a) 9 câu thơ đầu

9 câu thơ đầu: nhà thơ giải thích về Đất Nước theo Đất là nơi anh đến trường
Nước là nơi em tắm
lối chiết tự đi từ cái riêng đến cái chung qua phương Đất Nước là nơi ta hò hẹn
diện địa lý, lịch sử và văn hóa. Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc
khăn trong nỗi nhớ thầm.
Đất Nước được tách ra thành hai “Đất” và Đất là nơi “con chim phượng
“Nước” với không gian rộng lớn, mênh mông mà hoàng bay về hòn núi bạc”
Nước là nơi “con cá ngư ông
gần gũi, thân quen. móng nước biển khơi”
Thời gian đằng đẵng
Không gian mênh mông
Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ
a) 9 câu đầu
2 câu thơ đầu: Đất Nước gắn với không gian
gần gũi trong cuộc sống đời thường. Đất là nơi anh đến trường
Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi ta hò hẹn
- “Đất là nơi anh đến trường”: Thành tố “Đất” – Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc
để chỉ con đường đi hàng ngày, là ngôi trường cung khăn trong nỗi nhớ thầm.
Đất là nơi “con chim phượng
cấp hành trang, tri thức giúp ta tự tin hơn, hoàn thiện hoàng bay về hòn núi bạc”
mình hơn để làm chủ cuộc sống. Nước là nơi “con cá ngư ông
móng nước biển khơi”
Thời gian đằng đẵng
- “Nước là nơi em tắm”: là dòng sông tắm mát, Không gian mênh mông
Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ
dòng sông chở nặng phù sa làm tươi tốt hoa lá,
những cánh đồng, bãi mía, nương dâu.
a) 9 câu đầu
2 câu thơ tiếp: Đất Nước gắn với không gian
của tình yêu đôi lứa. Đất là nơi anh đến trường
Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi ta hò hẹn
- Khi ta hò hẹn, Đất Nước hòa nhập vào một, Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc
trở thành không gian nâng bước và minh chứng khăn trong nỗi nhớ thầm.
Đất là nơi “con chim phượng
cho tình yêu của đôi lứa. hoàng bay về hòn núi bạc”
Nước là nơi “con cá ngư ông
móng nước biển khơi”
- Khi hai đứa yêu nhau thì Đất Nước như cùng Thời gian đằng đẵng
sống trong nỗi nhớ thầm của cả hai: “Đất Nước là Không gian mênh mông
Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ
nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”,
câu thơ mang đậm chất ca dao dân ca
a) 9 câu đầu
5 câu thơ tiếp theo: nhà thơ lý giải sâu sắc hơn
về Đất Nước trên phương diện không gian địa lý. Đất là nơi anh đến trường
Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi ta hò hẹn
- Đất Nước gắn với không gian tráng lệ, rộng lớn: Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc
+“Đất là nơi con chim phượng hoàng bay về khăn trong nỗi nhớ thầm.
Đất là nơi “con chim phượng
hòn núi bạc”: núi bạc là dãy núi Trường Sơn hùng vĩ. hoàng bay về hòn núi bạc”
+ “Nước là nơi con cá ngư ông móng nước Nước là nơi “con cá ngư ông
móng nước biển khơi”
biển khơi”: biển khơi là biển Đông mênh mông Thời gian đằng đẵng
rộng lớn. Không gian mênh mông
Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ
+ Nhà thơ mượn chất liệu dân ca Huế (Bình
Trị - Thiên) để diễn đạt.
a) 9 câu thơ đầu
5 câu thơ tiếp theo: nhà thơ lý giải sâu sắc hơn
về Đất Nước trên phương diện không gian địa lý. Đất là nơi anh đến trường
Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi ta hò hẹn
- Đất Nước gắn liền với không gian sinh tồn của Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc
mọi người, là trong chiều dài thời gian. khăn trong nỗi nhớ thầm.
Đất là nơi “con chim phượng
hoàng bay về hòn núi bạc”
 Giúp người đọc hình dung ra Đất Nước trong Nước là nơi “con cá ngư ông
móng nước biển khơi”
không gian mênh mông ấy, với bao thế hệ đã nối tiếp Thời gian đằng đẵng
nhau xây dựng và bảo vệ Đất Nước. Đó chính là nơi Không gian mênh mông
Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ
“dân mình đoàn tụ”, duy trì giống nòi và làm ăn sinh
sống tạo nên non sông gấm vóc cho hai tiếng Việt Nam
thân yêu
 a) 7 câu tiếp
5 câu thơ đầu: nhà thơ cắt nghĩa khái niệm “Đất Nước”
trên phương diện lịch sử, cội nguồn, là sự nối tiếp giữa
các thế hệ từ QK-HT-TL Đất là nơi Chim về
- Đất Nước liền gắn với không gian cội nguồn dân Nước là nơi Rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
tộc Việt: Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng
+ Truyền thuyết “Con Rồng, cháu Tiên” nhằm lý Những ai đã khuất
Những ai bây giờ
giải nguồn gốc của người Việt. Từ truyền thuyết ấy, dân Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
ta tự hào là con Rồng, cháu Tiên, con cháu vua Hùng. Dặn dò con cháu chuyện mai sau
- Đất Nước là sự tiếp nối giữa các thế hệ: quá khứ Hằng năm ăn đâu làm đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ.
- hiện tại - tương lai:
+ Tất cả đều ý thức sâu sắc về sứ mệnh bảo tồn và duy
trì nòi giống để góp nhiệm vụ to lớn và thiêng liêng.
+ Tất cả đều ý thức về tổ tiên và nguồn gốc tổ
tiên, không bao giờ được quên cội nguồn dân tộc.
a) 7 câu tiếp
 2 câu thơ cuối: nét văn hóa gắn với quan niệm,
phong tục, tập quán kết tinh vẻ đẹp tâm hồn của nhân
dân. Đất là nơi Chim về
- Gợi nhắc truyền thống “Ăn quả nhớ kẻ trồng Nước là nơi Rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
cây”, “Uống nước nhớ nguồn” của ông cha ta. Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng
Những ai đã khuất
- Hai chữ “cúi đầu” thể hiện sự thành kính mà rất đỗi tự Những ai bây giờ
hào về nguồn gốc cha ông. “Cúi đầu” để hướng về lịch sử, Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
hướng về bao thế hệ đi qua đã góp công xây dựng Đất Dặn dò con cháu chuyện mai sau
Nước này. Hằng năm ăn đâu làm đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ.
- Người Việt dù đi khắp bốn phương nhưng trong tâm
linh họ luôn có một mái nhà chung. Đó chính là quê cha đất
tổ Hùng Vương.
a) 7 câu tiếp

Đất là nơi Chim về

Thành công của đoạn thơ là sự vận dụng Nước là nơi Rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
khéo léo chất liệu văn hóa, văn học dân gian khiến Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng
cho hình tượng Đất Nước trở nên gần gũi, giàu Những ai đã khuất
Những ai bây giờ
sức gợi cảm. Điểm nổi bật nhất về nghệ thuật trong Yêu nhau và sinh con đẻ cái
đoạn thơ là lối giải thích: khi thì tách danh từ Đất Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện mai sau
Nước thành hai thành tố riêng rẽ, khi lại kết hợp lại Hằng năm ăn đâu làm đâu
để giải thích khiến cho việc lí giải về Đất Nước Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ.
càng trở nên sâu sắc, vừa cụ thể vừa khái quát.
c) 13 câu cuối
 6 câu thơ đầu: nhà thơ diễn giải mối quan hệ giữa
Trong anh và em hôm nay
con người và đất nước, đó chính là mối quan hệ giữa cá Đều có một phần Đất Nước
nhân và cộng đồng, giữa cái riêng và cái chung. Khi hai đứa cầm tay
Đất nước trong ta hài hòa nồng
- Trước hết, Đất Nước gắn liền với tình yêu đôi lứa, thắm
Khi chúng ta cầm tay mọi người
với mỗi cá nhân: Đất nước vẹn tròn, to lớn
Mai này con ta lớn lên
+ Đất Nước là nơi ta sinh ra, nơi ta lớn lên, sinh Con sẽ mang Đất Nước đi xa
hoạt và học tập. Đất Nước là chủ quyền lãnh thổ, là núi Đến những tháng ngày mơ mộng
Em ơi em Đất Nước là máu
sông bờ cõi do máu xương của bao lớp người gây xương của mình
dựng lên; Đất Nước là hơi thở, là máu thịt của ta. Phải biết gắn bó và san sẻ
Phải biết hóa thân cho dáng hình
+ Chính vì vậy, Đất Nước là “một phần” trong anh xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn đời...
và em, trong mỗi người dân Việt Nam. Cách nói ấy
như một niềm tự hào đầy kiêu hãnh của tuổi trẻ về Đất
Nước.
c) 13 câu cuối
 6 câu thơ đầu: nhà thơ diễn giải mối quan hệ giữa
Trong anh và em hôm nay
con người và đất nước, đó chính là mối quan hệ giữa cá Đều có một phần Đất Nước
nhân và cộng đồng, giữa cái riêng và cái chung. Khi hai đứa cầm tay
Đất nước trong ta hài hòa nồng
thắm
+ Những câu thơ được viết theo cấu trúc câu điều kiện: Khi chúng ta cầm tay mọi người
Đất nước vẹn tròn, to lớn
“Khi... Đất Nước...” kết hợp với điệp ngữ “cầm tay” Mai này con ta lớn lên
đã mang đến những ý nghĩa cao đẹp, nó thể hiện một Con sẽ mang Đất Nước đi xa
Đến những tháng ngày mơ mộng
tình cảm đẹp: khi hai đứa “cầm tay” là khi hai đứa hiểu Em ơi em Đất Nước là máu
nhau, yêu thương nhau và Đất Nước từ đây cũng như xương của mình
Phải biết gắn bó và san sẻ
đẹp hơn, hài hòa hơn, “nồng thắm” hơn. Nói cách khác, Phải biết hóa thân cho dáng hình
tình yêu của anh và em đã hòa vào tình yêu Tổ quốc. xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn đời...
c) 13 câu cuối
 6 câu thơ đầu: nhà thơ diễn giải mối quan hệ giữa
Trong anh và em hôm nay
con người và đất nước, đó chính là mối quan hệ giữa cá Đều có một phần Đất Nước
nhân và cộng đồng, giữa cái riêng và cái chung. Khi hai đứa cầm tay
Đất nước trong ta hài hòa nồng
thắm
- Đất Nước gắn liền với mối quan hệ cá nhân và tập thể: Khi chúng ta cầm tay mọi người
Đất nước vẹn tròn, to lớn
Mai này con ta lớn lên
+ Từ lúc “hai đứa cầm tay” cho đến khi “chúng ta Con sẽ mang Đất Nước đi xa
Đến những tháng ngày mơ mộng
cầm tay mọi người” là một sự vươn xa, sự lớn dậy của Em ơi em Đất Nước là máu
cái tôi cá nhân. Nếu như tình yêu chỉ hướng về cá xương của mình
Phải biết gắn bó và san sẻ
nhân thì thật vị kỷ. Vì thế “anh và em” đã mở rộng tình Phải biết hóa thân cho dáng hình
yêu đến “mọi người”. xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn đời...
+ Nhất là trong giai đoạn Bắc - Nam chia cắt
thì cái “cầm tay” của mọi người thật ý nghĩa biết bao.
Đất Nước vì vậy mà trở nên “vẹn tròn to lớn”
c) 13 câu cuối
 3 câu thơ tiếp: nhà thơ hướng về thế hệ tương lai – thế
Trong anh và em hôm nay
hệ mầm măng sẽ mang Đất Nước sánh vai với các cường Đều có một phần Đất Nước
quốc năm châu: Khi hai đứa cầm tay
Đất nước trong ta hài hòa nồng
thắm
- Nguyễn Khoa Điềm sáng tác bài thơ vào năm 1971 khi Khi chúng ta cầm tay mọi người
Đất nước vẹn tròn, to lớn
cuộc kháng chiến chống Mĩ đang vào giai đoạn ác liệt, Mai này con ta lớn lên
nên ước mơ về thế hệ tương lai sẽ “mang Đất Nước đi xa”, Con sẽ mang Đất Nước đi xa
Đến những tháng ngày mơ mộng
làm rạng danh quê hương là điều không tránh khỏi. Em ơi em Đất Nước là máu
xương của mình
- Lời nhắn thiết tha, hãy đưa đất nước đến “những Phải biết gắn bó và san sẻ
tháng ngày mơ mộng” - tháng ngày hòa bình, tự do và Phải biết hóa thân cho dáng hình
xứ sở
hạnh phúc. Làm nên Đất Nước muôn đời...
c) 13 câu cuối
 4 câu thơ cuối: nhà thơ tiếp tục đi sâu vào mối quan hệ
Trong anh và em hôm nay
giữa Đất Nước với tâm hồn con người. Với giọng thơ Đều có một phần Đất Nước
nhắn nhủ, tâm tình như nhắc nhở thế hệ sau. Khi hai đứa cầm tay
Đất nước trong ta hài hòa nồng
thắm
+ Lời nhắn nhủ nhẹ nhàng và cảm động với lối so sánh Khi chúng ta cầm tay mọi người
thật gần gũi, quen thuộc: Đất Nước là một phần không Đất nước vẹn tròn, to lớn
Mai này con ta lớn lên
thể thiếu trong anh và em, như máu thịt cấu thành Con sẽ mang Đất Nước đi xa
đang chảy trong cơ thể này. “Máu xương” là hình ảnh Đến những tháng ngày mơ mộng
Em ơi em Đất Nước là máu
ẩn dụ chỉ sự hi sinh, mất mát. xương của mình
Phải biết gắn bó và san sẻ
+ Vì “Đất Nước” này mà bao con người nằm xuống Phải biết hóa thân cho dáng hình
trong các cuộc đấu tranh chống ngoại xâm đẫm máu, xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn đời...
trong lịch sử hình thành. Lời thơ giản dị nhưng rất đỗi
chân thành thiêng liêng!
c) 13 câu cuối
 4 câu thơ cuối: nhà thơ tiếp tục đi sâu vào mối quan hệ
giữa Đất Nước với tâm hồn con người. Với giọng thơ Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần Đất Nước
nhắn nhủ, tâm tình như nhắc nhở thế hệ sau. Khi hai đứa cầm tay
Đất nước trong ta hài hòa nồng
+ Điệp ngữ “Phải biết...” được nhắc đi nhắc lại như thắm
chạm như khắc vào trong tim người đọc. Các từ “gắn bó”; Khi chúng ta cầm tay mọi người
Đất nước vẹn tròn, to lớn
“san sẻ”; “hóa thân” giàu sức gợi cảm: “gắn bó” là gắn kết yêu Mai này con ta lớn lên
thương, cùng nhau chia bùi sẻ ngọt. Con sẽ mang Đất Nước đi xa
+ Từ gắn bó mà “san sẻ”, san trách nhiệm, san niềm vui Đến những tháng ngày mơ mộng
Em ơi em Đất Nước là máu
nỗi buồn; “hóa thân” là dâng hiến cho quê hương, cho đất xương của mình
nước. Phải biết gắn bó và san sẻ
Phải biết hóa thân cho dáng hình
+ Với quan niệm xưa, “hóa thân” là hóa tâm hồn mình vào xứ sở
những hình sông, thế núi như núi Vọng Phu, hòn Trống Làm nên Đất Nước muôn đời...
Mái, núi Bà Đen, Bà Điểm... Nhưng trong thời mới, “hóa
thân” là cống hiến, là hi sinh vì sự nghiệp giải phóng dân
tộc; Là tự nguyện dâng hiến
c) 13 câu cuối
Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần Đất Nước
Khi hai đứa cầm tay
Đất Nước là sự thống nhất giữa các phương Đất nước trong ta hài hòa nồng
thắm
diện văn hóa truyền thống, không gian, thời
Khi chúng ta cầm tay mọi người
gian cái hằng ngày gần gũi, thân thiết và cái vĩnh Đất nước vẹn tròn, to lớn
hằng, cái riêng và cái chung, giữa cá nhân và cộng Mai này con ta lớn lên
Con sẽ mang Đất Nước đi xa
đồng. Đất nước kết tinh, hóa thân trong đời sống
Đến những tháng ngày mơ mộng
tình cảm của mỗi người. Suy ngẫm của tác giả về Em ơi em Đất Nước là máu
trách nhiệm của thế hệ minh với Đất Nước: phải biết xương của mình
Phải biết gắn bó và san sẻ
hi sinh để bảo vệ đất nước.
Phải biết hóa thân cho dáng hình
xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn đời...