Dobieranie konstrukcji

mieszanych w technice
ortopedycznej
 Ogólne wiadomości o konstrukcjach
mieszanych
Zaopatrzenie ortopedyczne obejmuje zespół czynności stanowiących dynamiczny proces stosowania
różnego rodzaju mechanizmów technicznych w celu wytworzenia przedmiotów ortopedycznych
niezbędnych dla zaopatrzenia osoby niepełnosprawnej.
Na proces ten składa się:

1. Konstruowanie, czyli opracowywanie projektów technicznych w formie rysunków, obliczeń i opisów,

ujętych w zbiór dokumentów określających jednoznacznie wyrób, jego części składowe oraz
wymagania dotyczące jakości wykonania i działania. Zbiór ten tworzy tzw. dokumentację
konstrukcyjną.

2. Produkcja, czyli przetwarzanie na podstawie przyjętej dokumentacji produkcyjnej surowców,

materiałów i półwyrobów w wyroby gotowe, przy spełnieniu określonych warunków ekonomicznych.
Główną częścią tego postępowania jest proces technologiczny, obejmujący wszystkie czynności
powodujące przemiany fizyczne i chemiczne produktu (obróbka, montaż, procesy obróbkowo-
montażowe itp.), w którego skład wchodzą także procesy pomocnicze (magazynowanie, kontrola itp.).

3. Eksploatacja, czyli użytkowanie gotowego wyrobu przy spełnieniu określonych warunków pracy
charakteryzujących czynniki zewnętrzne, mogące wpływać na jego działanie.
 Technologiczność konstrukcji
Ważnym czynnikiem skrócenia cyklu produkcyjnego i
zmniejszenia kosztów wyrobu jest technologiczność
konstrukcji. Zależy ona od wielu warunków
organizacyjno-technicznych, jak: normalizacja oraz
unifikacja poszczególnych zespołów, elementów i
półfabrykatów, zapewniające ich wymienność oraz
przystosowanie do produkcji zmechanizowanej i
zautomatyzowanej w zakresie możliwości wyposażenia
zakładu. Jest to, więc kwestia ściśle miejscowa, nie dająca
się mechanicznie przenosić na inne jednostki produkcyjne.
 Technologiczność konstrukcji określa, więc
zespół cech rozwiązania konstrukcyjnego,
decydujących o łatwości wykonania danego
wyrobu najmniejszym nakładem pracy,
surowców i materiałów przy zapewnieniu
wszystkich przewidzianych projektem założeń.
 Ogólne zasady budowy przedmiotów
ortopedycznych

Zależnie od przeznaczenia wyrobu ortopedycznego

wyróżniamy: protezy (kończyn górnych i dolnych),
ortezy (szyi, tułowia i kończyn), epitezy (środki
maskujące ubytki o różnej lokalizacji) oraz obuwie i
różnego rodzaju przyrządy pomocnicze. Wykonuje
się te przedmioty z wielu różnych składników,
zależnie od warunków technicznych niezbędnych
do prawidłowego działania przedmiotu
 I. Surowce są to materiały wyjściowe, z których za pomocą
procesów technologicznych otrzymuje się produkty w postaci
półfabrykatów lub wyrobów gotowych.

1. Stale – węglowe lub stopowe, stale szlachetne z domieszką

chromu, stosunkowo ciężkie, ale trwałe, o dużej wytrzymałości.
Używa się je głównie do budowy mechanizmów, stawów
protezowych.

2. Stopy lekkie – głównie aluminiowe z dodatkiem magnezu,

manganu i miedzi, nadzwyczaj lekkie, ale trudne w obróbce i
nietrwałe (pot, wilgotność atmosferyczna). Używa się je
głównie do budowy elementów nośnych, w formie gotowych
półfabrykatów.
2. Stopy lekkie – głównie aluminiowe z dodatkiem magnezu, manganu i miedzi, nadzwyczaj
lekkie, ale trudne w obróbce i nietrwałe (pot, wilgotność atmosferyczna). Używa się je głównie do
budowy elementów nośnych, w formie gotowych półfabrykatów.

3. Skóry – różne gatunki, miękkie, łatwe do formowania i twarde. Używa się je głównie na
miękkie wkładki do lejów, wyściółki, pokrycia, zawieszenia itp. i do produkcji obuwia.

4. Drewno – głównie topola, wierzba, rzadziej lipa; lekkie, mocne, plastyczne, higieniczne, łatwe
do obróbki i napraw. Używa się je jeszcze na różnego rodzaju elementy i półwyroby protetyczne,
jak ręce protezowe, stopy, golenie.

5. Tworzywa sztuczne – głównie termoplastyczne (poliamidy, poliwęglany, związki winylowe) i

chemoutwardzalne (żywice poliestrowe, epoksydowe, akrylowe i metylometakrylowe) będące
najlepszymi obecnie materiałami do budowy przedmiotów ortopedycznych. Ich odmianę stanowią
pochodne celulozy tworzywa półsyntetyczne rozpuszczalne w acetonie (opaski, płyty) używane do
budowy protez i ortez prowizorycznych. Do grupy surowców należą także elastomery (kauczuk i
jego pochodne), kora korkowa itp. tworzywa używane do budowy drobnych elementów
konstrukcyjnych (zderzaki, amortyzatory, taśmy elastyczne, wypełnienia itp.).
 II. Materiały
Są to tworzywa o określonej postaci,
ogólnego przeznaczenia, podlegające obróbce w
czasie procesu technologicznego.
1. Surówki odlewnicze – wyroby hutnicze w formie stopów metali
(surówki stopowe) przeznaczone do przetopu w odlewniach na
postać ukształtowaną specjalnie do celów wytwarzania określonej
części produkcji przedmiotu.

2. Pręty – wyroby hutnicze walcowane, ciągnione lub wyciskane o

znacznej długości i stałym przekroju poprzecznym, najczęściej
płaskim, półeliptycznym lub żebrowanym (kształtownik),
używane zwykle na elementy konstrukcyjne.

3. Blachy – wyroby metalowe walcowane na gorąco lub na zimno o

przekroju poprzecznym w kształcie bardzo spłaszczonego
prostokąta z brzegami obciętymi, dostarczane w arkuszach lub
kręgach. Specjalne blachy głęboko tłoczne używa się do obróbki
przez wytłaczanie.
4. Druty – wyroby metalowe ciągnione na zimno o stałym
przekroju poprzecznym, najczęściej okrągłym i o dużej długości.
Druty ze stali o dużej wytrzymałości i sprężystości stosuje się do
wyrobu sprężyn i niektórych typów zaopatrzenia.

5. Tkaniny i dzianiny.

6. Folie – bardzo cienkie arkusze metalu (ok. 0,1 mm) lub

tworzywa sztucznego (0,2–2,0 mm), używane zwykle do
pomocniczych czynności technologicznych.

7. Rury konstrukcyjne, najczęściej o pierścieniowym przekroju

poprzecznym, używane zwykle na szkieletowe elementy nośne w
produkcji ortopedycznej takie jak kule, wózki, balkoniki itp.).
 III. Półwyroby lub półfabrykaty
Są to obrobione wyroby półsurowe podlegające dalszej
obróbce indywidualnej w czasie procesu technologicznego i
stanowią postać przejściową wytwarzanego przedmiotu,
pośrednią między materiałem surowym a wyrobem
gotowym. Głównymi półwyrobami stosowanymi w
protetyce są różnego rodzaju szyny i elementy przegubowe
zarówno do protez, jak i aparatów ortopedycznych oraz
gorsetów, półfabrykaty protez typu Pirogowa, metalowe uda
i golenie z blachy aluminiowej, laminaty goleni wraz z
kolanem, tuleje polietylenowe do wykonywania lejów lub
stosowania w aparatach ortopedycznych itp.
 IV. Elementy
Są to typowe części składowe produkowane
masowo i w gotowej formie używane do budowy
przedmiotów ortopedycznych. Głównymi elementami
sztucznych kończyn są ręce protezowe lub końcówki
chwytne (haki) o różnych rozwiązaniach, uchwyty
nadgarstkowe, stawy łokciowe i ramienne protez,
przyrządy sterujące i napędowe oraz stopy protezowe,
stawy skokowe, kolanowe i biodrowe, czy przyrządy
kontrolne kolana (stopy) o różnych zasadach
działania.
 Cykl produkcyjny przedmiotu
ortopedycznego
Wytwarzanie przedmiotów zaopatrzenia
ortopedycznego składa się z następujących etapów:
- zlecenia i zamówienia przedmiotu,
- - pobrania miary,
- - prowizorycznego montażu do przymiarki,
- - przymiarki,
- - montażu definitywnego i wykończenia,
- - oceny wykonania i odbioru przedmiotu.
 Zlecenia i zamówienia dokonuje się w
poradni zaopatrzenia ortopedycznego lub w
oddziałach szpitalnych. Zlecenie i zamówienie
obejmuje stan fizyczny zaopatrywanego,
dynamikę procesu chorobowego, wiek, płeć,
warunki pracy pacjenta, względy kosmetyczne.
Zamówienia wykonywane są na zlecenie lekarza
lub indywidualne oparte na katalogu.
 Wytwarzanie przedmiotu rozpoczyna się z chwilą
przekazania zamówienia wraz z dokumentacją do
zakładu produkcyjnego. Stosownie do określonego
zamówienia pobiera się miarę ściśle według
ustalonych dla każdego typu zasad, w razie potrzeby
sporządza odlew gipsowy, kompletuje potrzebne
materiały, elementy i półfabrykaty, wykonuje lej
protezowy lub modeluje układy szynowo-opaskowe
lub łuskowe, a następnie dokonuje prowizorycznego
montażu do przymiarki mającej sprawdzić
prawidłowość dopasowania i funkcjonalność
przedmiotu.
 Przymiarka jest jednym z najważniejszych etapów pracy
technika ortopedy. Pozwala ona ustalić błędy wykonania i
montażu, usunąć przykre odczucia zaopatrywanego, ocenić
jakość dopasowania i praktyczną przydatność przedmiotu.
Temu zagadnieniu należy poświęcić najwięcej uwagi, opierając
się głównie na wynikach badań czynnościowych (chód,
pomiary czynnościowe).
W razie konieczności zaleca się następne przymiarki.
Po pomyślnych wynikach przymiarki dokonuje się
definitywnego montażu poszczególnych członów przedmiotu
ortopedycznego. Tak wykonany przedmiot zostaje uznany za
gotowy i po kontroli technicznej przekazany do odbioru
jednostce zamawiającej.
 Przy odbiorze ocenia się przedmiot pod
względem wytrzymałości, poprawności
wykonania, ciężaru i – jak najdokładniej –
wartości funkcjonalnej. Należy tu wychwytywać
wszystkie, choćby niewielkie, braki w
dopasowaniu lub montażu, które trzeba usunąć,
aby w czasie eksploatacji nie powstawały
dolegliwości i wtórne powikłania.
 Jednym z głównych warunków powodzenia w
protetyce jest nauczenie chorego prawidłowego
posługiwania się otrzymanymi przedmiotami,
szczególnie protezami. Ma to na celu wytworzenie
nowych nawyków ruchowych, do czego
wykorzystuje się zdolności przystosowawcze
ustroju. Trzeba też poinstruować pacjenta o
zasadach konserwacji przedmiotu lub zaopatrzyć
go w broszurę zawierającą praktyczne wskazówki
dotyczące użytkowania przyrządu.
 Główne kierunki konstrukcyjne w
protetyce ortopedycznej
Dążenie do jak największego polepszenia funkcjonalności przedmiotów
ortopedycznych dało w wyniku wyodrębnienie się niejako trzech odmiennych
kierunków prowadzących do tego celu. Jeden z kierunków opiera się na
stosowaniu uproszczonych układów konstrukcyjnych (rurowe elementy
nośne, mikrostawy, stopa SACH itp.), zapewniających funkcję na
odmiennych od naturalnych wzorów zasadach biomechanicznych.

Inny kierunek, nazywany czynnościowym, dotyczy w największym stopniu

ortotyki i polega z jednej strony na zapewnieniu funkcji jak najbardziej
zbliżonej do fizjologicznej (policentryczne, samostabilne i samoblokujące się
przeguby, brak zamków, itp.), lub inne polegające na stosowaniu rozwiązań
inicjujących czynne działanie terapeutyczne ustroju (gorset Milwaukee,
elektroniczne stymulatory mięśniowe, itp.).
 Konstrukcje mieszane
Konstrukcją mieszaną nazywamy układ
elementów, wykonanych z różnych materiałów
składających się na całość określonego zespołu.
Wykonuje się je z wielu różnych składników,
zależnie od wymagań technicznych, stawianych
poszczególnym elementom konstrukcyjnym,
niezbędnych dla prawidłowego działania
przedmiotu.
 Wobec dużej różnorodności rozmaitych
połączeń materiałowych w poszczególnych
elementach i zespołach wyrobów
ortopedycznych przyjęto określać je potocznie
według rodzaju tworzywa, z którego wykonano
główne układy konstrukcyjne przenoszące
obciążenia mechaniczne.
 Stosowane rozwiązania, jak i dobór materiałów
konstrukcyjnych, zależą w głównej mierze od charakteru i
przeznaczenia projektowanego przedmiotu oraz
warunków jego działania w określonych środowiskach.
Wynikają stąd trzy główne problemy protetyki: ogólny
układ konstrukcyjny przedmiotu, dobór materiałów
konstrukcyjnych i pomocniczych oraz ich połączenia
warunkowane możliwościami technicznymi, określonymi
przede wszystkim właściwościami mechanicznymi i
wytrzymałością materiałów.
 Wytrzymałością materiału nazywamy granicę
oporu stawianego siłom zewnętrznym przez siły
wewnętrzne materiału. Jest to zespół cech
określających odporność materiału na działanie
sił zewnętrznych, wyrażaną wartością naprężeń,
po przekroczeniu, której następuje jego
zniszczenie.
 Za zniszczenie uważa się przerwanie ciągłości próbki materiału lub
odkształcenie trwałe (plastyczne). Nie obejmuje ono odwracalnych
odkształceń sprężystych. Właściwą materiałowi wielkość, stanowiącą
miarę niebezpieczeństwa osiągnięcia granicy wytrzymałości, nazywa
się wytężeniem materiału. Układ zewnętrznych sił czynnych (zdolnych
do wywołania ruchu), działających na rozpatrywane ciało, nazywa się
obciążeniem. Obciążenie utworzone z sił o niezmiennych „Projekt
współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11 w czasie wartościach, kierunkach i punktach przyłożenia względem
danego ciała nazywa się obciążeniem stałym. Obciążenie szybko
zmieniające się w czasie nosi nazwę obciążenia dynamicznego.
Zależnie od kierunku działania tych sił można wyróżnić obciążenia: -
osiowe (wzdłużne), - poprzeczne (prostopadłe), - skrętne (styczne),
wywołujące określone naprężenia.
 Naprężenia te prowadzą do odkształceń, takich jak:
rozciągające (skierowane na zewnątrz ściany rozpatrywanego
elementu), ściskające (skierowane do wewnątrz elementu, na
którego ściany działają), zginające (działające w płaszczyźnie
przekroju poprzecznego), skrętne (styczne do przekroju
poprzecznego), ścinające (styczne do powierzchni elementu) itp.,
odnoszące się do przekroju poprzecznego elementu. Niekiedy
obciążenie powoduje odkształcenie typowe dla innego
mechanizmu, jak wyboczenia (wygięcie pręta prostego pod
działaniem obciążeń ściskających) czy zwichrzenie (wyboczenie
skrętno-giętne), stanowiące wypadkową paru odkształceń
prostych.
 Na podstawie rodzaju naprężeń, powodujących określone
odkształcenia, wyróżnia się rozmaite formy wytrzymałości
materiałów:

• wytrzymałość na rozciąganie- wyrażana stosunkiem największej siły otrzymywanej w

czasie rozciągania próbki do pola jej przekroju pierwotnego,
• wytrzymałość na ściskanie- stanowiącą największą wartość naprężenia ściskającego
próbkę podczas próby ściskania, odniesionego do jej przekroju pierwotnego, -
• wytrzymałość na zginanie- stanowiącą wyższą granicę naprężenia normalnego, przy
którym zachodzi pęknięcie lub niszczące odkształcenie plastyczne pręta zginanego, -
• wytrzymałość na skręcanie, stanowiącą wyższą granicę naprężenia stycznego, przy
którym zachodzi pęknięcie lub niszczące odkształcenie plastyczne pręta skręcanego, -
• wytrzymałość na ścinanie, stanowiącą najwyższą wartość naprężenia stycznego w
próbce poddanej ścinaniu, przy której następuje zniszczenie próbki
• wytrzymałość na wyboczenie, stanowiącą wyższą granicę naprężenia
normalnego, przy którym zachodzi pęknięcie lub odkształcenie trwałe
pręta prostego, wyginanego pod działaniem obciążeń ściskających,
• Wytrzymałość na zwichrzenie, stanowiąca wyższą granicę
stateczności pręta zginanego w jednej płaszczyźnie, wskutek czego
następuje zginanie jego w kierunku poprzecznym połączone ze
skręceniem.
• wytrzymałość na pełzanie, stanowiącą iloraz stałego obciążenia,
które po upływie określonego czasu działania w danej temperaturze
spowodowało rozerwanie próbki, przez przekrój początkowy próbki,
• wytrzymałość na zmęczenie, stanowiącą największą wartość
obciążenia zmieniającego się okresowo w czasie, które próbka może
wytrzymać przy nieograniczonej liczbie cykli zmian obciążenia (jest
to wytrzymałość mniejsza niż przy obciążeniach stałych).
 PYTANIA SPRAWDZAJĄCE!
1. Z jakich etapów składa się proces konstruowania przedmiotu ortopedycznego?

2. Z jakich surowców wytwarzane są przedmioty ortopedyczne?

3. Jakie materiały wykorzystuje się do produkcji przedmiotów ortopedycznych?

4. Jakie półwyroby lub półfabrykaty wykorzystuje się w konstrukcji przedmiotów

ortopedycznych?

5. Jakie elementy wykorzystywane są do konstruowania przedmiotów ortopedycznych?

6. Jak przebiega cykl produkcyjny przedmiotu ortopedycznego?

7. Co to są konstrukcje mieszane w zaopatrzeniu ortopedycznym?

8. Co nazywamy wytrzymałością materiału?