Metody rozdzielania mieszanin

 elektroforeza,
 chromatografia,
 rozdzielanie układu ciało stałe/ciecz,
 rozdzielanie układu ciecz/ciecz,
 rozdzielanie układu ciało stałe/ciało stałe,
 rozdzielanie układu gaz/gaz, ciecz/gaz
 Elektroforeza
 Elektroforeza - zjawisko elektrokinetyczne polegające
na wymuszonym ruchu cząstek fazy rozproszonej
w nieruchomej fazie rozpraszającej, pod wpływem pola
elektrycznego i rozdzielenie mieszaniny na jednorodne
frakcje:
 ruch w kierunku anody (+) nazywany jest anaforezą,
w kierunku katody (-) jest kataforezą,
 elektroforeza jest wykorzystywana w analityce chemicznej i
biologii molekularnej, zwłaszcza w genetyce,
 cząsteczki różnych substancji różnią się zwykle ruchliwością
elektroforetyczną, ich ruchliwość jest:
 w przybliżeniu wprost proporcjonalna do ładunku
elektrycznego cząsteczki, odwrotnie proporcjonalna do jej
wielkości, uwarunkowana kształtem cząsteczki.
 Elektroforeza
 Elektroforeza żelowa:
 ośrodkiem, w którym przemieszczają się badane
substancje, jest żel elektroforetyczny sporządzony
z agarozy - wielocukier, poliakrylamidu, agaru lub skrobi,
 uformowany w płytkę o długości od kilkunastu
do kilkudziesięciu cm i grubości od ułamka do kilku mm,
 kroplę analizowanej mieszaniny nanosi się do zagłębienia
w żelu,
 próbka rozpuszcza się z reguły w roztworze o większej
gęstości (np. w formamidzie – lepsze rozpłynięcie się),
 po włączeniu zasilania składniki mieszaniny migrują
do żelu jako wąskie prążki,
 w zależności od techniki, cały żel lub jego końce zanurzone
są w przewodzącym prąd roztworze buforowym,
 Elektroforeza
 Elektroforeza żelowa cd.:
 do krawędzi żelu przylegają elektrody, o stałym lub
asymetrycznie pulsującym napięciem elektrycznym,
 ruchliwsze cząsteczki (zazwyczaj mniejsze owiększej
mobilności elektroferyczne) oddalają się szybciej
od miejsca naniesienia próbki,
 przebieg elektroforezy można monitorować, nanosząc
(specjalne barwniki (markery) o znanej mobilności
elektroforycznej,
 po zakończeniu procesu żel wydobywa się z aparatu
i analizuje przez wybarwienie lub obserwację absorpcji
światła (zwykle nadfioletowego) przez żel,
 wizualizację elektroforegramów preparatów znakowanych
izotopowo uzyskuje się przez zaczernienie kliszy
fotograficznej (autoradiogram),
 Elektroforeza
 Elektroforeza kapilarna - elektroforeza w wolnym buforze,
 służy najczęściej do rozdziału niewielkich cząsteczek,
metoda umożliwia rozdzielanie anionów i kationów soli
organicznych i nieorganicznych; jest także często
stosowana w biologii molekularnej do analizy DNA,
 rozdział mieszanin prowadzi się w cienkiej (średnica
wewnętrzna 25–100 µm) i długiej (0,5–1 m) kapilarze
kwarcowej,
 kapilara ta wypełniana jest buforem rozdzielającym
(inaczej separacyjnym)
 próbkę wprowadza się do wlotu kapilary, po czym
przykłada do niej wysokie napięcie elektryczne,
 przy wylocie kapilary zamontowany jest detektor
rejestrujący wychodzenie z rurki kolejnych związków
chemicznych
 Elektroforeza
 Elektroforeza kapilarna cd.:
 bufor płynie przez kapilarę ze stałą szybkością w stronę
jednej z elektrod (dla układu wodnego jest to zwykle
katoda),
 Elektroforeza micelarna - chromatografia
elektrokinetyczna (modyfikacja elektroforezy kapilarnej):
 przy technice tej w buforze znajduje się rozpuszczony
detergent jonowy (na przykład dodecylosiarczan sodu -
C12H25SO4Na – sól estru dodekanolu i kwasu siarkowego)
w takim stężeniu, aby powstała trwała emulsja,
 a skład tej emulsji wchodzą micele, które są hydrofobowe
wewnątrz i naładowane elektrycznie na swojej
powierzchni,
 Elektroforeza

 Elektroforeza micelarna - chromatografia

elektrokinetyczna cd.:
 micele wraz z zamkniętymi wewnątrz nich cząsteczkami
związków chemicznych tworzących analizowaną
mieszaninę,
 dzięki ładunkowi poruszają się z inną prędkością niż
reszta buforu,
 metoda umożliwia rozdzielenie związków chemicznych
nieprzyjmujących ładunku elektrycznego nawet
po przyłożeniu dużego napięcia,
 metoda ta umożliwia rozdział i analizę niemal wszystkich
substancji rozpuszczalnych w wodzie,
 Chromatografia
 Rozdział substancji następuje w wyniku przepuszczenia
roztworu badanej mieszaniny przez specjalnie
spreparowaną fazę stacjonarną (złoże, adsorbent, faza
rozdzielczą):
 fazą rozdzielczą są substancje wykazujące zdolności
sorpcyjne lub zdolne do innych oddziaływań
z substancjami przepływającymi.
 w trakcie przepływu fazy ruchomej (eluenta) przez fazę
stacjonarną następuje proces wymywania zaadsorbowanych
(lub związanych) substancji,
 rozdział chromatograficzny następuje na skutek różnic
w szybkości wędrowania substancji w procesie tzw.
rozwijania chromatogramu,
 Chromatografia
 różnice w szybkości wędrówki substancji wynikają z ich
odmiennego powinowactwa do adsorbenta,
 jedne składniki są zatrzymywane w fazie dłużej, a inne
krócej, w efekcie następuje ich separacja,
 czas przebywania danego składnika w kolumnie określany
jest mianem czasu retencji,
 po rozdzieleniu badanej mieszaniny na odpowiednie
frakcje przeprowadza się detekcję poszczególnych
składników.
 Podział chromatografii ze względu na rodzaj eluentu:
 cieczowa – w której eluentem jest ciekły rozpuszczalnik
lub mieszanina rozpuszczalników,
 gazowa – w której eluentem jest gaz (He, Ar, H, N).
 Chromatografia
 Podział ze względu na fazę stacjonarną:
 bibułowa – fazę stacjonarną stanowi pasek lub arkusz
bibuły filtracyjnej lub specjalnego typu bibuły
chromatograficznej, rozdział pod wpływem działania sił
kapilarnych może przebiegać w dwojaki sposób:
 wzdłuż paska  koncentrycznie
 Chromatografia
 Podział ze względu na fazę stacjonarną cd.:
 cienkowarstwowa – fazą rozdzielczą jest cienka warstwa
porowatego materiału (np. żel krzemionkowy, tlenek glinu,
zmodyfikowana celuloza) naniesiona na sztywną płytkę
szklaną lub folię aluminiową,
 próbka analitu naniesiona na płytkę jest wymywana
przez eluent wędrujący na pod wpływem sił kapilarnych,
grawitacji lub pola elektrycznego.
 kolumnowa – faza stacjonarna jest umieszczona
w kolumnie, wypełnionej adsorbentem, przez którą
przepuszcza się roztwór badanej mieszaniny,
 przepływ roztworu przez kolumnę można wymusić
grawitacyjnie lub przez zróźnicowanie ciśnień przy wlocie
i wylocie kolumny.
Rozdzielanie układu ciało stałe/ciecz
 Odparowanie cieczy (fazy dyspergującej / rozpraszającej)
– przejście w stan gazowy cieczy:
 proces może następować samoistnie (ciecze o niskich temp.
wrzenia,
 przyspieszone przez ogrzewanie mieszaniny
o ile podwyższona temp. nie doprowadzi do przemian
chemicznych składników mieszaniny,
 przyspieszenie przez obniżenie ciśnienia jeżeli nie można
zastosować ogrzewania mieszaniny
 Odsączanie – przelanie mieszaniny na lejek z filtrem
bibułowym, filtrem membranowym (polimerowe)
lub z włókien szklanych i przemywanie pozostałości
na sączku (np. wodą destylowaną, alkoholem, jeżeli były
one cieczami rozpraszającymi).
Rozdzielanie układu ciało stałe/ciecz
 Sedymentacja - rozdzielanie mieszanin niejednorodnych:
 zjawisko opadania zawiesiny ciała stałego w cieczy
w wyniku działania siły grawitacji.
 warunkiem wystąpienia tego zjawiska jest obecność
zawiesiny o innej gęstości od niż gęstość cieczy.
 Odwirowanie – metoda przyspieszonej sedymentacji:
 grawitacji zastępuje siła odśrodkowa wygenerowana
w rotorze wirówki (może przekraczać siłę grawitacji nawet
kilka tysięcy razy,
 odwirowanie stosowane do dokładnego oczyszczenia
przesączu lub cieczy po sedymentacji z ciała stałego oraz
w przypadku, gdy czas opadania sedymentacyjnego byłby
zbyt długi.
 Rozdzielanie układu ciało stałe/ciecz
 Krystalizacja – metoda tożsama z odparowaniem cieczy
ale z roztworów właściwych (rzeczywistych):
 częściowe rozdzielenie substancji stałej i cieczy:
 schłodzenie roztworu nasyconego prowadzi do powstania
roztworu przesyconego i krystalizację substancji
rozpuszczonej w ilości równej różnicy jej rozpuszczalności
w danej temperaturze,
 całkowite rozdzielenie substancji stałej i cieczy:
 całkowite odparowanie rozpuszczalnika z roztworu
rzeczywistego prowadzi do krystalizacji substancji
w postaci bezwodnej lub hydratu w przypadku gdy
rozpuszczalnikiem jest woda a substancja tworzy hydraty
(np. sole uwodnione).
 Rozdzielanie układu ciecz / ciecz
 Układ ciecz/ciecz, gdy ciecze nie mieszają się ze sobą
i różnią się gęstością, np. układy O/W lub W/O stosuje
rozdzielacze:

 ciecz o najmniejszej
gęstości
 ciecz
o największej
gęstości
 Rozdzielanie układu ciecz / ciecz
 Destylacja frakcjonowana:
 metoda stosowana dla jednofazowych układów
mieszających się ze sobą cieczy jest pod warunkiem,
że nie tworzy się mieszanina azeotropowa - skład pary
i cieczy jest taki sam,
 odparowanie i skroplenie jej składników, wykorzystuje
różną lotność względną składników mieszaniny,
 główny produkt destylacji (czyli skroplona ciecz) - destylat,
pozostałość - cieczą wyczerpaną,
 w przypadku mieszaniny azeotropowej stosuje się sorpcję
lub dodanie substancji tworzącej azeotrop z jednym
ze składników mieszaniny co umożliwia oddestylowanie
określonego składnika.
 Rozdzielanie układu
ciało stałe / ciało stałe
 Sublimacja - przemiana fazowa bezpośredniego przejścia
ze stanu stałego w stan gazowy z pominięciem stanu
ciekłego często wykorzystywana do oczyszczania związków
chemicznych, które mają na tyle wysoką temperaturę
wrzenia, że ich destylowanie byłoby bardzo kłopotliwe.
 Magnetyzm – rozdział mieszaniny substancji podatnych
na oddziaływanie pola magnetycznego i substancji
nie podatnych na oddziaływanie na pole magnetyczne.
 Chromatografia – patrz poprzednie slajdy.
 Rozdzielanie układu
ciało stałe / ciało stałe
 Flotacja - metoda rozdzielania rozdrobnionych ciał stałych,
wykorzystująca różnice w zwilżalności składników:
 kąpiel mieszaniny w cieczy wzbogaconej często w tzw.
odczynniki flotacyjne,
 cząstki trudno zwilżane otaczają się w większym stopniu
pęcherzykami powietrza niż łatwo zwilżalne, dzięki czemu
unoszą się na powierzchnię, skąd zbierane są w postaci
piany.
 Rozdzielanie układu gaz / gaz
 Metoda kriogeniczna - niskotemperaturowa:
 skroplenie mieszaniny gazów i poddanie skroplonej
mieszaniny rektyfikacji (kilkukrotnej destylacji).
 Metoda membranowa:
 zastosowanie membran przepuszczalnych dla określonych
gazów. membrana membrana przepuszczalna
przepuszczalna dla gazu A dla gazu B

mieszanina gazów A i B gaz A gaz B

 Metody sorpcyjne:
 pochłanianie gazu – sorbatu, przez inną substancję (ciało
porowate) – sorbent (absorpcja – sorpcja wgłębna,
adsorpcja – sorpcja powierzchniowa).
Rozdzielanie układu gaz / gaz, ciecz / gaz
 Metody sorpcyjne:
 sorpcja fizyczna - pochłanianie gazu (sorbatu), przez inną
substancję (ciało porowate – sorbent):
 absorpcja – sorpcja wgłębna,
 adsorpcja – sorpcja powierzchniowa,
 sorpcja chemiczna – przepuszczanie mieszaniny przez
płuczki zawierające substancje wchodzące w reakcję
chemiczną z jednym z gazów mieszaniny,
 Podniesienie temperatury lub obniżenie ciśnienia
w układzie ciecz / gaz:
 rozpuszczalność gazów w cieczach maleje
wraz ze wzrostem temperatury mieszaniny
oraz wraz ze spadkiem ciśnienia mieszaniny.