CHƯƠNG I

ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ CHỨC NĂNG

CỦA KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC - LÊNIN
ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU CỦA KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC - LÊNIN

Political Economy
Đối tượng nghiên cứu của kinh tế chính trị
Mác - Lênin là nghiên cứu các quan
hệ xã hội của SX và trao đổi hàng
hóa mà các quan hệ này được đặt trong
sự liên hệ biện chứng với trình độ phát
triển của lực lượng sản xuất và kiến trúc
thượng tầng tương ứng của phương thức
sản xuất nhất định.

Đối tượng nghiên cứu của kinh tế chính trị trong giáo
trình này được tiếp cận trọng tâm theo nghĩa hẹp.
b. Mục đích nghiên cứu KTCT: là nhằm phát hiện ra
Quy luật kinh tế
Quy luật kinh tế phản ánh những mối liên hệ bản chất, khách quan, lặp
đi lặp lại của các hiện tượng và quá trình kinh tế.

Đặc điểm của quy luật kinh tế: (CUNG<CẦU=>GIÁ TĂNG

- Quy luật kinh tế mang tính khách quan, cơ sở của
quy luật kinh tế là quan hệ kinh tế.
- Quy luật kinh tế tác động thông qua các hoạt động
của con người.

Hộp 1.2. Phân biệt quy luật kinh tế với chính sách kinh tế
Quy luật kinh tế tồn tại khách quan, không phụ thuộc vào ý chí của con người, con
người không thể thủ tiêu quy luật kinh tế, nhưng có thể nhận thức và vận dụng quy
luật kinh tế để phục vụ lợi ích của mình.
Chính sách kinh tế là sản phẩm chủ quan của con người được hình thành trên cơ sở
vận dụng các quy luật kinh tế. Chính sách kinh tế vì thế có thể phù hợp, hoặc không
phù hợp với quy luật kinh tế khách quan.
1.2.2. Phương pháp nghiên cứu của KTCT Mác - Lênin
(1) Phương pháp luận duy vật biện chứng: Là phương pháp yêu cầu
việc nghiên cứu các khía cạnh thuộc đối tượng nghiên cứu của kinh tế chính trị
phải đặt trong mối liên hệ tác động qua lại lẫn nhau của sx và trao đổi hh và phát
triển không ngừng.

(2) Phương pháp logíc kết hợp với lịch sử: nhằm khám phá bản
chất, xu hướng và quy luật kinh tế gắn với tiến trình hình thành, phát triển của
chúng, cho phép rút ra những kết quả nghiên cứu mang tính lôgíc từ trong tiến
trình lịch sử của các quan hệ giữa con người với con người trong quá trình sản
xuất và trao đổi hh theo tiến trình lịch sử. (sxtctc-sxhh gian don-sxhhtbcn tdct-
sxhh cntbdq)
(3) Phương pháp trừu tượng hóa khoa học: là phương pháp bỏ đi
những yếu tố ngẫu nhiên xảy ra trong các hiện tượng quá trình nghiên cứu, để từ
đó tách ra được những hiện tượng bền vững, mang tính điển hình, ổn định của đối
tượng nghiên cứu. Từ đó mà nắm được bản chất, xây dựng được các phạm trù và
khám phá được tính quy luật, quy luật chi phối sự vận động của đối tượng nghiên
cứu.
2.2. THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ
THAM GIA THỊ TRƯỜNG

2.2.1. Thị trường

Theo nghĩa hẹp, thị trường là nơi diễn ra hành vi trao
đổi, mua bán hàng hoá giữa các chủ thể kinh tế với
nhau.

Theo nghĩa rộng, thị trường là tổng hòa các mối

quan hệ liên quan đến trao đổi, mua bán hàng hóa
trong xã hội, được hình thành do những điều kiện lịch
sử, kinh tế, xã hội nhất định.

• Căn cứ vào đối tượng hàng hóa: thị trường tư liệu sản xuất
và thị trường tư liệu tiêu dùng.
• Căn cứ vào phạm vi hoạt động: thị trường trong nước (thị
Phân loại trường dân tộc) và thị trường thế giới.
• Căn cứ vào đầu vào và đầu ra của quá trình sản xuất: thị
thị trường
trường các yếu tố đầu vào, thị trường hàng hóa đầu ra.
• Căn cứ vào tính chuyên biệt của thị trường có thể chia
thành các loai thị trường gắn với các lĩnh vực khác nhau
của đời sống xã hội.
• Căn cứ vào tính chất và cơ chế vận hành của thị trường: thị
trường tự do, thị trường có điều tiết, thị trường cạnh tranh
c. Vai trò của thị trường

Thị trường vừa là điều kiện, vừa là môi

trường cho sản xuất phát triển.

Thị trường là nơi quan trọng để đánh giá,

kiểm định năng lực của các chủ thể kinh
tế.

Thị trường là thành tố gắn kết nền kinh tế

thành một chỉnh thể từ sản xuất, phân
phối, lưu thông, trao đổi, tiêu dùng, gắn
kết nền sản xuất trong nước với nền kinh
tế thế giới.
d. Các chức năng chủ yếu của thị trường

Chức năng thừa nhận: Thị trường là nơi thừa nhận

công dụng, tính có ích hay giá trị sử dụng của hàng hoá,
thừa nhận chi phí lao động để sản xuất ra hàng hoá.
Chức năng thực hiện: thị trường là nơi thực hiện
các hành vi trao đổi hàng hóa, thực hiện giá trị hàng hóa
và thực hiện cân bằng cung cầu từng loại hàng hóa.
Chức năng thông tin: Thị trường là nơi phát tín
hiệu, thông tin về tình hình cung, cầu, thông tin về sự biến
động của nền kinh tế.
Chức năng điều tiết và kích thích: Thị trường
hoạt động như một trọng tài khách quan, dân chủ trong
việc chọn lọc các yếu tố tiến bộ, có ích cho xã hội. thực
hiện việc chọn lọc, đào thải, kích thích hoặc hạn chế sản
2.2.2. Cơ chế thị trường và nền kinh tế thị trường

a. Cơ chế thị trường

Cơ chế thị trường là hệ thống các quan hệ kinh tế mang

đặc tính tự điều chỉnh các cân đối của nền kinh tế theo yêu
cầu của các quy luật kinh tế.

(1) Dấu hiệu đặc trưng của cơ chế thị trường là cơ chế hình
thành giá cả một cách tự do. Người bán, người mua thông
Đặc điểm qua thị trường để xác định giá cả của hàng hóa, dịch vụ.
của cơ chế (2) Cơ chế thị trường là phương thức cơ bản để phân phối và
thị trường sử dụng các nguồn vốn, tài nguyên, công nghệ, sức lao
động, thông tin, trí tuệ…
b. Nền kinh tế thị trường

Khái niệm: Nền kinh tế thị trường là nền kinh tế được vận hành theo cơ chế
thị trường. Đó là nền kinh tế hàng hóa phát triển ở trình độ cao ở đó mọi quan
hệ sản xuất và trao đổi đều được thông qua thị trường, chịu sự tác động, điều
tiết của các quy luật hoạt động trên thị trường.

(1) Kinh tế thị trường đòi hỏi sự tồn tại của các chủ thể kinh tế
độc lập dưới nhiều hình thức sở hữu khác nhau;
(2) Thị trường đóng vai trò quyết định trong việc phân bổ các
nguồn lực xã hội;
(3) Giá cả được hình thành trên cơ sở giá trị hàng hóa và quan
Đặc trưng
hệ cung cầu nhằm mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận. Cạnh tranh
chung của
vừa là môi trường, vừa là động lực thúc đẩy kinh tế thị
nền kinh tế
trường phát triển;
thị trường
(4) Động lực phát triển quan trọng nhất của kinh tế thị trường là
lợi ích kinh tế;
(5) Nhà nước là chủ thể của nền kinh tế, thực hiện quản lý toàn
bộ nền kinh tế;
(6) Kinh tế thị trường là nền kinh tế mở, thị trường trong nước
gắn liền với thị trường quốc tế.
Ưu thế của nền kinh tế thị trường
Kích thích hoạt động của các chủ thể
kinh tế,
Tạo ra sự phù hợp tự phát giữa khối
lượng, cơ cấu sản xuất với khối lượng,
cơ cấu nhu cầu tiêu dùng.
Tạo ra cơ chế phân bổ các nguồn lực
một cách tối ưu
Kích thích đổi mới kỹ thuật, hợp lý hóa
sản xuất
Thúc đẩy xu thế liên doanh, liên kết và
đẩy mạnh giao lưu kinh tế giữa các
nước
Khuyết tật của kinh tế thị trường

Không đảm bảo cung ứng được một số hàng hóa dịch
vụ công cộng

Mục đích chạy theo lợi ích trước mắt, ngắn hạn dẫn đến
khai thác cạn kiệt tài nguyên, gây ô nhiễm môi trường

Phân phối thu nhập bất bình đẳng có thể dẫn tới phân hóa
giàu nghèo, chênh lệch thu nhập, phân cực của cải

Tình trạng độc quyền, lũng đoạn sản phẩm, thị trường, giá
cả, kìm hãm đổi mới kỹ thuật…

Cơ chế thị trường thuần túy điều tiết có thể dẫn tới mất cân
đối kinh tế, làm xuất hiện khủng hoảng có tính chu kỳ và
thất nghiệp.
 Tỷ suất lợi nhuận bình quân, giá cả sản xuất

Tỷ suất lợi nhuận bình quân là

tỷ lệ phần trăm giữa tổng số giá Σm
trị thặng dư và tổng số tư bản P’ = x 100%
đầu tư của các ngành Σ (c + v)

Lợi nhuận bình quân P = P’ x K

Giá cả sản xuất GCSX = K + P

Trong CNTB tự do cạnh tranh, khi tỷ suất lợi nhuận bình quân hình thành thì
quy luật giá trị có biểu hiện hoạt động là quy luật giá cả sản xuất, quy luật giá
trị thặng dư biểu hiện hoạt động thành quy luật lợi nhuận bình quân
13
 Chương 4
CẠNH TRANH VÀ ĐỘC QUYỀN
TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
c. Lợi nhuận độc quyền và giá cả độc quyền

Lợi nhuận độc quyền là lợi nhuận thu

được cao hơn lợi nhuận bình quân, do
sự thống trị của các tổ chức độc quyền
đem lại.

Nguồn gốc của lợi nhuận độc quyền cao:

-Lao động không công của công nhân làm việc trong các xí nghiệp
độc quyền;
-Một phần lao động không công của công nhân làm việc trong các
xí nghiệp ngoài độc quyền;
-Một phần giá trị thặng dư của các nhà tư bản vừa và nhỏ;
-Phần lao động thặng dư và đôi khi cả một phần lao động tất yếu
của những người sản xuất nhỏ, nhân dân lao động ở các nước tư
bản và các nước thuộc địa và phụ thuộc.
15
Biểu hiện hoạt động của quy luật giá trị và quy luật giá trị
thặng dư trong CNTB độc quyền

Do chiếm được vị trí độc quyền nên các tổ

chức độc quyền áp đặt được giá cả độc quyền

Quy luật giá trị Quy luật giá trị

biểu hiện hoạt thặng dư biểu hiện
động thành quy hoạt động thành
luật giá cả độc quy luật lợi nhuận
quyền độc quyền

GCĐQ = k + PĐQ PĐQ = P + PSNĐQ

Giá cả độc quyền là giá cả do các tổ
LNĐQ là lợi nhuận thu được cao hơn
chức độc quyền áp đặt trong mua
lợi nhuận bình quân, do sự thống trị
và bán hàng hóa.
của các tổ chức độc quyền đem lại.
16
3. Sự hoạt động của quy luật giá trị và quy luật giá trị
thặng dư trong giai đoạn CNTB độc quyền
a. Quan hệ giữa độc quyền và cạnh tranh

+Cạnh tranh giữa các tổ chức độc quyền với các xí nghiệp ngoài độc quyền.
Các tổ chức độc quyền tìm cách chèn ép các xí nghiệp ngoài độc quyền như
độc chiếm nguồn nguyên liệu, nguồn nhân công, phương tiện vận tải...

+Cạnh tranh giữa các tổ chức độc quyền với nhau biểu hiện dưới hình thức
cạnh tranh giữa các tổ chức độc quyền trong cùng một ngành, hoặc cạnh
tranh giữa các tổ chức độc quyền khác ngành có liên quan với nhau về
nguồn nguyên liệu, kỹ thuật...

+ Cạnh tranh trong nội bộ các tổ chức độc quyền. Các thành viên trong tổ
chức độc quyền cạnh tranh với nhau để chiếm cổ phiếu khống chế nhằm
chiếm địa vị lãnh đạo và phân chia lợi nhuận có lợi hơn.
ĐQ NN (sh tư nhân + sh nhà nước)là kiểu
độc quyền trong đó NN nắm giữ vị thế
độc quyền trên cơ sở duy trì sức mạnh
của các tổ chức độc quyền ở những lĩnh
vực then chốt của nền kinh tế.

18
d. NHỮNG ĐẶC ĐIỂM KINH TẾ CƠ BẢN CỦA CNTB ĐỘC QUYỀN

Tập trung SX
và các tổ
chức độc
quyền

Sự phân chia thế Tư bản tài chính

giới về lãnh thổ
giữa các cường
và đầu sỏ tài
quốc đế quốc chính

Sự phân chia
thế giới về kinh Xuất khẩu tư
tế giữa các tổ bản
chức độc quyền

19
(1) Tập trung sản xuất và các tổ chức độc quyền
Tích tụ, tập trung
sản xuất

Hình thành Cạnh tranh

số ít xí gay gắt
nghiệp lớn

Thoả hiệp, thoả thuận

Tổ chức độc quyền

Tổ chức độc quyền là tổ chức liên minh giữa các nhà tb lớn
nhằm mục đích thu được lợi nhuận độc quyền
(1)Tập trung sản xuất và các tổ chức độc quyền
- Những hình thức Tổ chức độc quyền cơ bản

VL
Giá độc quyền - NN CTY
SL SP SX ra ua Cổ phần
M

Cartel Syndicate Consortium

Trust
(LK dọc: SX
khác nhau)

Độc lập Bá
SX và LT
Độc lập n Không độc lập
SX – không độc SX – không
lập về LT độc lập về LT
(1) Tập trung sản xuất và các tổ chức độc quyền

Cartel là hình thức tổ chức độc quyền trong đó các nhà tư bản
ký hiệp nghị thoả thuận với nhau về giá cả, sản lượng hàng hóa,
thị trường tiêu thụ, kỳ hạn thanh toán.
Các hình
thức tổ Syndicate là hình thức tổ chức độc quyền cao hơn, ổn định hơn
chức độc Cartel. Các nhà tư bản tham gia Syndicate vẫn giữ độc lập về sản
xuất, chỉ mất độc lập về lưu thông
quyền
Trust là hình thức độc quyền cao hơn Cartel và Syndicate.
Trong Trust thì cả việc sản xuất, tiêu thụ hàng hóa đều do một
ban quản trị chung thống nhất quản lý.

Consortium là hình thức tổ chức độc quyền có trình độ và

quy mô lớn hơn các hình thức độc quyền trên. Tham gia
Consortium không chỉ có các nhà tư bản lớn mà còn có cả các
Syndicate, các Trust, thuộc các ngành khác nhau nhưng liên
quan với nhau về kinh tế, kỹ thuật.
22
Biểu hiện mới của tập trung sản xuất và các tổ chức độc quyền hiện nay là
sự xuất hiện các công ty độc quyền xuyên quốc gia (TNC) bên cạnh sự phát
triển của các xí nghiệp vừa và nhỏ.

Concern: Là tổ chức độc quyền đa ngành, thành

phần của nó có hàng trăm xí nghiệp có quan hệ với
những ngành khác nhau và được phân bố ở nhiều nước.

Conglomerate: Là sự kết hợp vài ba chục những

hãng vừa và nhỏ không có bất kỳ sự liên quan nào về sản
xuất hoặc dịch vụ cho sản xuất. Mục đích chủ yếu của
các Conglomerate là thu lợi nhuận bằng kinh doanh
chứng khoán.

Công ty xuyên quốc Công ty đa quốc gia

TNC gia (Transnational
corporation)
MNC (Multinational
Corporation)

23
 (2) Tư bản tài chính và hệ thống tài phiệt (bọn đầu sỏ
uả
tài chính)
ản -Tư bản tài chính
ân TƯ BẢN là kết quả của sự
ĐỘC QUYỀN hợp nhất giữa tư
NGÂN HÀNG
bản độc quyền
TB TÀI công nghiệp và tư
CHÍNH bản độc quyền
Kết hợp ngân hàng
TƯ BẢN TÀI CHÍNH
TƯ BẢN
ĐỘC QUYỀN Do sự phát triển của
CÔNG NGHIỆP tbtc dẫn đến sự
hình Một nhóm nhỏ
những nhà tư bản
kếch xù chi phối
toàn bộ đời sống
kinh tế, chính trị
TÀI PHIỆT của xã hội TB, gọi là
bọn tài phiệt. 24
Thủ đoạn thống trị của tư bản tài chính và tài phiệt
Bọn đầu sỏ tài chính thiết lập sự
thống trị của mình thông qua chế
độ tham dự. thống trị về kt là cơ
VỀ CHÍNH TRỊ sở để hệ thống tài phiệt thống trị
về ctri, để chi phối mọi hoạt động
của các cơ quan nhà nước, biến
nhà nước tư sản thành công cụ
phục vụ lợi ích cho TBTC
CHẾ ĐỘ THAM DỰ
Mua cổ phần khống Chi phối, kiểm soát
VỀ KINH TẾ
chế trong các công ty các công ty con
“mẹ”

Kinh doanh công trái

Đầu cơ chứng khoán

Đầu cơ bất động sản

25
 b - Tư bản tài chính và bọn đầu sỏ tài chính

Nhà tài chính lớn

Chế độ tham dự
Công ty mẹ

Công ty con Công ty con Công ty con

Công ty cháu Công ty cháu Công ty cháu Công ty cháu Công ty cháu
 (3) XUẤT KHẨU TƯ BẢN(đầu tư quốc tế)
Xuất khẩu tư bản là xuất khẩu giá trị ra nước ngoài (đầu tư tư
bản ra nước ngoài) nhằm mục đích chiếm đoạt giá trị thặng dư và các nguồn lợi
nhuận khác ở các nước nhập khẩu tư bản.

Hình thức xuất khẩu tư bản

Đầu tư trực tiếp (FDI: Foreign Direct Investment) là

hình thức xuất khẩu tư bản để xây dựng những xí
Đầu tư nghiệp mới hoặc mua lại những xí nghiệp đang hoạt
trực tiếp động ở nước nhận đầu tư để trực tiếp kinh doanh
(quyền sh vốn và quyền sd vốn gắn liền với nhau)
Đầu tư gián tiếp (FPI: Foreign Portfolio Investment) là
hình thức đầu tư thông qua cho vay để thu lợi tức, mua
cổ phần, cổ phiếu, trái phiếu, các giấy tờ có giá khác,
Đầu tư
quỹ đầu tư chứng khoán và thông qua các định chế tài
gián tiếp
chính trung gian khác mà nhà đầu tư không trực tiếp
tham gia quản lý hoạt động đầu tư. (quyền sh vốn và
quyền sd vốn tách rời nhau)
27
(3) XUẤT KHẨU TƯ BẢN

Về chủ thể xuất khẩu tư bản

Là hình thức xuất khẩu do tư bản tư nhân thực hiện.

Xuất khẩu tư Hình thức này có đặc điểm là thường được đầu tư vào
bản tư nhân những ngành kinh tế có vòng quay vốn ngắn và thu
được lợi nhuận độc quyền cao, dưới hình thức các
hoạt động cắm nhánh của các công ty xuyên quốc gia.

Là nhà nước tư bản độc quyền dùng nguồn vốn từ

Xuất khẩu tư ngân quỹ của mình, tiền của các tổ chức độc quyền để
bản Nhà nước đầu tư vào nước nhập khẩu tư bản; hoặc viện trợ có
hoàn lại hay không hoàn lại để thực hiện những mục
tiêu về kinh tế, chính trị và quân sự nhất định.

28
Những mục tiêu của xuất khẩu tư bản của nhà nước

Về kinh tế, xuất khẩu tư bản nhà nước

thường hướng vào các ngành thuộc kết cấu
hạ tầng để tạo môi trường thuận lợi cho đầu
tư của tư bản tư nhân.

Về chính trị, “viện trợ” của nước tư bản

thường nhằm duy trì và bảo vệ chế độ chính
trị "thân cận", tăng cường sự phụ thuộc của
các nước đó vào các nước tư bản phát triển,
thực hiện chủ nghĩa thực dân mới.

Về quân sự, lôi kéo các nước phụ thuộc vào

khối quân sự hoặc buộc các nước nhận viện
trợ phải cho các nước xuất khẩu tư bản lập
các căn cứ quân sự trên lãnh thổ của mình...

29
Những đặc điểm mới trong xuất khẩu tư bản
Trước kia luồng tư bản xuất khẩu chủ yếu từ các
nước tư bản phát triển sang các nước kém phát triển
(chiếm tỷ trọng trên 70%). Nhưng những thập kỷ gần
đây đại bộ phận dòng đầu tư lại chảy qua lại giữa các
nước tư bản phát triển với nhau.

Chủ thể xuất khẩu tư bản có sự thay đổi lớn, trong đó

vai trò của các công ty xuyên quốc gia (TNCs) trong
xuất khẩu tư bản ngày càng to lớn

Hình thức xuất khẩu tư bản rất đa dạng, sự đan xen

giữa xuất khẩu tư bản và xuất khẩu hàng hoá tăng
lên.

Sự áp đặt mang tính chất thực dân trong xuất khẩu tư

bản đã được gỡ bỏ dần và nguyên tắc cùng có lợi
trong đầu tư được đề cao

30
(4) Cạnh tranh để phân chia thị trường thế giới là tất
yếu giũa các tập đoàn độc quyền

- Tích tụ và tập trung tư bản

phát triển, xuất khẩu tư bản
tăng lên cả về quy mô và phạm
vi tất yếu dẫn tới sự phân chia
thế giới về mặt kinh tế giữa các
Liên minh
tập đoàn tư bản độc quyền
- Cạnh tranh khốc liệt giữa các độc quyền quốc tế
tập đoàn tư bản độc quyền tất
yếu dẫn đến xu hướng thoả
hiệp, ký kết các hiệp định, để
củng cố địa vị độc quyền của
chúng trong những lĩnh vực và
những thị trường nhất định.

31
Biểu hiện mới của phân
chia thế giới về kinh tế

1. Xu hướng quốc tế hoá, toàn cầu hoá kinh tế ngày càng tăng
bên cạnh xu hướng khu vực hoá nền kinh tế.
2. Sức mạnh và phạm vi bành trướng của các công ty xuyên quốc
gia (TNCs) tăng lên
3.Hình thành nhiều liên minh kinh tế khu vực như:
- Liên minh châu Âu (EU) ra đời từ ngày 1-1-1999 với đồng tiền
chung châu Âu (EURO). gồm 27 nước.
- Khối Mậu dịch tự do Bắc Mỹ (NAFTA) gồm: Canađa, Mêhicô
- Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ (OPEC);
- Thị trường chung vùng Nam Mỹ (MERCOSUS) gồm 4 nước:
Brazin, Achentina, Urugoay, Paragoay; ...
- Các Liên minh mậu dịch tự do (FTA)
- Các Liên minh thuế quan (CU), …

32
(5) Lôi kéo, thúc đẩy các chính phủ vào việc phân định khu vực
lãnh thổ ảnh hưởng là cách thức để bảo vệ lợi ích độc quyền

Chủ nghĩa thực

Sự phân chia thế giới dân cũ
về kinh tế được củng
cố và tăng cường bằng
việc phân chia thế giới
về lãnh thổ đấu tranh
để chiếm thuộc địa Hệ
thống
Sự phân chia lãnh thổ thuộc
và phát triển không đều
tất yếu dẫn đến cuộc địa
đấu tranh đòi chia lại
thế giới đã chia xong.
Đó là nguyên nhân
chính dẫn đến các cuộc Chủ nghĩa thực
dân mới
chiến tranh
33
 Chương 5

KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG

XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VÀ CÁC QUAN HỆ
LỢI ÍCH KINH TẾ Ở VIỆT NAM

34
5.1.3 Đặc trưng của KTTT định hướng XHCN ở Việt Nam

a. Về mục đích
Là phương thức để phát triển lực lượng
sản xuất, xây dựng cơ sở vật chất -
kỹ thuật của chủ nghĩa XH;Xây
dựng quan hệ SX tiến bộ ,nâng cao
đời sống nhân dân.

Xây dựng quan hệ sản xuất tiến bộ, phù

hợp, hoàn thiện cơ sở kinh tế - xã hội của
chủ nghĩa xã hội.

Kích thích sản xuất, khuyến khích sự năng

động, sáng tạo của người lao động, giải
phóng sức sản xuất, thúc đẩy công nghiệp
hóa, hiện đại hóa.

35
5.1.3 Đặc trưng của KTTT định hướng XHCN ở Việt Nam
b. Về quan hệ sở hữu và thành phần kinh tế

Là nền kinh tế có nhiều hình thức sở hữu (sh tư nhân,sh tập

thể, sh nn), nhiều thành phần kinh tế (kt nn. kt tập thể, kt tư
nhân, kt tb nn, kt có vốn đầu nước ngoài)

Các thành phần kinh tế bình đẳng, hợp tác, cạnh tranh cùng
phát triển theo pháp luật.

Kinh tế nhà nước đóng vai trò chủ đạo:

+ Có mối quan hệ gắn bó hữu cơ với toàn bộ nền kinh tế.

+ Là đòn bẩy để thúc đẩy tăng trưởng nhanh.
+ Là lực lượng vật chất để điều tiết, quản lý nền kinh tế.
+ Chỉ đầu tư vào những ngành kinh tế then chốt.

Khuyến khích các thành phần kinh tế dựa trên sở hữu tư nhân
coi đó là động lực quan trọng, thực hiện sự liên kết giữa các
loại hình công hữu – tư hữu sâu rộng ở cả trong và ngoài nước.
36
5.1.3 Đặc trưng của KTTT định hướng XHCN ở Việt Nam
c. Về quan hệ quản lý nền kinh tế
Nhà nước quản lý và thực hành cơ chế quản lý là nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

Đảng lãnh đạo nền KTTT định hướng XHCN thông qua
cương lĩnh, đường lối phát triển kinh tế - xã hội.

Nhà nước quản lý nền KTTT thông qua pháp luật, các chiến
lược, kế hoạch, quy hoạch và cơ chế chính sách cùng các
công cụ kinh tế.

Nhà nước tạo môi trường để phát triển đồng bộ các loại thị
trường, khuyến khích các thành phần kinh tế.

Bảo đảm tính bền vững của các cân đối kinh tế vĩ mô; khắc
phục những khuyết tật của kinh tế thị trường

Nhà nước hỗ trợ thị trường, hỗ trợ các nhóm dân cư có thu
nhập thấp, giảm bớt phân hóa giàu nghèo và bất bình đẳng.
37
5.1.3 Đặc trưng của KTTT định hướng XHCN ở Việt Nam

d) Về quan hệ phân phối

Nền KTTT định hướng XHCN thực hiện nhiều hình thức phân
phối thu nhập là yêu cầu khách quan, phù hợp với thực trạng
của quan hệ sản xuất do đó có tác dụng thúc đẩy tăng trưởng
kinh tế và tiến bộ xã hội.

Các hình thức phân phối chủ yếu là: phân phối kết quả làm ra
(đầu ra) chủ yếu theo kết quả lao động, hiệu quả kinh tế, theo
mức đóng góp vốn cùng các nguồn lực khác và thông qua hệ
thống an sinh xã hội, phúc lợi xã hội.

Nhà nước thực hiện điều tiết phân phối để đảm bảo phân
phối công bằng các yếu tố sản xuất, tiếp cận và sử dụng các
cơ hội và điều kiện phát triển của mọi chủ thể kinh tế, tiến tới
xây dựng xã hội mọi người đều giàu có.

38
5.1.3 Đặc trưng của KTTT định hướng XHCN ở Việt Nam
e) Gắn tăng trưởng kinh tế với công bằng XH một cách tự giác.

Gắn tăng trưởng kinh tế với công bằng xã hội; phát triển
kinh tế đi đôi với phát triển văn hóa – xã hội; thực hiện tiến
bộ và công bằng xã hội ngay trong từng chính sách, chiến
lược, quy hoạch, kế hoạch và từng giai đoạn phát triển của
kinh tế thị trường.

Mỗi chính sách kinh tế đều phải hướng đến mục tiêu phát
triển xã hội và mỗi chính sách xã hội cũng phải nhằm tạo
động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội không phải là cào

bằng chia đều các nguồn lực và của cải làm ra bất chấp
chất lượng, hiệu quả sản xuất kinh doanh và sự đóng góp
của mỗi người.

Giải quyết công băng xã hội cần kết hợp sức mạnh của cả
nhà nước, cộng đồng và mỗi người dân, coi trọng huy
động các nguồn lực trong nhân dân. 39
 5.3. Các quan hệ lợi ích kinh tế ở Việt Nam

5.3.1. Lợi ích kinh tế và quan hệ lợi ích kinh tế

a) Lợi ích kinh tế

Lợi ích kinh tế là lợi ích vật chất, lợi ích

thu được khi thực hiện các hoạt động kinh
tế của con người.

Lợi ích vật chất đóng vai trò quyết định

thúc đẩy hoạt động của mỗi cá nhân, tổ
chức cũng như xã hội.

Benefit of economic

40
 b. Vai trò của lợi ích kinh tế
trong nền kinh tế thị trường

(1) Lợi ích kinh tế là mục tiêu của các hoạt

động kinh tế.
(2) Lợi ích kinh tế là động lực của các hoạt
động kinh tế.
(3) Lợi ích kinh tế là động lực của các hoạt
động xã hội.

(4) Lợi ích kinh tế còn là cơ sở thực hiện lợi

ích chính trị, lợi ích xã hội, lợi ích văn hóa.

Nước độc lập mà dân không được hưởng ấm no, hạnh phúc thì
độc lập cũng không có ý nghĩa gì. (Hồ Chí Minh)
41
c. Quan hệ lợi ích kinh tế

Quan hệ lợi ích kinh tế là sự thiết lập

những tương tác giữa con người với
con người, giữa các cộng đồng người,
giữa các tổ chức kinh tế, giữa các bộ
phận hợp thành nền kinh tế, giữa con
người với tổ chức kinh tế, giữa quốc gia
với phần còn lại của thế giới nhằm mục
tiêu xác lập các lợi ích kinh tế trong mối
liên hệ với trình độ phát triển của lực
lượng sản xuất và kiến trúc thượng tầng
tương ứng của một giai đoạn phát triển
xã hội nhất định.

42
 Sự thống nhất và mâu thuẫn
trong các quan hệ lợi ích kinh tế

Các chủ thể đều có quan hệ với nhau,

do đó, lợi ích của chủ thể này tăng sẽ
làm lợi ích của chủ thể khác trực tiếp
Sự thống nhất hoặc gián tiếp được thực hiện.
trong quan hệ lợi
ích kinh tế
Mục tiêu của các chủ thể chỉ được
thực hiện trong mối quan hệ và phù
hợp với mục tiêu của các chủ thể
khác. Khi các chủ thể kinh tế hành
động vì mục tiêu chung hoặc các mục
tiêu thống nhất với nhau thì các lợi ích
kinh tế của các chủ chể đó thống nhất
với nhau.
43
 Sự thống nhất và mâu thuẫn
trong các quan hệ lợi ích kinh tế

Các chủ thể kinh tế có thể thực hiện

Sự mâu thuẫn theo những mục tiêu khác nhau để thực
trong quan hệ lợi hiện các lợi ích của mình. Sự khác nhau
đó đến mức đối lập thì trở thành mâu
ích kinh tế thuẫn

Lợi ích của những chủ thể kinh tế có

quan hệ trực tiếp trong việc phân phối
kết quả hoạt động sản xuất, kinh doanh.
Do đó, thu nhập của chủ thể này tăng lên
thì thu nhập của chủ thể khác giảm
xuống.

44
 TÓm lại: Sự thống nhất và mâu thuẫn
trong các quan hệ lợi ích kinh tế

Sự THỐNG NHẤT: Các chủ thể kinh

tế có thể thực hiện theo những
mục tiêu chung thu nhập của chủ
thể này tăng sẽ thì thu nhập của
chủ thể trực tiếp hay gián tiếp cũng
sẽ tăng

Sự MÂU THUẪN: KHI Các chủ

thể kinh tế có thể thực hiện
theo những mục tiêu khác
nhau thì thu nhập của chủ thể
này tăng sẽ thì thu nhập của
chủ thể khác giảm xuống.
45
 CHƯƠNG 6:
CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA
VÀ HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ Ở
VIỆT NAM

46
1. Đặc trưng các cuộc cách mạng công
nghiệp trên thế giới
Cách mạng công nghiệp lần thứ nhất (Cách mạng
1.0):chuyển từ lao động thủ công thành lao động sử dụng
máy móc, thực hiện cơ giới hóa sản xuất bằng việc sử
dụng năng lượng nước và hơi nước.
Cách mạng công nghiệp lần thứ hai (Cách mạng 2.0)
Cách mạng công nghiệp lần thứ hai diễn ra vào nửa cuối
thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX: là sử dụng năng lượng
điện và động cơ điện, để tạo ra các dây chuyền sản xuất
có tính chuyên môn hoá cao. (Nội dung2.0: là chuyển
nền sản xuất cơ khí sang nền sản xuất điện - cơ khí và
sang giai đoạn tự động hóa cục bộ trong sản xuất).
  47
6. Đặc trưng các cuộc cách mạng công
nghiệp trên thế giới
 Cách mạng công nghiệp lần thứ ba: Cách mạng công nghiệp
lần thứ ba (Cách mạng 3.0)Cuộc cách mạng công nghiệp lần
thứ ba bắt đầu từ khoảng những năm đầu thập niên 60 đến
cuối thế kỷ XX: là sử dụng công nghệ thông tin để tự động hoá
sản xuất.
Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư (Cách mạng 4.0) Cách
mạng công nghiệp lần thứ tư được hình thành trên cơ sở cuộc
cách mạng số, gắn với sự phát triển và phổ biến của Internet
kết nối vạn vật với nhau (Internet of Things – IoT). ND: Liên kết
giữa thế giới thực và ảo để thực hiện công việc thông minh và
hiệu quả nhất.Cách mạng công nghiệp lần thứ tư được phát
triển ở ba lĩnh vực chính là vật lý, công nghệ số và sinh học.

48
2.cnh và Một số mô hình công nghiệp hóa,
trên thế giới
+Công nghiệp hoá là quá trình chuyển đổi
nền sx XH từ dựa trên lao động thủ công là
chính sang nền SX XH dựa trên lao động
bằng máy móc nhằm tạo ra năng suất lao
động tăng

49
* Một số mô hình công nghiệp hóa trên thế
giới
+MH CNH cổ điển:được bắt đầu từ ngành
công nghiệp nhẹ-ngành đòi hỏi ít vốn, thu
được lợi nhuận nhanh
+MH CNH kiểu Liên Xô:ưu tiên phát triển công
nghiệp nặng
+MH CNH của Nhật Bản và các nước công nghiệp
mới:thực hiện công nghiệp hoá rút ngắn, đẩy mạnh
xuất khẩu,phát triển SX trong nước thay thế hàng
xuất khẩu, thu hút nguồn lực từ bên ngoài…
50
1. Những nội dung cơ bản của công nghiệp
hóa, hiện đại hóa trong thời kỳ quá độ lên
chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
a.Phát triển lực lượng SX dựa trên những
thành tựu khoa học công nghệ mới hiện đại

b.Chuyển đổi cơ cấu kinh tế theo hướng hiện

đại, hợp lý và hiệu quả (giảm nn-tăng cn dv)

c. Tăng cường và củng cố quan hệ SX XHCN

51
Để xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ đi đôi với tích cực
và chủ động hội nhập KTQT, VN cần thực hiện một số giải
pháp sau:
Một là, hoàn thiện và bổ sung đường lối chung và đường lối kinh tế, xây
dựng và phát triển đất nước

Hai là, Đẩy mạnh CNH,HĐH đất nước

Ba là, Đẩy mạnh quan hệ kinh tế đối ngoại và chủ động hội nhập kinh tế
quốc tế đáp ứng yêu cầu và lợi ích đất nước trong quá trình phát triển

Bốn là, tăng cường năng lực cạnh tranh của nền kinh tế bằng đổi mới, hoàn
thiện thể chế kinh tế, hành chính đặc biệt là tăng cường áp dụng khoa học
công nghệ hiện đại, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho các ngành
KT

Năm là, kết hợp chặt chẽ kinh tế với quốc phòng, an ninh và đối ngoại trong
hội nhập quốc tế.
52