Giriş

• Şimdiye kadar işlenen bölümlerde iktisadi ajanların fiyatları etkileme

kabiliyeti olmadığı tam rekabetçi piyasalardan bahsetmiştik.
• Ancak eksik rekabet piyasalarında bir ya da birden fazla iktisadi ajan fiyatı
etkileyebilmektedir.
• Üretici tarafta monopol güce sahip firmalar, fiyatları marjinal maliyetlerin
üzerinde belirleyebilir. Bu durum, denge tüketim seviyesini rekabetçi bir
piyasaya göre altta konumlandırır ve fazlalığı firma sahiplerine aktarır.
• İş gücü tarafında ise monopol güce sahip sendikalar ücreti rekabetçi
ücretin üzerinde belirleyebilir. Bu durum, üretimi ve istihdamı
azaltacaktır.
Rekabet Konseptleri
• Satıcı fiyatı etkiliyorsa -> Monopol
• Alıcı fiyatı etkiliyorsa -> Monopsoni
• Hem alıcı hem satıcı fiyatı etkiliyorsa -> Bilateral monopol
• Birden fazla satıcı fiyatı etkiliyorsa -> Oligopol
• İki satıcı fiyatı etkiliyorsa -> Duopol
Rekabet Konseptleri
• Pazar gücüne sahip bir satıcı ajan, pazarın talep miktarına göre fiyatı
ya da pazarın fiyatına göre arz miktarını belirleyebilir.
• Monopol ya da monopsoni geçerli olduğunda fiyatın mı miktarın mı
seçileceği önemli değildir, denge sonucu aynı olacaktır.
• Ancak pazarda birden fazla ajan var ise fiyat-miktar seçimi önemli hale
gelir.
• Cournot Oligopolü: miktar
• Bertrand Oligopolü: fiyat (daha düşük fiyat, daha rekabetçi piyasa)
Rekabet Konseptleri
• Pazara yeni satıcıların girişi imkansız hale geldiği için satıcılar sabit ve
aynıdır.
• Piyasadaki ürünler homojen ya da farklılaşmış olabilir.
• Homojen ürünlerde dengede tek bir fiyat vardır.
• Farklılaşma ise dikey (kalite) yahut yatay (talep tercihi) olabilir. Denge fiyatı
ürünün özelliğine göre değişir. Burada satın alma kararında fiyatın yanı sıra
özellikler de önemlidir. Farklılaşma ne kadar büyük olursa, talep miktarının
fiyat esnekliği o kadar az olacaktır.
• Fiyat dışı rekabet araçları: Reklam, Yatırım, Ürün Özellikleri
Pazar Yapısı
• Pazarın yapısını belirleyen faktörler:
• Rekabet eden firma sayısı
• Rekabet eden firmaların büyüklüğü
• Rekabetin yoğunluğu
• İki satıcının ürünleri birbirinin yakın ikamesi ise, satıcılar aynı pazarda
kabul edilir. Bir ürün için talebin kendi fiyat esnekliğini ölçmek, yakın
ikame olup olmadığını tespit etmemizi sağlar ancak neyin ikame
olacağını belirtmez. Bunun için çapraz fiyat esnekliklerini incelemek
gerekir. (Pozitif çapraz fiyat esnekliği -> yakın ikame)
Pazar Yapısı
• Diğer bir yaklaşım, ürünlerin aynı özellikleri paylaşmaları durumunda
«standart endüstri sınıflandırması» kullanarak yakın rakip ürünlerin
belirlenmesidir. Ancak yakın ikame konusunda %100 doğru sonuç
vermez. (Örnek: İlaç sektörü)
• Coğrafi olarak da aynı ürünler farklı bölgelerde satılırsa yakın ikame
olmayacaktır. Bu mantıkla yakın rakiplerin birbirinden uzak bölgelerde
faaliyet göstermesi beklense de «çarşıcılık» davranışı sergileyebilirler.
(Örnek: Mobilyacılar) Bu davranış pazar paylaşımına olumsuz etki etse
de pazar büyüklüğüne katkı sağlar.
Rekabetin Ölçümlenmesi
Rekabetin yoğunluğunun ölçülmesi için kullanılan üç boyut vardır;
1. Rekabet edilebilirlik (Rakiplerin pazara giriş özgürlüğü)
• Patent koruması
• İşletme hakları
• Ölçek ve kapsam ekonomileri
• Yerleşiklerin pazarlama avantajı
• Girişi caydırıcı stratejiler
Rekabetin Ölçümlenmesi
2. Yoğunlaşma Derecesi
• Rakip firmaların sayısı ve dağılımı
• n-firma yoğunlaşma oranı
Rekabetin Ölçümlenmesi
• n-firma yoğunlaşma oranı, ilgili n firma içerisindeki pazar payı değişimlerine
duyarsız bir göstergedir.
• Herfindahl indeksi:

3. Gizli Anlaşmalar
• Satıcılar birlikte fiyat yükseltebilir ya da arzı azaltabilirler.
• Açık (kartel anlaşması) yahut gizli olabilir.
Refah
• Eksik rekabet, bir piyasa başarısızlığıdır ve her zaman etkinsizliğe yol
açar.
• Etkinsizliğin sebebi, monopol güce sahip firmaların üretimi kısıtlayarak
fiyatı marjinal maliyetin üzerine çıkarma gücüne sahip olmalarıdır.
• Çıktı düzeyi=y , ters talep fonk. p(y), marj. maliyet= c
• p = p(y)y – c

• dp/dy < 0 olduğu için, p > c -> fiyat marjinal maliyetin üzerindedir.
Refah
• Talep esnekliği e = pdy/ydp < 0 ; kar maksimizasyon koşulu;
• 0<L.İ.<1
• L.İ.=0 -> rekabet
Lerner Indeksi
• L.İ.=1 -> max. pazar gücü

• Eğer Cournot Oligopol’ü var ise (m firma ve homojen ürün)

• L.İ. pazar payına göre azalır
Refah
• Etkinsizliğin bir diğer nedeni eksik bilgi de olabilir.
• c: marjinal maliyet v: alıcının ürüne ödeyebileceği tutar
• Eğer v bilinmiyorsa, firma fiyatı çok yüksek düzeyde belirleyebilir.
• F(v): Firma v’yi bilmiyor, ancak tecrübelerine dayanarak farklı v
değerlerinin olasılık dağılımı
• Firma kar max. amacıyla p fiyatını seçerse;

Alışverişin Kar
gerçekleşme
olasılığı
 Refah
Price
• Ödeme isteği sürekli Price

düzgün dağılıma
uyuyorsa;
• 1 – F(p) = 1 – p p* “Inverse” p*
“Expected” Demand
1  F  p
• MR = 1 – 2p Demand

• Kar max. edici fiyat;

Marginal c Marginal c
Revenue Revenue

Quantity Prob.(Trade)

Monopoly with Monopoly with

Uniform Pricing Incomplete Information
Refah Kaybı
• Rekabetçi fiyat p=c, çıktı düzeyi yc Price

• Tüketici fazlası: ADc A

pm B

• Monopol fiyatı pm, çıktı düzeyi ym c E D

• Tüketici fazlası:ABpm
• Kar: pmBEc
MR AR
• Kayıp: BDE ym yc Quantity
Refah Kaybı Price
A

• Talep fonk. doğrusal ise, 2 x BDE= pmBEc pm B

• Kayıp: c E D

• Örnekler: MR AR
Author Sector Welfare loss (%)
ym yc Quantity
Harberger US Manufacturing 0.08
Gisser US Manufacturing 0.11 – 1.82
Peterson and Connor US Food Manufacturing 0.16 – 5.15
Masson and Shaanan 37 US Industries 3
16
McCorriston UK Agricultural Inputs 1.6 – 2.5
20 – 40
Cowling and Mueller US 4 – 13
UK 3.9 – 7.2