4.

BÖLÜM
KAZI VE TAHKİM İŞLERİ
4.1. Kazı İşleri
• Yapı planının zemine uygulanışından sonra, yapı temellerinin
oturacağı zemin yüzeyini hazırlamak için kazı işleri yapılır.
• Kazı, yapının zemin içinde
kalacak temel ve bodrum
duvarlarının inşa edilebilmesi
için yapılır. Yapı çukurundaki
malzemenin kazılması ve
boşaltılması işlemine kazı
denir.
• Yapı zemininde yapılan
incelemelerde, zeminde su
bulunmuş ise, temel kazısı
yapılırken suya karşı önlem
alınır.
Kazı işleri küçük hacimlerde ve makinelerin
yanaşamayacağı yerlerde, kazma, kürek, küskü ve bel
küreği kullanılarak el ile yapılır. Büyük hacimlerdeki kazı
işlerinde, dozer ve ekskavatör gibi kazı makineleri kullanılır.
Şehir dışında ise dinamit ve barut kullanılarak parçalamak
suretiyle kazı işleri yürütülür.
 4.1.3. Yapı çukuru kazılırken alınacak
önlemler
1. İşe başlamadan önce ilgili makamlara
haber verilir.
2. Kazıya başlamadan, komşu binaların
durumu incelenir, alınması gerekli
önlemler belirlenir. Kazı esnasında
meydana gelecek zararlar önceden
önlenmiş olur. (iksa,palplanş, tahkim
vb..)
3. Kazı işi bir plan dahilinde yürütülmeli, ip
iskelesi uygulanmış ve bütün ölçüm işleri
bitirilmiş olmalıdır.
4. Küçük çukurlar ile gereksiz derin kısımlar,
çöküntüye sebep olmaması için,
doldurulmalıdır.
5. Yapı sahasına giriş ve çıkış yolları sert zeminli
ve düzgün yapılmalı, giriş ve çıkışa engel
bulunmamalıdır.
6. Temel çukurunun takviye edilmesi için yeterli
miktarda kereste hazır bulundurulmalıdır.
7. Yapı çukuru gece ışıklandırılmalı,kazalara
karşı önlem alınmalı,çukurun
çevresistandartlara uygun olarak çevrilmelidir.
• 8.Yapı çukuru kenarına fazla miktarda
kazılmış toprak yığılmamalıdır.
• 9.Yapı çukurunda mevcut suyu ve ani
olarak dolabilecek suyu boşaltmak
içingerekli önlemler alınmalıdır.
10. Kazılan toprak ataşman defterine işlenmeli ve ilgili
teknik elemanlara imzalatılmalıdır.
11. Kazıdan çıkan boru ve kabloların korunmaları için ilgili
dairelere haber verilmelidir. (belediye, elektrik kurumu
vb..)
12. Yapının temelleri bir an önce inşa edilmelidir.
13. Özellikle ağır yapı temel zeminlerinde zemin yükleme
deneyleri yapılmalıdır.
14. Kazılan toprağın bir kısmı saklanarak sonradan temel
duvarlarının arkalarına doldurulmalıdır.
15. 1,5m’den daha derin olan temel çukurları takviye
edilmelidir.
Yapı çukuru gece ışıklandırılmalı, kazalara karşı önlem alınmalı, çukur
çevresi standartlara uygun olarak çevrilmelidir.
Yapı çukurunun kenarına fazla miktarda kazılmış toprak
yığılmamalıdır.
Yapı çukurunda mevcut suyu veya ani olarak dolabilecek suyu
boşaltmak için gerekli önlemler alınmalıdır
 4.1.4. Kazı çeşitleri
• Yapı sahasında yapılacak
kazı, yapılan kazının yerine,
derinlik ve miktarına göre
çeşitlere ayrılır.
1. Tesviye kazıları
2. Temel kazıları
3. Bodrum kazıları
4.1.5. Tesviye kazısı
• Yapının inşaat
sahasının düzeltilme
işidir. Sahanın çalı,
çırpı, ot vb..
Maddelerden
temizlenmesine kaba
tesviye denir. Arazi
yüzeyinin düzeltilerek
yatay hale
getirilmesine ise
tesviye denir.
• Tesviye kazıdan, binanın durumuna göre arazi üzerinde düzeltmeler
yapılır. Düzeltme belli bir kot seviyesinden geçer. Bu seviyeden geçen
çizgiye tesviye çizgisi denir. Tabii yüzey ile tesviye çizgisi dikkate alınarak,
tesviye çizgisi üzerindeki toprak hafriyat yapılır. Tesviye çizgisi altında
kalan kısımlara ise dolgu (imlâ) yapılır.
• Dolgu için zararlı toprak kaldırıldıktan sonra yüzey
ıslatılır, 15-30cm kalınlığında toprak serilerek tokmaklarla
sıkıştırılır. Sıkıştırılan tabaka tekrar ıslatılarak tesviye
yüzeyine kadar aynı işleme devam edilir. Tesviye
tamamlandıktan sonra araziye ip iskelesi kurulur ve
kazıya hazırlanır.
4.1.6. Temel kazıları
Yapılacak binada bodrum istenmiyorsa yalnız
tesviye ve temel kazıları yapılır.
 4.1.7. Bodrum kazıları
• Bodrum kazıları da temellerde olduğu gibi yapılır. Tek farkı
temel kazılarının dar, bodrum kazılarının geniş yapılmasıdır.
Bodrumdan hafriyat kamyonlarla atılacak ise zeminin bir yüzü
rampa halinde bırakılarak kamyonun çıkması sağlanır.
• Kazı esnasında su çıkarsa zemine %2 eğim verilir. Eğim
sonuna toplanan su az olduğu durumda kovalarla, çok olduğu
durumda ise su pompaları ile boşaltılır.
 4.1.8. Kazının atılması
1. Kazının kürekle atılması
Derinliği az ve taşıma
mesafesi kısa olan
durumlarda kazı kürekle
atılabilir.
2. Kova, torba ve sepetlerle
taşıma
Nakil aracı kullanılmayan ve
taşıma mesafesi yakın olan
durumlarda elden ele veya
sırt ile taşınır.
 100-150m mesafeye kadar
ve eğimi 1/10’u geçmeyen
yerlerde yapılabilir.
4. Küçük vagonlarla taşıma
5. El arabasıyla taşıma
Hafriyatın çok olduğu
durumlarda, döşenen raylar
üzerinde küçük vagonlar
çekilerek taşıma yapılabilir
5. Kamyon ve at arabasıyla
taşıma
Hafriyatın uzağa atılması
gereken durumlarda at
arabası veya kamyonlar
kullanılır.
6. Temel çukuru çok derin
olduğunda
Hafriyat çukurundan
kademeler teşkil edilerek
kazılmak suretiyle çukur
dışına çıkartılır.
 4.2. Tahkimat
• Yapı zeminin pekleştirilme
(desteklenmesi) işine tahkimat
denir. Temel çukuru temel
boyutlarına göre daha geniş
açılır. Çalışanların rahat
çalışmasını temin etmek için
temel çukuru kenarı ile temel
arasında 20-60cm arasında
boşluk bırakılır. Derinliği
2.00m’ye kadar olan kazılar dik
olarak yapılır. 2.00m’yi geçen
ve 4.00m’ye kadar olan çukurlar
kademeli ve şevli olarak kazılır.
•Yapı çukurunun duvarı kendini tutamayacak kadar
gevşek ise toprağın desteklenmesi yani pekleştirilmesi
gerekir. Pekleştirme, destekler, direkler ve kaplama gereci
olarak da kalaslar kullanılarak yapılır. Pekleştirme yatay
veya düşey olarak iki çeşit yapılır.
 Tahkimat Çeşitleri
1. İksa
2. Palplanş
3. Tahkimat ve askıya alma.
• İksa, zeminin kendini tutamaması ve kuru olması halinde yapılır.
• Palplanş, kendini tutamayan sulu zeminlerde alınan önlemlerdir.
• Tahkimat ve askıya alma, yol, komşu binaların veya duvarların
yıkılmaması için alınan önlemlerdir.
 4.2.2. İksa
Dar yapı çukurunda yapılan iksa (karşılıklı)
Aralıklı iksa
Aralıksız iksa
b) Geniş yapı çukurunda yapılan iksa
• Aralıklı iksa
• Aralıksız iksa
 4.2.3. Palplanşlar
• Kendini tutamayan, çok akıcı, su çıkabilecek ve su içindeki
zeminlerde temel kazısı işlerinin yürütülebilmesi için palplanşlar
kullanılır. Palplanşlar parçalardan meydana gelir. Parçaların
birleştirilmeleri geçmeli olarak yapılır. Palplanşlar malzemelerine
göre üç gruba ayrılır;
a) Ahşap palplanşlar
b) Çelik palplanşlar
c) Betonarme palplanşlar
a) Ahşap palplanşlar
• Ahşap palplanşlar en az
1.5m’ye kadar çakılırlar.
Palplanş kalaslarının
kalınlıkları çakılacakları
derinliğe göre değişir.
En az kalınlık 6-8cm’den
başlayarak artar.
Genişlikleri 20-30cm
arasında değişir.
• Palplanş kalasları zemin
suyunun durumuna
göre, bindirme, lambalı
zıvanalı veya balık sırtı
geçme ile birleştirilirler.
• Su hücumunun az olduğu durumlarda balık sırtı birleşim
kullanılır. Suyun çok olduğu durumlarda zıvanalı şekil
seçilir.
• Uçlarının çakılma esnasında ezilmelerini önlemek için
metal çarık geçirilir. Baş kısımlarına ise başlık yapılır.
• Palplanşlar zemine el ile veya makinelerle çakılır.
• Ahşap palplanşlar köşede dik veya değişik açıda
birleştirilirler. En basit olarak kalas perdeler halinde
yapılırlar.
• Ahşap palplanşlar çıkarıldıktan sonra bir daha
kullanılmazlar.
b) Çelik palplanşlar
• Birbirine eklenmeleri geçmelerle yapılır. Yerlerinden
çıkarıldıktan sonra tekrar kullanılabilirler. Şekil ve
ölçüleri, imalini yapan firmalara göre değişiklik gösterir.
En basitleri 1,5-2m derinliğe kadar kullanılanlardır.
Cons Lagıns (jones lauglins), Larsin (larssen), U.S.,
Hoş(hoesch), Rod-erd (rothe-erde), Payn(peine),
Krupp gibi ve ayrıca ebatlarına göre 15 kadar tipi
vardır.
• Palplanşlar çakıldıktan sonra kuşak ve payandalarda
desteklenirler. Palplanşların paslanmalarını önlemek
için %0,5 bakır ilavesi ile imal edilirler. Boyları 2-28m
arasında değişir. Ancak daha uzun gerektiğinde
kaynakla eklenerek uzatılabilirler. Yumuşak zeminlerde
yüzeylerine katran sürülür ve boyanırlar.
• c- betonarme palplanşlar

• çok derin ve büyük işlerde kullanılır.birbirine

eklenmeleri değişik şekil ve geçmelerle
yapılır.çakılırken dağılmamaları için uçlarına çarık baş
kısmına başlık geçirilir.palplanşların su tutma
kabiliyetleri % 100 değildir.bir miktar sızar bunları da
motpomplarla boşaltmak mümkündür.
 4.2. Tahkim ve Askıya Alma
• Yapının inşa edileceği arsanın çevresinde mevcut yapılar
bulunabilir. Temel kazısı yapılırken, temel yan
kenarlarındaki gevşeme ve boşalmadan dolayı komşu
binada çatlama, çökme, yıkılma meydana gelebilir.
Ayrıca mevcut binada değişiklik yapılması ve taşıyıcı
elemanların değiştirilmesi gerekebilir, bu durumda da
yapının çatlama, çökme veya yıkılmalara maruz kalması
durumu ortaya çıkar. Bu gibi arızaların meydana
gelmemesi için önceden, mevcut yapının askıya
alınması veya temellerinin desteklenmesi gerekir.
• Mevcut yapılar sağlam dahi olsalar, sonradan meydana
çıkabilecek arıza ve tehlikeler için önceden önlem
alınmalıdır.
 Önlemler değişik durumlara göre alınır:
a) Binalarda yapılacak tadilat için kısmı askıya alma,
b) Binadan binaya tahkim,
c) Binadan zemine tahkim,
d) Çelik palplanş veya betonarme kazıkla komşu temelini tahkim.
 4.3. Su Çıkan Zeminlerde Kazı ve Temel İşleri
• Normal zemin kazısı, yer altı su seviyesine kadar
yapılabilir. Yer altı su seviyesinin altında kazı
yapılabilmesi için, suyun yok edilmesi veya temel
çukuruna girmesinin önlenmesi gerekir.
4.3.1. Temel çukurunun kuru tutulması
• Temel çukurunun kuru tutulması, yeryüzü suyunun temel
çukuruna girmesini önlemek ve yer altı suyunu
uzaklaştırmak şekliyle sağlanabilir.
 Yerüstü suyunun temel çukurundan uzak tutulması
a) Kafa hendekleri
• Yağmur ve yüzey sularının basit olarak temel
çukurundan uzaklaştırma şeklidir. Temel çukuru
çevresinde yanları şevli hendekler açılır. Hendeklere, en
çok 1m/s hızla su akabilecek kadar eğim verilir. Toplanan
sular temel çevresinden uzaklaştırılır.
b) Batardolar
• Nehir ve deniz suları, temel çukurundan batardolar
yardımıyla uzak tutulur. Batardoların kron denilen
başlıkları su seviyesinden 30-50cm yukarıda tutulur.
Batardolar beklenilen en yüksek su seviyesinden
yukarıya inşa edilir. Nehir üzerine köprü kurulacağı
zaman önce köprü ayaklarına batardo yapılır. Ayaklar
inşa edilince nehir suyuna buradan yol verilir, sonra diğer
kısımların inşasına geçilir.
 Batardolar yapıldıkları malzemeye göre çeşitlere ayrılır.
1. Toprak batardolar
• Sakin akan sularda yapılırlar. %30-40 kohezyonlu zeminlerde ve su
tesiriyle mümkün olduğu kadar az sürüklenen toprak cinsleri ile yapılır.
Toprak batardoya 1/1,5 ile ½ eğim verilmelidir.
• Sızıntıyı azaltmak için, batardo sıkı yapılmalıdır. Batardo inşa
edilirken toprak, tabakalar halinde dökülür, tokmaklanarak
sıkıştırılır. Gerekli yükseklik sağlanıncaya kadar aynı işleme
devam edilir. Sıkıştırmada tokmak yerine silindirler de kullanılır.
Batardo tokmağında çürüyecek maddeler, otlar ve benzerleri
bulunmamalıdır.
• Bazı durumlarda
batardonun ortasına
palplanş perdesi de
çakılabilir. Bu durumda
suyu, esas itibariyle
palplanş tutar, toprak ise
destek vazifesi görür.
Hızlı akan suların toprak
batardoyu aşındırmasını
önlemek için, batardo ile
su arasına bir sıra moloz
taş yığılır, toprağın
sürüklenmesi bu şekilde
önlenir.
2. Ahşap batardolar
• Ahşap batardo basit olarak inşa edilirse önüne sızdırmayı önlemek
için toprak yığılabilir. Yumuşak zeminlerde kazıklar çakılır ve önüne
palplanş perdesi yapılarak batardo inşa edilir.
• Sert ve kazılamayan zeminlerde eğik kirişlere yaslanan sehpalı
batardo yapılır. Fazla su derinliklerinde basit batardolar iş görmez.
Bu durumlarda birbirine paralel iki ahşap perde teşkil edilir,
aralarına toprak doldurularak sandık batardolar yapılır. Sandık
batardolar daha az sızdırma özelliği gösterirler. Su seviyesinin
altındaki dolgu için kil karışımı kum kullanılır. Killi kum 20cm’lik
tabakalar halinde seçilir. 6m’den fazla derinliklerde çift sandıklı
batardolar kullanılır. Sandık batardolar yatay ve eğik payandalarla
desteklenir.
3. Beton batardolar
• Zemin palplanş perdesi çakılmayacak kadar sert ve kayalık ise
beton batardolar inşa edilir. Beton batardonun inşası için önce
palplanş duvarı teşkil edilir ve içine beton plaka dökülür. Beton
yaş iken yeteri kadar aralıkla iç perdeler teşkil edilir. İki perde
arasına sandık batardo şeklinde beton dökülür. Sonra sandıklar
arasındaki su boşaltılarak temel kuruda inşa edilir. Beton
batardolar en çok 12m derinliğe kadar inşa edilebilir.
4. Çelik batardolar
• İnşa şekilleri ahşap batardolara benzer. Ahşap palplanş çakmanın
mümkün olduğu durumlarda, açık temel çukurları içinde çok
derinlere inilmek istendiği hallerde kullanılır.
• Ahşap batardolardan daha az su sızdırır. Ayrıca söküldüklerinde
tekrar kullanılabilir veya satılabilir olduklarından ekonomiktir.
Başlık ve desteksiz yapılabilir. Perde veya sandık halinde inşa
edilir. Çelik hücreli batardoların arasına toprak doldurularak hem
stabilitesi ve hem de geçirimsizliği artırılır.
 4.4. Yer altı Suyunun Temel
Çukurundan Uzaklaştırılması
• Yer altı suyunun temel
çukurundan uzaklaştırılması
mevcut durumlara göre yapılır.
a) Temel çukuruna suyun
girmesini önleyen palplanş
duvarı ile,
b) Suyun tulumba ve
motopomplarla boşaltılmasıyla,
c) Yer altı su seviyesini indirmek
suretiyle,
d) Palplanş duvarı arasına su altı
beton dolması yaparak,
e) Sıkıştırma veya yer altı suyunu
temel çukurundan iterek,
f) Kimyasal maddelerle suyu
uzaklaştırma metotları kullanılır.
• Temel çukuru bazen su ile dolar ve
temelin inşası imkansızlaşır. Bu durumda
temeli inşa edebilmek için zemin suyunu
temel tabanının 30-50cm kadar daha
derinine indirmek gerekir. Bu işlem değişik
metotlarla yapılır.
4.4.1. Su boşaltma
• Zemin zerreleri sıkı yerleşmişse, akma durumu yok ise, zemin yer
altı suyu nedeniyle bozulmuyorsa, zemine palplanş perdesi
çakılabiliyorsa, zemin suyu boşaltılarak uzaklaştırılır. Bunu zemin
için mümkünse temel çukuru dışında suyun toplanacağı bir çukur
açılır. Temel çukuru tabanına, açılan çukura doğru %2 meyil
verilir. Çukurda toplanan sular motopomp veya tulumbalarla
boşaltılır.
 4.4.2. Yer altı suyunu indirme
• Bu metotla yer altı suyu, temel çukuruna gelmeden kuyular
açılarak buradan tulumbalarla çekilir. Bu şekilde yer altı
suyu 50cm kadar indirilebilir. Kuyular genellikle temel
çukuru dışında açılır. Yer olmadığı hallerde içinde de
açılabilir.
3. Yer altı suyunun zemini
sıkıştırmak şekliyle
tutulması
• Zemin tabanında ve
yanlarından temel
çukuruna gelen su,
zeminin sıkıştırılması
şekli ile de önlenebilir.
Bunun için dondurma ve
taşlaştırma metotları
uygulanır.