Historia CSR

Społeczna odpowiedzialność
biznesu
Trzy fazy życia koncepcji
Początki
• Idea CSR nie jest nowa ani radykalna
• Idea, iż przedsiębiorstwo (osoba), zmierzając do maksymalizacji zysku,
ponosi odpowiedzialność przed społeczeństwem, ma długą historię
• Korzenie biblijne i ewangeliczne: wezwanie do okazywania miłości i
szacunku bliźnim; przesłanie uniwersalistyczne
• Przejawy troski o robotników w dokumentach antycznego Egiptu (J.
Thorwald „Medycyna starożytności”; rozwiązania partykularne,
przyjmowane dla poszczególnych sytuacji, motywacja czysto
utylitarna)
Początki
• O wczesnej historii CSR można jednak mówić dopiero w odniesieniu do
ustroju kapitalistycznego; dlaczego?
• Społeczna odpowiedzialność odnoszona jest do BIZNESU; to zaś pojęcie
związane jest z pojawieniem się kapitalistycznego przedsiębiorcy
• Przedsiębiorca według Richarda Cantillona, Wernera Sombarta, Maxa
Webera, Josepha Schumpetera, jest głównym aktorem na scenie
kapitalistycznego rynku
• Podejmuje ryzyko, tworzy świat społeczny firmy, dokonuje alokacji
zasobów; czyniąc to korzysta z zasobów społeczeństwa (siły roboczej,
surowców i środowiska naturalnego, kultury materialnej i duchowej, w tym
z rozwiązań instytucjonalnych – prawa; korzysta z dobra wspólnego)
• Kapitalizm: regulatorem stosunków gospodarczych przestaje być tradycja, a staje się nim rozumnie
ustanawiane prawo (Max Weber);
Początki
• Adam Smith niefortunnie pominął role przedsiębiorcy – nie zajmował
się tą funkcją społeczną
• Teza o „niewidzialnej ręce rynku” w sposób naiwny przedstawiała
kapitalizm jako ustrój prowadzący do mechanicznego uzgodnienia
interesów indywidualnych i zbiorowych (ALE… etyka
„obiektywistyczna” → Ayn Rand The Virtue of Selfishness; problem:
czy tylko tradycyjnie pojmowany altruizm jest do pogodzenia z CSR?)
• W świecie tak rozumianym społeczna odpowiedzialność biznesu jest
zbędna – niewidzialna ręka rynku „troszczy” się o to, by nikomu nie
stała się krzywda
• Socjalizm utopijny i później koncepcje Marksa i Engelsa odrzuciły to
myślenie i proponowały reformę lub rewolucję jako sposoby
zniesienia porządku społecznego preferującego interes posiadaczy
Początki
• Wiek XIX można uznać za czas formowania się wczesnej koncepcji
CSR; budzeniu społecznej wrażliwości sprzyjały prace F. Engelsa,
K.Marksa, F. Le Playa, Ch. Bootha, wskazujące na warunki życia klasy
robotniczej i rodziny robotniczej
• Niedolę robotników znamy dziś także dzięki literaturze pięknej
(polskiej: B. Prus, W. Reymont, I.Newerly, obcojęzycznej: E. Zola, Ch.
Dickens, poeta J. Clare)
• Można uznać, iż wiek XIX był okresem formowania się wrażliwości elit
na los klas pracujących
Początki
• Przedsiębiorcy – tworzący trzon klasy średniej - również okazywali
taką wrażliwość; warto przypomnieć kilka przykładów:
• Bracia Cadbury w Anglii: w 1879 roku przenieśli lokalizację firmy z
Birmingham do miejsca oddalonego o kilka mil od centrum miasta;
później nazwano to miejsce Bournville Village; pod koniec XIX wieku
fabryka w Bournville zatrudniała 2600 robotników i odnajdujemy tu
całkiem współczesne funkcje zarządzania ( szkolenie załogi, fundusze
emerytalne, opieka zdrowotna, analiza kosztów i reklama)
• Działania właścicieli obejmowały też zapewnianie zamieszkania
załodze i ochronę środowiska naturalnego
Początki
• Przykład II: firma Johnson&Johnson; na początku XX wieku firma
opracowała swoje CREDO, indeks korporacyjnych wartości; uznała, że
jej pierwotnymi interesariuszami są klienci, pracownicy oraz
społeczność lokalna; jednak podstawowa odpowiedzialność firmy
dotyczy akcjonariuszy
• W celu realizacji tej odpowiedzialności firma musi prowadzić badania,
rozwijać innowacje i ponosić koszty własnych błędów; jeśli będzie
działać zgodnie z tymi zasadami, akcjonariusze mogą oczekiwać
uczciwego zysku
Początki
• 1916: J. M. Clark „jeśli jednostki odpowiadają za znane rezultaty
własnego działania, również biznes musi wykazywać podobną
odpowiedzialność, bez względu na to, czy jest ona prawnie
wymagana”
• 1931: Theodore Kreps wprowadza w Uniwersytecie Stanforda
przedmiot pod nazwą Business and Social Welfare; przewiduje też
instrument kontroli stopnia realizacji społecznej odpowiedzialności
(audyt społeczny)
• 1942 Peter Drucker „przedsiębiorstwo ma nie tylko cel ekonomiczny,
lecz i wymiar społeczny”
Instytucjonalizacja koncepcji
• Lata 40te to okres „lokowania” społecznej odpowiedzialności biznesu
w różnego rodzaju aktach prawnych i dokumentach organizacji
międzynarodowych (głównie ONZ: deklaracja praw człowieka, prawo
do zrzeszania się, prawo do negocjacji zbiorowych)
• W latach 60tych termin „społeczna odpowiedzialność biznesu” jest już
często używany
• Akcentuje się odpowiedzialność biznesu za stan środowiska
naturalnego, w miarę jak odnotowywane są niszczące dla środowiska
skutki nadmiernej eksploatacji (niszczenie lasów tropikalnych, emisja
gazów i innych zanieczyszczeń, tragedia w Bhopalu)
• Stopniowo definiowane są kryteria „ekologicznie zrównoważonego
rozwoju”
Instytucjonalizacja koncepcji
• Lata 70te i 80te XX wieku: uwaga organizacji międzynarodowych,
korporacji i mediów kieruje się w stronę biedy, przeludnienia,
nierówności społecznych i warunków wymiany (terms of trade);
krzepnie pojęcie „zrównoważonego rozwoju” (Brundland Report) i
pojawiają się propozycje pomiaru tego rozwoju
• 1976: K. V. Ramathan opracowuje koncepcję (model) rachunkowości
uwzględniającej odpowiedzialność społeczną (szerzej: art. Macudy w
dostarczonych materiałach)
Instytucjonalizacja koncepcji
• Lata 70te i 80te to także czas formowania się krajowych standardów
raportowania na temat stanu środowiska i kwestii społecznych;
standardy takie są przyjmowane kolejno we Francji, USA, Wielkiej
Brytanii, RFN, Indiach
• Firmy poddają się audytom sposobów zarządzania kwestiami
społecznymi i ochroną środowiska naturalnego; rezultaty audytów są
publikowane
• Dodatkowo zyskuje na znaczeniu, głównie za sprawą Kościoła
katolickiego, zasada „społecznie odpowiedzialnego inwestowania”;
Kościół podkreśla, iż praktyka inwestowania nie powinna być
rozbieżna z katolicką nauką społeczną (chodziło o działania korporacji,
w które inwestował Kościół)
Instytucjonalizacja koncepcji
• Zasada „odpowiedzialnego inwestowania” daje początek postawie
znanej dziś pod nazwą „aktywizmu udziałowców” (stakeholders
activism); kolektywne działania inwestorów są środkiem wywierania
wpływu na decyzje korporacji
• Greenpeace: przemieszcza uwagę z obserwacji rządów na
obserwację działalności firm, głownie banków; kampania przeciw
zaangażowaniu banków europejskich i amerykańskich w finansowanie
reżimu w Pretorii – pod naciskiem społecznym banki musiały
zrewidować swoją politykę w stosunku do władz RPA
Rosnąca popularność koncepcji CSR
• W latach 90tych XX wieku upowszechnia się zainteresowanie SOB
wśród obywateli, konsumentów, władz i inwestorów; przyczynia się do
tego obecność biznesu w mediach oraz tzw. „Szczyt Ziemi” w Rio de
Janeiro w 1992 roku
• Wspomniany Szczyt nadaje pojęciu „rozwój zrównoważony” rangę
wartości, która powinna przyświecać zarówno rządowym, jak i
korporacyjnym strategiom działania
• Postępuje „kodyfikacja” zasad odpowiedzialnego biznesu; wyrazem tego są: „United
Nations Norms on the Responsibilities of Transnational Corporations and other Business
Entreprises with Regard to Human Rights” , prace World Commission on the Social
Dimension of Globalization, Global Sullivan Principles itd
Rosnąca popularność koncepcji CSR
• Coraz większa liczba firm poszerza swoje raporty na temat wpływu na
środowisko naturalne o inne kwestie, głównie o relacje ze
społecznościami lokalnymi ; pojawiają się pierwsze raporty
przedsiębiorstw poświęcone ocenie realizacji zasady zrównoważonego
rozwoju
• Przełomowe znaczenie miał przykład firmy Ben&Jerry’s; firma
zatrudniła audytora społecznego, zapewniając mu dostęp do
wszystkich pracowników firmy przez dwa tygodnie; od bez mała
trzydziestu lat firma co rok publikuje rezultaty audytów społecznych
Rosnąca popularność koncepcji CSR
• W latach 90tych XX wieku orientacja korporacji na zrównoważony
rozwój (Corporate Sustainability) staje się podejściem biznesowym
służącym uzyskiwaniu długoterminowej „wartości dla akcjonariuszy”
poprzez strategie wykorzystywania potencjału rynkowego produktów i
usług identyfikowanych z rozwojem zrównoważonym (sukces firmy
Body Shop, Ben&Jerry’s, Starbucks, IKEA i wielu innych)
• https://www.globalreporting.org/standards ← strona którą warto
odwiedzić
Rosnąca popularność koncepcji CSR
• W latach 90tych XX wieku orientacja korporacji na zrównoważony
rozwój (Corporate Sustainability) staje się podejściem biznesowym
służącym uzyskiwaniu długoterminowej „wartości dla akcjonariuszy”
poprzez strategie wykorzystywania potencjału rynkowego produktów i
usług identyfikowanych z rozwojem zrównoważonym (sukces firmy
Body Shop, Ben&Jerry’s, Starbucks, IKEA i wielu innych)
• https://www.globalreporting.org/standards ← strona którą warto
odwiedzić
Dojrzałość koncepcji

W latach 2000 koncepcja CSR zyskuje „dojrzałość” - tak przynajmniej
postrzegają to entuzjaści tej problematyki (eksperci z kręgu CSR Quest
Sustainability Framework; http://www.csrquest.net/ )

Co przemawia za ową „dojrzałością”? Kiedy jakąś koncepcję można
uznać za „dojrzałą”?

Koncepcja jest dojrzała jeśli:

- dokonano identyfikacji jej głównych zasad

- opracowano wzorce wdrażania i monitorowania realizacji zasad

- opracowano procedury audytowania i opracowywania raportów z audytu realizacji koncepcji

- audyty są realizowane, a wnioski z audytów - wdrażane
Dojrzałość koncepcji

Dziś zasady CSR są określone w dokumentach różnych instytucji
międzynarodowych (np. norma ISO 26000, zalecenia Komisji
Europejskiej „Promoting a European Framework for Corporate Social
Responsibility”, „Corporate Social Responsibility: a Business
Contribution to Sustainable Development”, powołanie European
Multi-Stakeholder Forum on CSR w 2002 roku)
Wnioski

Czym jest dziś CSR?

a) jest częścią nowej wizji świata opartego na globalnym partnerstwie
dla zrównoważonego rozwoju

b) jest też podejściem do zarządzania firmą, które w dłuższej
perspektywie powinno przynosić większą wartość akcjonariuszom i
innym interesariuszom

Historia CSR w wymiarze (b) – podejścia do zarządzania, przypomina
historię TQM czy „organizacji uczącej się”; podobnie jak w przypadku
tych idei mieliśmy do czynienia z początkowym entuzjazmem,
budowaniem potencjału koncepcji, wreszcie - z wątpliwościami, czy
CSR może przynieść jakiekolwiek wymierne korzyści?
Za i przeciw SOB
Wnioski

Jednak z trzech powodów pozycja CSR wydaje się „mocniejsza” niż
TQM czy innych podobnych podejść do zarządzania:

- istnieje poparcie dla CSR ze strony świata finansów (FTSE/JSE
Responsible Investment Index; www.jse.co.za/responsible-investment

- istnieją dane potwierdzające liczne (wizerunek pracodawcy!), także
czysto biznesowe, korzyści z wdrożenia CSR;

- w kręgach biznesu, polityki, a także wśród zainteresowanych
szerszych kręgów społecznych, panuje zgoda, że CSR jest koniecznym i
krytycznym składnikiem idei zrównoważonego rozwoju