Inżynieria Chemiczna i Procesowa

Procesy Mechaniczne.
Przepływ płynów jednorodnych
c.d.
Płyny rzeczywiste

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Omówimy przepływ płynu oraz siły jakie działają na płyn podczas przepływu.
Aby opisać przepływ płynu musimy scharakteryzować jego własności tj. prędkość,
w czasie i przestrzeni.

Musimy wybrać układ odniesienia:

Nieruchomy układ odniesienia
Podejście Eulera
Układ odniesienia poruszający się wraz z płynem

Podejście Lagrangea

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Znajomość prędkości płynu w funkcji położenia i czasu
Pozwala na wyznaczenie gradientów prędkości
naprężeń i sił pojawiających się w płynie podczas
przepływu.
W czasie t cząstka płynu jest w pozycji określonej
wektorem r (x1,y1,z1)

W czasie t + dt cząstka przesuwa się w położenie r + dr

(x2,y2,z2)

Prędkość elementu płynu jest wyrażona miarą zmiany położenia w czasie. Prędkość
Jest wektorem ma wartość i kierunek:

dr dx dy dz
v  ex v x  e y v y  ez v z  ex  ey  ez
dt dt dt dt
Wektory jednostkowe

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
W ujęciu Eulera każdemu punktowi przestrzeni można przypisać wartość prędkości

Jeżeli dx, dy, dz  0 to otrzymamy prędkość

W punkcie:

v  vx, y, z , t 
Kiedy znana jest prędkość w każdym punkcie układu to
można wyznaczyć wartość prędkości średniej:

1
v 
A 
v  ndA strumień Q v A

A
v  ndA
A

 v  ndA
i strumień masowy:
M
wektor normalny
A
do powierzchni

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Znając wektor prędkości płynu możemy wyznaczyć wektor przyspieszenia a.
Przyśpieszenie jest miarą zmiany prędkości:
różniczka zupełna:
v dx v dy v dz v v v v v
a      vx  vy  vz
t dt x dt y dt z t x y z

v v v
vx  vy  vz  v  v
x y z

v
a  v  v
t

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Gdy znana jest wartość prędkości
to istnieje kilka metod jej prezentacji

linie prądu – fluid stream lines

linie do której w każdym punkcie

wektor prędkości jest
prostopadły . Dla przepływu ustalonego
element płynu porusza się wzdłuż
linii prądu.

dr dx dy dz
  
v vx v y vz

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Przykład. Dla przepływu dwuwymiarowego opisanego równaniami. Wyznaczyć
równanie linii prądu.

 L
vx  y 1  x
vy 
y2
2L
dr dx dy
podstawiamy rówania do równania na linie prądu  
v vx v y
dx 2 Ldy dx 2dy
 
 x
y 1   y2  x
L1  
y
 L  L całkujemy równanie

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa

 x C
ln1    2 ln y  ln(C ) y
 L  x
1  
 L

linie prądu dla różnych wartości stałej C

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
1) Lepkość
Przepływowi płynu rzeczywistego towarzyszą straty energii. Występują one również
podczas przepływu przewodami o zupełnie gładkich ścianach. Straty te występują
nie tylko z powodu tarcia o ścianki przewodu ale na skutek tarcia wewnętrznego płynu
zwanego lepkością.
Y
Zjawisko to polega na tym iż dla
podtrzymania gradientu prędkości
Fx
Ux S
du x niezbędne jest przyłożenie
siły ścinającej Fx do

dy powierzchni S

X
Z

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Doświadczenie wykazuje że naprężenie styczne:
Fx
 yx 
S
Jest tym większe im większy jest gradient prędkości. Zależność tą przedstawia
równanie lepkości Newtona

du x
 yx  
dy
Współczynnik proporcjonalności μ nazywamy dynamicznym współczynnikiem lepkości
(lepkość dynamiczna). Dla większości płynów współczynnik lepkości μ nie zależy od
wielkości naprężenia stycznego  płyny Newtonowskie

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Wszystkie płyny nie spełniające zależności Newtona to płyny nie newtonowskie.
Do grupy tej należą różnego rodzaju układy dyspersyjne np.. Zawiesiny, pasty,
roztwory koloidalne itp. Zajmuje się nimi reologia tj. nauka o odkształceniach i
przepływie materiałów.

Jednostkę lepkości dynamicznej w układzie SI jest  [kg / m *s] [ Pa * s ]

Istnieje jednostka zwana puazem – operuje się jednostkami 100 mniejszymi

czyli centipuazem (cP). Lepkość wody w 20 C jest niemal równa 1 cP . Dzieląc
Wartość lepkości wyrażoną w cP przez 1000 otrzymamy lepkość wyrażoną w [Pa s]

Stosunek lepkości dynamicznej do gęstości płynu ρ, jest określany mianem lepkości

kinematycznej:

 Miano w SI [m2/s] – stosuje się też 1 stoks = 1 cm2/s


Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych
 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
2) Różniczkowy bilans pędu. Równanie ruchu. Równanie Naviera - Stokesa
Równanie ruchu płynu wynika z drugiej zasady dynamiki Newtona i wyraża
różniczkowy bilans sił i pędu dla wybranej objętości kontrolnej w płynie. Na element
różniczkowy o krawędziach dx, dy, dz działają 3 siły: ciężkości, parcia i tarcia
wewnętrznego.

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Rozpatrzmy siły działające na kierunku osi x:

Siła ciężkości:
g x    dx  dy  dz
 p 
Siła parcia: p  dp  p   dx
Y  x 

Na ściankę działa parcie

pdydz p.+dp dy p.

Na przeciwległą ściankę działa

parcie dz

 p  dx

  p  dx dydz X
 x  Z

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa

p
Wypadkowa tych obu parć wynosi:  dxdydz
x

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Siły tarcia wewnętrznego:   
 yx  d yx   yx   yx dy
 y 
Y
Siła działająca na ściankę:
tyx+dtyx

dy  yx  dxdz
dz
tyx i na ściankę przeciwległą:
dx

   yx  
X
  yx   dy dxdz
Z   y  

( gdyby prędkość ux zależała tylko od wartości y  płaski ruch cieczy)

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa

Wypadkowa tych sił:  yx

 dxdydz
y
du x
Stosownie do równania lepkości
 yx  
dy
Uwzględniając to i różniczkując:
2
 ux
 2 dxdydz
y
Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych
 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Ruch cieczy nie jest „płaski”, prędkość ux może zmieniać się w każdym z kierunków
współrzędnych. Stąd sumując wszystkie siły pochodzące od tarcia wewnętrznego
(dla kierunku x) otrzymamy:

  2u x  2u x  2u x 
  2  2  2 dxdydz
 x y z 
Stąd suma wszystkich sił dla kierunku x :

 p   ux  ux  ux  
2 2 2
 g x     2  2  2  dxdydz
 x  x y  z 
  
Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych
 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Zgodnie z drugim prawem Newtona, suma tych sił jest równa iloczynowi masy
elementu i jego przyspieszenia w kierunku osi x.

Przy określaniu przyśpieszania należy uwzględnić fakt iż ux jest funkcją położenia i

czasu:

u x  f x , y , z , t 
Stąd różniczka prędkości:

 u x   u x   u x   u x 
du x   dt   dx   dy   dz
 t   x   y   z 

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Stąd przyśpieszenie:

du x  u x   u x  dx  u x  dy  u x  dz
          
dt  t   x  dt  y  dt  z  dt

du x  u x   u x   u x   u x 
    u x     u y     uz
dt  t   x   y   z 

Uwzględniając masę elementu otrzymamy iloczyn masy i przyspieszenia:

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
przyśpieszenie elementy płynu masa elementu płynu

  u x   u x   u x   u x  
   u    u 
 
  u    dxdydz
  t  x
 x 
y z 
  y   z  
Ostatecznie:

u x u x u x u x 1 p   2u x  2u x  2u x 
 ux  uy  uz  g x     2  2  2 
t x y z  x  x y z 
Gdzie ν to lepkość kinematyczna.

Analogiczne równania można zapisać dla osi y i z

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
u x u x u x u x 1 p   2u x  2u x  2u x 
 ux  uy  uz  g x     2  2  2 
t x y z  x  x y z 

u y u y u y u y 1 p   2
u  2
u  2
uy 
 ux  uy  uz  g y     2  2  2 
y y

t x y z  y  x y z 

u z u z u z u z 1 p   2u z  2u z  2u z 
 ux  uy  uz  g z      2  2  2 
t x y z  z  x y z 

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Lub stosując pojęcie pochodnej wędrownej:

RÓWNANIE NAVIERA - STOKESA

Dui 1 2
 g i   p   u i
Dt 
Równanie to opisuje w pełni przepływ lepkiego płynu Newtonowskiego.

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Dla płynów doskonałych, tj. nie lepkich, które cechuje brak naprężeń stycznych
równanie ruchu sprowadza się do :

Dui
  g i  p
Dt
Jest to podstawowe równanie mechaniki płynów doskonałych otrzymane
przez Eulera w 1755 r.

Całkowanie równania Eulera dla ruchu ustalonego prowadzi do równania:

Bernoulliego.

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Przepływ izotermiczny płynu nieściśliwego opisany jest czterema równaniami:
Równaniem ciągłości
Wektorowym równaniem ruchu dla trzech składowych.

Celem rozwiązania jest wyznaczenie wartości ciśnienia i trzech składowych prędkości

w dowolnym punkcie obszaru przepływu.

Ilość niewidomych jest równa ilości równań różniczkowych a więc istnieje możliwość
analitycznego rozwiązania problemu. W praktyce możliwe jest tylko dla prostych
układów geometrycznych. Dla układów bardziej skomplikowanych stosuje się
metody numeryczne  CFD (Computational Fluid Dynamics)

W celu znalezienia rozwiązania wykorzystujemy warunki brzegowe sformułowane

na podstawie fizycznego opisu zjawiska.

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Przykładowe wyniki obliczeń CFD:

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Rozpatrzmy je dla przepływu cieczy w kanale:

(*) Płyn nie może penetrować

w głąb ciała stałego:

u 
y  0

u x  0
Warstwa płynu bezpośrednio przylegająca do ścianki jest względem
niej nieruchoma w wyniku działania sił adhezji.

(*) Zachowana symetria i ciągłość

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Przykład 1. Zastosowanie równania ruchu do rozwiązania zagadnień przepływowych

Spływ warstwy cieczy po nachylonej płaskiej powierzchni:

Wykorzystamy równanie
N-S.

Dui 1
 g i   p    2 u i
Dt 

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Użyjemy współrzędnych prostokątnych

Jest to ruch płaski uwarstwiony i ustalony

więc:

u x
u y  0 uz  0 t
0

Równanie dla składowej x:

u x u x u x u x 1 p   2u x  2u x  2u x 
 ux  uy  uz  g x     2  2  2 
t x y z  x  x y z 

u x   2u x  2u x 
u x  g x    2  2 
x  x y 

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa

g x  g sin  
Składowa x przyśpieszenia ziemskiego g :

Teraz z równania ciągłości: u x u y u z

  0
x y z

Które dla rozpatrywanego u x  2u x

przypadku upraszcza się do: 0 2
0
x x

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Równanie ruchu dla tego przypadku sprowadza się do:

u x   ux  ux 
2 2   2u x 
u x  g x    2  2   g sin      2 
x  x y   y 

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Dostaliśmy równanie różniczkowe :

  2u x 
 g sin      2 
 y 

Warunki brzegowe:
du x
y0 0
dy

y  ux  0

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Rozwiązujemy równanie przez scałkowanie, pierwszy raz:

u x
  g sin  y  C1
y

Wykorzystujemy pierwszy warunek brzegowy do wyznaczenia C1: C1  0

Następnie całkujemy równanie ponownie i korzystamy z drugiego warunku
brzegowego:

g sin   2   y  
2

ux   1    
2     

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa

Prędkość maksymalna dla y=0 : g sin   2

umax 
2

  y 2 
u x  umax 1    
    
Wprowadźmy definicję prędkości średniej jako średnia całkowa:


 u dy x
1

g sin   2 2
u śred  0

  u x dy  u śred  u max
 0 3 3
 dy
0

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Natężenie objętościowe przepływu na jednostkę szerokości warstwy można obliczyć:

g sin   3
V  u śred   
3

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Przykład 2. Ustalony laminarny przepływ płynu nieściśliwego rura o przekroju kołowym
o promieniu R pod wpływem gradientu ciśnienia DP/L

Najlepiej operować układem współrzędnych cylindrycznych

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa

Równanie N-S w układzie cylindrycznym:

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Wiemy że przepływ jest ustalony a więc wszystkie pochodne czasowe się zerują

 Płyn jest nieściśliwy a więc gęstość jest stała. Pomijamy efekty wlotowe
0 ( rura jest dużo dłuższa niż jej średnica) przepływ jest jedno kierunkowy:
t
vr  v  0

Równanie ciągłości w układzie cylindrycznym:

  1  rvr  1  v   v z  

    
t  r r r  z 

  1  rvr  1  v   v z   v z a więc prędkość

     0 na kierunku z nie zależy
t  r r r  z  z od z a tylko od r

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Składowa Vr

 v vr v vr v 2 vr  p    1  rv   1  2v 2 v  2vr 

  r  vr    vz     r  r     g
 t r
r r  r z  r  r  r r  r 2  2 r 2  z 2 
   

p
Składowa V 0 p  f r 
r

 v v v v vr v v  1 p    1  rv   1  2v 2 vr  2v 

   vr    vz               g
 2 2 2  
 t r r  r z  r  
 
r r r  r  r  z 2 

p
Składowa Vz 0 p  f  


 v z v z v v z v z  p  1   v  1  2v  2v z 
   vr   vz      r z  z    g
 2 2  z
 t r r  z  r

r r  r  r  z 2 

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa

 d  dv z  dP dP p
r  p  f (z ) 
r dr  dr  dz dz L

d  dv z  pr całkujemy  dv z  p 1 2
r  r   r
dr  dr  L  dr  L  2

czyli : całkujemy
 dv z 
 
pr pr 2
vz   C
 dr  2 L 4 L

pR 2 pR 2 
1  r 2 

dla r=R Vz = 0 C vz 
4L 4 L  R2 
 

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa

pR 2  2 
1  r  przepływ o profilu parabolicznym
vz 
4 L  R2  z maksimum dla r=0
 

R 2
1
vmax 
pR 2
4 L
v 
A 
v  ndA
A
v 
1
R 2   v rddr
z
0 0

R 2
1 pR 2  r 2 
rd dr  1 v
v 
R 2 
0 0
4 L
1 
 R2 
 
2
max

pR 4
2 prawo Hagena - Poiseuille’a
Q  v R 
8L

Wykład nr 3 : Procesy mechaniczne. Przepływ płynów jednorodnych