Protezy kończyn dolnych

Ogólne zasady konstrukcyjne protez

kończyn dolnych
W konstrukcji protezy kd można wyróżnić 5 zasadniczych części:

 Lej- służący do połączenia kikuta z konstrukcją protezy.

 Konstrukcję nośną- rurową, płytową, skorupową lub mieszaną, przenoszącą

główne obciążenia dynamiczne.

 Elementy przegubowe- stanowiące ruchome połączenia poszczególnych członów

 Końcówki- w formie stopy lub bloków oporowych, służące do przenoszenia

obciążeń i spełniające funkcje podpórczą

 Zawieszenie- służące do utrzymania protezy na kikucie a niekiedy do

zapewnienia jej możliwości ruchów
Amputacje w obrębie goleni
Protezy podudzia mogą mieć konstrukcję
zewnątrzszkieletową i wewnątrzszkieletową
Podstawowymi elementami
konstrukcyjnymi protezy goleni są:
 lej kikutowy,

 stopa protezowa,

 część goleniowa spełniająca rolę łącznika.

Elementy protezy modułowej połączone są przy pomocy
znormalizowanych zaczepów, które pozwalają na łatwą
regulację ustawienia protezy a także umożliwiają szybką
wymienialność tych elementów.
 Elementem integrującym protezę z zachowanym po
amputacji odcinkiem kończyny jest lej kikutowy.
 Zasadniczym miejscem podparcia masy ciała we
współczesnych protezach goleni jest okolica więzadła
właściwego rzepki. Stosowane przez wiele lat protezy
konwencjonalne ze skórzaną tulejką udową i szynami we
współczesnej protetyce zostały prawie wyeliminowane,
dzisiaj wykonuje się je tylko w nielicznych, szczególnych
przypadkach, takich jak niestabilność kolana.
 Nowoczesna protetyka stosuje trzy rodzaje lejów do protez
goleni
Są to:
 Patellar Tendon Bearing (PTB),
 Prothése Tibiale Supracondyliènne (PTS),
 Kondylen Bettung Müster (KBM),

We wszystkich lejach, w wypadkach dużej wrażliwości

kikuta, stosuje się miękkie wkładki z gumy mikroporowatej
(campolit, poliform).
Lej PTB z oparciem podrzepkowym
 Obejmuje od góry połowę rzepki i część kości udowej a ciężar
ciała opiera się głównie na półeczce podrzepkowej (okolica
więzadła właściwego rzepki) oraz na pozostałej powierzchni
kikuta z wyjątkiem punktów i okolic wymagających odciążenia.

 Wymaga on jednak dodatkowego zawieszenia w postaci paska

nadkolanowego. Proteza ta jest wskazana we wszystkich
przypadkach kikutów długich i średniej długości.

 Pozwala ona na chód bardzo zbliżony do prawidłowego, dzięki

zachowaniu fizjologicznego ruchu i czynnej kontroli mięśniowej
stawu kolanowego. Zaletą jej jest niewielki ciężar.
LEJ PTS
 Lej PTS obejmuje całą rzepkę i kłykcie kości udowej, co
eliminuje dodatkowe zawieszenie.

 Stosuje się go w przypadku krótkich kikutów goleni,

braku stabilizacji bocznej kolana oraz u kobiet ze
względów kosmetycznych.

 Lej PTS lepiej stabilizuje kolano, powoduje rozkład

ciężaru ciała na większej powierzchni. Nie pozwala on
jednak na pełny wyprost kolana i tym samym skraca krok.
LEJ KBM
 Należy również do lejów protez nie wymagających
dodatkowego zawieszenia.

 Lej obejmuje kłykcie kości udowej i połowę rzepki. W

celu zamocowania protezy, po jej stronie przyśrodkowej
między kłykieć kości udowej a ścianę leja, wkłada się
kliny.

 Lej tego typu stosowany jest przy krótkich kikutach

goleni.
Dla amputacji poniżej kolana wykonuje się następujące rodzaje
protez (podział według rodzaju leja):

1. protezy konwencjonalne z szynami tulejką udową,

2. protezy z miękką wkładką,
3. protezy z pończochą silikonową
4. kombinacje powyższych
Protezy konwencjonalne
 Proteza konwencjonalna goleni to stary rodzaj protezy.
Przed upowszechnieniem się protez krótkich,
obejmujących tylko kolano uważano, iż amputacja
upośledza funkcje kolana do tego stopnia, że należy je
zabezpieczyć szynami i dodatkowym gorsetem udowym.
 Zaletą protezy konwencjonalnej jest to, iż oszczędza kikut
i kolano przed przeciążeniem. Wadą - duży ciężar, spory
dyskomfort noszenia, kłopotliwe zakładanie oraz to, że
nie używane kolano i jego struktury osłabiają się. Z
czasem powoduje to zaniki mięśni a więzadła kolana stają
się słabe.
Materiały do wykonania leja

 Lej wykonuje się z laminatu żywicznego (żywica

epoksydowa, zbrojona dzianina i mata szklaną) lub
kompozytów akrylowych.

 Lej zbudowany jest zwykle z dwóch warstw: lejka

wewnętrznego z miękkiego tworzywa (campolit,
poliform, silikon, termoplast, poliuretany) oraz z twardego
leja zewnętrznego. Takie leje są lekkie i trwałe.
Pokazany na rysunku lej to lej 3 warstwowy. Biały lejek to
półelastyczny termoplast, który dopasowuje się do nogi na
przykład podczas siedzenia, kiedy kształt kolana jest inny
od tego, kiedy noga jest wyprostowana. Brązowo-czarny
kontener jest sztywny i lekki.
Zawieszenie protezy goleni
 Sposobem zawieszenia protezy goleni może być skórzany
pasek nadkolanowy wykonany ze skóry, przypinany do
guzików przymocowanych na bocznych ścianach leja,
zapinany z tyłu na sprzączki albo miękki mankiet ze skóry
juchtowej, mankiet udowy z bocznymi szynami zapinany
na paski lub sznurowany. Zawieszenie takie stosowane
jest standardowo w lejach starszego typu PTB
 Nową metodą zawieszenia protezy goleni jest szczelny rękaw
kolanowy z żelu.
 Taki rękaw zamyka dostęp powietrza do lejka, tym samym kikut
zassany jest w lejku. Jest to najbardziej sztywny rodzaj zawieszenia
protezy, umożliwiający kopanie piłki lub bieganie, uprawianie sportu.
 Kikut w leju tylko nieznacznie przemieszcza się, więc problemem
może być długotrwałe siedzenie ze zgiętym kolanem.
 Ten rodzaj zawieszenia protezy upowszechnia się w ostatnich latach,
szczególnie wśród najbardziej aktywnych użytkowników protez. Osoby
używające pasek nadkolanowy mogą zamienić go na rękaw kolanowy.
 Elementy nośne protezy zależnie od rozwiązań
konstrukcyjnych mogą przybierać różne formy.
 W protezach modularnych konstrukcjami nośnymi są
duraluminiowe elementy rurowe o średnicy 20 – 30 mm,
stosunkowo lekkie i wytrzymałe, z długością dostosowaną
według potrzeb. Połączone są lejem za pomocą płytek lub
taśm metalowych.
 W protezach skorupowych konstrukcja goleni wykonana
jest z drewna lub częściej z tworzywa sztucznego
(laminatu żywicznego).
 Estetykę konstrukcji wykonanych z rurowych szkieletów
zapewniają pokrycia kosmetyczne, maskujące je od
zewnątrz i nadające protezom kształt naturalnych
kończyn. Mogą one być piankowe (poliuretanowe) lub
sztywne (laminowane).
Końcówki
 Odpowiednikiem stopy naturalnej jest w protezie stopa
protezowa. Ma ona uproszczoną budowę mechaniczną,
umożliwiająca naśladowanie ruchów stopy naturalnej
podczas chodzenia.
 Budowa stopy protezowej polega na zastosowaniu i
odpowiednim rozmieszczeniu w niej elementów
sztywnych i elastycznych.
Rodzaje stóp protezowych
Stopa typu SACH
(Solid Ankle Cushion Heel)
 Jest to najczęściej stosowany typ stopy, który charakteryzuje się prostotą, małym
ciężarem, trwałością i niską ceną.
 Stopa SACH to sztywna konstrukcja bez ruchomych elementów, wykonana jest
najczęściej z drewna lub tworzywa sztucznego do którego przyklejone są
wykonane z miękkiego materiału części pięty i przodostopia.
 Miękkie części stopy umożliwiają absorpcję energii podczas lądowania pięty oraz
płynne przeniesienie ciężaru ciała w fazie podparcia. Oznacza to w praktyce, że na
takiej stopie trudno byłoby podskakiwać.
 Wyróżnia się jej dwie wersje. Wersja A posiada kryty rdzeń, mocowany do części
goleniowej za pomocą śruby. Wersja B z odkrytym rdzeniem, łączonym z golenią
protezy przez zalaminowanie. Stopy tego typu zalecane są przede wszystkim przy
amputacjach poniżej kolana.
Stopy dynamiczne
 Stopy dzięki którym można uzyskać ruch podeszwowe, grzbietowe, pronacyjne i supinacyjne.
 Dzięki zastosowaniu nowoczesnych materiałów sprężystych, takich jak kompozyty węglowe,
stopa działa jak sprężyna, która przyjmuje energię w momencie uderzenia pięty, a następnie
energię zwraca w fazie odbicia palców.
 Jedna zaleta stopy dynamicznej jest bezsprzeczna: stopa pozwala na łatwiejsze podchodzenie
pod górę. Główną wadą tej konstrukcji stopy jest jej cena, z reguły stopy dynamiczne są
najdroższe.
 Nie stosuje się takiej stopy przy krótkim, problematycznym kikucie.
 Tak jak i stopy SACH, stopy dynamiczne zalecane są przede wszystkim przy amputacjach
poniżej kolana. W wyższych amputacjach trudno jest uzasadnić zalety tej stopy. Obecnie istnieje
bardzo wiele odmian i rodzajów stóp dynamicznych.
Stopy ze stawem skokowym mechanicznym
 To najstarszy rodzaj stopy protezowej, ale nadal bardzo często stosowany.
 Stopa tego typu posiada ruchomy element stawu skokowego jednoosiowy lub
wieloosiowy (2 stożki gumowe lub kauczukowe).
 Stopa zalecana jest przy amputacjach wyższych zgodnie z logiką iż utrata dwóch
lub trzech stawów wymaga większej swobody ruchów stopy. Nie ma również
przeciwwskazań w stosowaniu tej stopy przy amputacjach poniżej kolana.
 Zaletą stopy ze stawem skokowym jest możliwość stosowania różnej sztywności
stawu, dostosowanej do indywidualnego użytkownika. Stopa ze stawem
wieloosiowym pozwala chodzić po nierównym terenie, sama ustawia się
odpowiednio do podłoża.
 To najbardziej „komfortowa” stopa protezowa, chociaż nieco cięższa od stopy
SACH.