TECHNIKA dent yst yczna
lek. dent. Katarzyna Bartlińska
Precyzyjne elementy retencyjne
stosowane w protezach ruchomych
– przegląd piśmiennictwa
P rotezy szkieletowe
należą do najczęściej
stosowanych uzupełnień czę-
ściowych braków zębowych.
Warunkami umożliwiającymi
ich użytkowanie przez
pacjenta są umocowanie
i stabilizacja w jamie ustnej.
TITLE  Precision attachment
in removable partial dentures – literature
Słowa kluczowe  protetyczne
elementy precyzyjne, zaczepy
protetyczne, zasuwa, zatrzask, belka
Streszczenie  Celem niniejszej
pracy było omówienie zastosowania
w protezach szkieletowych elementów
precyzyjnych, takich jak: zasuwy,
zatrzaski, belki. Użycie tych elementów
czyni pracę protetyczną bardziej
estetyczną oraz poprawia retencję,
rozkład sił i wydolność żucia.
Na podstawie piśmiennictwa opisano
rodzaje elementów precyzyjnych, ich
wady i zalety oraz sposób postępowania
klinicznego i laboratoryjnego.
Key words  precision attachments,
denture clips
Summary  The aim of this article was
to describe how the precise components
are used in skeleton dentures. Adoption
of these elements makes the prosthetic
works more aesthetic and improves
retention, strength distribution as well
as chewing efficiency. Based on the
literature I described the types of precise
components, their advantages and
disadvantages, and also the means
of clinical and laboratory treatment.
32
Najprostszym i najczęściej stosowa-
nym sposobem zakotwiczenia protezy
szkieletowej jest zastosowanie klamer.
Są to metalowe elementy protezy
szkieletowej otaczające boczne po-
wierzchnie zębów oporowych. Dzię-
ki występującemu tarciu pomiędzy
powierzchnią zęba a klamrą wyjęcie
protezy z podłoża wymaga nakładu
siły (1, 2).
Głównymi celami leczenia prote-
tycznego są jednoczesna rehabilita-
cja narządu żucia przy zachowaniu
odpowiedniej retencji dla uzupełnień
(protez częściowych lub całkowitych)
oraz otrzymanie zamierzonego efek-
tu estetycznego. Można to osiągnąć
dzięki zastosowaniu różnego rodzaju
bezklamrowych połączeń – zaczepów
protetycznych. Zaczepy protetyczne
są to elementy służące do umocowa-
nia protezy (ruchomej lub stałej) do fi-
larów protetycznych (zębów natural-
nych lub wszczepów) (3).
Do elementów precyzyjnych za-
liczamy: zasuwy, zatrzaski, belki.
Zakotwiczenie protezy szkieletowej
przy wykorzystaniu tych elementów
uzyskujemy dzięki sile tarcia i tzw.
wklinowaniu. Użycie ich wymaga
wykonania koron na zęby oporowe,
co eliminuje klamry i czyni uzupełnie-
nie ruchome bardziej estetycznym (1).
Decydując się na zastosowanie ele-
mentów precyzyjnych, należy zwró-
cić uwagę na (4):
• jakość zachowanych zębów filaro-
wych,
N o w o c z e s n y T e c h n i k D e nt y s t y c z n y
• ilość miejsca na wybrany element
retencyjny,
• czas użytkowania całej protezy,
• trwałość poszczególnych elemen-
tów,
• możliwość naprawienia części pra-
cy z elementami retencyjnymi,
• dostępność produktów oraz możli-
wości laboratoryjne,
• możliwości finansowe pacjentów.
Zasuwy (fot. 1) mogą być usytu-
owane wewnątrzkoronowo (matryca
na zębie filarowym, patryca w pro-
tezie), zewnątrzkoronowo (matryca
w protezie, patryca na zębie filaro-
wym) lub międzykoronowo (2, 3).
Umocowania wewnątrzkoronowe
ze względu na znaczne oszlifowanie
zęba są rzadko stosowane. Bezpiecz-
ne ich użycie sprawdza się w zębach
z wkładami koronowo-korzeniowymi.
Dużymi zaletami zasuw wewnątrzko-
ronowych są lepsze przenoszenie sił
żucia, odbywające się zgodnie z długą
osią zęba, oraz ochrona tkanek wokół
zęba, ze względu na brak wystających
elementów retencyjnych, co wpływa
również na lepsze zachowanie hi-
gieny. Znacznie bardziej popularne
są zaczepy zewnątrzkoronowe. Umo-
cowane są one zewnętrznie do korony
protetycznej. Zatem stanowią miejsce
retencyjne dla resztek pokarmowych,
co przyczynia się do stanów zapal-
nych i przerostu błony śluzowej. Przy
zastosowaniu zaczepów zewnątrzko-
ronowych bardzo istotne są projek-
towanie i ocena zęba oporowego (2).
6/2013
Zaczepy międzykoronowe, tzw. in-
terlocki, znajdują się pomiędzy zblo-
kowanymi koronami (2). Zatrzaski
(fot. 2 i 3) dzielą się na 2 typy, nazy-
wane przez producenta Ot-Cap (kulka
retencyjna umocowana jest na pozio-
mej belce usytuowanej pod kątem pro-
stym do długiej osi zęba oporowego)
i Ot-Strategy, np. Rhein’83 (kulka re-
tencyjna umieszczona jest pionowo
na ściance zęba oporowego skiero-
wanej do luki). Niewielkie wymiary
pozwalają na wystarczającą ilość pio-
nowej przestrzeni roboczej dla zacho-
wania optymalnej estetyki (2). Tak jak
w zasuwach, zatrzaski w brakach mię-
dzyzębowych mogą być montowane
do pojedynczych zębów. W przypad-
ku braków skrzydłowych wskazane
jest blokowanie co najmniej dwóch
zębów, do których zostaje przyłączo-
na kulka retencyjna, zwłaszcza gdy
mamy do czynienia z krótkimi korona-
mi klinicznymi, martwymi zębami lub
ze wskazaniem kosmetycznym (2, 6).
Szlifuj najdokładniej.
5-osiowy proces wycinania na sucho
i mokro w kompaktowej maszynie do
pełnego zakresu wskazań.
W przypadku zatrzasków Ot-Strategy
niezbędne jest użycie techniki frezo-
wania, za pomocą której opracowuje
się półkę na zębie oporowym oraz
dodatkowo interlocki między dwoma
zblokowanymi zębami (2).
Zaczepy belkowe (kładkowe) wy-
magają obecności dwóch lub wię-
cej zębów lub ich korzeni. Dzielimy
je na: pasywne (Bar Unit) – ściany
matrycy i patrycy równoległe wzglę-
dem siebie – oraz aktywne (Bar Joint)
– ściany matrycy i patrycy nierów-
noległe względem siebie – kładka
w kształcie kropli wody. Bar Unit
zapewnia protezie sztywne umoco-
wanie i nie pozwala na wykonanie
ruchów względem podłoża. Użycie
Bar Unit uzależnione jest od odpo-
wiedniej wydolności filarów i ich
rozmieszczenia. Bar Joint zapew-
nia protezie ruchome umocowanie
względem podłoża. Powinien być sto-
sowany przy mało wydolnych zębach
filarowych. Zaletą stosowania połą-
VITA ENAMIC® for Ceramill Motion 2
VITABLOCS Mark II &
TriLuxe forte for
Ceramill Motion 2
TECHNIKA dent yst yczna
czeń kładkowych jest działanie blo-
kujące i stabilizujące elementy łączą-
ce. Z kolei wadami tych konstrukcji
są konieczność dewitalizacji zębów
filarowych i utrudnione oczyszcza-
nie błony śluzowej pod kładką (3).
Zaczepy typu „stud” składają się
z części umieszczonej w filarze pro-
tetycznym (korzeniu zęba lub wszcze-
pie) – patryca – oraz drugiej osadzo-
nej w dośluzówkowej powierzchni
protezy – matryca. Część wewnątrz-
korzeniowa to wkład endodontycz-
ny, część nadkorzeniowa to kulkowe
przedłużenie standardowego wkładu.
Matrycę zaczepu stanowi nylonowa
czapeczka, która wchodzi w połą-
czenie z płytą protezy (3). Zaletami
elementów retencyjnych wg Spiecho-
wicza (2) są:
• dobry efekt estetyczny,
• działanie pionowych sił żucia na
ząb oporowy,
• lepsza stymulacja bezzębnych od-
cinków wyrostka zębodołowego,
r e k l a m a
NO
W
OŚ
Ć
Łódź, ul.Wierzbowa 46/48
tel. 42 292 06 66 / 67
www.natrodent.pl
33
 TECHNIKA dent yst yczna N o w o c z e s n y T e c h n i k D e nt y s t y c z n y

fot. archiwum autorów

1

1 2 3 Do elementów precyzyjnych zaliczamy zasuwy (fot. 1) i zatrzaski (fot. 2 i 3)

34
6/2013
• precyzyjny tor wprowadzania unie-
możliwiający przemieszczanie się
zębów oporowych,
• bardzo dobra stabilność protezy
wpływająca na wyższy komfort
użytkowania,
• możliwość aktywowania elemen-
tów zasuw (wymiana wkładek).
Do wad elementów retencyjnych
zaliczamy (2):
• konieczność znacznego oszlifowa-
nia zęba oporowego,
• przy brakach skrzydłowych ko-
nieczność szlifowania większej
liczby zębów oraz blokowanie tych
zębów koronami zblokowanymi,
• postępowanie kliniczne i laborato-
ryjne jest bardziej skomplikowane
i zależy od ścisłej współpracy stoma-
tologa z technikiem denty­stycznym,
• większe koszty pracy protetycznej,
• urządzenia te stosunkowo szybko
ulegają zużyciu, co czasami wyma-
ga ponownego wykonania uzupeł-
nienia stałego,
• trudności w naprawie lub wy­mianie,
• dla zapewnienia właściwego tarcia
potrzebna jest odpowiednia wyso-
kość korony – zaleca się 4 mm lub
więcej (9).
Zastosowanie:
• braki międzyzębowe (mosty okręż-
ne lub złożone),
• braki skrzydłowe (protezy szkiele­
towe),
• protezy nakładowe (overdentures).
Zaczep precyzyjny składa się z czę-
ści wewnętrznej – matrycy (zwykle
umocowanej w koronie) – oraz ze-
wnętrznej – patrycy (połączonej
z protezą) (2, 9). Połączenie tych ele-
mentów możliwe jest przez pasują-
ce do siebie powierzchnie: wklęsłą
(matryca) i wypukłą (patryca) (3, 9).
Dodatkowo stosuje się wymienialne
wkłady plastikowe (zasuwy półpre-
cyzyjne), aby wyeliminować ściera-
nie i wyrabianie części metalowych
zasuw. Elementy precyzyjne monto-
wane są w koronach i protezach pod
kontrolą paralelometru (2). Fabrycz-
nie mogą być wykonane w całości
z metalu (zaczepy precyzyjne) lub
r e k l a m a
mieć formy plastikowe (zaczepy semi-
precyzyjne), które przykleja się do mo-
delu woskowego korony i protezy oraz
odlewa z metalu (2, 3). Użycie formy
plastikowej pozwala na uniknięcie
procedur związanych ze spawaniem,
dzięki czemu zmniejsza się ryzyko wy-
stąpienia reakcji alergicznych na obec-
ność wielu metali w ustach (5). Zatrza-
ski protetyczne ze względu na możli-
wość regulacji sił mogą być w pełni
lub stopniowo regulowane. Trwałość
zaczepów mechanicznych zależy
od materiałów, z jakich są wykonane,
rozległości pola powierzchni kontaktu
matrycy i patrycy oraz sposobu pod-
parcia protezy (3).
Procedura kliniczna
Przygotowanie pracy kombinowanej
stawia wysokie wymagania co do fa-
chowej wiedzy lekarza stomatologa
i technika dentystycznego. Powinni
oni być rozeznani z ofertą rynkową
różnego rodzaju elementów łączą-
cych, tak aby dokonać właściwego
wyboru dla danego pola protetycz-
nego (7). Decyzja o wyborze elemen-
tów mocujących jest bardzo trudna
w przypadku braków skrzydłowych.
W przypadku zasuw mamy do czy-
nienia ze sztywnym mocowaniem,
co umożliwia lepszą stabilność pro-
tetyczną. Dodatkowo zmniejsza re-
sorpcję wyrostków zębodołowych.
Jednak sztywne przeniesienie sił
żucia bezpośrednio na zęby filarowe
przyczynia się do ich wyważania,
co w rezultacie może spowodować
utratę zęba. Ten niekorzystny wpływ
na zęby oporowe można zminimali-
zować poprzez blokowanie zębów
oraz stosowanie podparć oddalonych
i interlocki. W konstrukcjach zasuw
i zatrzasków elastyczność uzyskuje-
my dzięki zastosowaniu elastycznej
wkładki umieszczonej pomiędzy
matrycą i patrycą bądź przegubu –
sprężynowego lub zawiasowego (9).
 TECHNIKA dent yst yczna N o w o c z e s n y T e c h n i k D e nt y s t y c z n y

Wizyta Część kliniczna Część laboratoryjna Etapy wykonania prac kombinowa-

Wykonanie modeli diagnostycznych. nych – część kliniczna i laboratoryjna
Ocena kliniczna i radiologiczna
Projektowanie – pozwala to na zakwalifi-
podłoża protetycznego. – zostały zamieszczone w tab. 1.
kowanie osoby protezowanej, optymalne
1. Plan leczenia.
zaplanowanie uzupełnienia, wybranie
Wyciski diagnostyczne (5, 6, 7).
Ustalenie koloru zębów pacjenta.
odpowiednich zatrzasków oraz przybliżone Podsumowanie
oszacowanie kosztów wykonania.
Ze względu na rosnące oczekiwania
Wykonanie modelu dzielonego. Opraco-
wanie mikromodeli. Osadzenie modeli pacjentów co do estetyki i utrzyma-
w artykulatorze. Wykonanie woskowych nia prac protetycznych coraz częściej
czapeczek na gipsowych kikutach oszlifo- stosowane są precyzyjne elementy
wanych zębów. Przy kontroli paralelometru
Preparacja zębów filarowych. do czapeczek przymocowujemy woskiem retencyjne. Budowa tych elemen-
Wyciski pola protetycznego ma- plastikowe profile patryc. Zatopienie tów i ich odpowiednie dopasowanie
sami silikonowymi. woskowych koron z patrycami w masie do warunków panujących w jamie
2.
Wycisk masą alginatową przeciw- osłaniającej. Obróbka termiczna – powolne
stawnego łuku. wygrzewanie pierścienia. Konstrukcje me- ustnej przyczyniają się do poprawy
Ustalenie płaszczyzny zwarcia. talowych koron lub mostów z elementami użytkowania protez szkieletowych.
retencyjnymi powstają poprzez wtłoczenie Zadowolenie pacjenta wynika zarów-
stopionego metalu w wygrzaną formę
za pomocą siły odśrodkowej w wirówce no z lepszego utrzymania uzupełnień,
elektrycznej. Opracowanie konstrukcji z dużo lepszej estetyki (brak widocz-
metalowej (5, 8). nych klamer). Należy równocześnie
Kontrola szkieletu metalowego
pamiętać, że w protezie nie powinno
w jamie ustnej pacjenta. Może Konstrukcja metalowa pokrywana jest
3. się stosować kilku rodzajów zacze-
być po pierwszym napaleniu ceramiką.
porcelany (5). pów protetycznych, ponieważ może
Wykonanie modelu roboczego. Przed to  wpływać na  zmniejszenie ich
powieleniem modelu należy nałożyć
Kontrola koron metalowych matryce retencyjne na sfery (kulki) w celu trwałości. q
licowanych porcelaną z elemen- ustalenia właściwej pozycji w stosunku
Centrum Stomatologiczne Eskulap Dent
tami precyzyjnymi w jamie ustnej do powierzchni frezowania (5). Precyzyjne
Katarzyna Bartlińska
pacjenta. Pobieranie wycisku odwzorowanie kształtu matryc retencyjnych 63-500 Ostrzeszów
4.
masą alginatową w celu dokład- na powielonym modelu umożliwia modelo- ul. Dworcowa 4a
nego odzwierciedlenia położenia wanie konstrukcji protezy szkieletowej. Za-
koron z elementami precyzyjnymi topienie w masie osłaniającej (5). Obróbka Piśmienictwo
w jamie ustnej (8). termiczna. Odlanie szkieletu z metalu.
1. Budkiewicz A.: Protezy szkieletowe. PZWL,
Po przygotowaniu protezy na konstrukcji
Warszawa 2004, str. 16-17.
w wosku ustawia się zęby (8).
2. Spiechowicz E.: Protetyka stomatologiczna.
Zamiana wosku na akryl. Opracowanie PZWL, Warszawa 2004, str. 390-393.
5. Kontrola w jamie ustnej pacjenta. protezy szkieletowej. Zamontowanie dru-
3. Makacewicz S., Krawczykowska H.: Zacze-
giej części elementów retencyjnych.
py protetyczne. Nowe technologie w prote-
Cementowanie elementów tyce stomatologicznej. Akademia Medyczna
stałych na zębach filarowych oraz
we Wrocławiu, Wrocław 2006, str. 73-76.
oddanie protezy szkieletowej pa-
4. Ciaputa T., Ciaputa A.: Podstawy wykonaw-
cjentowi. Wszystkie elementy na-
stwa prac protetycznych. Wyd. Elamed, Ka-
6. leży cementować jednocześnie.
Zaczepy protezy należy zabez- towice 2009, str. 155.
pieczyć cienką warstwą wazeliny, 5. Giacomo S. i wsp.: Ruchoma proteza czę-
aby można ją było łatwo usunąć ściowa. Zblokowany przód z precyzyjnym
po zacementowaniu koron (5). sferycznym zaczepem połączonym bez spa-
Tab. 1. Etapy wykonywania prac kombinowanych – część kliniczna i laboratoryjna
wania. „Nowoczesny Technik Dentystyczny”,
2011, 2, str. 48.
6. Nytko M.: Protezy na zatrzaskach – różne
Według najnowszych badań polegają- elementów precyzyjnych wymaga za- możliwości zastosowania. „Nowoczesny
cych na obserwacji modelu cyfrowe- stosowania technik frezowania wpły- Technik Dentystyczny”, 2009, 4.
go z zastosowaniem metody elemen- wających na prawidłowy rozkład sił 7. Dropp H.: Precyzyjne planowanie prac kom-
binowanych jako gwarancja sukcesu zespołu
tów skończonych (MES) analizowano i decydujących o konkretnym torze
lekarz – technik. „Laboratorium Dentystycz-
rozkład sił działających na podłoże wprowadzania protezy na podłoże. ne”, 2001, 3/4, str. 23-24.
protetyczne w zależności od zasto- Alternatywą są zaczepy precyzyjne 8. Rutkowski A.: Braki skrzydłowe – opis przy-
sowanego łącznika; stwierdzono, z tzw. zintegrowanym frezowaniem, padku z zastosowaniem wybranych zaczepów
precyzyjnych. „Nowoczesny Technik Denty-
że najbardziej równomierny występu- dzięki którym nie ma potrzeby fre-
styczny”, 2008, 1, str. 12-17.
je przy zastosowaniu łącznika w for- zowania koron na zębach filarowych 9. Rosenstiel S. i wsp.: Współczesne protezy
mie zasuw (8). Większość systemów (Vario-Soft 3sv firmy Bredent) (8). stałe. Wyd. Czelej, Lublin 2002, str. 583-592.

36