Giúp sinh viên nâng cao kỹ năng phân tích

mạch điều hòa xác lập

3.1 Phương pháp dòng nhánh (tableau analysis).
3.2 Phương pháp thế nút (nodal analysis).
3.3 Phương pháp dòng mắc lưới (mesh analysis).
3.4 Phương pháp phân tích hỗ cảm (coupling analysis).
3.5 Phân tích mạch KĐTT (OP-AMP analysis).
3.6 Dùng các định lý mạch (circuit theorem).
 3.1 Phương pháp dòng nhánh

a) Tư tưởng:
Luật K1 cho số (nút – 1)
b) Hệ phương trình: Luật K2 cho số mắc lưới .
Luật Ohm
 Nếu n là số nhánh n: là số biến của hệ  quan trọng!
c) Ví dụ: Cho mạch:

10W 60W III0

1 2 3

4,5V
1
0I
1
3
04
I
2 ,
5
30W
6
0I
33
0I
2
 3.2 PHƯƠNG PHÁP DÒNG MẮT LƯỚI

a) Tư tưởng phương pháp:

 Cho mạch như hình bên:

 Khái niệm dòng mắc lưới:

 Có dòng mắc lưới: Tất cả các dòng nhánh.

 
I k   I ml(i) : nhánh riêng của mắc lưới thứ i.
  
I k   I ml(i)  I ml(j) : nhánh chung 2 mắc lưới .

 PP dòng mắc lưới là PP cho xác định tất cả các dòng

mắc lưới có trong mạch .
b) Phương trình ma trận dòng mắc lưới:
 
 Dạng :[ m
l
m
l m
l
Z].
[I]
[E
]
 Thiết lập:
[Z]ml: ma trận trở kháng các mắc lưới, ma trận vuông, bậc
m (số mắc lưới). Mỗi hàng tương ứng một mắc lưới.

Z
i
i Z
k
() :tổng trở kháng các nhánh của mắc lưới i.
i

Z
j
i 
Zk
(i
j):trở kháng nhánh chung giữa 2 mlưới i và j.
Xét dấu:

Zji Zij :ma trận đối xứng.

b) Phương trình ma trận dòng mlưới (tt) :


[E]ml : Ma trận cột sđđ các mắc lưới , do nhánh có nguồn.


+ : mlưới cắt Ek từ -  + .
Nhánh chứa nguồn áp :  Ek
- : mlưới cắt Ek từ +  - .


Nhánh chứa nguồn dòng: Zk Jk
+ : chiều mlưới ngược chiều Jk trên Zk.

- : chiều mlưới cùng chiều Jk trên Zk.


[I]ml : Ma trận cột các dòng mắc lưới cần tìm .
 c) Nhận xét phương pháp dòng mắc lưới:

 Số biến: m, với m: số mắc lưới của mạch.

 Ta có: m  b: số nhánh . hiệu quả hơn dòng nhánh.

 Thí dụ: Thành lập ma trận
dòng mắc lưới hình bên.

Chọn mắc lưới và dòng mắc lưới.

Z3   Iml1   E1  E3 
  
  
Z1  Z3
 Z    
 Z2  Z3    
 
Iml2  E3  E2 
3

 Lưu ý: o Mỗi hàng tương ứng một mắc lưới .

o Có thể thay dòng nhánh tương ứng vào dòng mắc lưới.
 d) Các TH đặc biệt của PP dòng mắc lưới:

Nhánh chứa nguồn dòng lý tưởng

i. Là nhánh riêng của mắc lưới thứ i:

i Iml(i) = ±Jk
Jk

 Một ẩn số đã biết

 Bỏ đi một hàng tương ứng trong phương trình ma trận.

 e) Các TH đặc biệt của PP dòng mắt lưới :

Nhánh chứa nguồn dòng lý tưởng

ii. Là nhánh chung của 2 mắc lưới i và j:

i U j i j
Jk U

 Ký hiệu áp trên nhánh nguồn dòng.

 Thay thế nhánh nguồn dòng bằng nhánh nguồn áp.
 Viết hệ phương trình mắc lưới (m+1) ẩn.
  
 Bổ xung vào hệ một phương trình nữa : I
ml
(i)I
ml
(j)
Jk
Ví dụ 1:

Cho mạch điện như hình dưới đây. Tìm tổng trở tương
đương của toàn mạch; dòng điện đi qua nguồn Vs(t) và
i(t). Cho vs(t) = 5cos(3t).
Ví dụ 1: (tt)

Tổng trở tương đương

được xác định bởi
 j 3 .( 3  j 3 )
Z eq  1
(3  j 3)  (  j 3)
 4  j 3(  )

 5 0 0
IS   1 36 ,9 0
4  j3
Ví dụ 1: (tt)

  3  j3 0
I  IS  1 36 ,9 (1  j )
3  j3  j3
0 0 0
 1 36 ,9 . 2  45  2  81 ,9
Ví dụ 2: Tính I1

vs  10 2 cos(t  45) V
C  5 mF, L  30 mH
  100 rad/s

Z L  j L  j 3 
1
ZC    j2 
jC
Vs  10 245  10  j10 V
Ví dụ 2: Tính I1 (tt)

Định luật K dòng và áp 1 & 2

(3  j 3)I1  j 3I 2  Vs
(3  j 3)I1  ( j 3  j 2)I 2  0
   
from j3( I 2  I1 )  3 I1  j 2 I 2  0

Dùng định thức Cramer’s tính I1

(10  j10) j
I1 

: được xác định
  (3  j3)( j )  j3(3 - j3)  6  12 j
(1
0
j
10
)j

I

1 
1.
05
7
1
.
6A
6
1
2j
 3.3 PHƯƠNG PHÁP THẾ NÚT (NODAL ANALYSIS):

a) Cấu trúc tổng quát nhánh của mạch: nối giữa 2 nút i và j.

Ik Ek Jk Z (Y =1/Z )
i
k k k j
+ Uk -

 Ek ; Jk :sđđ và nguồn dòng nhánh.

Thông số nhánh
 Zk ; Yk :trở kháng, dẫn nạp nhánh.

 Uk ; Ik :áp nhánh và dòng nhánh. Đại lượng nhánh

b) Tư tưởng phương pháp thế nút:

 Cho mạch như hình bên :

 Nếu ta chọn điện thế một

nút bằng 0 (gọi là nút
chuẩn) và biết điện thế các
nút còn lại.

Tất cả các dòng nhánh.

 Thế nút là PP cho xác định điện thế các nút, sau khi
đã chọn 1 nút chuẩn.
 c) Phương trình ma trận thế nút:
 
 Dạng: [
Y ].
n
[] [
J] n

 Thiết lập
[Y]n :ma trận dẫn nạp nút, ma trận vuông, bậc (n-1). Mỗi
hàng tương ứng một nút.

Y
i
i Y
k
(i
)
: tổng dẫn nạp các nhánh nối tới nút i.

Y
j
i 
Yk
(
i): tổng dẫn nạp giữa 2 nút i và j.
j

Y
ji Yij : ma trận đối xứng.
 c) Phương trình ma trận thế nút (tt):


n
[J] : Ma trận cột nguồn dòng tại các nút , do nhánh có nguồn.
 + : Jk đi vào nút.
Nhánh chứa nguồn dòng:  Jk
- : Jk ra khỏi nút.


Ek + : cực dương Ek gần nút.
Nhánh chứa nguồn áp: 
Zk - : cực dương Ek xa nút.


[ ] : Ma trận cột thế các nút cần tìm .
 d) Nhận xét phương pháp thế nút:

 Soá bieán : (n – 1), vôùi n: soá nuùt cuûa maïch.

 Ta coù: (n – 1) < b: soá nhaùnh. hieäu quaû hôn doøng nhaùnh .

 Ví duï : vieát ma traän theá nuùt:

 Choïn nuùt 3 laø nuùt chuaån.

     
Y1  Y3  Y4 (Y3  Y4 )  1   J1 J3 
 (Y  Y ) Y  Y  Y         
 3 4 2 3 4
2   J2  J3 

 Löu yù: moãi haøng töông öùng moät nuùt

 e) Các TH đặc biệt của PP thế nút:

Nhaùnh chöùa nguoàn aùp lyù töôûng

Laø nhaùnh noái töø nuùt i ñeán nuùt chuaån :

i = Ek
Ek

 Moät aån soá ñaõ bieát

 Boû ñi moät haøng töông öùng trong phöông trình ma traän .
 e) Các TH đặc biệt của PP thế nút: (tt)

Nhaùnh chöùa nguoàn aùp lyù töôûng

Laø nhaùnh noái giöõa 2 nuùt i vaø j khoâng laø nuùt chuaån :

i j i j

Ek Ik Ik

Kyù hieäu doøng qua nhaùnh nguoàn aùp.

Thay theá nhaùnh nguoàn aùp baèng nhaùnh nguoàn doøng .
 Vieát heä phöông trình theá nuùt (n+1) aån.
  
 Boå xung vaøo heä moät phöông trình nöõa : ijEk
Ví dụ 1:

Tìm IR, IC? Biết I S  10 20

Chọn nút A như
hình vẽ. Dùng thế
nút:
 1 1
VA (  )  10200
50  j80

 VA  424  120

VA 
 IR 
50

 VA
 IC 
 j80
Ví dụ 2: Tìm V

V V V
   100
10 10  j10  j10
0.1V  (0.05  j 0.05) V  j 0.1V  10
10
V  63.3  18.4 V
0.15818.4
or v  63.3cos(1000t  18.4) V
Ví dụ 3: Tìm Va, Vb

is  I m cos  t
C  100 μF, L  5 mH
  1000 rad/s
va = ? vb = ?

1
Z1    j10 
jC
1 1 1
Y2    (1  j ) S
5 j L 5
5 j5 5 Z3  10 
Z2   (1 j)
5  j5 2
Ví dụ 3: Tìm Va, Vb (tt)

Va Va  Vb
KCL at node a   Is
Z1 Z3
Vb  Va Vb
KCL at node b  0
Z3 Z2
( Y1  Y3 ) Va  (  Y3 ) Vb  I s
Rearranging
(  Y3 ) Va  ( Y2  Y3 ) Vb  0
Y1  j 0.1 S
1 ( Y1  Y3 )  Y3   Va   I s 
Y2  (1  j ) S
5  Y     
Y3  0.1 S    3  Y2 Y3   Vb   0 
Y matrix Admittance
matrix
Ví dụ 3: Tìm Va, Vb (tt)

Với Im = 10 A và I
sI

m0
1
0A
I S  Y2  Y3  100(3  2 j )
Va   V
 Y1  Y3  Y2  Y3   Y32
4 j
100(3  2 j )(4  j ) Y1  j 0.1 S
 V
17 1
100 Y2  (1  j ) S
 (10  11 j ) V 5
17 Y3  0.1 S
 87.45  47.7 V

va  87.45cos(1000t  47.7) V
3.4 MẠCH CÓ GHÉP HỔ CẢM

 Heä phöông trình mieàn thôøi

gian
 : di1 di2
u1 L1 M
 dt dt

u L di2 Mdi1


2 2
dt dt

 Heä phöông trình mieàn phöùc :

  
U 1
j L 
I j
11 M
I2
  

U 2
j L
2I2jM I1

XM = M = caûm khaùng hoã 

k
C(L
1)
(L)
2(

)
caûm
3.4.1 Phương pháp dòng nhánh :

 Xem phaàn töû hoã caûm

laø 2 nhaùnh môùi , vôùi 2
thoâng soá nguoàn aùp.
 Vieát heä phöông trình
doøng nhaùnh cho maïch.
 Boå xung 2 phöông trình cuûa phaàn töû hoã
caûm.   

U 1
j L 
I j
11 M
I2
  

U 2
j L
2I2jMI1

 Coù heä phöông trình ñuû vaø

giaûi .
3.4.2 Phương pháp biến đổi tương đương:

 Khi hai cuoän daây hoã caûm

gheùp caùch ly (daïng maùy
bieán aùp caùch ly) vaø moät
trong hai phaàn maïch sô-thöù
caáp khoâng nguoàn thì coù
theå töông ñöông phaàn töû
hoã caûm nhö moät trôû

 khaùng. 
U1  jL1 I1  jMI2
   
U2  jL2 I2  jMI1  Z2 I2


Z
U1
 
(M2
)
n  
 jL
i
I
1
1
(
ZjL
22)
 3.4.3 Mạch không hỗ cảm tương đương
áu ñieåm chung cuøng cöïc tính:Ñaáu ñieåm chung khaùc cöïc tính:

Ñieåm
chung

 X 1   (L1 -M )  X 1   (L1 +M )
 
 X 2   (L 2 -M )  X 2   (L 2 +M )
 X   M  X   M
 3  3

Mạch tương đương dạng T

3.4.4 Hỗ cảm và PP dòng mắc lưới:

Heä ptrình doøng mlöôùi vieát thaønh 2 böôùc.

a) Böôùc 1: Vieát pt doøng maéc löôùi khoâng xeùt phaàn töû

M.
(
Z
1Z

3
jL
1)
IZ
m
13I
m
2 E
  


Z
I(
Z
m
3

Z

j
L)
I0
1 23 2m
2

3.4.4 Hỗ cảm và PP dòng mắc lưới (tt):

b) Böôùc 2: Boå xung Zml :

b1) Z
i
iZ
i
ij
2 M 
b2) Z
j
i Z
j
i jM 
b3) Z
ij Zji 
I m1 : vaøo
daáu -
Im2 : ra
  
(Z1  jL1 Z3)Im1(Z3  jM)Im2  E
 
(Z3  jM)Im1(Z2  jL2  Z3)Im2  0
3.4.5 Biến áp lý tưởng (ideal transformer)

a) Moâ hình : Ñieàu kieän ñeå phaàn töû hoã caûm ñöôïc xeùt
döôùi moâ hình bieán aùp lyù töôûng: 2
L N 2
 L1 vaø L2 laø soá VCL , nhöng tæ soá höõu haïn:   n
2 2

L1 N1
 Heä soá gheùp hoã caûm (coupling) : k = 1.
b) Hệ phương trình mô tả:

 
 

U2  n U1 U2  nU1

 1   1
 I2   I1  I2  I1
 n  n
 c) Phương pháp qui đổi trở kháng:

Duøng khi maùy bieán aùp lyù töôûng gheùp caùch ly.

i. Qui ñoåi veà sô

caáp:

 Vôùi ñieän aùp thöù caáp : / n

 Vôùi doøng thöù caáp : * n  Löu yù: ngöôïc cöïc tính theá n = -n.
 Vôùi trôû khaùng thöù caáp : / n2.
 c) Phương pháp qui đổi trở kháng (tt):

Duøng khi maùy bieán aùp lyù töôûng gheùp caùch ly.
ii. Qui ñoåi veà thöù
caáp:

 Vôùi ñieän aùp sô caáp : * n

 Vôùi doøng sô caáp : / n  Löu yù: ngöôïc cöïc tính theá n = -n.
 Vôùi trôû khaùng sô caáp : * n2.
 Ví dụ 1: Qui đổi về sơ cấp

 
Tìm I3 , I4 ?

Giaûi

 Qui ñoåi veà sô caáp:

 Chia doøng:

' 3 
' 3
I
31. j6;I4 1. 1
j0
,5 3

     
1' 1 '
 Do: 3
'
I nI3 II

3 23j3A; I4  I  0,5 A
2 4
 Ví dụ 2: Qui đổi về thứ cấp


Tìm U2 ?
Giaûi

 Qui ñoåi veà thöù caáp:

 Phöông trình theá nuùt:
1 1 8
0 
(  )U

2 0
,0
0
1U
2
1
00
06
0
j
801 0
0
0

o
U

2 521

35V
 d) PP viết thế nút – mắc lưới:

i. Thay theá caùc cuoän daây : Bieán

 
ñoäc
I1:&I2
 Duøng theá nuùt thì baèng 2 nguoàn doøng
laäp
 
 Duøng maéc löôùi thì baèng 2 nguoàn aùpU&
:1 U2

ii. Vieát heä pt ma traän theo PP ñaõ choïn.

Neáu tính luoân caùc bieán ñoäc laäp treân : soá aån laø (n+2)

 Boå xung 2 pt maùy bieán aùp lyù töôûng .

 Giaûi tìm nghieäm.
3.5 MẠCH CÓ KHUẾCH ĐẠI THUẬT TOÁN (OP-AMP)

3.5.1 Moâ hình:

 Coù 5 cöïc chính .

 Thöôøng caáp nguoàn ñoâi.

Op-amp là phần tử phi tuyến:

uo u0
o
Esat
V
i
n 

+ -
-E0 Vin
E
t
s
a V
c
c1
,
7V
E0
E0 = vaøi -Esat
traêm V
(BH aâm) (T.tính) (BH döông)

 Coù theå gaàn ñuùng Chia OP-AMP thaønh 3 mieàn.

(PWL) .
 Tuy nhieân , neáu OP-AMP ñöôïc phaân cöïc sao cho chæ laøm
vieäc trong mieàn tuyeán tính.
Laø phaàn töû maïch tuyeán tính.
Công nghệ chế tạo:

 Phaàn töû naøy thöôøng ñöôïc cheá taïo theo coâng ngheä
maïch tích hôïp (IC), vaø phaàn lôùn laø daïng DIP.

1 5

4
Sơ đồ mạch tương đương cho OP-AMP:

R i  1 M R
i 
Ro  200  Ro0
A 104 105 A

COMMERCIAL OP-AMPS AND THEIR MODEL VALUES

MANUFACTURER PART No A Ri[MOhm] Ro[Ohm]

National LM324 100,000 1 20
National LMC6492 50,000 10 150
Maxim MAX4240 20,000 45 160
OP-AMP lý tưởng (ideal OP-AMP):

u0 uo u0
o
Esat Vcc
Vin V
i
n 

+ - Vin
-E0 +
E0
Et
sa V
cc

-Esat E0 = 0 -Vcc
(Ñaëc tuyeán thöïc) (Ñaëc tuyeán lí töôûng)

i+ 0; i- 0

( Heä ptrình  Vin
moâ taû ôû 3 uo Vcc. Vin  0
 Vin
cheá ñoä )

V ccu o V cc V in 0
Mô hình OP-AMP tuyến tính:

u0
Vcc
Vin

(Mieàn tuyeán tính)

-Vcc

 Khi OP-AMP ñöôïc phaân  i+  0

cöïc sao cho : -Vcc < u0 < Vcc , 
i-  0
ta coù :
Vin      0   
  

(Heä ptrình mieàn tuyeán tính)

3.5.2: Các phương pháp giải mạch OP-AMP

a) Duøng sô ñoà töông ñöông:

Tìm u0/es trong maïch ?

uo 1
1 1 eS AVin eS A(eS  uo ) 
   u0     es 1 R i
 Ri Ro  Ri Ro Ri Ro
ROA Ri
 b) Dùng thế nút (NA):

Kyù hieäu caùc nuùt (ñaát luoân laø nuùt chuaån) .

 Vieát ma traän theá nuùt , boû haøng öùng vôùi nuùt ngoõ ra
OP-AMP.
 Boå xung : Vin = 0

Ví Duï: Tìm uo / es ?

 Ptrình theá nuùt:

1 1 1
(  )3  20
R1 R o 
2 R
2 u R
  
2
1
2 1
BX: 
3es s 
e 3 R1
 c) Dùng thế nút biến đổi (MNA):

Kyù hieäu caùc nuùt (ñaát luoân laø nuùt chuaån).

 Vieát heä KCL cho (n-1) nuùt theo theá nuùt , boû ptrình öùng
vôùi nuùt ngoõ ra OP-AMP.
 Boå xung : Vin = 0

Ví Duï: Tìm uo / es ?

 Heä KCL :
0 3 2 3
  0
R 1 R 2 o 
u R
B  
2
1
2 1
X :  3es s 
e 3 R1
d) Dùng công thức xếp chồng:

V4 V5

V  R 4 R5
1 1 1
 
R 4 R5 R6
V1 V 2 V 3 V 0
  
R1 R 2 R3 Rf
V 
1 1 1 1
  
R1 R 2 R3 Rf

V1 V 2 V 3   1 1 1 
V V  V0      V  1  Rf    
R1 R 2 R3   R1 R 2 R3  
d) Dùng công thức xếp chồng:

Hệ số khuếch đại của tín

hiệu đưa vào ngỏ trừ bằng
điện trở phản hồi chia cho
điện trở đưa vào ngỏ trừ với
dấu âm
Hệ số khuếch đại của V+
bằng 1 + điện trở phản hồi
chia cho tổng trở đưa vào
ngỏ trừ không kể điện trở
phản hồi
Rf Rf Rf  Rf 
V0  V 1 V 2 V 3  V  1  
R1 R2 R3  R1 / / R 2 / / R 3 
V 4 V5  1 1 1 
V    /   
 R 4 R5   R 4 R5 R6 
Ví dụ 1 Khuếch đại đảo, không đảo dùng OPAMP

V0 Rf

Vi R

V0  Rf 
 1  
Vi  R 
 Ví dụ 2 Khuếch đại vi sai dùng OPAMP

V0 R2 R2  R2   R2 
 V 1 V 2 1    V 2  V 1  
Vi R1 R1  R 2  R1   R1 
 Ví dụ 3 Khuếch đại dụng cụ dùng OPAMP

V0  R2 
 
V 02  V 01  R1 
V 02  V 2 V 2  V 1 V 1  V 01 V 02  V 01
i   
R Rg R Rg  2 R
 R2   2 R 
V 0  V 2  V 1   1  
 R1   Rg 
3.6 CÁC ĐỊNH LÝ MẠCH

Caùc ñònh lyù trình baøy ôû ñaây chæ duøng cho maïch tuyeán tính:

• Maïch ñieän trôû (maïch DC).

• Maïch phöùc
3.6.1 Nguyên lý tỉ lệ (proportionality)

 Phaùt bieåu:
Neáu caùc taùc ñoäng thay ñoåi k laàn :
     
F
1,F
2,
,F
s k
F,k
1 F
,
2,k
Fs

Thì caùc ñaùp öùng cuõng thay ñoåi k laàn :

     
X
1,X
2,
 ,X
s k
X,
1kX
,
2,
k X
s

 Tröôøng hôïp ñaëc bieät: s = 1 & maïch hình thang (ladder network)
 Thí dụ về nguyên lý tỉ lệ

Để tìm I0 ta có thể cho I0=1 từ đó tính ngược các giá

trị V1, I1, I2, V2, I4. Thực tế I4=IS=15A. Suy ra I0.

Kết quả: I0=3A

 3.6.2 Định lý xếp chồng (superposition):

Phaùt bieåu:
Ñaùp öùng gaây ra bôûi s nguoàn ñoäc laäp seõ baèng
toång caùc ñaùp öùng gaây ra bôûi töøng nguoàn ñoäc
laäp trong maïch .  
X k  X k1    X ks
  
X
kiCiF
k Fi
i:Ñaùp öùng rieâng cuûa khi trieät tieâu caùc
taùc ñoäng ñoäc laäp khaùc.
 Triệt tiêu nguồn độc lập :

. Nguoàn aùp: boû ñi vaø ngaén

maïch.

Maïch Maïch

i. Nguoàn doøng: boû ñi vaø cho hôû maïch.

Maïch Maïch
 Thí dụ về nguyên lý xếp chồng,
triệt tiêu nguồn độc lập

Sử dụng nguyên lý xếp chồng tìm Vx

Triệt tiêu nguồn dòng 2A.

Hở mạch nguồn dòng
Vx=V1+V2
Triệt tiêu nguồn
áp 10V. Ngắn
mạch nguồn áp
20  20  v2
v1

+ 4 0.1v1
10 V 2A
 4 0.1v2

(a)
(b)

Giải từng mạch ta được Vx = 12.5V

• E(t)=5V, J(t)=2cost ,r=1, C=0,5F Tìm vc(t)
• vc(t) =vce+vcj
• +
• - -j2

• vce = 5V ; vcj =2.(-j2)/(1-j2)=4/(5^1/2) (-

26,560) ;vc=5+1,78(-26.560)=a(q)
• vc(t)=5+1.78cos(t-26,560)
 b) Ứng dụng định lý xếp chồng :

phaïm vi söû duïng raát roäng , vaø ñieån hình cho maïch tuyeán tính.

Laø phöông phaùp duy nhaát cho caùc loaïi baøi toaùn.

i. Maïch coù caû nguoàn DC vaø AC.

. Maïch coù nhieàu nguoàn AC khaùc taàn soá (nhieàu haøi (harmoni
c) Định lý xếp chồng công suất:

 Neáu s nguoàn taùc ñoäng ñoäc laäp coù taàn soá khaùc
nhau thì coâng suaát cuûa 1 nhaùnh baát kyø trong maïch
cuõng coù tính xeáp choàng.
P  PD C  P h arm o n ic
3.6.3 Định lý Thévénin – Norton

Phaùt bieåu:

Theùvenin


 Trong ñoù: Norton


U hm : ñieän aùp hôû maïch treân cöûa
 a-b.
I n m : doøng ngaén maïch qua cöûa a-
b.
Z0 : Zv maïng moät cöûa khoâng
nguoàn.
b) Tìm Uhm và Inm:


 Tìm U hm : a
+
 Cho hôû maïch cöûa a-b vaø giaûi. Maïch 
A U hm
 Duøng caùc PP : bieán ñoåi tñ,
-
theá nuùt, doøng mlöôùi , … tìm b
aùp.

 Tìm I nm : a
 Ngaén maïch cöûa a-b baèng daây daãn. 
Maïch
A I nm
 Duøng caùc PP : bieán ñoåi tñ,
doøng mlöôùi , theá nuùt, … tìm
b
doøng.
c) Tìm Z0:

c1) Maïch A khoâng nguoàn phuï thuoäc :

Trieät tieâu nguoàn ñlaäp & Töông ñöông trôû khaùng

c2) Maïch A coù nguoàn phuï thuoäcCoù

: 2 caùch tìm Z0 :
   
i. Tìm ñuû :U
hm&Inm Z
oUh
m /Inm
ii. Trieät tieâu nguoàn ñlaäp. Ñaët nguoàn ñôn vò vaøo cöûa.

Tính aùp hay doøng qua cöûa.


o
10V U
Laäp tæ soá : Zo   hay Zo  o
I 10 A
 Ví dụ 1 nguyên lý Thévenin-Norton

Sử dụng nguyên lý
6
Thévenin-Norton tìm i
+
2A 2A 4 Uoc
6

(a)

6 6

4
RTh

(b)

Kết quả: Uoc = 6V, RTH = 3W, i = 1.5A

 Ví dụ 2 nguyên lý Thévenin-Norton

5 Ix 3 a
Tìm mạch tương đương cho
ab +
+ i2 Uoc
6V  i1 4 
1.5Ix
i1 i2

o
b
(a)

0.5I 3 Ix a
i
x

5 1.5Ix 4 + 1V


(b)
b

Kết quả Uoc = 5.33V, RTH = 1/1/3= 3W

 Ví dụ 3 nguyên lý Thévenin-Norton

2vx
Tìm mô hình Norton tương + 
đương ab. +
vx Isc
6 10 A 2


(a)
2vx
i
+ 
+ +
3vx vx +
6 2 1V
 ix  

(b)

Kết quả: RN = 1W, IN = 10A.

 ứng dụng nguyên lý truyền cực đại

Cho mạch như hình vẽ (dạng bên trái

ab- dạng Thévenin). Công suất trên tải
RL được tính: Uoc

2
 U oC 
P  i 2 RL    RL
R
 Th  RL 

Công suất trên tải đạt giá trị cực đại

(Pmax) khi RL=RTH. Khi ấy Pmax được tính:

2
U
R
LR
H 
T P
m
a
x
o
c

4
R
L
The power transfer profile
with different RL
 Ví dụ

Tìm RL sao cho công suất trên nó

đạt cực đại Pmax. Tìm Pmax.

vx 4 vx 4
+  v0 + 

2 i 2 Mạch a:
1 +
1 Uoc => Tìm RTH
+ 1V + 9V io

 
+ + Mạch b:
 
3vx 3vx
=> Tìm Uoc

(a) (b)

Kết quả RL = 4.22W, Pm = 2.901W

3.6.4 Định lý chuyển vị nguồn:

a) Chuyeån vò nguoàn
aùp:


Cuøng höôùng

Chöùng minh döïa treân caùc luaät KVL ñöôïc baûo toaøn cho
caùc maéc löôùi .
3.6.4 Định lý chuyển vị nguồn (tt):

b) Chuyeån vò nguoàn
doøng:

Chöùng minh döïa treân caùc luaät KCL ñöôïc baûo toaøn cho
caùc nuùt { i, j, s, t } .
3.7 MẠCH BA PHA

3.7.1 Maïch 1 pha vaø maïch ba pha .

3.7.2 Phaân tích maïch ba pha ñoái xöùng .

3.7.3 Phaân tích maïch ba pha baát ñoái xöùng .

 3.7.1 Mạch 1 pha và mạch ba pha:

Maïch moät pha:

 Treân nguoàn:
Taûi
e
(t)Emc
os
( t)

i(
t)Imco
s
( t)



 Coâng suaát phaùt cuûa nguoàn:
1 1
p
(
t
)
EI
c
os
EI
c
os
(
2t
-
m
2
)
m2m
m

 Coâng suaát phaùt coù giaù trò aâm.

 Khoâng duøng 1 pha truyeàn csuaát ñi xa.

b) Mạch ba pha:

 MP 3 pha:

 Sô ñoà töông
ñöông 3
nguoàn aùp :
 Taàn soá
laø : p.n
f
60 e(
a t)Up 2cos(ta)
(p: soá caëp cöïc, n: voøng/phuùt) 

e(
b t)Up 2cos(tb)

 Söùc ñieän ñoäng vaø e(
 c t)Up 2cos(tc)

Goùc leäch pha :


 
 
    
a b bc c a   
2 o
120
3
c) Phân loại nguồn ba pha đối xứng:

c1) Ñoái xöùng thöù töï thuaän (positive sequence) (abc) :

e a eb ec 
Ec
120o 
t 120o Ea

 120o
Eb
 
e a (t)  U p 2 cos(t )  E a  U p 0
o

  
o o
e
 b (t)  U p 2 cos(  t  120 )  E b  U p  120
  
e (t)  U 2 cos( t  120 o
)  E c  U p 1 2 0 o
 c p 
c2) Đối xứng thứ tự nghịch

Ñoái xöùng thöù töï nghòch (negative sequence) (cba):

e a (t)  U p 2 cos(t )   o
 E a  U p 0
  
o
e
 b (t)  U p 2 cos(  t  120 )  E b  U p   1 2 0 o

  
o
e
 c (t)  U p 2 cos( t  120 )  E c  U p  120o

d) Ghép nối mạch ba pha:

 Gheùp noái nguoàn ba pha:

 Coù hai kieåu : Gheùp sao (Y) vaø Gheùp tam giaùc (D).

 Trong kieåu gheùp sao, N laø ñieåm trung tính nguoàn.

 d) Ghép nối tải ba pha (tt)

 Coù hai kieåu : Gheùp sao (Y) vaø Gheùp tam giaùc (D) .

a
IfA

 Trong kieåu gheùp sao, O laø ñieåm trung tính taûi.

 Taûi ñoái xöùng (symmetrical) neáu ba trôû khaùng gioáng

nhau ; baát ñoái xöùng neáu ba trôû khaùng khaùc nhau .
e) Các sơ đồ mạch ba pha cơ bản:

 Coù 5 sô ñoà chuaån : Y-Y 4 daây; Y-Y 3 daây ; Y- ; -Y ;

-  .
f) Các khái niệm cơ bản trong hệ 3 pha:

Xeùt sô ñoà Y-Y 4 daây :

 3 daây pha , 1 daây trung tính.

 Ñieän aùp pha: AÙp treân
moãi cuoän daây (vôùi
nguoàn); hay treân moãi trôû
khaùng (vôùi taûi).
  
AÙp pha taûi:{ U a O;U bO ;U c}
O

 Ví duï ño aùp pha cuûa taûi . 110.7

ACV
 Module cuûa ñaïi löôïng aùp
pha nguoàn trong heä nguoàn
I COM V
ñoái xöùng laø trò hieäu duïng
aùp pha Up.
 Điện áp dây:

 AÙp giöõa 2 daây pha treân

nguoàn hay treân taûi .
  
AÙp daây taûi:{
Ua;U
b b
c;U
c
a}
 Module cuûa ñaïi löôïng aùp
daây nguoàn trong heä nguoàn
ñoái xöùng laø trò hieäu duïng
aùp daây Ud : moät thoâng soá
 Víñaëc
duï tröng
ño aùpcho 3 pha.
daây nguoàn . 380.4
ACV

I COM V
 Dòng dây:

  
 Doøng daây laø doøng treân caùc daây ñi . {IA;IB
;IC
}
 Module cuûa ñaïi löôïng doøng daây trong maïch 3 pha ñoái
xöùng laø trò hieäu duïng doøng daây Id .

 Ví duï ño doøng daây :

 Dòng pha:

  
 Doøng qua caùc trôû khaùng pha . {I
ab;I
bc;I
ca}
 Module cuûa ñaïi löôïng doøng pha trong maïch 3 pha ñoái
xöùng laø trò hieäu duïng doøng pha Ip .

 Ví duï ño doøng pha cuûa taûi :

 Lưu ý:

 Neáu taûi noái hình Y , doøng daây laø doøng pha .

 Neáu taûi noái hình  , aùp daây laø aùp pha .

 Caùc ñaïi löôïng Ud vaø Id ñaëc tröng cho heä 3 pha , vì

chuùng ñoäc laäp vôùi vieäc noái sao hay tam giaùc
3.7.2 Phân tích mạch 3 pha đối xứng

Heä nguoàn 3 pha Heä taûi 3 pha

ñoái xöùng ñoái xöùng

) Ñònh nghóa

Maïch 3 pha ñoái xöùng (balanced three-phase system)

Neáu:
Heä nguoàn vaø taûi ba pha ñeàu laø ñoái xöùng
 b) Đặc điểm mạch 3 pha đối xứng:

Tính ñoái xöùng (thuaän-nghòch) ñöôïc quyeát ñònh bôûi nguoàn 3p.
AÙp pha vaø daây cuûa heä nguoàn 3 pha ñoái xöùng :

ABC CBA

Moät heä doøng-aùp baát kyø cuõng ñoái xöùng Chæ giaûi 1 pha
c) Phương pháp sơ đồ một pha :

 Xeùt sô ñoà Y-Y 4 daây ñoái

xöùng , aùp pha hieäu duïng
cuûa nguoàn laø Up .

o
Coù: E
aU
p 0

 Vôùi theá nuùt CM ñöôïc O  N

Ñieåm O noái vôùi N .
Giaûi ñoäc laäp töøng pha .

 Giaûi pha A Caùc pha coøn laïi

Phöông phaùp sô ñoà moät pha .

 Phương pháp sơ đồ 1 pha:

a) Laäp sô ñoà 1 pha (thöôøng pha A).

 Up 0o  
IA  ; UaO  ZY .IA
ZY  Zd
b) Suy ra caùc ñaïi löôïng (heä abc) :
 
 j120 o   
 j120 o
IB  IA e  U bO  U aO .e
 
  
 I C  I A e j120o  U cO  U aO .e j120 o

c) Xaùc ñònh aùp daây treân taûi 3 pha :

  
 j120 o
 
j30 o  U bc  U ab .e
U ab  U aO . 3.e   
 U ca  U ab .e j120 o
d) Nhận xét mạch 3 pha đối xứng:

i. Doøng treân daây trung

tính baèng 0 .

ii. Giaù trò ZN khoâng toàn

taïi trong sô ñoà 1 pha .

iii. Baøi toaùn khoâng thay ñoåi neáu ZN

=0,
hay ZN =  (heä Y-Y 3 daây ñoái xöùng) .
 e1) Tải đối xứng nối tam giác:

e1) Neáu Zd = 0 :

 Tính  U
AB U30o

caùc Iab  d
Z Z
doøng  

pha . 
 U B
C

o
 U C
A

o
Ibc  Iab.1
1
20Ica  Iab.1
12
0
Z  Z 

  o
 Doøng daây A: I
A3
.I
a.
be
j
30

 Caùc doøng daây coøn laïi xaùc ñònh theo quan heä ñoái
xöùng.   o   o
j
120 j12 0
I
B 
I.e A IC  IA .e
 e2) Nếu Zd ≠ 0:

 Ñoåi taûi  veà Y :

Z
ZY 
3
 Xaùc ñònh doøng daây theo sô ñoà 1 pha.

 1  j30o
 Suy ra doøng pha töø doøng daây : I
ab .
I A.e
3
 f) Công suất trong mạch 3 pha đối xứng:

 Coâng suaát treân caùc pha nhö nhau.

P
A
P
BPCQ

AQ
BQC
 Coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng cuûa heä taûi 3 pha
khi taûi noái Y hay noái  :

P
3..
UI
d.
dc
o
sQ
3
..
UI
d.
s
di
n
 Coâng suaát bieåu kieán cuûa heä taûi 3 pha :

S  3UpIp  3UdId
 Đo công suất tác dụng ba pha đối xứng

 Coù theå duøng chæ 1 Wattmeter ñeå ño coâng suaát taùc

duïng.

Coâng suaát phaùt cuûa nguoàn3Coâng

: suaát tieâu thuï cuûa taûi 3
Pe = 3*(soá ñoïc W1) P = 3*(soá ñoïc W2)
 Đo công suất phản kháng ba pha đối xứng

 Coù theå duøng chæ 1 Wattmeter ñeå ño coâng suaát phaûn

khaùng : 
UCN 
UAN

 
UBN IA

UBC

 Soá ñoïc treân Wattmeter3 :W


3U
B
CI
c
o
As
(
9
0o
)
U
I
d
ds
i
n 
Coâng suaát phaûn khaùng tieâu thuï cuûa taûi 3Q3
: .
W 3
 Hiệu chỉnh cos (p.f) mạch 3:

P P
 Heä soá coâng suaát cos (p.f) ñònh nghóa :c
os 
3U
dI
d
S
 Heä soá naøy cuõng ñöôïc hieäu chænh baèng tuï.
 Vídụ1: Hiệu chỉnh cos mạch 3.

f

6
0
Hz
,
|
V
l|

i
n
e3
4.
5
k
Vr
m
s
.R
e
q
u
i
r
ed
:
p
f
0
.
9
4
le
a
d
i
n
g

Q old  15.02 M Var

Pold  18.72 M W
Pold  18.72 MW 

pfnew  0.94 leading

Q6.
81
5
.0
2
2
1.
82M
Va
r
Q
n
e
w
6
.
8MV
a
r
Q
p
e
rc
ap
a
ci
t
or
7
.2
73
MV
ar
2
34.5  34.5  103 
Y-connection  Vcapacitor  kVrms 6
 7.273  10  2  60  C   
3  3 

(Trích slides cuûa GS. Jame D. Irwin) C

.
48
6F
 3.7.3 Phân tích mạch 3 pha bất đối xứng:

Heä nguoàn 3 pha Heä taûi 3 pha

a) Ñònh nghóa

Maïch 3 pha baát ñoái xöùng (unbalanced three-phase system)

Neáu :

Heä nguoàn hoaëc taûi ba pha laø baát ñoái xöùng

b) Sơ đồ Y-Y 4 dây bất đối xứng:

 Ñieän aùp pha hieäu duïng

cuûa nguoàn laø Up .

 Vôùi theá nuùt ta CM ñöôïc :

  
 E a YA  E b YB  E c YC
O 
YA  YB  YC  YN  
1 1 Ec UCO
Y  Y O
B
A

Zd  ZA Zd ZB UAO
1 1 N 
Y  YN  
C
Zd ZC ZN UBO Ea

 Vaø ñoà thò vectô: Eb
 Phương pháp dịch chuyển trung tính

 
 Xaùc ñònh ñoä leäch trung Ec UCO
tính taûi so vôùi trung tính O 
   Ñoä leäch UAO
nguoàn :
 Ea YA  Eb YB  Ec YC trung tính N
UON   
YA  YB  YC  YN UBO Ea

Xaùc ñònh caùc doøng ñieän daây : Eb

    
 
 
    
IAYAEUaO N;IBYB EUO
b N ;ICY
CEU
 cO N ;IN
IAIBIC
     
Xaùc ñònh aùp pha treân taûi 3 pha :
     
U aO IA.ZA; U bO  I
B .ZB;U c
O I
C .Z
C

Xaùc ñònh aùp daây treân taûi :

        
UU
a
ba
OU
b
O ;UUU
c
b b
Oc
O ;UUU
a
c c
Oa
O
 Lưu ý trên 3 pha bất đối xứng:

 Doøng treân daây trung tính

thöôøng  0 :   
I
N
I
AI
BIC

 Giaù trò ZN aûnh höôûng nhieàu

ñeán keát quaû baøi toaùn.

 Neáu ZN = 0 : giaûi ñoäc laäp töøng pha.

 Neáu ZN =  (heä Y-Y 3 daây baát ñoái xöùng) : chæ caàn

thay YN = 0 trong caùc coâng thöùc treân.
 Bộ chỉ thị thứ tự pha:

 Thieát bò duøng xaùc ñònh thöù töï pha cuûa nguoàn 3 pha .
 Cấu tạo bộ chỉ thị thứ tự pha:

Boä chæ thò thöù töï pha coù 2 loaïi : duøng tuï (hình veõ) hay cuoän da

 Tuï hay cuoän daây

phaûi coù giaù trò
thoûa:
R = wL = 1/wC
( w = 100 )

 Phaân tích hoaït

ñoäng vaø thieát keá
boä chæ thò naøy döïa
treân PP dòch chuyeån
trung tính maïch Y-Y 3
daây baát ñoái xöùng .
 Nguyên lý bộ chỉ thị thứ tự pha:


 Ñoä leäch trung tính :UON  (0,2  j0,6).U
p

 Ñieän aùp treân caùc pha :


 

U AO   E a  U ON   (1, 2  j0, 6).U p
 

 

 

UBO   Eb  UON    12  j 23  0,2  j0,6 Up

 
UBO  (0,3 j1,466).Up

 

 

UCO   Ec  UON    12  j 23  0,2  j0,6 Up  (0,3  j0,266).Up
 
2 2 2 2
U

B
O0,
31
,
4
66.
U
p1
,
5.
U;U
pC
O
0,
30
,
2
66.
U
p0
,4
.
Up
 Sử dụng bộ chỉ thị thứ tự pha:

 Loaïi duøng tuï:

Ñeøn B saùng hôn Heä ABC
Ñeøn C saùng hôn Heä CBA
 Loaïi duøng cuoän daây thì ngöôïc laïi .
Ví dụ 1: Tải bất đối xứng nối sao

Ño ñöôïc IA = 3 (A) ; IB = 4 (A) ; IC

= 4 (A) . Xaùc ñònh soá chæ cuûa
ampe meùt ?
Giaûi
   
 Ta coù : I
N
I
AI
BIC

o o o
U0 U
12
0 U
12
0 o o o
p
  p
p
3

0
4

3
0
4
2
1
0
R - j
XC -
jXC


o
I
N 
5
53
,1
 Ammeter chæ 5 A .
d) Tải bất đối xứng nối tam giác:

 Ñöôøng daây 3 pha lyù töôûng (Zd = 0):

 Tính doøng pha .

 U AB U d 30 o
I ab  
Z AB Z AB
 Ud90o  Ud150o
Ibc  Ica 
ZBC ZCA

        

daây :
Doøng I
A  Iab  Ica IB  Ibc  Iab IC  Ica  Ibc
 Đường dây không lý tưởng (Zd  0):

 Ñoåi taûi  veà Y :

 Xaùc ñònh doøng daây.

 Xaùc ñònh aùp pha cuûa taûi.

 Xaùc ñònh aùp daây cuûa taûi.

 Xaùc ñònh doøng pha qua taûi tam

giaùc.
Lưu ý khi giải mạch 3 pha bất đối xứng:

 Ngoaøi caùc phöông phaùp treân , maïch ba pha cuõng coù

theå giaûi baèng caùc phöông phaùp doøng nhaùnh , theá
nuùt, doøng maéc löôùi , sô ñoà Thevenin-Norton … nhö ôû
chöông 3 .
 Ví dụ 1: Tải bất đối xứng nối tam giác

 Xaùc ñònh caùc doøng vaø

veõ ñoà thò vectô ?
Giaûi
 
 I bc IB

 
I ca 
IC U
 CA
 Choïn: E
a U
p
o
0 , ta coù:
 
Ec 
 Iab I b c   
 Ea  Veõ : UUU
A;B
B ;C
C A
UBC 
E b UAB
   
I ab  Veõ : Iab;Ibc;Ica

   
IA  Ica  Veõ : IA;IB;IC
 e) Đo công suất ba pha bất đối xứng:

i. Phöông phaùp 3 Wattmeters:

 Moãi wattmeter ño coâng suaát moãi pha.
 PP naøy chæ coù 1 sô ñoà.
 Coâng suaát taûi 3 pha :

P
P
P
ABP
C

 Duøng ñöôïc cho

caùc loaïi maïch 3
pha.
Ñoåi thöù töï nguoàn : soá chæ khoâng ñoåi.
 Neáu 3 ñoái xöùng : chæ gioáng nhau.
 ii. Phương pháp hai Wattmeters:

 Coâng suaát taûi 3 pha :

P
P
A
BPC
B

 Coù 3 sô ñoà duøng 2 wattmeters.

Cuoän aùp chòu ñöïng aùp cao.

 Chæ duøng cho sô ñoà 3 daây.

Ñoåi thöù töï nguoàn : soá chæ hoaùn vò.

iii. PP 2 Wattmeters và 3 pha đối xứng:

 Xeùt sô ñoà pha B chung : IA

 
 Choïn: U
ANU0
 o
IC
p
 
o o
U
U

3
0
;UU
9
0
A
Bd C
Bd

 
o
U CB
I A  Id    ; I C  I d 120   
-30

o


UCN IC UAB
 Chæ soá moãi wattmeter:
30o
PAB  U d Id cos(  30o )  UAN
 
o
PCB  U d Id cos(  30 ) UBN IA
 Chỉ số 2 Wattmeters:


i. Khi  = 0 : PAB = PCB IA

ii. Khi  = ± 60o :


PAB hay PCB = 0 IC

iii. Khi  > 60o : PAB < 0 o

PAB  U d Id cos(  30 )
o
iv. Khi  < - 60o : PCB < 0 PCB  U d Id cos(  30 )

v. Khi -60o <  < 60o :

PAB vaø PCB > 0

 Dùng chỉ số PP 2 Wattmeters:

Xaùc ñònh goùc pha cuûa taûi 

3 : IA
o o
PAB  P(cos30 sin30 tan)
1
3


PAB  12 P(1  1
3
tg ) IC

PCB  12 P(1  1
3
tg ) PAB  U d Id cos(  30o )
Q 3 ( P1  P2 )
PCB  U d Id cos(  30o )
P P
t
g 3 A
() C
B B

PC
BP
A
B

 Neáu 3 pha thöù töï nghòch : theâm daáu – vaøo coâng thöùc tg.