ĐẤT NƯỚC

Nguyễn Khoa Điềm

Đề 3: Cảm nhận đoạn thơ sau:
Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần Đất Nước
Khi hai đứa cầm tay
Đất Nước trong chúng ta hài hoà nồng thắm
Khi chúng ta cầm tay mọi người
Đất Nước vẹn tròn, to lớn
Mai này con ta lớn lên
Con sẽ mang Đất Nước đi xa
Đến những tháng ngày mơ mộng
Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình
Phải biết gắn bó, san sẻ
Phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn đời
(Trích Trường ca “Mặt đường khát vọng”- Nguyễn Khoa Điềm)
I. MỞ BÀI
Xưa yêu quê hương vì có chim có bướm
Có những ngày trốn học bị đòn roi...
Nay yêu quê hương vì trong từng nắm đất
Có một phần xương thịt của em tôi!
(Quê hương- Giang Nam)
Quê hương, đất nước là một chủ đề xuyên suốt, bao trùm trong văn học Việt Nam từ truyền thống
đến hiện đại. Nếu Giang Nam cảm nhận tình yêu quê hương gắn liền với kỷ niệm tuổi thơ và kỷ
niệm tình yêu đôi lứa thì Nguyễn Khoa Điềm cũng thế. Bằng cái nhìn có chiều sâu, Nguyễn Khoa
Điềm đã khám phá đất nước không những trên phương diện lịch sử, địa lý, văn hóa mà còn ngay
trong mỗi cuộc đời, mỗi con người, trong sự gắn kết giữa cá nhân và cộng đồng, tiêu biểu là đoạn
thơ sau:
Trong anh và em hôm nay
....................
Làm nên Đất Nước muôn đời...
I. THÂN BÀI
1. Giới thiệu tác giả, tác phẩm, đoạn trích.
2. Phân tích:
a. Lời nhắn nhủ của tác giả: đất nước có trong mỗi cá nhân, trong mỗi cuộc đời
Nếu như ở những đoạn thơ trước, NKĐ nhìn nhận ĐN từ bề dày văn hoá dân tộc hàng nghìn
năm qua, thì ở đây lại là những suy nghĩ về ĐN từ cuộc sống hiện tại trong các mối quan hệ riêng -
chung, cá nhân - cộng đồng, sự tiếp nối giữa các thế hệ.
- Khổ thơ mở đầu bằng một lời khẳng định: Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần Đất Nước
- Cách xưng hô “anh, em” là lời nhắn nhủ chân thành, đằm thắm, gần gũi, thân mật giữa 2 thế
hệ và giữa “anh và em” cùng một thế hệ trong tình yêu.
- Nhà thơ khẳng định trong mỗi chúng ta “đều có một phần đất nước” vì:
o ta cùng chung huyết thống là người Việt, đều thừa hưởng những giá trị vật chất và tinh
thần của đất nước, cùng thừa hưởng công sức chiến đấu và sự hy sinh thầm lặng của cha
ông.

1
 o ĐN là nhịp điệu câu chuyện cổ tích “ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay kể, là “miếng
trầu bây giờ bà ăn” , là nghĩa tình của cha mẹ, là mái nhà ta ở, là miếng cơm ta ăn hàng
ngày thấm đẫm bao nhọc nhằn, vất vả của cha mẹ, của những người quanh ta “hạt gạo
phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng”.
o Đất nước là nơi ta lớn lên gắn với tuổi ấu thơ với là con đường “đến trường”, là con sông
tắm mát những buổi trưa hè, là nơi ta hò hẹn....
→ Vì vậy, mỗi chúng ta đều mang “một phần Đất Nước” trong đời sống sinh hoạt hàng ngày cũng
như trong tâm hồn, trong suy nghĩ.
b. Đất nước to lớn, vững vàng trong mối quan hệ gắn bó giữa con người với con người:
Khi hai đứa cầm tay
Đất Nước trong chúng ta hài hoà nồng thắm
Khi chúng ta cầm tay mọi người
Đất Nước vẹn tròn, to lớn
b1. Đất nước có trong tình yêu đôi lứa
- Cả bốn dòng thơ chỉ có một hình ảnh mang tính tượng trưng: “cầm tay” thể hiện sự yêu thương,
gắn bó, đồng cảm, chia sẻ trong tình yêu đôi lứa. Khi 2 người cầm tay thân ái trong tình yêu, đất
nước sẽ thêm nồng thắm. Càng yêu nhau, cả 2 sẽ cùng góp sức để xây dựng cho đất nước thêm
vững vàng → Đó là sự hòa quyện giữa tình yêu lứa đôi và tình yêu đất nước, sự hòa hợp giữa cái
riêng tư với cái chung lớn lao của đất nước.
- Hình ảnh “cầm tay” ấy đi liền với những tính từ chỉ mức độ “hài hòa”, “nồng thắm” gợi lên tình
cảm ấm áp vì cùng chung đất nước.
b2. Đất nước lại càng to lớn khi mọi người gắn bó với nhau
- Hình ảnh tăng tiến từ "Khi hai đứa cầm tay" đến “chúng ta cầm tay mọi người” thể hiện một sự
đoàn kết chặt chẽ, sự đồng cảm chia sẻ giữa người và người với nhau trong cùng đất nước làm
cho đất nước thêm lớn mạnh.
- Mọi người có cầm tay nhau, yêu thương, giúp đỡ lẫn nhau mới có hình ảnh "Đất Nước vẹn tròn,
to lớn". Các từ “vẹn tròn”, “to lớn” nói lên sự lớn mạnh, phát triển, sự thống nhất và vững bền
của đất nước.
N.X:
- Ý thơ được mở rông từ cái tôi đến cái ta, từ tình yêu lứa đôi đến tình đoàn kết dân tộc để làm nên
sức mạnh VN. Ý thơ tuy không phải là quá mới mẻ, song, những câu thơ ấy lại có sức nặng của
tình cảm chân thành.
- Đoạn thơ được viết theo dạng câu trùng điệp “Khi…cầm tay… Đất Nước…” làm cho đoạn thơ
uyển chuyển, sinh động.
- Đồng thời, cấu trúc “Khi…cầm tay… Đất Nước…” như câu điều kiện trong văn xuôi hay lời nói
thông thường còn có một tầng nghĩa thứ hai mà tác giả không trực tiếp nói ra: đất nước không
phải là một khái niệm trừu tượng, càng không phải một giá trị bất biến, có sẵn. Đất nước là một
thực thể sống và sự sống ấy như thế nào: có “hài hòa”, “nồng thắm”, “vẹn tròn”, “to lớn” hay
không, tất cả đều tùy thuộc vào chúng ta. Đó chính là mối quan hệ giữa cá nhân với cộng đồng,
giữa mỗi một con người với đất nước.
c. Tác giả kỳ vọng, tin tưởng thế hệ mai sau sẽ làm đất nước vẻ vang
Từ câu chuyện hiện tại, nhà thơ tiếp tục mạch cảm xúc và suy nghĩ về đất nước ở tương lai:
Mai này con ta lớn lên

2
 Con sẽ mang Đất Nước đi xa
Đến những tháng ngày mơ mộng
- Đất nước không chỉ có ngày hôm qua và hôm nay, đất nước còn của ngày mai. Từng thế hệ kế
tiếp sẽ làm cho đất nước trường tồn mãi mãi nhờ bàn tay, khối óc và sức mạnh của sự đoàn kết
toàn dân.
- Hai tiếng "mai này" mang giọng điệu dễ thương dịu ngọt của con người xứ Huế cùng với lời thơ
nhỏ nhẹ, thủ thỉ, tâm tình, nhắn nhủ trong cách gọi “con ta” thân mật→ Tác giả bộc lộ niềm tin
vào thế hệ mai sau với đầy đủ bản lĩnh và trí tuệ sẽ đưa đất nước bay cao và bay xa hơn nữa.
- Lời thơ nhiều hình ảnh trong cách viết
“Con sẽ mang Đất Nước đi xa
Đến những tháng ngày mơ mộng”
thể hiện cảm xúc dạt dào, mơ ước bay bổng về một Việt Nam cường thịnh... Chính các thế hệ
mai sau sẽ biến những ước mơ của cha ông thành hiện thực.
- Trong hoàn cảnh cuộc kháng chiến khốc liệt thời bấy giờ, phải thấy ở những câu thơ trên còn là
một khát vọng: Đất nước sẽ hoà bình, đất nước sẽ tươi đẹp và còn nhiều hơn thế nữa.
d. Lời nhắn nhủ ý thức trách nhiệm của mỗi người với Đất nước.
- Tác giả khẳng định đất nước hóa thân trong mỗi con người nên con người cần phải cống hiến,
cần có trách nhiệm đối với sự trường tồn của đất nước bởi “Đất Nước là máu xương của mình”.
- “Em ơi em” là tiếng gọi tha thiết, nhỏ nhẹ, đằm thắm thể hiện lời nhắn nhủ chân tình, chân thành
đối với thế hệ trẻ.
- Câu thơ “Đất Nước là máu xương của mình” là câu khẳng định, gợi lên một vấn đề thiêng liêng.
“Máu xương” là sự sống, là phần tinh túy nhất, phần thiết yếu nhất trong mỗi con người, không
có máu xương còn người không thể tồn tại được.
- “Đất nước là máu xương” có nghĩa là đất nước tồn tại như một sự sống và để có sự sống ấy hẳn
phải có rất nhiều hi sinh. Quả đúng như vậy, biết bao con người, bao thế hệ đã ngã xuống cho sự
sống còn của đất nước như nhà thơ Chế Lan Viên từng thốt lên:
Ôi Tổ quốc ta yêu như máu thịt
Như mẹ cha ta, như vợ, như chồng
Ôi Tổ quốc nếu cần ta chết
Cho mỗi ngôi nhà, ngọn núi, con sông
→ gợi lên lòng biết ơn trong mỗi con người để trở thành ý chí quyết tâm xây dựng đất nước. Vì vậy,
mỗi con người cần có ý thức sống gần gũi, gắn bó, đoàn kết, gắn liền cuộc sống cá nhân mình với vận
mệnh đất nước có hành động sẵn sàng gánh vác, san sẻ với của đất nước:
Phải biết gắn bó, san sẻ
Phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn đời
- Những câu mệnh lệnh với điệp từ “phải biết” cất lên như tiếng gọi của trái tim bằng giọng điệu
chân tình, lúc đằm thắm, lúc thống thiết như một lời kêu gọi mà cũng như những lời thủ thỉ, tự
dặn lòng bằng tất cả tình cảm sâu nặng đối với đất nước vì thế mà nó thiết tha, thúc giục lòng
người.
o 3 câu thơ với 4 động từ sắp xếp rất chặt chẽ, logic, theo một trình tự tăng tiến về những trách
nhiệm của chúng ta đối với đất nước: Phải biết “gắn bó” “san sẻ”, “hóa thân”, “làm nên”.

3
 o “Gắn bó” là yêu thương, quan hệ mật thiết với nhau. Từ sự “gắn bó” ấy mới có thể “san sẻ”.
“San sẻ” trách nhiệm, “san sẻ” niềm vui, niềm hạnh phúc cho nhau, mới gánh vác, đồng cam,
cộng khổ với đất nước.
o “Hoá thân” cũng có nghĩa là dâng hiến. Thời chiến, người ta dâng hiến cả sự sống của mình.
Thời bình, người ta dâng hiến sức lực, mồ hôi cho tổ quốc, hòa nhập bản thân mình để sống
còn cùng đất nước. Chính có sự “hoá thân” kia, chính sự gắn bó, cống hiến, hy sinh kia đất
nước mới trường tồn mới “ làm nên Đất Nước muôn đời”!
- Câu thơ “làm nên Đất Nước muôn đời….” khẳng định chính bóng dáng mỗi người đã làm nên
bóng dáng quê hương xứ sở, đất nước vĩnh hằng.
3. Đánh giá:
- Thể thơ tự do được sử dụng thành công để cảm xúc dào dạt tuôn trào trong trái tim và dưới
ngòi bút của NKĐ
- “Đất Nước” viết hoa thể hiện tình cảm yêu qúi, trân trọng của nhà thơ đối với đất nước.
- Phép điệp “Đất Nước” làm đất nước như luôn hiện hữu quanh ta và trong ta.
- Đoạn thơ với cách diễn đạt thân mật bằng giọng điệu tâm tình, ngọt ngào, dễ thương đậm chất
Huế. đem đến cho người đọc những xúc cảm sâu lắng về đất nước.
- Đoạn thơ tiêu biểu cho chất thơ trữ tình chính luận nhằm nhắn nhủ trách nhiệm mỗi người
thật khéo léo.
III. KẾT LUẬN
- Lâu nay, trong suy nghĩ của nhiều người, đất nước, quê hương, tổ quốc, dân tộc... luôn là
những khái niệm trừu tượng. Với nhà thơ trẻ đang đối mặt với cuộc chiến tranh khốc liệt một
mất một còn, đất nước trở nên gần gũi, thân thiết. Điều này chưa hẳn đã mới vì trong ca dao,
có không ít những câu hát như thế:
Anh đi anh nhớ quê nhà
Nhớ canh rau muống nhớ cà dầm tương
Nhớ ai dãi nắng dầm sương
Nhớ ai tát nước bên đường hôm nao.
- Song, cái mới ở khổ thơ của Nguyễn Khoa Điềm là đất nước ở trong mỗi một con người Trong
anh và em, Đất Nước ở trong chúng ta, Đất Nước trong con ta... Đất Nước là máu xương của
mình… → tác giả đã cảm nhận đất nước trong tình yêu lứa đôi, trong mối quan hệ khắng khít
giữa cá nhân với cộng đồng, cá nhân với đất nước ở hiện tại và tương lai. Từ đó, đất nước hiện
lên vừa gần gũi vừa thiêng liêng, vừa chung vừa riêng trong mỗi con người. Cho nên chúng
ta cần có trách nhiệm với đất nước.
- Cảm nhận mới mẻ ấy xuất phát từ tư tưởng Đất Nước là của nhân dân vì câu chuyện về đất
nước đối với mỗi người luôn là câu chuyện của trái tim, vừa thiêng liêng, cao cả, cũng vừa
gắn bó, thân thiết. Vì thế, khi đối diện với kẻ thù của dân tộc, hẳn người ta phải biết làm gì
cho Tổ quốc, giang sơn.
Phải biết gắn bó, san sẻ
Phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn đời