BAĞ DOKU

BİYOKİMYASI
Dokularda temel elemanlar

 Hücreler
 Hücreler arası madde (extracellular matrix)
a-Esas madde( ground substance)
(substantia fondamentalis)
katı,orta sertlikte veya akıcı olabilir
b-Şekilli elemanlar (lifler)
Dokularda temel elemanlar

Ekstrasellüler matriks, temel madde içinde

yüzen çözünmeyen protein liflerinden
oluşmuştur.
Liflerin arasını dolduran temel maddenin
moleküler bileşenleri arasında
proteoglikanlar ile yapıştırıcı glikoproteinler
önem taşımaktadır. 
Bağ doku

 Dokulardaki birçok hücre ,hücreler arasındaki boşlukları

dolduran ve hücrelerle dokuları birbirine bağlayan bir hücre dışı
yatak içine gömülü haldedir.
 Bağ doku, nispeten az sayıda canlı hücrenin ekstrasellüler
matriks denen bir ortam içine dağılmasıyla oluşmuş dokudur.
Bağ doku, deri, tendonlar, ligamentler, kıkırdak ve kemikte
yaygın olarak bulunur.
 Bağ dokunun başlıca görevi, diğer dokulara destek olmaktır ki
bu görevini ekstrasellüler matrikste yer alan kollajen ve elastin
gibi fibriler proteinlerle yerine getirir.
Fonksiyonel kavramlar

 ECM aynı zamanda yaprağa benzer bazal lamina

veya bazal membranlar da yapmakta olup ,bu tabaka
üzerine epitel hücre katmanları oturmakta ve kas
hücreleri ,yağ dokusu hücreleri ve periferik sinirler
için bir destek dokusu olarak görev yapmaktadır.
 Epitel ve altındaki bağ dokusu fonsiyonel bir unit
oluşturur ki MEMBRAN terimi kullanılır.
 Muköz membranlar
 Seröz membranlar
Epitel Dokusu

Bağ Dokusu

Hücrelerarası Matriks
 epitel

Bağ dokusu(lamina propriya)

Muköz membranlar (epitel + bağdokusu)

 Solunum
 Sindirim
 Üreme
 Bosaltım sistemlerinde
Bezli veya bezsiz olabilir.

Epitel ve bağ dokusu mukoza olarak da adlandırılır.

 Seröz membranlar

 Plevral
 Perikardiyal
 Peritonal

Boşlukları döşerler
Bez içermez
Yüzeyi ıslaktır Tek katlı yassı epitel
(mezotel)

Bazal membran
Bağ dokusu
Bağ ve destek dokuları
sınıflandırma

A-Embriyonal bağ doku

 Mezenşim,
 Müköz
B- Bağ dokusu
 Gevşek
 Sıkı
– düzensiz,
– düzenli)
C-Özel bağ dokuları
 yağ,
 retiküler
 (kan,kıkırdak ,kemik)
Bağ dokusu tipleri

 Gevsek bağ doku,

 Yağ(adipose) doku,
 Kıkırdak doku,
 Kemik doku,
 Kan, lenfatik ve kan hücreleri üreten dokular
Gevşek bağ dokusu

 Kan damarı bol

 Epiteli destekler.
 Reaktif bir doku., hücreler bol ve çeşitli
 Organlarda doku aralarını veya etrafını sarar
 Plevra ve peritonda mezoteli destekler.
 İmmün olaylarda allerjik olaylarda inflamasyonda rol alır.
 Bol ve çeşitli hücreler var.
 Beslenme maddeleri kolay geçer.
Düzensiz sıkı bağ dokusu

 Kollagen demetleri kalın

 Kollagen lif oranı fazla
 Hücreler sayı ve çeşidi az
 Elastik lif ağı aralarda dağınık
 Fibroblast ve az sayıda histiyosit.
 Organların doku katlarında,dermiste, dalak kapsülünde
testis kapsülü ,dura materde, sinir kılıflarında bulunur.
 Düzenli sıkı bağ dokusu

 Aynı yönde giden kalın lifler.

 Bazı organlarda dik açı ile seyreden katlar bulunur.
 Direnç gereken yerlerde
 Tip -1 kollagen içerir.
 Tendon ,aponevroz.fasiyalarda bulunur.
 Korneada ,fibroblastlar ve lifler arası keratan sulfat
kondroitin sulfat içeren esas madde vardır.
 Ayrıca elastik bağlarda elastik lif yoğun.
Retiküler bağ dokusu

 Tip 3 kollagen içerir.

 Ağ biçimindedir.
 Lenfoid organlarda ve kemik iliğinde görülür.
Yağ dokusu

 Enerji sağlar
 Karbonhidrat ve proteinler depolanır.
 Bağ dokusunun özel şeklidir.
 Yalnız depo değil sentez fonksiyonu da var.
 Hormonal ve sinirsel uyarlara duyarlı
Bağ dokusu lifleri

 Kollagen (collagen) lifler,

 Retiküler (reticular) lifler ve
 Elastik (elastic) liflerdir.
 Retiküler lifler

 Kollagen lifler gibi fibrillerden oluşur.

 Tip III kollagen içerir
 Tek bir fibril periodik bantlar gösterir
 Ağ biçiminde bulunurlar
 Gümüşle boyanırlar
 PAS pozitif (Karbonhidrat grubu fazla)
 Retiküler bağ dokusunda bulunurlar.,
 Hücre çevresinde, bez asini çevresinde, kas hücresi
çevresinde görülür.
Elastik lifler

 Ortada (elastin) amorf ve etrafı mikro fibril

(fibrilin) yapısındadır.
 Demet yapmazlar
 Lif arası anastomoz var
 Esnektirler.
 Lameller yapı da olabilirler
 Ligaman yapısında olabilir.
 Bağ dokusu yapı ve görevleri

 Hücreleri çeşitlidir.
 Hücreler birbirinden ayrı ayrı durur
 Hareketli ve hareketsiz olabilir..
 Ara madde boldur.(lif +esas madde)
 Yenilenen bir dokudur.
 Diğer bazı dokuların tamirinde de rol alır.
Bağ dokusu yapı ve görevleri

 Diğer doku ve organlara destek ve

biçimleyici özelliktedir
 Epitelin beslenmesi için ortam olur.
 Direnç ve koruma fonksiyonu var

(immun sistemle bağıntılı)

 Depolama(yağ)
Hücreler

 Mezenşim hücreleri ( Diferansiye olmamış) 


Nötrofil
Lenfosit
 Eozinofil
 Fibroblast,  Monosit

 Fibrosit,
 Myofibroblast
 Histiyosit,
 Makrofaj
 Plazmosit
 (Mastosit) Mast hücresi
 Yağ hücreleri
Bağ dokusu hücreleri baş bölgesinde nöral krestten
Bütün gövdede mezodermden gelişen mezenşimden gelişir.
Mezanşimal hücreler

 Yetişkinde bağ dokusunda indiferansiye hücreler

olarak bulunur.
 Yıldız ,fuziform biçimdedirler
 Multipotensiyel hücrelerdir.
 Yetişkinde yeni doku tamiri ve yeni doku yapımında rol
alırlar
 Ayrıca damar yapımında rol alan ve damar duvarında
bulunan indiferansiye hücre olarak perisitler vardır.
 Fibrosit

 Bağ dokusunun en çok bulunan hücresi

 Aktif şekli fibroblast
 Genç sekilleri kemik ve yağ hücrelerine değişebilir.
 Bölünme seyrek
 Tam diferansiye hücre tipi
Fibroblast(aktif)

 Yassı ,uzantılı hücreler

 Çekirdek yassı oval
 Belirgin çekirdekçik
 GER ve Golgi kompleksi iyi gelişmiş
 Kollagen elastik ve retiküler lifleri sentezi yapan
hücreler
 Esas madde sentezler.
 Myofibroblast

 Kas hücresi ile fibroblast benzeri hücreler

 Modifiye fibroblastlardır.
 Sitoplazmada Aktin flamanları ve kas hücresine
benzer yoğun cisimcikler içerir.
 Kas hücrelerinden farkı eksternal laminaları
yoktur.
 Yara iyileşmesinde bol bulunurlar.
Plazmosit (plazma
hücreleri)

 Antikor sentezleyen hücrelerdir

 Yuvarlak ,oval biçimli
 Sitoplazma bazofilik özellikte GER belirgin
 Çekirdek ekzantrik duruşlu ve periferinde
kümelenmiş heterokromatin içerir.
 Antijenle uyarılan B lenfositten gelişirler.
 Histiyosit(Makrofaj)

 Monositten gelişirler.
 Oval hücrelerdir ve kısa parmaksı çıkıntıları vardır.
 Çekirdek heterokromatin
 Fagositoz yapabilen hücrelerdir ve sitoplazmasında
lizozomlar boldur
Mastositler (mast hücreleri)

 Yuvarlak hücreler
 Sitoplazmada bazofil ve metakromatik granüller
var
 Granüller heparin ve histamin
lokotrienler,ECF,NCF ve bazı enzimler içerir
 Bu maddelerin salınımı duyarlılık
reaksiyonlarına,allerjjye ve anaflaksiye neden
olabilir.
Lenfositler

 Bağ dokusunun en küçük hücreleridir

 Heterokromatin çekirdek etrafında ince belirsiz bir
sitoplazma ile cevrili
 Epitel yoluyla vücuda giren yabancı madde ve
patojenlere karşı oluşan reaksiyonlarda rol alır.
 B lenfositler plazmosite dönüşerek antikor salınımına
neden olur.
Yağ hücreleri

 Yağ depolayan hücrelerdir

 Çekirdek ve organeller kenarda
 Ayrıca hormonlar,inflamatuar mediatörler,büyüme
faktörleri salgılar.
I-Hücre Dışı Yatağın (ECM) Bileşimi

 A-Fibröz Proteinler
Fibröz çatı proteinleri çizgisel bir çatı yapan
yinelenen elemanlardan oluşur.
1-Kollagen
2-Elastin
3-Laminin
bağ dokusunun başlıca çatı proteinleridir
 B-Proteoglikanlar
A-Fibröz proteinler-Kollagen

 En sık bulunan lif tipi

 Asidofil boyanır.
 Polarizasyon mikroskobunda izlenebilir.
 Kuvvete karşı dirençli
 Esnek değillerdir.
 Demetler yapar .
 Dallanmaz
A-Fibröz proteinler-Kollagen

 Değişik kollagen tipleri bulunur.

 3 kollajen zinciri tropokollajeni oluşturur.
 Tropokollagen mikrofibrilleri oluşturur.
 Bunların paketlenmesi fibril yapısını
oluşturur.
 Kollagen demetleri lifler yapar (enine
çizgilenme gösterir.)
A-Fibröz proteinler-Kollagen

 Esas olarak fibroblastlar ,kas hücreleri ve

epitel hücreleri tarafından üretilir.
 Memelilerde en bol miktarda bulunan protein
olan tip I Kollagen bağ dokusunun ana
bileşenidir.
 Kollagen % 33 glisin,%21 prolin ve hidroksi
prolin içerir.
 Kollagen I in öncülü olan Prokollagen çomak şeklinde
bir çatı yapmak üzere birbirlerinin etrafında kıvrılmış üç
polipeptid (pro-α)zincirinden oluşan 3lü bir sarmaldir.
Bu zincirler arası H bağları mevcuttur.
 Üçlü sarmalın her buklesinde 3 aa kalıntısı bulunmakta
olup her 3. aa bu çatının merkezinde diğer iki iplikle
yakın temas halindedir. Kollagenin her 3. aa kalıntısı
glisindir.
 Özetle Kollagen (Gly-X-Y) birimlerinin yinelenmesi ile
oluşur.Y sıklıkla prolin veya hidroksi prolinken X
herhangi bir aa olabilir..
 Üçlü sarmalın H bağı ile kararlı hale getirilebilmesi
için kollagen içinde hidroksi prolin kalıntıları
olmalıdır.
 Hidroksilizin kalıntıları ise disakkarit parçalarının
tutunma noktalarıdır.
 Prolin ve hidroksiprolin kollajen heliksinin keskin
dönüşlerini sağlayarak kollajenin üçlü sarmal
yapısını ve sağlamlığını sağlar.
Kollagenin sentez ve salgılanması
 Kollajen GER’deki ribozomlarda pre-pro-kollajen olarak sentezlenir.
Sinyal dizisini kaybeden prokollajen postranslasyonel modifikasyon
gerçekleşir.
– Lizin……lizin hidroksilaz……..hidroksilizin
– Prolin…….prolin hidroksilaz……hidroksiprolin
 Prolin hidroksilaz kofaktörü: ferröz demir
– İndirgenmesini sağlayan kofaktör askorbik asit
 Golgiye aracılığıyla prokollajen ECM’e salınır.
 Üçlü heliks yapısındaki terminal peptidler koparılır.
 ECM’de lizin ve OH-lizin; lizin oksidaz (kofaktörü bakır) ile oksidatif
deaminasyona uğrar.
 Tropokollajenin hem kendi içerisinde hem de komşu kollajen lifleri ile
çapraz kovalent bağlar oluşur. Kollajenin dayanıklılığını sağlar.
– Aldol çapraz bağları
A-Fibröz proteinler-Kollagen
Kollagen tipleri

 Tip-I=deri,kemik,tendon,dentin
– (lif ve bantları geniştir.)
 Tip-II=hyalin ve elastik kıkırdak
 Tip-III=retikuler fibriller.
 Tip-IV=bazal laminanın lamina densasında
epiteli destekler.
 Tip-V=değişik ve az.tip 1le bağlantılı plasentada vardır.
kasların external laminasında bulunur.
 Tip VII=Bazal laminanın lamina retikularisinde
A-Fibröz proteinler-Elastin
 Düz kas hücreleri,endotel ve mikrovasküler
hücreler,kondrositler ve fibroblastların bağ
dokularının ECM ine yerleşmiş elastik (esnek )
liflerdeki ana proteindir.Kararlı molekül olup, yarı
ömrü 70 yıldır.
 Elastik lifler dokunun genişleme ve büzülmesini
sağlamakta olup ,kalbin sol ventrikülünün kasılması
ile oluşan damar içi basınç değişikliklerine yanıt
olarak şekli sürekli olarak bozulup düzelen kan
damarları için önemlidir.Elastik lifler fibrillin-1 ve 2
olan asidik glikoproteinden oluşan mikrofibriller de
taşır.
 Elastin
 Kollagene benzer bir protein
 Prolin ve glisinden zengin
 Hidroksiprolinden fakir.
 Hidroksilizin yok
Fibrilin
 Mikrofibriler bir yapıda
elastinin şekillenmesinde rol
alır.
 elastik lamellerin yapısında
bulunmaz
 Elastin mollekülleri birbirine
desmosin bağlarla bağlı
 Mikrofibriller elastinin
gelişme aşamasında rol alır.
 Damarlarda lameller
şeklinde bulunur. Burada
elastik materyel düz kaslarca
üretilir.
 Diğer yerlerde fibroblastlarca
önce proelastin olarak
üretilir.
A-Fibröz proteinler-Elastin
A-Fibröz proteinler-Elastin
A-Fibröz proteinler-Elastin

 Elastin ileri derecede çapraz bağ yapmış, suda

çözünmeyen ve amorf bir çatıya sahiptir.
 Öncülü olan tropoelastin, kaba ER da sentez edilen
ileri derecede suda çözünür bir moleküldür.
 İki tip ardışık domain içerir. İlk domain Lizin ve
alaninden ,ikinci domain valin, prolin ve glisinden
oluşur.
 Lizil oksidaz elastin molekülünün çapraz köprülenme
tepkimelerini başlatır. Sonuç hücreleri saran fibröz
ağ oluşumudur.
A-Fibröz proteinler-Laminin

 Haça benzeyen
heterotrimerik bir proteindir.
 Alfa, beta ve gama alt
birimlerinden oluşur.
Bunların 45 bileşim
potansiyeli vardır.
 α 1β1γ1den oluşan Laminin
1 bu sınıf için tipiktir.
A-Fibröz proteinler-Laminin

 Laminin çatısı bükülmüş bir α –sarmal oluşturur.Bu

sarmal 3 alt birimi bir araya getirir ve katı bir çomak
yapar.
 Lamininin ECM içindeki diğer bileşenlerine
bağlanılmasını sağlayan ve çatıya kararlılık veren
lamininindeki karboksi ucu bağlantılarıdır.
 Laminin tarafından bağlanılan ECM bileşenleri içinde
kollagen,sülfatlanmış lipitler ve proteoglikanlar yer
alır.
Laminin biyosentezi

 Laminin üç zincir olarak ER da sentezlenir.

 Laminin hücre tarafından salgılandıktan sonra amino
ucu uzantıları zincirlerin kendi kendilerine bir araya
gelmesini ve bunun diğer ECM bileşenlerine
bağlanmasını teşvik eder.
 Trimeri kararlı hale getirmek için disülfit köprüleri
oluşursa da kollagen ve elastine göre
posttranslational modifikasyon çok daha az
düzeydedir.
B-Proteoglikanlar

 ECM in fibröz çatı proteinleri proteoglikanlardan yapılmış bir

jel içine gömülüdür.
 Protein ve GAG (Glikozaminoglikanlar ) denilen
polisakkaritlerden kurulmuştur.Çok sayıda GAG
içerirler.Yinelenen disakkarit birimlerinden yapılmış
uzun,dallanmamış polisakkaritlerdir.Yinelen disakkaritler bir
iduronik asit veya uronik asitle bir hegzosamin içerir ve
sıklıkla sülfatlanmıştır.
 Sonuçta - yük taşırlar, hidratedirler ve kaygandırlar.Çok
büyük hacimler işgal edip, hangi maddelerin girip çıkacağını
belirleyen moleküler yarıklar olarak etki yaparlar.
B-Proteoglikanlar

 GAG disakkaritlerin yineleyen birimlerinden

oluşur.Disakkaritin bir şekeri ya N-asetilglukozamin
veya N-asetilgalaktozamin iken ikincisi asidiktir (Ya
glukronik asit veya iduronik asit ) Bunun bir
komponenti daima ya D-glukozamin veya D-
galaktozamin amino şekerdir.  
 Bu şekerler ata şekere sülfat gruplarının eklenmesi
ile değişikliğe uğratılır.
 Bir proteoglikan 100 den fazla GAG zinciri içerebilir.
B-Proteoglikanlar

 Proteoglikan üzerindeki eksi yüklü

karboksilat ve sülfat grupları artı yüklü
iyonlara bağlanır ve içlerine hapsettikleri su
moleküleri ile hidrojen bağları yaparak
hidrate olmuş bir jel oluşturur.Bu jel ECM e
esnek bir mekanik destek sağlar .
 Tek bir uzun polisakkarit şeklinde görülen
GAG hiyalüronik asit olup bu sülfatlanmamış
tek GAG dır.
B-Proteoglikanlar

 Eklemlerin sinovial sıvısı gibi interstisiel bağ

dokusunda ,arter duvarları ,kemik ,kıkırdak
ve korneada bulunurlar.
B-Proteoglikanlar

 Kondroidin sülfat
 Dermatan sülfat

Heparin } serin veya treonin kalıntılarına
 Heparin sülfat
 Hyalüronik asit
 Keratan sülfat1 ( Asparagine bağlanır)
 Keratan sülfat2
B-Proteoglikanlar

 Protein bileşeni ER da sentezlenir.Molekül bu

organelin lümenine girer ve ilk glikozillenme
görülür.UDP-şekerler şeker birimlerini ekleyen
öncüllerdir ve şekerler her defasında bir tane olmak
üzere önce proteine sonra büyümekte olan
karbonhidrat zincirinin indirgen olmayan ucuna
bağlanır. Zincire şeker ekleyen enzimler
glikoziltransferazlardır.
 Sülfatlanma şeker eklenmesinden sonra olur.3’-
Fosfoadenozin 5’ –fosfosülfat (PAPS) sülfat
gruplarını sağlar.
B-Proteoglikanlar

 Proteoglikan sentez edildikten sonra

hücreden salınır.
 Proteoglikanlar hyalüronik asite bir ‘bağlayıcı‘
proteinle kovalan olmayan şekilde tutunmuş
iri agregatlar oluşturabilir. Hücre zarı proteini
olan integrine tutunmuş yapışma proteini
olan fibronektinle etkileşir. Kollagenin çapraz
köprü yapmış lifleri de bu karmaya bağlanır
ve ECM i oluşturur.
B-Proteoglikanların yıkılması

 Hüre içine endositozla alınan

proteoglikanlar,glikoproteinler ve glikolipitler
lizozomal enzimler tarafından yıkılırlar.
(lizozomal proteaz ve glikozidazlar )
II-İntegrinler

 ECM proteinlerinin ana hücresel almaçları

olup hücrelerin iç iskeleti (Birincil olarak aktin
mikrofilaman sistemi ) ile fibronektin ,kollagen
ve laminin gibi dış proteinlerle bağlantı
sağlar.
II-İntegrinler
 
      Hem hücre–hücre, hem de hücre–matriks
bağlanmasını meydana getiren transmembran
glikoproteinlerdir. Ca2+ bağımlı olmayan yapışma
molekülleridir.
     Hedef hücrelerdeki spesifik ligandlarına bağlanırlar.
     Bağlanma kalsiyum, magnezyum ve mangan gibi
divalan katyonlardan etkilenir.
     Hücrelere zayıf afinite ile bağlanırlar.      
II-İntegrinler

Sıklıkla selektin bağlanmasından sonra oluşur.

     İntegrinler, beyaz kan hücrelerinin kan akımından dokulara
migrasyonundan önce, endotel ile sıkı bağ yapmalarını sağlar.
( α1 ve β2 subünit içeren integrinler ile )
“ Lökosit adhesion deficiency “ denilen genetik hastalıkta
β2 subünit sentezi yapılamamaktadır. Böylece lökositler
bağlanamayacak ve tekrarlayan bakteriyel enfeksiyonlar
olacaktır.
     Plateletlerde de β3 subünite sahip integrinler bulunur ve
kanama sırasında fibrinojene bağlanır. Glanzmann’s
hastalığında β3 içeren integrinlerin genetik eksikliği mevcuttur.
İntegrin’ler

 Hücre dışındaki
ligandları fibronektin
ve laminin’dir.
 Embriyogenez’de
hücrelerin hedeflerine
ulaşmasında önemli
 α ve β alt ünitelerinin
farkı (8 çeşit β, 17
çeşit α) sonucunda
22 çeşit integrin
molekülü vardır.
 İntegrin tipi Ligand Dağılım

α5β1 fibronektin her hücrede

α6β1 laminin her hücrede

α7β1 laminin kas hc

αLβ1 Ig süperailesi lökosit

α2β3 fibrinojen kan plaketleri

α6β4 laminin hemidesmozomlar

III-Yapışma Proteinleri
 ECM de bulunur. Birçok hücreyi ve İntegrinleri ECM
bileşenlerine bağlar.
 Başlıca örnek fibronektindir.
 Kaybı fizyolojik veya anormal hücre hareketine yol
açabilir.
IV-Yatak Metalloproteinazları

 ECM yatak metalloproteinazaları veya MMZ

ler olarak bilinen bir dizi proteazı içerir.
 MMP ler proteolitik tepkimelerde suyun olaya
katılması için çinkoyu kullanan çinko içeren
proteazlardır.
 23 birbirinden farklı MMP olup, kollagen ve
laminin dahil ECM deki tüm proteinleri
parçalarlar.
IV-Yatak Metalloproteinazları
 ECM yani hücre dışı yatağın bileşenlerini yıkıma uğrattığından
büyüme ve farklılaşma sırasında hücrelerin göç etmelerine ve
dokunun yeniden şekillenmesine izin vermek için bunların
ekspresyonları önem taşır.
 Metastaz yapan kanser hücreleri ECM in yoğun şekilde
yeniden düzenlenmesine ihtiyaç duyar ve mutad olarak vücutta
yayılma için MMP etkinliğini kullanır.
 Teşekkür ederim.