geneza Autor Quo vadis fascynował się antykiem już od

czasów gimnazjalnych.
• Na powstanie Quo vadis wpływ miało też kilka

utworu
książek: Roczniki Tacyta i Żywoty
cezarów Swetoniusza (pisarz czytał je w
oryginale!), dzieła historyka chrześcijaństwa
Ernesta Renana.
Quo vadis jako
powieść historyczna
• Przestrzega prawdy historycznej – Sienkiewicz korzystał z Dzienników Tacyta, Listów św.
Pawła, Dziejów Apostolskich.
• Obok postaci autentycznych (Neron, Poppea, Seneka, apostołowie) występują postacie fikcyjne,
których los jest związany z wydarzeniami historycznymi (Winicjusz, Ligia, Chilon).
• Autor stara się oddać atmosferę epoki, obyczaje, przedstawić wygląd miejsc i osób (uczta u Nerona,
igrzyska, wygląd domu Petroniusza, stroje bogatych patrycjuszy).
• Powieść historyczna często zawiera przesłanie, jest wyrazem jakiejś ideologii (tu: zmierzch świata
antycznego, zwycięstwo chrześcijaństwa, narodziny nowej epoki i cywilizacji).
 Tytuł
„Quo vadis, Domine?” – „Dokąd zmierzasz, Panie?”
• Słowa wypowiedziane przez apostoła Piotra do Chrystusa na drodze appijskiej.
Zrezygnowany apostoł za namową swych podopiecznych opuszczał Rzym, aby
uniknąć prześladowań i kontynuować naukę w innym miejscu. „Idę, aby mnie
powtórnie ukrzyżowano” – tymi słowami Chrystus sprawia, że Piotr zawraca i nie
boi się śmierci.
• Te słowa mogą być również skierowane do wszystkich bohaterów powieści: dokąd
zmierzasz?, jaki jest cel twego życia?, co wybierzesz? Winicjusz i Chilon wybierają
chrześcijaństwo, Petroniusz nigdy go nie przyjął, chociaż dobrze rozumiał jego sens.
• Te słowa mogą być również skierowane do całego świata. Jak dalej potoczą się losy
Europy? Czy wygra idea chrześcijaństwa?
• To pytanie jest także skierowane do nas, czytelników.
Czas akcji
Lata 63-66 rok naszej ery.
• przybycie Winicjusza do Rzymu – 63
rok,
• pożar Rzymu i prześladowania
chrześcijan – 64 rok,
• samobójstwo Petroniusza – 66 rok,
• w epilogu: śmierć Nerona – 68 rok.
Miejsce akcji
• Rzym,
• Ancjum (miejsce krótkiego wyjazdu Nerona i jego
dworu).
Rzym – wieczne miasto na siedmiu
wzgórzach
Ogromne, wielonarodowościowe miasto. Bardzo zróżnicowane – nędzne, brudne dzielnice ubogich i
pełne przepychu domy bogaczy.
• Augustianie – najbliżsi z otoczenia cezara, doradcy.
• Patrycjusze – możne rody rzymskie. Zasiadają w senacie, sprawują najwyższe urzędy, biorą udział w
wyprawach wojennych, ale na co dzień uczestniczą w niekończących się zabawach, ucztach.
• Pretorianie – żołnierze, przyboczna gwardia cezara. Funkcję pretora (zwierzchnika gwardii) pełnił
Tygellin – największy konkurent i zaciekły wróg Petroniusza.
• Obywatele rzymscy – ludzie wolni, ale niezbyt bogaci. Kupcy, rzemieślnicy, także wolna biedota (np.
Chilon).
• Niewolnicy – często to jeńcy wojenni. Nie mają żadnych praw. Wśród nich wyróżniają się gladiatorzy.
To miasto okrutne, rozpustne. Na co dzień zdarzają się tu mordy, gwałty, kradzieże. Rzymianie czczą
cezara, bo boją się go. Ale jednocześnie drwią z niego. Każdy myśli tylko o własnej korzyści. Męczeństwo
chrześcijan jest dla nich wspaniałym widowiskiem, okrutna śmierć niewinnych nie wzbudza ani litości,
ani przerażenia.
Główne wątki
Fikcyjny:
• miłość Winicjusza i Ligii.
Historyczny:
• panowanie cesarza Nerona,
• walka Petroniusza i Tygellina o wpływ na władcę.
• umacnianie się chrześcijaństwa,
• pożar Rzymu,
• prześladowanie chrześcijan.
Narrator wszechwiedzący, przedstawiający wydarzenia z pewnego
dystansu czasowego, su­biek­tyw­ny – ocenia i komentuje
wydarzenia; oprócz narracji trzecioosobowej pojawia się
pamiętnikarska (np. w postaci listów Winicjusza).
Przemiana bohaterów
Winicjusz
Porywczy, dumny patrycjusz, pragnie Ligii ze względu na jej urodę.
↓
Nie waha się popełnić zbrodni, napada na dom chrześcijan.
↓
Dobroć chrześcijan dziwi go, stopniowo zaczyna rozumieć ich religię.
↓
Życie dworu Nerona wydaje mu się okrutne, puste i bezwartościowe w porównaniu z życiem grupy
chrześcijan.
↓
Pożar Rzymu i prześladowanie chrześcijan, próby ratowania Ligii pogłębiają jego miłość do
dziewczyny i wiarę w Chrystusa.
↓
Szczęśliwe uratowanie Ligii – Winicjusz jest już innym człowiekiem: kochającym, pokornym,
współczującym chrześcijaninem.
Przemiana bohaterów
Chilon
Ubogi, ale sprytny – na zlecenie Winicjusza (i za sporą zapłatą) szuka Ligii.
↓
Oszukuje, kłamie, planuje zbrodnię na Glauku, który mógłby ujawnić zbrodniczą przeszłość Chilona.
↓
Niespodziewanie otrzymuje przebaczenie od Glauka i innych chrześcijan.
↓
Planuje zemstę na Winicjuszu i chrześcijanach, którzy upokorzyli go swoją dobrocią.
↓
Donosi Neronowi na chrześcijan. Kłamie, mówiąc o ich winie, pomaga w chwytaniu i prześladowaniu ich.
↓
Nareszcie jest bogaty, nie potrafi jednak znieść odpowiedzialności za swe okrucieństwo, nie chce oglądać
igrzysk.
↓
Szczerze żałuje za swą podłość, publicznie oskarża Nerona o podpalenie Rzymu, ginie jako chrześcijanin i
męczennik.
Walka dwóch światów
Świat pogański
• Politeizm – wiara w wielu bogów, ale też ateizm – brak wiary w opiekę jakiegokolwiek boga (np. Petroniusz). Bogów
traktowano z przymrużeniem oka, zwracano się do nich jedynie w potrzebie, nie stosowano się do nakazów religii.
• Nie znano pojęcia równości ludzi, np. niewolnicy byli uważani za „mówiące przedmioty”.
• Kierowano się chęcią zysku, władzy, zabawy.
• Ale ten świat ma dwa oblicza:
• I. wspaniała kultura, filozofia, nauka
Petroniusz
Kocha sztukę i piękno, jest estetą, zdystansowany wobec świata, ma własne zdanie i potrafi go bronić (to rzadkość na
dworze cezara). Jednak gardzi tłumem, nie lubi pospólstwa, nie protestuje przeciwko zbrodniom.
Także Seneka, Akte, Aulus Plaucjusz.
• II. morderstwa, gwałty, zbrodnie, rozpusta, zdrady
Neron
Uosabia to, co najgorsze w człowieku, nie waha się przed najbrutalniejszą zbrodnią. Nie potrafi rozróżnić dobra od zła.
Uważa się za boga, czuje się bezkarny. Jednocześnie jest tchórzem, boi się krytyki własnej sztuki. Dlatego najczęściej zabija
tych, którzy niedostatecznie go chwalą.
Także Tygellin i większość z otoczenia cezara.
Świat chrześcijański
• Monoteizm – wiara w jednego Boga. Naukę Chrystusa przyjmowali głównie ludzie
ubodzy, ponieważ niosła nadzieję, nakazywała wyrzeczenie się majątku, miłość
bliźniego, obiecywała pośmiertną nagrodę za uczciwe, a nie bogate i sławne życie.
• Wszystkich ludzi traktowano jak równych.
• Kierowano się miłością, dobrocią. Chrześcijanie umierali godnie, w pokorze, potrafili
przebaczyć nawet swoim katom.
• Ale ten świat ma dwa oblicza:
• fanatyczne
Kryspus
Żałujcie za grzechy wasze! Wybiła godzina sądu, gniewu i klęski.
Jest fanatykiem religijnym, uczciwym, ale często okrutnym. Uważa, że prześladowania
chrześcijan są zasłużoną karą za ich grzechy i zbyt małą wiarę. Ostatecznie jednak (za
sprawą apostoła Pawła) umiera pogodzony ze światem, szczęśliwy i spokojny.
• świątobliwe
apostoł Piotr
A teraz błogosławię was, dzieci moje, na mękę, na śmierć, na wieczność.
Prawdziwy ojciec wszystkich chrześcijan. Cierpi wraz z nimi, uczy przebaczać, pociesza
ich, obiecuje wieczne życie w niebie.
Sienkiewicz pokazuje w powieści dwa diametralnie różne światy – Rzymian i chrześcijan.
• Cywilizacja rzymska stworzyła wiele: monumentalne pałace, amfiteatry czy akwedukty, system praw­ny, sztukę,
religię. Bogactwo tego dorobku kontrastuje jednak z duchowym ubóstwem. Pokazanym przez Sienkiewicza
Rzymianom brakuje prawdziwych wartości, cechuje ich okrucieństwo i egoizm, chętnie oddają się rozpuście… Życie
ludzkie nie ma znaczenia, może zależeć od kaprysu cesarza. Ze strachu nikt nie przeciwstawia się złu.
• W tym świecie moralnej pustki pojawia się chrześcijaństwo. Jest młode – dopiero około 30 lat minęło od śmierci
Chrystusa. Jego wyznawców jest jeszcze niewielu, a swoją wiarę utrzymują w tajemnicy (są uważani za
niebezpieczną sektę). Chrześcijanie są przedstawieni jako ludzie głoszący takie wartości, jak dobroć, miłość
bliźniego, współczucie dla cierpiących, wierność i przebaczenie, według tych zasad też żyją. Wolą ponieść śmierć, niż
wyrzec się swej wiary, umieją przebaczyć największe winy – tak jak Glaukos przebaczył Chilonowi.
Do nich należy zwycięstwo – nieraz pojawia się w powieści Sien­kie­wi­cza zapowiedź upadku Rzymu.
W Sienkiewiczowskim obrazie społeczeństwa można dostrzec uproszczenia. Nie ma właściwie w Quo vadis warstwy
średniej, jedynie zdemoralizowana arystokracja i prosty lud. Właśnie z tych biedaków pochodzi większość
chrześcijan. Kontrast źli – dobrzy to jednocześnie przeciwstawienie bogaci – biedni.
I jeszcze rzecz paradoksalna: świat chrześcijan, godny najwyższego szacunku, okazał się dla czy­tel­ni­ków mniej ciekawy
niż rozpusta i niemoralność rzymskich patrycjuszy. Na pierwszy rzut oka dobro wydaje się mdłe i mało pociągające…
 • Neron – 30-letni cezar. Despotyczny, odrażający.
Zabójca matki, brata i pierwszej żony. Okrutny,
bezwzględny, szalony. Zmusza wszystkich, aby
zachwycali się jego sztuką. Zabija tych, którzy są dla
niego niewygodni. Podpalacz Rzymu (szukał
twórczego natchnienia). Nie ma żadnych
pozytywnych cech. Uwielbia okrucieństwo.
• Poppea Augusta – druga żona Nerona. Piękna,
zimna, okrutna, zazdrosna o swą urodę.
Wyrachowana, bezlitosna. Nienawidzi Ligii – jest
zazdrosna o jej urodę i miłość Winicjusza. Ale jest
matką – kocha małą Augustę i Rufusa. Niestety, dzieci
umierają (Rufus zabity na rozkaz ojczyma – Nerona).
• Winicjusz – młody, przystojny patrycjusz. Dumny i
zapalczywy, z trudem pohamowuje gniew. Pragnie
zdobyć uczucie Ligii, popełnia wiele błędów (jest
natarczywy, zbyt surowo karze niewolników i

Bohaterowie Chilona). Dzięki Ligii uczy się miłości, przebaczenia,

współczucia. Lęk o życie Ligii sprawia, że staje się
prawdziwym wyznawcą Chrystusa.
• Ligia – (Kallina), córka króla Ligów. Piękna, cicha, niewinna, pokorna chrześcijanka. Od
dziecka wychowywana w Rzymie. Szczerze kocha Winicjusza, chce, aby przyjął chrzest.
• Petroniusz – mistrz elegancji na dworze Nerona. Przystojny patrycjusz. Wybitny znawca
sztuki. Błyskotliwy, dowcipny, niepokonany w dyskusjach. Lubi wykwintny styl życia, dlatego
nie chce przyjąć chrześcijaństwa. Nie lubi pospólstwa – brzydzi się ubóstwem, kalectwem,
brzydotą. Umiera godnie, w trakcie zabawy.
• Ursus – sługa Ligii (nie niewolnik). Olbrzym o ogromnej sile. Prosty, ufny, wierny Ligii.
Uczciwy, prawdomówny. Wzbudza podziw tłumu.
• Chilon Chilonides – oszust, kłamca. Ubogi, sprytny, inteligentny. Bezwzględnie wykorzystuje
uczucia Winicjusza i naiwność Ursusa. Bez skrupułów zdradza chrześcijan, donosi na nich.
Ale przed śmiercią nawraca się i szczerze ­żałuje.
• Apostołowie Piotr i Paweł – pierwsi zwierzchnicy Kościoła. Uczą pokory, miłosierdzia i
przebaczenia. Umierają śmiercią męczeńską.
Przebieg wydarzeń
1. Powrót Winicjusza z wojny do Rzymu. W domu Aulusa Plaucjusza poznaje Ligię.
2. Intryga Petroniusza – przedstawienie Ligii na dworze Nerona ma uczynić z niej kochankę Winicjusza.
3. Uczta u Nerona – rozpusta, Neron widziany oczami przerażonej Ligii, niepokojące zachowanie Winicjusza (napastowanie
Ligii).
4. Choroba małej Augusty – córki Nerona. Ligia popada w niełaskę (zazdrosna Poppea oskarża ją o rzucenie uroku na dziecko).
5. Porwanie Ligii przez Ursusa w drodze do domu Winicjusza. Gniew Winicjusza – straszliwa kara dla niewolników.
6. Poszukiwania i oszustwa Chilona. Pierwszy kontakt Winicjusza z grupą chrześcijan. Przybycie apostoła Piotra.
7. Napad Winicjusza na dom chrześcijanina Kryspusa – nieudana próba porwania Ligii, choroba Winicjusza, troskliwość i
przebaczenie Ligii.
8. Pobyt wśród chrześcijan – stopniowe nawracanie się Winicjusza, miłość młodych.
9. Zaręczyny Winicjusza i Ligii. Wyjazd dworu Nerona do Ancjum. Neron marzy o pożarze Rzymu.
10. Pożar Rzymu. Winicjusz poszukuje Ligii. Publiczny występ Nerona. Modlitwy chrześcijan. Chrzest Winicjusza.
11. Neron obarcza chrześcijan winą za podpalenie Rzymu. Chilon donosi cezarowi na chrześcijan i planuje zemstę na
Winicjuszu.
12. Petroniusz występuje w obronie chrześcijan i popada w niełaskę. Uwięzienie Ligii i tysięcy innych chrześcijan.
13. Igrzyska – męczeństwo chrześcijan (dzikie zwierzęta, ukrzyżowania, żywe pochodnie w ogrodach Nerona – palenie
żywcem). Rozpacz, nawrócenie, chrzest i męczeńska śmierć Chilona. Lud rzymski zaczyna wątpić w winę chrześcijan.
14. Walka Ursusa z turem – ocalenie Ligii.
15. Śmierć apostołów – koniec męczeństwa chrześcijan. Bunt patrycjuszy przeciwko Neronowi.
16. Wyjazd Winicjusza i Ligii na Sycylię. Samobójstwo Petroniusza.
17. Bunt legionistów przeciwko cezarowi. Śmierć Nerona.
Zwróć uwagę na kontrast:
Kontrast – główna zasada w konstrukcji świata przedstawionego
• szlachetni chrześcijanie – zdemoralizowani Rzymianie,
• esteta Petroniusz – prymitywny Tygellin,
• szlachetny Glaukos – podły Chilon,
• egoistyczna Poppea – szczerze kochająca Akte.
Kontrastowe pary bohaterów:
• Neron i apostoł Piotr – to dwaj przywódcy, zupełnie różni od siebie – jeden
despotyczny, drugi opiekuńczy. Świat Nerona przemija, dla apostoła Piotra rozpoczyna
się epoka wielkich zwycięstw. Zwróć uwagę na sceny śmierci obu przywódców –
święty Piotr umiera jak zwycięzca, godnie i dumnie. Neron nawet nie ma odwagi
odebrać sobie życia, żebrze o łaskę.
• Poppea i Ligia – obie piękne, ale całkowicie odmienne – jedna bezwzględna i
świadoma swej urody, druga dobra, naturalna, kochająca.
Kontrastowe sceny – obrazy
• Śmierć chrześcijan, także Petroniusza i śmierć Nerona.
• Uczta u Nerona (rozpusta, kłamstwa, strach) i modlitwy chrześcijan (pokora, miłość,
ufność).
Wątek historyczny
Jest rok 63 n.e. Od dziewięciu lat cesarzem rzymskim jest Neron, nazywany Rudobrodym (Ahe­no­bar­bus). Woli
on jednak poezję i taniec niż rządzenie krajem. Czuje się artystą: pisze wiersze, występuje na scenie – tłum
dworaków zachwyca się, bo nikt przecież nie odważy się na słowo krytyki! Cesarz urządza wystawne uczty i
igrzyska. Jego doradcy i dworacy rywalizują ze sobą – wiedzą, że ich los zależy od sympatii Nerona. Jest tak
choćby w wypadku Tygellina, dowódcy pretorianów, i Pe­tro­niu­sza. Ten ostatni jest inteligentny i dowcipny,
umie wpłynąć na cezara. Któregoś razu Neron czyta wiersze o pożarze Troi. Petroniusz krzywi się – ten pożar
„za mało płonie”. Cesarz skarży się, że nigdy nie widział prawdziwego pożaru miasta. Jego pragnienie jest
rozkazem… Nagle w Rzymie wybucha wielki pożar – dziwny, bo zabrania się go gasić. Szybko pojawiają się
pogłoski, że to władca jest powodem tragedii. Aby je uciszyć, zrozpaczonym ludziom podsuwa się winnych –
to chrześcijanie podpalili Rzym! Zapełniają się rzymskie więzienia, a później cyrkowe areny. Wyznawcy
Chrystusa są mordowani w okrutny sposób, a ich śmierć ma być rozrywką dla rzymskiego ludu. Giną więc roz­
szar­py­wa­ni przez dzikie zwierzęta, krzyżowani i podpalani (słynne pochodnie Nerona!). Ofiarami prze­śla­do­
wań są również apostoł Piotr oraz Paweł z Tarsu. Petroniusz krytykuje cesarza i traci wpływy. A ponieważ
jednocześnie wykryto spisek Pizona, zostaje oskarżony o sprzyjanie zdrajcom. Woli sam umrzeć – wydaje
wspaniałą ucztę, w trakcie której popełnia samobójstwo. Neron bawi się, ale i jego dni są policzone. Buntują
się legie pod wodzą Windeksa i kto inny zostaje okrzyknięty cezarem. Cesarz także popełnia samobójstwo,
ale brakuje mu odwagi – sztylet musi popchnąć wyzwoleniec.
Sienkiewicz w doskonały sposób splótł ze sobą historię i fikcję literacką. Pokazuje prawdziwe dzieje Rzymu w
czasie ostatnich lat panowania Nerona – zwłaszcza pożar Wiecznego Miasta, który w rze­czy­wi­sto­ści miał
miejsce w lipcu 64 roku. Większość bohaterów Quo vadis to postacie historyczne.
Wątek fikcyjny: miłość
Winicjusza i Ligii
On – młody rzymski patrycjusz, żołnierz walczący wcześniej z
Partami, energiczny i porywczy. Był „pięknym i atletycznym
młodzieńcem”. Ona – córka władcy Ligów, zakładniczka
wychowywana w do­mu Aulusów, delikatna i wrażliwa. Miała
„twarz różową i przezroczą, i świeże usta jakby do pocałunku
złożone, i niebieskie jak lazur mórz oczy, i alabastrową białość
czoła, i bujność ciemnych włosów”.
Miłość Marka Winicjusza i Ligii
jest w powieści Sienkiewicza najważniejszym wątkiem. To właściwie uczucie od
pierwszego wejrzenia – od momentu, w którym młodzieniec ujrzał świtem Ligię
myjącą się w ogrodowej fontannie. Na początku Winicjusz widział tylko piękne ciało i
czuł jedynie pożądanie. Chciał uczynić z Ligii swoją kochankę. Petroniusz pomógł
siostrzeńcowi w małej intrydze: namówił Nerona, by zabrał zakładniczkę i dał pod
opiekę właśnie Winicjuszowi. Marek nie był obojętny Ligii, ale ona zupełnie inaczej
pojmowała miłość. Jakże się zawiodła, gdy na uczcie u Nerona ten, któremu tak ufała,
rzucił się na nią i zaczął całować. Wpadła w rozpacz na wieść, że została oddana
Winicjuszowi. Jak uciec? Nie chciała narażać przybranych rodziców, więc za radą Akte
chrześcijanie odbili ją w drodze do domu Marka. Ucieczka Ligii jeszcze silniej
podziałała na młodego Rzymianina. Dziewczyna nie chciała mu ulec! Niepojęte!
Zapragnął ją zdobyć za wszelką cenę.
Eunice, niewolnica Petroniusza, przyprowadziła Chilona – on znajdzie miejsce, w którym ukryła się
Ligia.
Rzeczywiście, przebiegły Grek przyniósł wiadomość, że za kilka dni dziewczyna będzie w Ostria­num
słuchała słów apostoła. Pierwsza myśl Marka – porwać ją! Zapłacił najsilniejszemu z gladiatorów,
Krotonowi, by zabił opiekującego się Ligią Ursusa. A jednak porwanie się nie udało. To Ursus zabił
Krotona i omal nie zabił Marka. Już wcześniej jednak młody Rzymianin uświadomił sobie, iż nigdy
nie zdobędzie dziewczyny. Słuchał słów apostoła i coraz bardziej się dziwił. Wiedział, że wzięta siłą
– Ligia nigdy nie będzie do niego należała, że w ten sposób nie zdobędzie jej miłości. A młoda
zakładniczka zdążyła już pokochać Winicjusza. To ona ocaliła mu życie, krzycząc, by Ursus go nie
zabijał. Ona pielęgnowała go w chorobie. Marek wyznał Ligii swoją miłość i prosił o przebaczenie:
„Ale teraz wiem, żem chciał dojść do ciebie błędną drogą”. Czy jednak chrześcijanka może kochać
poganina? Ligia, skarcona przez surowego Kryspusa, postanawia uciec od Marka i swojej grzesznej
miłości. Mło­dzie­niec szaleje z rozpaczy. A jednak, gdy Chilon mówi, gdzie jest Ligia, i radzi ją
porwać, Marek każe wychłostać Greka. Idzie do ukochanej i prosi o jej rękę. Apostoł Piotr
błogosławi im.
Pod wpływem uczucia do Ligii Marek Winicjusz przechodzi
wewnętrzną przemianę.
Przestaje być egoistą dążącym do fizycznej przyjemności. Stara
się panować nad swoimi emocjami. Kiedyś zabił starego
niewolnika, gdy ten przyniósł mu wieść o odbiciu Ligii przez
chrześcijan. Teraz jest dla swoich niewolników miłosierny i
dobry – daje im wolność i pieniądze. Nie pociągają go
dworskie rozrywki, nawet zaloty pięknej Poppei. Gdy musi
wyjechać z dworem do Ancjum, pisze do ukochanej: „śpi
wszystko naokół, tylko ja myślę o tobie i kocham cię”. Na
wieść o pożarze Rzymu Winicjusz bez namysłu rusza do
miasta. Jest zrozpaczony, dopóki nie dociera do niego
wiadomość, że Ligia jest bezpieczna. Dla ukochanej kobiety
przyjmuje chrzest z rąk apostoła Piotra. Wybiera
chrześcijaństwo z wszystkimi jego trudnymi zasadami.
Szczerości swych uczuć dowiódł Winicjusz zwłaszcza w czasie
prześladowania chrześcijan. Gdy Ligia trafiła do więzienia (to
skutek zemsty Chilona za niedawną chłostę), młodzieniec
robił wszystko, by ją uwolnić. Szukał pomocy u Petroniusza i
innych wpły­wo­wych dworzan, przekupywał straże, został
nawet grabarzem, by móc spotykać się z ukochaną. Prze­ży­wał
męki rozpaczy i bezradności. Co innego mógł czuć, gdy
zobaczył na cyrkowej arenie Ligię przywiązaną do rogów tura.
Siłacz Ursus ocalił jednak swoją panią, a wzruszony lud
rzymski darował im życie. Wkrótce potem Ligia i Winicjusz
opuścili Rzym. Zamieszkali na Sycylii, ciesząc się spokojem i
małżeńskim szczęściem.
Czego uczy historia tych dwojga kochanków?
Że dla miłości warto zdobyć się na największe po­świę­ce­nia. Że uczucie to jest w stanie całkowicie zmienić
człowieka. Winicjusz był początkowo kimś, kto łatwo ulegał emocjom, porywczym, nawet okrutnym. Pod
wpływem miłości stał się szlachetny, po­tra­fił dostrzec nie tylko piękno cielesne, ale też duchowe. Miłość
Marka Winicjusza i Ligii nie jest jedyną godną uwagi. Wzrusza niezwykłe oddanie niewolnicy Eunice.
Piękna Greczynka woli chłostę niż roz­sta­nie z Petroniuszem, którego kocha nad życie. Nie są to czcze
słowa – naprawdę woli umrzeć razem z nim. Przed planowaną śmiercią arbiter elegantiarum dał Eunice
wolność i cały swój majątek, a jednak dziewczyna odrzuciła dar. Razem z ukochanym popełniła
samobójstwo. Szczerą miłość odnajdziemy też w postawie Akte, porzuconej kochanki Nerona. Jakże inna
jest ta szlachetna kobieta niż mściwa i egoistyczna Poppea! Umiała być wierna do końca. Gdy Neron
zakończył życie, „wierna Akte ob­wi­nę­ła go nazajutrz w kosztowne tkaniny i spaliła na przepełnionym
wonnościami stosie”.
Dlaczego ryba?
Ten znak narysowała Ligia Winicjuszowi, dzięki niemu rozpoznawali się chrześcijanie. Pierwsze litery
słów Jezus Chrystus Syn Boga Zbawiciel wypowiedzianych w języku greckim układają się w wyraz „ryba”.
Quo vadis jest powieścią o…

miłości rozumianej nie tylko jako wzajemna skłonność do

siebie nawzajem kobiety i mężczyzny. Przecież
najważniejszym przykazaniem chrześcijaństwa jest
właśnie nakaz mi­ło­ści. Dlatego Glaukos przebacza
Chilonowi, mimo że tak okrutnie został przez niego
skrzywdzony. To Chilon wydał Glauka i jego rodzinę na
łup rozbójnikom, a potem zostawił umierającego. Gdy po
latach spotkali się w Rzymie, przekonał Ursusa, że lekarz
jest zdrajcą i należy go zabić. To przez Chilona w końcu
Glaukos umierał na krzyżu jako jedna z makabrycznych
pochodni Nerona. A jednak przebaczył…
 Jakim historykiem był Sienkiewicz?

Okazuje się, że nadzwyczaj dokładnym.

• W stworzonym w po­wie­ści obrazie starożytnego Rzymu nie ma właściwie poważniejszych błędów.
• Pisarz skupił się jed­no­cze­śnie na tym, co bardziej interesujące – nie na polityce czy problemach
społecznych, lecz na oby­cza­jach, codziennym życiu i patrycjuszy, i biedaków.
• Precyzyjnie odtworzył klimat epoki. Bez trudu możemy sobie wyobrazić różnobarwny tłum na
ulicach Rzymu, Forum Romanum, pałac Nerona, dom Petroniusza czy Aulusów. Rzymianie lubią
rozrywki. Dla bogatych są występy artystów i wystawne uczty; opisana w Quo vadis uczta wydana
przez Tygellina naprawdę miała miejsce! Biedniejsi tłoczą się na cyrkowych widowiskach, oglądają
krwawe walki gladiatorów.
• Pisarz wzbogacił powieść ter­mi­no­lo­gią antyczną. Poznajemy na przykład nazwy strojów (toga,
peplum) czy nazwy części domu (atrium, cubiculum, ostium).
Czytając dzieła wielkich historyków, możemy odczuwać niedosyt. Wiemy, kto zwyciężył w wojnie,
kto i kiedy był władcą, kiedy coś zbudowano. Kronikarza interesują fakty, ale dla przeciętnego czło­
wie­ka znacznie ciekawsze jest to, co się zazwyczaj pomija.
Jak żyli ludzie przed wiekami? Co jedli, co pili, jak się ubierali? Jakie były ich obyczaje, rozrywki i
codzienne zajęcia? Taką właśnie wiedzę „uzupełnia” Sienkiewicz swoją powieścią.
Przesłanie powieści
Uniwersalne przesłanie – dobro zwycięży
• Rzymianie przeciwko chrześcijanom, zaborcy przeciw Polakom. Ostateczny
wniosek jest jednak opty­mi­stycz­ny. Oto cesarstwo rzymskie upadło, a
prześladowani chrześcijanie zwyciężyli. Podobnie może być z Polakami.
Niezbędne były – i będą! – cierpliwość, wiara i siła ducha.
• Przesłanie powieści może być jednak również uniwersalne: zwyciężają dobroć i
szlachetność. Taki sens ma cytat z epilogu: „I tak minął Nero, jak mija wicher,
burza, pożar, wojna lub mór, a bazylika Piotra panuje dotąd z wyżyn watykańskich
miastu i światu”.
Inne przesłanie: miłość zmienia ludzi
• W powieści dużo mówi się o tym, że ludzie zdobywają się dla miłości na
największe poświęcenia. Że to uczucie jest w stanie całkowicie zmienić człowieka.
Winicjusz był początkowo kimś, kto łatwo ulegał emocjom, porywczym, nawet
okrutnym.
Pod wpływem miłości stał się szlachetny, potrafił dostrzec nie tylko piękno
cielesne, ale też duchowe.
Quo vadis a sprawa polska
Nawet pisząc o starożytnym Rzymie, Sienkiewicz wplótł w swoją powieść elementy patriotyczne. Skąd
pochodzi piękna Kallina? Jest córką władcy Ligów – wielkiego plemienia, które według Tacyta
zamieszkiwało tereny na zachód od Wisły. Dla Sienkiewicza Ligowie to Polacy. I choć współcześnie uważa
się to za niesłuszne, wielu historyków – zwłaszcza w czasach Sienkiewicza – widziało w Ligach Słowian. Z
tego plemienia pochodził także opiekujący się Ligią Ursus, który przyjął potem imię Urban. To człowiek
obdarzony ogromną siłą, ale jednocześnie dobry, uczciwy i wierny. Symboliczny sens może mieć ważna
scena ocalenia Ligii w czasie igrzysk, kiedy Ursus pokonał germańskiego tura. Nie­trud­no tu zobaczyć echa
konfliktów polsko-niemieckich i jednocześnie zapowiedź zwycięstwa.
Sytuacja Polaków w końcu XIX wieku rzeczywiście przypominała tragiczny los chrześcijan za czasów Nerona. I
jedni, i drudzy są przecież prześladowani, muszą się ukrywać. Sienkiewiczowi nie były obce problemy
Polaków pod zaborami: nasilona rusyfikacja i germanizacja, bezwzględna polityka Rosji i Prus – działania
kanclerza Bismarcka. Pisał:
Niejednokrotnie czułem się kuszonym przez myśl prze­ciw­sta­wie­nia w pracy artystycznej tych dwóch światów,
z których jeden był potęgą rządzącą i wszech­mocną machiny administracyjnej, drugi reprezentował
wyłącznie siłę duchową. Myśl ta pociągała mię jako Polaka przez swą ideę zwycięstwa ducha nad siłą
materialną”.
Ta lektura jest ważna, bo…
• Ogólnoludzka historia, plastyczność obrazu i wymowa filozoficzna dzieła
wpłynęły na przyznanie autorowi Nagrody Nobla w 1905 roku.
• To dzieło spełniało bowiem podstawowy wymóg powieści, by dotrzeć do
odbiorcy światowego: podejmowało temat nie narodowy, polski, lecz
prezentowało obraz Rzymu za panowania cesarza Nerona, przedstawiało
proces prześladowania chrześcijan. Na tym tle umieszcza pisarz odwieczną
historię miłości: chrześcijanki o imieniu Ligia i potomka patrycjuszy –
Winicjusza. Niepowtarzalne są postacie: Ursusa – wiernego, zaufanego
sługi, a zarazem mocarza pokonującego tura, Petroniusza –
wyrafinowanego arystokraty i poety, który decyduje się odejść z
cesarskiego świata, greckiego filozofa Chilona Chilonidesa. Barwny, żywy i
chwilami przerażający jest obraz dworu cesarskiego za czasów okrutnego
Nerona.
• Quo vadis doskonale odtwarza klimat epoki, która jest ważna dla wielu
Europejczyków, dotyczy bowiem korzeni chrześcijańskich naszego
kontynentu i Rzymu – kolebki kultury śródziemnomorskiej.
• Utwór Sienkiewicza przypomina o ponadczasowych wartościach, takich jak miłość, wierność czy
wiara. Powieść pokazuje to, o czym często marzymy: odwagę, siłę, wielką miłość, która pokonuje
wszelkie przeciwności.
Bohaterowie ucieleśniają zaś cechy, o których marzymy: nadludzką siłę (Ursus), piękno i niewinność
(Ligia), odwagę (Winicjusz).
• Uniwersalną wymowę utworu Sienkiewicza można dostrzec w samym tytule.
Quo vadis? – Dokąd idziesz? Takie pytanie zadał uciekający z Rzymu święty Piotr Chrystusowi, który
mu się ukazał. „Gdy ty opuszczasz lud mój, do Rzymu idę, by mnie ukrzyżowano po raz wtóry” –
miał odpowiedzieć Zbawiciel. Odpowiedź ta sprawiła, że apostoł powrócił i przyjął swoje
przeznaczenie. Tytułowe pytanie może dotyczyć pokazanego w powieści świata Rzymian.
Quo vadis? Ku zagładzie. Takie pytanie może także zadać każdy sam sobie. Dokąd idę w moim życiu?
Jakie wartości chcę wybrać? Powieść Sienkiewicza pomaga odpowiedzieć na te trudne pytania.
• Quo vadis okazało się bestsellerem – w krótkim czasie wydano dwa miliony egzemplarzy. Powieść
Sienkiewicza wielokrotnie trafiała na ekran i sceny teatrów europejskich.
Zadanie domowe
Przejrzyj całą prezentację oraz
przypomnij sobie treść lektury. Na
kolejnej lekcji przystąpisz do testu
sprawdzającego wiadomości. Nie
będzie on oceniany. Po jego
napisaniu, omówimy go. 
Napisz list na wybrany temat
1. Wyobraź sobie, że żyjesz w czasach Nerona. Napisz list,
w którym zachęcisz swojego przyjaciela do odwiedzenia –
opisywanego w Quo Vadis - Rzymu. Wspomnij o
widzianych atrakcjach, pogodzie, panujących zwyczajach.
Odwołaj się do tego jak przedstawione jest miasto w
lekturze. Twoja praca powinna liczyć minimum 200 słów. 
2. Napisz list w imieniu Marka Winicjusza do Ligii, w
którym udowodnisz swoją miłość i zachęcisz ukochaną do
spotkania. Odwołaj się do zachowań prezentowanych
przez bohatera w lekturze. Twoja praca powinna liczyć
minimum 200 słów.