CHÖÔNG VI:

DUNG DÒCH

1
VI.1. Khaùi nieäm veà dung dòch:

VI.1.1. Heä phaân taùn vaø dung

dòch:
 Định nghĩa: Heä phaân taùn laø heä trong ñoù coù 1 chaát phaân
boá (chaát bò phaân taùn) vaøo 1 chaát khaùc (moâi tröôøng phaân
taùn). Caùc chaát coù theå laø khí (K), loûng (L), raén (R).
 Phân loại:  căn cứ theo kích thöôùc haït chaát bò phaân taùn:
 Heä phaân taùn thoâ (theå lô löõng): 10-5 cm. Heä khoâng beàn, bò
sa laéng.
VD: huyeàn phuø ñaát seùt trong nöôùc (heä R-L), nhuû töông söõa
heä (L-L).
 Heä phaân taùn cao (heä keo): 10-5 – 10-7cm. Heä cuõng khoâng
beàn, do caùc haït lieân hôïp vôùi nhau vaø sa laéng.
VD: gelatin, keo daùn, söông muø (heä L-K), khoùi (heä R-K).
 Heä phaân töû –ion (dung dòch phaân töû – ion): 10-7 -10-8cm. Heä
2

naøy chính laø dung dòch beàn.

 căn cứ theo trạng thái pha của các thành phần, có 9 hệ phân tán:

Loại hệ phân tán Ví dụ

 Khí – khí Không khí
 Khí - lỏng Không khí trong nước
 Khí – rắn Hidro trong Pt (hoặc Pd…)
 Lỏng - lỏng Xăng
 Lỏng - khí Nước trong không khí
 Lỏng - rắn Thủy ngân trong vàng
 Rắn - lỏng Nước đường
 Rắn - rắn Kẽm trong đồng
 Rắn - khí Naphtalen trong không khí
3
VI.1.2. Khaùi nieäm veà dung dòch:

 Ñònh nghiaõ: laø heä thoáng goàm 2 hay nhieàu chaát maø
thaønh phaàn cuûa chuùng coù theå thay ñoåi trong giôùi haïn
roäng.
Theo ñònh nghiaõ dung dòch gioáng vôùi:
 hôïp chaát hoùa hoïc ôû tính ñoàng nhaát;
 hoãn hôïp cô hoïc ôû coù thaønh phaàn thay ñoåi,
 nghiaõ laø dung dòch chieám vò trí trung gian giöõa 2 loaïi
naøy, nhöng gaàn vôùi hôïp chaát hoùa hoïc hôn.
Ñoái vôùi dung dòch:  chaát bò phaân taùn laø chaát tan,
 moâi tröôøng phaân taùn laø dung moâi.
Dung dòch coù theå laø khí (VD: khoâng khí), loûng (VD:
nöôùc bieån), raén (VD: hôïp kim Ag –Au).
Dung dịch là hệ một pha nhiều cấu tử mà thành phần của nó có thể
biến đổi trong một giới hạn nhất định
Trong thực tế, các dung dịch quan troïng nhaát laø dung dòch
loûng, đặc biệt dung dòch có dung môi là nöôùc.
4
 VI.1.3. Lyù thuyeát taïo thaønh dung dòch:

 Quaù trình hoøa tan vaø caân baèng hoøa

tan:
Xeùt tröôøng hôïp toång quaùt, quaù trình hoøa tan chaát raén trong
chaát loûng taïo dung dòch loûng, là một quá trình thuận nghịch bao
goàm 2 quaù trình ngöôïc nhau xaûy ra ñoàng thôøi:
 taùch caùc tieåu phaân chaát tan ra khoûi tinh theå chaát tan vaø
phaân boá chuùng vaøo dung moâi (quaù trình hoøa tan);
 keát tuûa caùc tieåu phaân chaát tan trong dung dòch leân beà
maët tinh theå chaát tan (quaù trình keát tuûa).
 Do vaäy quaù trình hoøa tan seõ dieãn ra cho ñeán khi ñaït ñöôïc
traïng thaùi caân baèng hoøa tan (G = 0)  dung dịch bão hòa:

Tinh theå chaát tan  Dung dòch chaát tan

Nồng độ chất tan trong dung dịch bão hòa ở những điều kiện xác định được gọi là độ tan của chất đó.

5
Cô cheá taïo thaønh dung dòch: Theo lyù thuyeát dung dòch hieän ñaïi
cô cheá taïo thaønh dung dòch bao goàm:
Quaù trình vaät lyù (quaù trình chuyeån pha): cần tiêu tốn NL để
phaù vôû maïng tinh theå chaát tan vaø phaân tán caùc tieåu phaân
chaát tan ra tòan bộ thể tích dung dịch (NL này là nhiệt chuyển pha
 Hcp> 0).
Quaù trình hoùa hoïc (quaù trình solvat hoùa): laø quaù trình
töông taùc cuûa caùc tieåu phaân chaát tan vôùi dung moâi taïo
thaønh hôïp chaát solvat. (nếu dung moâi laø nöôùc  quaù trình
hydrat hoùa).
Quá trình hóa học này
Hht tỏa +ra
= Hcp một nhiệt lượng, Hs< 0
Hsh

 Nếu |Hsh| > |Hcp| quá trình hòa tan phát nhiệt: Hht < 0

 Nếu |Hsh| < |Hcp| quá trình hòa tan thu nhiệt: Hht > 0

 Quaù trình hoøa tan töï xaûy ra (G < 0) vaø coù theå laø thu nhieät hay phaùt nhieät tuyø thuoäc vaøo quaù

trình vaät lyù (thu nhieät) hay quaù trình hoùa hoïc (phaùt nhieät) chieám öu theá:
6
Ñònh nghiaõ: Nhieät hoøa tan laø löôïng nhieät thu vaøo hay phaùt ra khi hoøa tan moät mol chaát tan. VD:

 0
quaù trình hoøa tan NH4NO3 laø thu nhieät (H = + 25,10 kJ) ,

NH4NO3 + aq  NH4NO3.aq Hht = + 25,10 kJ

 0
coøn quaù trình hoøa tan KOH laø phaùt nhieät (H = - 54,39kJ)

KOH + aq  KOH.aq Hht = - 54,39kJ

do có tương tác giữa các tiểu phân chất tan với các phân tử dung môi cho các solvat, ta không thể coi hòa tan

là một quá trình lý học thuần túy.

7
 VI.1.4. Noàng ñoä dung dòch vaø caùch bieåu
dieãn.
Ñoä tan vaø caùc yeáu toá aûnh höôûng:

1.Noàng ñoä laø ñaïi löôïng ñaëc tröng cho quan heä giöõa löôïng
chaát tan vôùi löôïng dung moâi hay dung dòch.
Noàng ñoä phaàn traêm khoái löôïng (%)
là soá gam chaát tan coù trong 100 g dung dòch.

Số gam chất tan a

C% = = .100 = .100
Số gam dung dịch a+b

a: khối lượng chaát tan (g) ; b: khối lượng dung dịch (g)

VD: Dung dịch HCl 10% là dung dịch chứa 10g HCl nguyên chất và 90g H2O

8
  Noàng ñoä molan: m là soá mol chaát tan coù trong 1000g dung môi:

Số mol chất tan 1000a

Cm=  = 
Số kilogam dung môi Mb

a: khối lượng chaát tan (g) ; b: khối lượng dung dịch (g);

M: phân tử gam chất tan

VD: Dung dịch chứa 9g gluco trong 100g H2O có nồng độ molan bằng 0,5m:

9
1000
Cm=  x  = 0,5
100
180
Nồng độ phân tử gam,noàng ñoä mol (M hay mol/lít)
là soá mol chaát tan coù trong moät lít dung dòch.

a: khối lượng chaát tan (g) ; V: thể tích dung dịch

Số mol chất tan 1000a
CM= = (ml);
Số lít dung dịch
MV
M: phân tử gam chất tan

VD: Dung dịch NaOH có nồng độ 0,1M hay 0,1 mol/lít

9
  Nồng độ phaàn mol Ni (töùc phân soâá mol ) laø tæ soá giöõa soá mol cuûa chaát cần tính nồng độ trên toång

soá mol của các chaát tạo thành dung dòch.

Soá mol chaát A

N A =
Toång soá mol chaát

VD: Dung dịch gồm 2 chất A và B có nồng độ phần mol của 2 chất đó là:

nA nB
NA=  và NB =  ; nA , nB : số mol của A và B 10
nA + nB nA + nB
  Mối liên hệ giữa thể tích dung dịch (V) với khối lượng (m)
của nó được biết thông qua đại lượng khối lượng riêng (d):

Số gam dung dịch (m) Số kg dung dịch

d =  = 
Số mililít dung dịch (V) Số lít dung dịch

Mối liên hệ giữa 3 loại nồng độ trên được cho bởi các biểu thức:

10d 10d
CM= C% x ; CN = C% x ; CN = z x CM
M Đ

Trong đó:  M là khối lượng mol phân tử chất tan;

 Đ là đương lượng phân tử chất tan

M
 z=  ; Với z:
Đ

 là số H+hay OH-của 1 phân tử axit hay baz trao đổi trong pứ

 là tổng điện tích của cation hay anion trao đổi trong pứ của 1 phân tử muối.
 là số electron trao đổi của 1 phân tử chất oxy hóa hay khử trong pứ.
11
2. Ñoä tan là đại lượng đặc trưng cho khả năng hòa tan cuûa moät chaát trong moät dung moâi xaùc ñònh.

 Caùch bieåu thò :

Ñoä tan (kí hiệu S) là soá gam chaát tan tan trong 100 g dung
moâi (ví duï nöôùc) cho dung dòch baõo hoøa taïi nhieät ñoä xaùc
ñònh.
 S> 10: dễ tan, S < 1: khó tan, S < 0,01 : xem như không tan
0
Độ tan của một số chất trong nước( g/100g nước) ở 20 C

Chất Độ tan Chất Độ tan

SbCl3 931,5 Ag2SO4 0,79
ZnI2 432 CaSO4 0,2
C6H12O6 200,0 C 6H6 0,08
KOH 112,0 PbSO4 0,0041
NaCl 36 MgO 0,00052
12
  AÛnh höôûng cuûa baûn chaát chaát tan vaø dung moâi:

Dung moâi phaân cöïc deã hoøa tan chaát tan phaân cöïc.
Dung moâi khoâng phaân cöïc deã hoøa tan chaát tan khoâng phaân cöïc.
VD:  phân tử lưu huỳnh S8không có cực nên S8 tan tốt trong benzen (dung môi không cực) và không tan trong nước

(dung môi phân cực).

 Trái lại phân tử muối ăn phân cực mạnh nên muối ăn tan trong nước và không tan trong benzen.

 AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä vaø aùp suaát ñeán

ñoä tan
• Trong nhieàu tröôøng hôïp, ñoä tan cuûa chaát raén taêng theo
nhieät ñoä.
• Ñoä tan cuûa chaát khí trong nöôùc giaûm khi nhieät ñoä taêng.
• ÔÛ nhieät ñoä khoâng ñoåi, ñoä tan cuûa chaát khí trong chất lỏng
tæ leä thuaän vôùi aùp suaát khí – Định luật Henri.
• AÙp suaát ít aûnh höôûng ñeán ñoä tan chaát raén hay chaát
loûng. 13
 VI.2. Dung dòch chaát khoâng ñieän li vaø caùc tính
chaát:
Trong quaù trình taïo thaønh dung dòch tính chaát cuûa chaát
tan, dung moâi thay ñoåi vaø khaùc vôùi tính chaát cuûa dung
dòch thu ñöôïc.
 Nguyeân nhaân do söï töông taùc giöõa caùc tieåu phaân chaát
tan vaø dung moâi vaø söï giaûm noàng ñoä tieåu phaân töï do cuûa
dung moâi khi taïo thaønh dung dòch.
Khi taêng noàng ñoä chaát tan aûnh höôûng cuûa 2 yeáu toá
treân taêng leân maïnh laøm cho caùc tính chaát cuûa dung dòch
trôû neân phöùc taïp.
Ngöôïc laïi khi giaûm noàng ñoä chaát tan, ñaëc bieät ôû nhöõng
noàng ñoä raát loaõng, aûnh höôûng cuûa nhöõng yeáu toá treân
giaûm maïnh ñeán möùc coù theå boû qua.
Khi ñoù coù moät soá tính chaát cuûa dung dòch khoâng phuï
thuoäc vaøo baûn chaát chaát tan maø chæ phuï thuoäc vaøo
noàng ñoä chaát tan, nhö: aùp suaát hôi baûo hoøa , nhieät ñoä 14
VI.2.1. Aùp suaát hôi baõo
hoøa :
Aùp suaát hôi baõo hoøa của một chaát loûng nguyeân chaát:

Các chất lỏng ít nhiều ñeàu bay hôi, hôi naøy gaây treân beà maët chaát loûng cuûa noù moät aùp suaát goïi laø aùp

suaát hôi baõo hoøa.

aùp suaát hôi baõo hoøa laø ñaïi löôïng ñaëc tröng cho caân baèng LH
Bay hơi, H>0
(Gbh= 0)
Chất lỏng Chất hơi
Ngưng tụ,H<0

vaø laø ñaïi löôïng khoâng ñoåi taïi nhieät ñoä nhaát ñònh ñoái vôùi chaát loûng (nguyeân chaát) nhaát ñònh.

 Vì quá trình bay hơi thu nhiệt, nên khi tăng nhiệt độ thì sự bay hơi tăng cường, do đó áp suất hơi bão hòa tăng.

VD: Sự phụ thuộc của áp suất hơi nước bão hòa vào nhiệt độ

Nhiệt độ(0C) 0 20 40 60 80 100

Áp suất hơi bão hòa (mmHg) 4,6 17,4 55,3 149,2 355,5 76015
  Áp suất hơi bão hòa của dung dịch chứa chất tan khó bay hơi

Khi thêm một chất tan không bay hơi (VD: đường) vào dung môi lỏng (VD: nước) thì áp suất hơi bão hòa của nước sẽ

giảm.

vì khi thêm chất tan, nồng độ dung môi giảm đi, cân bằng:

nước lỏng  hơi nước phải chuyển dịch theo chiều nghịch (ngưng tụ hơi) để bù lại sự giảm nồng độ của nước, do đó

lượng hơi nước trên bề mặt giảm, nghĩa là áp suất hơi bão hòa của dung dịch giảm.

 ÔÛ cuøng nhieät ñoä, aùp suaát hôi baõo hoøa cuûa dung dòch (P1)

luoân luoân thaáp hôn aùp suaát hôi baõo hoøa cuûa dung moâi nguyeân chaát (Po).

 Nồng độ dung dịch càng lớn, áp suất hơi bão hòa của dung dịch càng nhỏ, nghĩa là áp suất hơi của dung dịch P1

phải tỷ lệ thuận với nồng độ phần mol của dung môi N1: P1= k.N1

P1
Khi dung dịch rất loãng: N11, P1 P0 và k =  = P0  P1= P0.N1
N1
16
 Ñònh luaät Raoult I:

Aùp suaát hôi baõo hoøa cuûa dung dòch bằng aùp suaát hôi baõo hoøa cuûa dung môi nguyên chất nhân với

phần mol của dung dịch

"Ñoä giaûm töông ñoái aùp suaát hôi baõo hoøa cuûa dung
Hay dòch, chaát tan khoâng ñieän li baèng phaàn mol cuûa chaát
tan".
P0 – P1 P
P1 = P0N1 hay  =  = N2
P0 P0

N1, N2: noàng ñoä phaàn mol cuûa dung moâi vaø chaát tan trong dung dòch.

P = P0 – P1: ñoä giaûm tuyeät ñoái aùp suaát hôi baõo hoøa cuûa dung dòch.

P/P0: ñoä giaûm töông ñoái aùp suaát hôi baõo hoøa cuûa dung dòch.
n2 n2
Vôùi nhöõng dung dòch raát loaõng ta coù:   
n1
n1 + n2
P n2 n2
Do đó :     P P0 x 
n1 n1
P0

Trong đó: n2: số mol chất tan, n1: số mol dung môi 17
 VI.2.2. Nhieät ñoä
soâi:
Nhiệt độ sôi của một chất lỏng là đại lượng đặc trưng cho cân bằng pha
Bay hơi, H > 0

L Ngưng tụ, H<0

H

 ứng với mỗi áp suất nhất định chất lỏng có nhiệt độ sôi xác định

 Nhiệt độ sôi của một chất lỏng là nhiệt độ tại đó áp suất hơi bão hòa của chất lỏng bằng áp suất ngoài và là đại

lượng không đổi đ/v áp suất bên ngoài nhất định.

0
VD:  nước lỏng có nhiệt độ sôi là 100 C, ứng với Pkhí quyển = 1 atm.

 Sự phụ thuộc của nhiệt độ sôi của nước vào áp suất ngoài

Áp suất ngoài (mmHg) 730 760 760,2 760,4

Nhiệt độ sôi của nước (0C) 89,9 100 120 143

18
 Xét dung dịch chứa chất tan khó bay hơi:
 Ở cùng áp suất bên ngoài nhất định nhieät ñoä soâi của dung dòch
luôn luôn cao hôn so vôùi dung moâi nguyeân chaát.
 Noàng ñoä dung dòch caøng lôùn, nhieät ñoä soâi cuûa noù caøng
cao.
 Định luật Raoult II:
"Ñoä taêng nhieät ñoä soâi cuûa dung dòch loaõng chaát tan khoâng ñieän li
tæ leä thuaän vôùi noàng ñoä molan chaát tan trong dung dòch".

D T s = K s ´ Cm
o
D Ts = T - T ( Nhieät ñoä soâi c uûa dd - nhieät ñoä soâi dung moâi )
sdd sdm

 Ts: ñoä taêng nhieät ñoä soâi cuûa dung dòch.

 Ks : haèng soá nghieäm soâi cuûa dung moâi.

 Giaù trò cuûa noù chæ phuï thuoäc vaøo baûn chaát dung moâi.
-1 0
Khi noàng ñoä molan baèng 1 mol kg , ñoä taêng nhieät ñoä soâi ñuùng baèng Ks. Nöôùc coù Ks = 0,52 C/1 mol
-1
kg . 19
 Đ/v dung dịch chưa bão hòa ban đầu nhiệt độ sôi của dung dịch tăng lên, chỉ đến khi dung dịch trở

thành bão hòa nhiệt độ sôi mới dừng lại không thay đổi nữa. Vì vậy nhiệt độ sôi của dung dịch thực tế là

nhiệt độ bắt đầu sôi của dung dịch.

VD: Tìm nhiệt độ bắt đầu sôi của dung dịch 9g glucose C6H12O6 hòa tan trong 100g H2O, biết rằng hằng số nghiệm
0
sôi của H2O là 0,52 .

Giải: Nồng độ molan của dung dịch glucose:

9 1000
Cm=  x  = 0,5 m
180 100

Độ tăng nhiệt độ sôi của dung dịch: Ts= 0,52 x 0,5 = 0,26

0 0 0
Nhiệt độ sôi của dung dịch ở 760mmHg là : 100 + 0,26 = 100,26
0 0 0
Trong quá trình sôi, T dd tiếp tục tăng tới T giới hạn, là T tại đó bắt đầu xuất hiện tinh thể chất tan ( G =0).

20
 VI.2.3. Nhieät ñoä ñoâng
ñaëc:
 Nhieät ñoä ñoâng ñaëc của một chất lỏng là nhiệt độ tại đó áp suất hơi bão hòa trên mặt pha lỏng bằng áp suất hơi

bão hòa trên mặt pha rắn và là đại lượng không đổi tại áp suất bên ngoài nhất định.

 Nhieät ñoä ñoâng ñaëc là đại lượng đặc trưng cho cân bằng L R

0
VD:  Ở 0 C áp suất hơi bão hòa của H2O lỏng bằng 4,6 mmHg và bằng áp suất hơi bão hòa của nước đá, do

đó nước bắt đầu đông đặc.

0
 Nước có nhiệt độ đông đặc là 0 C, ứng với P khí quyển =1atm.

Nhiệt độ đông đặc của dung dịch chứa chất tan khó bay hơi:

Ở cùng áp suất bên ngoài, dung dòch coù nhieät ñoä ñoâng ñaëc luôn luôn thaáp hôn so vôùi dung moâi nguyeân chaát.

Noàng ñoä dung dòch caøng lôùn, nhieät ñoä ñoâng ñaëc cuûa noù caøng thaáp.

21
  Ñònh luaät Raoult II:"Ñoä haï nhieät ñoä ñoâng ñaëc cuûa dung dòch loaõng chaát tan khoâng ñieän li tæ leä

thuaän vôùi noàng ñoä molan chaát tan trong dung dòch".

Tđ= Tđdm – Tđdd = Kđ. Cm

Tñ : ñoä haï nhieät ñoä ñoâng ñaëc cuûa dung dòch.

Kñ: haèng soá nghieäm ñoâng cuûa dung moâi.

0 -1
Nöôùc coù Kñ = 1,86 C/ mol kg .

 Cũng giống như nhiệt độ sôi, nhiệt độ đông đặc của dung dịch là nhiệt độ bắt đầu đông đặc.

22
VD: Tìm nhiệt độ bắt đầu đông đặc của dung dịch 54g glucose C6H12O6 hòa tan trong 250g H2O, biết rằng hằng số
0
nghiệm đông của nước là 1,86 .

Giải:
54 1000
Nồng độ molan của dung dịch glucose: Cm=  x  = 1,2 m
180 250
0
Độ hạ điểm đông đặc của dung dịch: Tđ= 1,86 x 1,2 = 2,23

0
Vậy dung dịch bắt đầu đông đặc tại -2,23 C

 0
Trong quá trình đông đặc , T dd tiếp tục giảm

Ñònh luaät Raoult II:

"Ñoä taêng nhieät ñoä soâi vaø ñoä haï nhieät ñoä ñoâng ñaëc
cuûa dung dòch loaõng, chaát tan khoâng bay hôi vaø khoâng
ñieän li tæ leä thuaän vôùi noàng ñoä molan chaát tan trong
dung dòch".

23
 VI.2.4. AÙp suaát thaåm thaáu

Hieän töôïng thaåm thaáu:

Khi cho dung dòch chaát tan trong nöôùc tieáp xuùc tröïc tieáp
vôùi nöôùc seõ xaûy ra söï khuyeách taùn 2 chieàu:
 caùc tieåu phaân chaát tan chuyeån töø phaàn dung dòch sang
phaàn nöôùc và
 caùc tieåu phaân nöôùc töø phaàn nöôùc chuyeån sang phaàn
dung dòch;
coøn khi khoâng cho dung dòch chaát tan vaø nöôùc tieáp xuùc
tröïc tieáp maø cho tieáp xuùc qua 1 maøng ñaëc bieät chæ cho
caùc tieåu phaân nöôùc dung moâi ñi qua thì chæ xaûy ra söï
khuyeách taùn 1 chieàu cuûa caùc tieåu phaân nöôùc töø phaàn
nöôùc sang phaàn dung dòch
Maøng ñaëc bieät ñoù ñöôïc goïi laø maøng baùn thaám (maøng coloñion, nguyeân sinh chaát, bong boùng ñoäng

vaät…); söï khuyeách taùn 1 chieàu ñöôïc goïi laø söï thaåm thaáu vaø hieän töôïng thaåm thaáu ñöôïc gaây ra bôûi 1

aùp suaát maø ñöôïc goïi laø aùp suaát thaåm thaáu

24
AÙp suaát thaåm thaáu ñaëc tröng cho khaû naêng thaåm thaáu cuûa dung dòch là áp suaát gaây ra söï thaåm thaáu

vaø baèng aùp suaát beân ngoaøi caàn taùc duïng leân dung dòch ñeå cho hieän töôïng thaåm thaáu khoâng xaûy ra.

 Ñònh luaät Van’t Hoff

"AÙp suaát thaåm thaáu cuûa dung dòch coù ñoä lôùn baèng aùp suaát gaây bôûi chaát tan, neáu nhö ôû cuøng

nhieät ñoä ñoù, noù ôû traïng thaùi khí vaø chieám theå tích baèng theå tích dung dòch".

  RCT

: aùp suaát thaåm thaáu (atm); C: noàng ñoä mol chaát tan;

T: nhieät ñoä tuyeät ñoái;

R: haèng soá khí (22,4/273 = 0,082 lít.atm/mol.độ).

25
 VI.2.5. Xaùc ñònh phaân töû löôïng chaát
tan:
m
Theo ĐL Raoult II, ta có : t = K. Cm = k 
M
m
Hay : M = k 
t
Trong đó : K - haèng soá nghieäm sôi hoặc nghiệm ñoâng

t - ñoä tăng ï nhieät ñoä sôi hay ñoä haï nhieät ñoä ñoâng ñaëc

 Khi biết lượng chất tan đã hòa tan và đo được t của dung dịch là có thể xác địng KLPT chất tan

0
VD: Khi hòa tan 2,76g glyxerin trong 200g nước thì nhiệt độ đông đặc của dung dịch thu được hạ xuống 0,279 C. Xác

định KLPT glyxerin

Giải: Số gam glyxerin hòa tan trong 1000g nước:

2,76
m= .1000= 13,8g
200

13,8
 M = 1,86x = 92 26
0,279
 VI.3. Dung dòch chaát ñieän
li:
VI.3.1. Khaùi nieäm veà söï ñieän li:
a. Caùc ñaëc ñieåm cuûa dung dòch axit, baz, muoái trong nöôùc
 Nhöõng tính chaát baát thöôøng cuûa dung dòch ñieän li:
Caùc dung dòch axit, baz, muoái trong nöôùc khoâng tuaân
theo caùc ñònh luaät Raoult, Van’t Hoff ôû treân: caùc ñaïi
löôïng P, t,  cuûa nhöõng dung dòch naøy coù giaù trò xaùc
ñònh baèng thöïc nghieäm luoân luoân lôùn hôn so vôùi tính
toaùn theo caùc ñònh luaät ñoù
ÔÛ cuøng ñieàu kieän noàng ñoä vaø nhieät ñoä, dung dòch axit, bazô vaø muoái coù aùp suaát thaåm thaáu lôùn

hôn, coù aùp suaát hôi baõo hoøa nhoû hôn do ñoù coù ñoä haï ñieåm ñoâng ñaëc vaø ñoä taêng ñieåm soâi lôùn

hôn.

’
VD: dung dòch chöùa 1g NaCl trong 100g nöôùc coù ñoä haï nhieät ñoä ñoâng ñaëc (tñ ) ño ñöôïc lôùn hôn

gía trò tính theo ñònh luaät Raoult II (tñ) haàu nhö 2 laàn.

27
 Muoán aùp duïng ñöôïc nhöõng ñònh luaät naøy vaøo caùc dung
dòch axit, baz, muoái trong nöôùc caàn phaûi theâm vaøo coâng
thöùc cuûa chuùng heä soá ñieàu chænh goïi laø heä soá Van’t Hoff
hay heä soá ñaúng tröông i
P’, T’, ’: ño baèng thöïc nghieäm;

P, T, : tính theo caùc ñònh luaät Raoult, Van’t Hoff.
N2

N2: noàng ñoä phaàn mol cuûa chaát tan trong dung dòch.

T’ P’ ’
i=  =  = 
T P 
 Caùc dung dòch axit, bazô, muoái trong nöôùc coù tính daãn ñieän, trong khi baûn thaân axit, baz, muoái
nguyeân chaát khoâng daãn ñieän.

Ñeå giaûi thích caùc ñaëc ñieåm khaùc vôùi caùc dung dòch chaát tan khoâng ñieän li (chaát tan naèm trong dung

dòch döôùi daïng phaân töû) neâu treân cuûa caùc dung dòch axit, bazô, muoái trong nöôùc, ngöôøi ta ñöa ra lý

thuyeát ñieän li.

28
b. Lí thuyeát ñieän li:
Thuyết Arrhénius:
Khi hoøa tan vaøo nöôùc hoaëc khi ñun noùng chaûy, caùc axit,
bazô vaø muoái phaân li thaønh caùc phaàn töû nhoû hôn mang
ñieän tích goïi laø caùc ion:
 ion tích ñieän döông ñöôïc goïi laø cation vaø
 ion tích ñieän aâm ñöôïc goïi laø anion.
Quaù trình phaân töû phaân li thaønh ion ñöôïc goïi laø söï
ñieän li, coøn chaát phaân li thaønh ion trong dung dòch (hoaëc
khi ñun noùng chaûy) ñöôïc goïi laø chaát ñieän li.

Theo Arrhénius, axit điện li cho cation H+ (proton) và anion

gốc axit: HCl  H+ + Cl-

 Baz điện li cho anion hydroxyl OH- và cation gốc baz:

+ -
NaOH  Na + OH
 Còn muối điện li cho cation gốc baz và anion gốc axit:
+ - 29
NaCl  Na + Cl
Giải thích các đặc điểm khác biệt của dung dịch axit, baz và muối:

Do sự điện li mà số tiểu phân có trong dung dịch tăng lên so với số phân tử hòa tan, do đó làm giảm áp suất hơi bão
hòa nhiều hơn, làm tăng điểm sôi và hạ điểm đông đặc nhiều hơn,

Soá tieåuphaân thöïc teácoùmaët trong dung dòch

 Hệ số Van’t Hoff i:
i
Soáphaân töûhoøatan
 i =1 : không có điện li

 i >1: có điện li.

 Khi pha loãng vô cùng dung dịch thì giá trị của i 2,3,4,…tương ứng số ion có trong phân tử chất tan

VD: các dung dịch 0,2N của KCl và Ca(NO3)2trong nước có i tương ứng 1,81 và 2,48. Khi pha loãng các dung dịch

này thì giá trị i xấp xỉ tương ứng 2 và 3.

Các dung dịch axit, baz, muối dẫn điện được là do sự có mặt các ion đóng vai trò chất chuyển điện.
30
 Thuyết Kablukov:

Thuyết Arrhénius không chú ý đến tương tác giữa các tiểu phân chất tan và dung môi khi tạo thành dung dịch nên

Kablukov bổ sung:

Söï ñieän li là sự phân li của chất tan dưới tác dụng của các tiểu phân dung môi thành những ion solvat hóa.

c. Cơ chế điện li:

 Đối với hợp chất ion: quá trình phân li các ion có sẵn trong tinh thể hợp chất.

 Đối với hợp chất cộng hóa trị: quá trình ion hóa phân tử hợp chất.

31
 Söï ñieän li cuûa hôïp chaát ion: VD phương trình điện li của NaCl
• Theo Arrhénius: NaCl  Na+ + Cl-

• Theo Kablukov: NaCl( r ) + (m + n ) H 2 O  Na + .m H 2 O + Cl – .n H 2 O

H O
hay:  Na + (aq ) + Cl – (aq )
NaCl( r ) 2
-
Sơ đồ hòa tan muối - +
+
+

+
+
+ - - +
Na Cl Na+ -

+
Cl

-
- -
+

+
-

-
+
-

-
Na+

+
-
Cl - -
Na+ Cl Na+ +
- -
+

-
-
-
-

+
+ -
+

-
+
- +
-

+
Na+ Cl Na+
Cl
-

-
-
+

+
+

+
- Na+ -
Cl Cl Na+ -
+ Cl

-
+
-
+

+
-
Quá trình hydrat hóa phát ra lượng nhiệt lớn đủ để bù lại năng lượng cần tiêu tốn để phá vỡ mạng lưới

-
32

tinh thể NaCl

 Söï ñieän li cuûa hôïp chaát coäng hoùa trò phaân cöïc:

VD: hidro clorua, coù hôi khaùc: döôùi taùc duïng cuûa caùc phaân töû nöôùc, tröôùc heát kieán truùc coù cöïc ñöôïc
chuyeån thaønh kieán truùc ion ñeå sau ñoù phaân töû HCl phaân li thaønh ion hidrat hoùa:

HCl( k ) + (m + n ) H 2 O  H + .m H 2 O + Cl – .n H 2 O
Sơ đồ phân li của phân tử có cực trong dung dịch +

+
-
+

- - -

-
+
-

+ +
- -

+
+ - +

-
+

+ -
+ -

+
+

- - +

-
-

+
+
+ -

-
- -

-
+
+
-

+
+

+
+
- +

+
+
+

-
+
-
Söï ñieän li gaén lieàn vôùi töông taùc giöõa caùc
-
+

-
- +

+
+
-

+
-

-
+

-
ion vaø dung moâi. +

Keát quaû cuûa söï ñieän li taïo thaønh khoâng phaûi caùc ion töï do maø laø caùc ion hidrat hoùa.
33
  Nhöõng hôïp chaát trong dung dòch chæ toàn taïi döôùi daïng
ion ñöôïc goïi laø chaát ñieän li maïnh, gồm các axit mạnh, các
baz mạnh và đại đa số muối trung tính, VD:
HNO3  H+ + NO3-
KOH K+ + OH-
NH4Cl  NH4+ + Cl-
 Chaát ñieän li yeáu khi hoøa tan vaøo nöôùc chæ coù moät soá
naøo ñoù caùc phaân töû phaân li thaønh ion. Söï ñieän li cuûa caùc
chaát ñieän li yeáu laø thuaän nghòch:
Ion hóa
n+ m-
AmBn mA +B
Phân tử hóa

Các axit hữu cơ, axit vô cơ yếu (HCN, H2CO3,…), các baz vô cơ yếu (NH4OH…), một số muối axit và muối baz

( NaHCO3, Cu(OH)Cl,…) là những chất điện ly yếu.

- +
CH3COOH  CH3COO + H

+ -
NH4OH  NH4 + OH 34
 d- Độ điện li :

Định nghĩa: Ñoä ñieän li (töùc phaàn traêm ion hoùa) laø:
• ñaïi löôïng ñaëc tröng cho möùc ñoä ñieän li cuûa moät chaát.
• tæ soá giöõa số phân tử đã phân li thành ion (n) trên tổng số
phân tử đã hòa tan trong dung dịch (n0)

Số ptử phân li thành ion

n
 =  =  (0   1)
Tổng số ptử hòa tan n0

Ñoä ñieän li được biểu diễn bằng phần đơn vị hay phần trăm

VD: Axit axetic 0,1M ở nhiệt độ phòng có  = 0,014 = 1,4%

Chaát ñieän li maïnh coù  = 1, chaát khoâng ñieän li  = 0.

35
 Các yếu tố ảnh hưởng đến độ điện li:

 Bản chất chất tan và dung môi.

 Nồng độ dung dịch: nồng độ dung dịch tăng  độ điện li

giảm và ngược lại. Từ đây khi pha loãng dung dịch  sẽ

tăng lên và tiến đến 1 khi pha loãng vô cùng.
VD: độ điện li của axit axetic thay đổi theo nồng độ đlượng gam CN

CN 0,1 0,01 0,001

 0,014 0,042 0,124

 Nhiệt độ: thường nhiệt độ tăng độ điện li tăng.

Cách xác định:

i-1
 Dựa vào hệ số Van’t Hoff i:  =  với m: số ion trong ptử chất điện li
m-1

 Dựa vào độ dẫn điện:  = 


với , : độ dẫn điện đương lượng của dung dịch ở nồng độ khảo sát
36

và khi pha loãng vô cùng.

Phân loại các chất điện li:

Dựa theo độ điện li  phân loại như sau:

Lý thuyết: chia làm 2 nhóm:

• Mạnh: phân li hoàn toàn (=1), gồm muối trung tính, axit
và baz vô cơ mạnh.
• Yếu: phân li không hoàn toàn (<1), gồm axit và baz hữu
cơ, axit và baz vô cơ yếu, muối axit và muối baz.
Thực tế: quy ước chia làm 3 nhóm đối với dung dịch nước nồng độ 0,1N:

 mạnh với  > 30%

 yếu với  < 2 %

 trung bình 2% <  < 30%

37
VI.3.2. Dung dịch chất điện li yếu (axit yếu, baz yếu ,muối axit, muối baz)
Là dung dịch chứa chất điện li khi tan trong nước chỉ phân li một phần thành ion.

Tính chất: Có << 1 và ,  tăng lên khi pha loãng dung dịch. Điều này được giải thích: do chất điện li yếu điện li

không hoàn toàn nên khi pha loãng chúng tăng lên.

Cân bằng điện li và hằng số điện li K:

Quá trình điện li của chất điện li yếu cũng là quá trình thuận nghịch, gồm quá trình ion hóa (thuận) và quá trình phân

tử hóa (nghịch) và khi tốc độ của 2 quá trình này bằng nhau thì có cân bằng điện li:

Io n h o ùa
Am B n m An + + n Bm –
P h a ân tö ûh o ùa

Cân bằng điện li cũng là CBHH nên khi áp dụng định luật tác dụng khối lượng sẽ rút ra được HSCB mà được gọi là hằng số

điện li , kí hiệu là K 38
 Haèng soá ñieän li (K) cuûa chaát ñieän li yeáu
AmBn :

[A n  ] m [B m  ] n
K
[A B ]
m n

n+ m-
[A ], [B ], [AmBn]: nồng độ lúc cân bằng.

 K ñöôïc goïi laø haèng soá ñieän li (haèng soá ion hoùa). Giaù trò cuûa noù chæ phuï thuoäc vaøo baûn chaát

chaát ñieän li, dung moâi vaø nhieät ñoä.

 Đối với chất điện li nhất định hằng số điện li cũng chỉ phụ thuộc vào nhiệt độ.
 Đối với cùng một dung môi và ở nhiệt độ xác định, chất điện li có hằng số K caøng nhoû thì noù caøng keùm ñieän
li và ngược lại K càng lớn chất điên li càng mạnh.

39
 - +
VD: CH3COOH  CH3COO + H Ka=  = 1,8.10-5 - + [CH3COO ][H ]

[CH3COOH]

+ -
+ - -7 [H ][HCO3 ]
H2CO3  H + HCO3 K1 =  = 4.10
[H2CO3]

+ 2-
- + 2- -11 [H ][CO3 ]
HCO3  H + CO3 K2 =  = 5,6.10
-
[HCO3 ]
2 2-
+ 2- -17 [H+] [CO3 ]
H2CO3  2H + CO3 Ka =  = 2,44.10
[H2CO3]
+ -
+ - -5 [NH4 ][OH ]
NH4OH  NH4 + OH Kb =  =1,8.10
[NH4OH]

+ -
- - -4[PbOH ][OH ]
Pb(OH)2  PbOH + OH K1=  = 9,6.10
[Pb(OH)2]
2+ -
+ 2+ - -8 [Pb ][OH ]
PbOH  Pb + OH K2= = 3.10 +
[PbOH ]

Đối với chất điện li đa bậc: K1> K2> K3….trong đó HS điện li bậc thứ 2, thứ 3… luôn luôn nhỏ hơn HS điện li bậc thứ 1

nhiều, vì vậy thực tế thường chỉ xét nấc điện li thứ nhất K1
40
Mối liên hệ giữa hằng số điện li và độ điện li:

Xét dung dịch chất điện li yếu AB có nồng độ C, độ điện li , hằng sồ điện li K:

+ -
AB  A +B

Lúc cân bằng nồng độ các chất và ion:

+ -
[A ] = [B ]= C;

[AB]= C - C = C(1-) mol/lít

+
- 2
[A ][B ] C.C K C
 K =  =  
[AB] C(1- )
1
2
Vôùi chaát ñieän li yeáu <<1 1 -   1  K = C. 

K
   Đây là biểu thứ toán học của định luật pha loãng Ostwald.
C
Dung dòch caøng loaõng, ñoä ñieän li caøng lôùn. 41
 VD tính toán về điện li:
0
Hòa tan 0,1 mol chất điện li yếu XY trong nước tạo thành 1 lít dung dịch ở 25 C.

a)Tính độ điện li  của XY trong dung dịch nước ở 250C, biết

nồng độ ion X+ trong dung dịch bằng 0,0013 mol/lít.
b)Tính hằng số điện li K của XY ở 250C.
c)Tính độ điện li  của XY trong dung dịch nước ở 250C khi pha
loãng dung dịch 4 lần.
d)Tính nồng độ ion X- trong dung dịch ở 250C khi thêm vào dung
dịch không pha loãng một lượng chất điện li mạnh AY tương ứng
nồng độ 0,1 mol/lít. Nồng độ ion X+ trong dung dịch sau khi thêm
AY tăng hay giảm bao nhiêu lần?
Giải:
+ -
a) Tính  trong dung dịch ban đầu: XY  X +Y

Nồng độ XY trong dung dịch ban đầu: C = 0,1 mol/lít

+
+ [X ] 0,0013
[X ] = C   =  =  = 0,013 = 1,3% 42
C
0,1
 b) Tính K của XY:
2 2
 (0,013)
 Tính chính xác: K = C  = 0,1  = 0,0000171 =1,71.10
-5

1-  1-0,013

 Tính gần đúng:

2 2
K = C = 0,1 x ( 0,013) = 0,0000169 = 1,69.10
-5

So sánh kết quả tính toán thấy 2 giá trị K thu được hầu như không
khác nhau, nên trong thực tế khi chất điện li quá yếu ( khi có
C 2
 10 ) thường dùng cách tính gần đúng.
K

 Tính  trong dung dịch khi pha loãng:

C 0,1
Nồng độ dung dịch sau khi pha loãng: C’=  =  = 0,025 mol/lít
4 4

Vì nhiệt độ không thay đổi nên K = 0,0000169. Từ đây:

K 0,0000169
2
K = C’  =  = 0,026 = 2,6.10
-2

C 0,025

43
  Tính nồng độ ion X+ sau khi thêm AY

+
Việc thêm AY làm cân bằng điện li của XY chuyển dịch theo chiều nghịch, đưa đến giảm nồng độ ion X . Đặt x là
+
nồng độ mới của ion X thì nồng độ các chất và ion trong dung dịch sau khi thêm AY sẽ là:

[X+]= x; [Y-] = (x + 0,1); [XY] = (0,1 -x ) mol/lít

+ -
[X ][Y ] x(x+0,1) + 0,1x -5
 K=  =    = x = [X ] = 0,0000169= 1,69.10 mol/lít
[XY] (0,1 – x) 0,1

+ 0,0013
Sau khi thêm AY nồng độ ion X giảm: = 77 lần
0,0000169

44
 VI.3.3. Dung dịch chất điện li mạnh:
Tính chất:

Theo lý thuyết, chất điện li mạnh phân li hoàn toàn nên =1 và ,  không tăng khi pha loãng dung dịch. Tuy nhiên trong thực

tế, cũng giống như dung dịch chất điện li yếu, dung dịch chất điện li mạnh có <1 và ,  tăng khi pha loãng.

Để giải thích thực tế này của dung dịch chất điện li mạnh dùng lý thuyết tương tác ion của Debye, Huckel và Onsager.

 Lý thuyết tương tác ion:

a)Trong dung dòch chaát ñieän li maïnh, nồng độ caùc ion lớn, ôû gaàn nhau ñöa ñeán xuaát hieän löïc huùt, ñaåy
töông hoã giöõa chuùng. Do löïc naøy moãi ion ñöôïc bao quanh mình moät lôùp hình caàu caùc ion ngöôïc daáu

ñöôïc goïi laø "khí quyeån ion".

b)Ngoaøi ra, do löïc huùt tónh ñieän, cation vaø anion coù theå laïi gaàn nhau, chuùng keát hôïp nhau taïo neân
moät caëp ion (các ion liên hợp).
45
 Vì vaäy, caùc ion trong dung dòch chaát ñieän li maïnh chuyeån ñoäng khoâng hoaøn toaøn töï do và thể hiện như

trong dung dịch số ion ít hơn số ion có thực  soá tieåu phaân trong dung dòch giaûm.

Nồng độ dung dịch càng lớn tương tác giữa các ion càng mạnh, ảnh hưởng càng lớn và ngược lại

Những đại lượng liên quan với số ion trong dung dịch như độ điện li, nồng độ, độ dẫn điện,… đều thể hiện nhỏ hơn

có thực. Vì vậy , C, ,… đo được trong thực tế được gọi là các đại lượng biểu kiến

Ñoä ñieän li xaùc ñònh baèng phöông phaùp ño ñoä daãn ñieän dung dòch (goïi laø ñoä ñieän li bieåu kieán) taát

phaûi nhoû hôn 1 (ñoä ñieän li thöïc).

 Khi pha loãng dung dịch tương tác giữa các ion giảm xuống nên số ion hình như tăng lên, đưa đến ,  tăng lên

46
Hoaït ñoä (a), heä soá hoaït ñoä (f)

Để đặc trưng cho trạng thái của ion trong dung dịch chất điện li mạnh dùng hoạt độ thay cho nồng độ thông thường

Hoạt độ - kí hieäu a , là noàng ñoä hieäu duïng (của chất, ion) thể
hiện trong thực tế, lieân heä vôùi noàng ñoä C qua bieåu thöùc:

a=f×C

f là hệ số tỷ lệ, được gọi là heä soá hoaït ñoä. Thông thường:

 Vôùi dung dòch loaõng chaát ñieän li yeáu, töông taùc ion khoâng ñaùng keå f = 1, a = C.

 Vôùi dung dòch ñaäm ñaëc chaát ñieän li yeáu hoaëc dung dòch chaát ñieän li maïnh: f < 1, a < C.

ai = fi.Ci và aAmBn= fAmBn. CAmBn

47
Hoaït ñoä laø ñaïi löôïng thay cho noàng ñoä khi ñaët noù vaøo
bieåu thöùc ñònh luaät taùc duïng khoái löôïng thì laøm bieåu
thöùc naøy aùp duïng ñöôïc cho dung dòch chaát ñieän li cuõng
nhö khoâng ñieän li ôû moïi noàng ñoä.

Io n h o ùa
Am B n m An + + n Bm –
P h a ân tö ûh o ùa

n+ m m- n
[A ] [B ]
K = 
[AmBn]

n+ m-
[A ], [B ], [AmBn]: nồng độ lúc cân bằng

48
Xác định f: phương trình Debye-Huckel:

- Azi
2
I -Az . Azn+  m-
I
B
lg fi =  và lg f = 
1+ I AmBn
1+ I

 0
A: hằng số, phụ thuộc vào bản chất dung môi và nhiệt độ, ở 25 C và dung môi là nước A=0,5.

 z: điện tích ion

 I: lực ion của dung dịch,

2
I = ½ Ci zi

0
Khi I < 0,01 và ở 25 C với dung môi là nước:

lg fi = -0,5 zi
2
và lg fI = -0,5z .z  n+ m-
I
AmBn A B

49
VI.4. Sự điện li của nước và chỉ số hydro pH:

VI.4.1. Cân bằng điện li của nước và tích số ion của nước:

 Nước là chất điện li rất yếu: H2O  H+ + OH-

Ở 220C hằng số điện li của nước:
+ -
H OH  -16
K=  = 1,8.10
H2O 

Tích số ion của nước Kn:

1000 + -
Vì K quá nhỏ nên có thể xem:H2O= const = —— =55,55 mol/lít. Do đó: K H2O = const= [H ][OH ]= Kn
18
+ -
Tích số ion của nước là tích số nồng độ các ion H và OH trong nước nguyên chất hay trong dung dịch nước và là

hằng số tại nhiệt độ nhất định.

0 + - -16 -14
Ở 22 C: Kn= [H ][OH ]= 1,8.10 x55,55 = 1.10

50
 VI.4.2.Chỉ số hydro pH và môi trường dung dịch:
Từ Kn suy ra:
 Dung dịch có tính trung tính:
1.10 14
Kn= 10-7mol/lít
[H+] = [OH-] = =

 + - + -7
Dung dịch có tính axit : [H ] > [OH ] vaø [H ] > 10 mol/lít.

 + - + -7
Dung dịch coù tính baz : [H ] < [OH ] vaø [H ] < 10 mol/lít.

+
 Ñeå xaùc ñònh tính chaát thuaän lôïi hôn, thay cho noàng ñoä ion [H ],ngöôøi ta duøng chæ soá hydro pH:

+
pH= -lg [H ]

Khi ñoù:  Dung dịch coù tính trung tính :pH= -lg 10-7 = 7
 Dung dịch coù tính axit : pH< 7
 Dung dịch coù tính baz: pH>7
51
Thang pH:
+ -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 -9 -10 -11 -12 -13 -14
[H ] 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

pH 1 2 3 4 5 6  8 9 10 11 12 13 14

Axit  tt Baz 

Xaùc ñònh pH baèng chaát chæ thò maøu:

Chaát chæ thò maøu laø nhöõng axit hoaëc baz höõu cô yeáu maø
daïng phaân töû vaø daïng ion cuûa noù coù maøu saéc khaùc nhau
vaø tuøy thuoäc vaøo pH cuûa moâi tröôøng maø toàn taïi ôû daïng
naøy hay daïng kia.
VD: Quøy tím (kyù hieäu HQ) laø axit höõu cô yeáu:

+ -
HQ (ñoû)  H + Q (xanh lam)

-
 Trong moâi tröôøng axit coù maøu ñoû cuûa HQ, trong moâi tröôøng kieàm coù maøu xanh lam cuûa Q

52
 Moãi chaát chæ thò coù khoaûng pH ôû ñoù maøu saéc cuûa
noù thay ñoåi:
VD: Metyl da cam ñoû < pH = 3,1 – 4,4 < vaøng
Quøy ñoû < pH = 5 -8 < xanh lam
Phenol phtalein khoâng maøu < pH = 8 – 10 < hoàng

Tính pH caùc dung dòch axit, baz:

Axit ñôn baäc HA:

 Maïnh : Axit coù noàng ñoä Ca,  = 1  [H+]= Ca vaø pH = - lg Ca

 Yeáu: HA  H
+
+ A
-

+
Axit coù noàng ñoä Ca, < 1, Ka  [H ] = Ca =
K a .C a

Vaäy: pH = -1/2(lgKa + lg Ca)

53
 Baz ñôn baäc MOH:
-14
 Maïnh: Baz coù noàng ñoä Cb, = 1, suy ra:
[OH-] = Cb = 
Kb
=  +
10
+
[H ] [H ]
Töø ñaây:
-14 -14
+ 10 10
[H ] =   pH = -lg  = 14 + lg Cb
Cb Cb
 +
Yeáu: MOH  M + OH
-

-
Baz coù noàng ñoä Cb,  < 1, Kb, suy ra : [OH ] = Cb =

-14
Kb 10
Töø ñaây: =  =  +
+
[H ] [H ]
-14
+ 10
[H ] =   pH = 14 + ½(lg Kb + lg Cb)
K b .Cb

 Axit vaø baz ña baäc: thöôøng chæ xeùt baäc ñieän li thöù nhaát vaø tieán haønh nhö treân.
54
 VI.4.3. Khaùi nieäm veà lyù thuyeát proton veà axit –
baz vaø söï chuaån ñoä axit – baz:
1. Lí thuyeát proton cuûa Brönsted vaø Lowry:
a) Axit laø taát caû nhöõng tieåu phaân (phaân töû hoaëc ion) coù
khaû naêng cho proton H+, bazô laø taát caû nhöõng tieåu phaân coù
khaû naêng nhaän proton H+. Khi cho proton, axit taïo thaønh bazô
lieân hôïp vôùi noù; khi nhaän proton, bazô taïo thaønh axit lieân
hôïp vôùi noù. Ví duï:
A xit Br nsted B azô lieân hôïp
ö
+ –
CH 3 COOH – H ® CH COO
3

+ +
NH – H ® NH 3
4
– + 2 –
HC 2 O 4 – H ® C 2 O 4

- +
2 -
HCO
3
– H ® CO
3
+
–
H 2 O – H ® OH

55
b) Thöïc chaát cuûa phaûn öùng giöõa moät axit vôùi moät bazô laø
söï chuyeån proton (töùc cho - nhaän proton) giöõa hai caëp axit -
bazô lieân hôïp.
C h u ye ån H +
CH 3 COOH + NH3 CH 3 COO  + NH+
4

-
Trong đó: CH3COOH/CH3COO : laø moät caëp axit-bazô lieân hôïp,

+
NH4 /NH3 : laø moät caëp axit-bazô lieân hôïp thứ hai.

Tổng Quát: +
Chuyển H

Axit (1) + Baz (2)  Baz (1) + Axit (2)

Axít (1) /baz(1) và axít (2) /baz(2) laø hai caëp axit-bazô lieân hôïp.

Caùc phaûn öùng mang teân thuûy phaân coù baûn chaát laø phaûn öùng axit - bazô: ôû ñaây cuõng coù söï chuyeån

proton.

c) Axit caøng maïnh thì bazô lieân hôïp vôùi noù caøng yeáu. Bazô caøng maïnh thì axit lieân hôïp vôùi noù caøng
56
yeáu.
 2. Tích soá ion cuûa nöôùc:
+ -
Là tích số nồng độ các ion H và OH trong nước nguyên chất hay trong dung dịch nước và là hằng số ở nhiệt độ nhất

định
Nöôùc laø chất điện li rất yếu và löôõng tính:
+ - + -
H2O  H + OH ( H2O + H2O  H3O + OH )

+ -
[H3O ][OH ] 2 + -
Ta có: K =   K.[H2O]
2 = [H3O ][OH ]
[H2O]
+ - + -
Kn = [H ][OH ]= [H3O ][OH ]

0 -14
ÔÛÛû 25 C, tích soá ion cuûa nöôùc coù giaù trò baèng 1,00 ×10 .

+ ][ OH - ] - 14 o
K n = [ H 3 O = 10 (25 C)

 + - -7
Trong nước nguyên chất và dd trung tính: [H3O ] = [OH ] = 10
 + - + -7 -
Trong dung dịch axit: [H3O ] > [OH ] [H3O ] > 10 , [OH ] < 10
-7

 + - + -7
Trong dung dịch baz: [H3O ] < [OH ] [H3O ] < 10 , [OH-] > 10
-7
57
3. Chỉ số hydro pH (đoä pH) và chỉ số hydroxyl pOH (ñoä pOH)

laø hai ñaïi löôïng ñaëc tröng cho tính chaát (axit, baz, trung tính)
của dung dịch:
ÑoäpH : pH   lg[H 3 O  ]
ÑoäpOH : pOH   lg[OH  ]

0
(Ở 25 C) pH + pOH = 14  pH = 14 - pOH

Moâi tröôøn g pH pOH

Trung tính =7 =7
Axit <7 >7
Bazô >7 >7
58
 4. Ñaïi löôïng ñaëc tröng cho ñoä maïnh cuûa moät axit, moät
bazô:
a) Haèng soá axit Ka vaø chæ soá axit pKa

A + H 2O B + H 3O+

[B ][H 3 O  ]
Haèng soáaxit K a 
[A]
Ví duï : K a (CH 3 COOH)  1,86  10  5 , K a (HCN)  7,20  10 1 0

Chæ soá axit p K a = - lg K a

Ví duï : p K a (CH 3 COOH) = 4 , 73 , p K a (HCN) = 9,14

Haèng soá axit caøng lôùn (töùc chæ soá axit caøng nhoû) thì löïc axit caøng maïnh.

59
 b) Haèng soá bazô Kb vaø chæ soá bazô pKb

B  H 2O A  OH 

-
[ A ][ OH ]
Haèng soá bazô : K b =
[ B ]

Chæ soá bazô : p K b = – lg K b

K b (NH 3 )  1,79  10  5 p K b (NH 3 )  4,75

K b (C 6 H 5 NH 2 )  3,8  10  1 0 p K b (C 6 H 5 NH 2 )  9 ,40

Haèng soá bazô Kb caøng lôùn (töùc laø chæ soá axit pKb caøng nhoû) thì löïc bazô caøng maïnh.

60
 5.Moái lieân heä giöõa haèng soá axit vaø haèng soá bazô
cuûa moät caëp axit - bazô lieân hôïp
+ -
K a ´ K b = [ H 3 O ][ OH ] = K n

p K a + p K b = p K n = 14

6. Tính chaát axit - bazô cuûa caùc dung dòch muoái:

a) Dung dòch muoái cation bazô maïnh - anion axit maïnh laø dung dòch trung tính. Ví duï: dung dòch NaCl.

b) Dung dòch muoái cation bazô maïnh - anion axit yeáu coù tính kieàm. Ví duï: dung dòch CH3COONa.

c) Dung dòch muoái cation bazô yeáu - anion axit maïnh laø dung dòch coù tính axit. Ví duï: dung dòch NH4Cl.

d) Muoái cation bazô yeáu - anion axit yeáu.

Dung dòch CH3COONH4 coù moâi tröôøng trung tính.

Dung dòch NH4CN coù moâi tröôøng kieàm.

Dung dòch NH4NO2 coù moâi tröôøng axit. 61

 7. Dung dòch ñeäm laø dung dòch chöùa hoãn hôïp moät axit
yeáu vôùi bazô lieân hôïp cuûa noù.
Dung dòch ñeäm là dung dịch có giá trị pH xác định và hầu
như không thay ñoåi khi pha loãng hoặc theâm vào moät löôïng
nhỏ axit hoaëc bazô mạnh. [Axit ]
pH  pK  lg
ñeäm a [Bazô lieânhôïp]
(Phöông trình Henderson-Hasselbalch)

Ñaëcbieät khi [Axit]  [Bazô lieân hôïp] thì pH  p K a .

Tính đơn giản pH của một vài dung dịch:

Nếu bỏ qua sự điện li của nước cũng như tương tác giữa các ion trong dung dịch, ta có thể tính đơn giản pH của một số

dung dịch axit, baz thông thường.

VD 1: Tính pH của dung dịch axit HCl 0,001M

+ -3
Giải: Axit mạnh HCl điện li hoàn toàn, [H3O ] = 10 M

62
pH của dung dịch bằng 3
 VD 2: Hòa tan 0,6g NaOH vào nước thành 1 lít dung dịch.
Tính pH của dung dịch?
Giải: Baz mạnh NaOH điện li hoàn toàn, [OH-] = 0,015M
[H3O+]= 10-14: 0,015 = 6,6.10-13M  pH = 12,18

VD 3: Tính pH của dung dịch axit CH3COOH, C= 0,01M biết hằng số điện li của nó ở nhiệt độ phòng là K=
-5
1,86.10

Giải:
Độ điện li của axit axetic là:

+
Nồng độ axit điện li = [H3O ] =  x C= K.C
5
+
[H3O ] =  x C= =
K.C 1 ,86
= 4,31.10
-4 .10 .0,01

Do đó pH của dung dịch là : PH = ½ (pK – lgC)= 3,37

63
VI.5. Söï thuûy phaân
muoái:

VI.5.1. Khaùi nieäm veà söï thuûy phaân muoái:

 Söï thuûy phaân muoái laø quaù trình töông taùc cuûa
caùc ion muoái vôùi caùc ion cuûa nöôùc.
 Söï thuûy phaân cuûa muoái laøm thay ñoåi moâi tröôøng
dung dòch muoái thu ñöôïc.
 Phaûn öùng thuûy phaân muoái laø phaûn öùng nghòch
cuûa pöù trung hoøa giöõa axit vaø baz.

VD: NaCN + H2O  NaOH + HCN

- -
CN + H2O  OH + HCN

64
 VI.5.2. Cô cheá thuûy
phaân:
Caùc muoái bò thuûy phaân laø nhöõng muoái taïo bôûi: axit
maïnh vaø baz yeáu; axit yeáu vaø baz maïnh ; axit yeáu vaø baz
yeáu. Xeùt cô cheá thuûy phaân cuûa chuùng.
Muoái taïo bôûi axit maïnh vaø baz yeáu: NH4Cl, Al2(SO4)3…
Daïng phaân töû: NH4Cl + H2O  NH4OH + HCl
Daïng ion ruùt goïn: NH4+ + H2O  NH4OH + H+
Cô cheá thuûy phaân: söï thuûy phaân cation. Moâi tröôøng dung
dòch: axit.
Muoái taïo bôûi axit yeáu vaø baz maïnh : CH3COONa, K2CO3…
Daïng phaân töû: CH3COONa + H2O  CH3COOH + NaOH
Daïng ion ruùt goïn: CH3COO- + H2O  CH3COOH + OH-
Cô cheá thuûy phaân: söï thuûy phaân anion. Moâi tröôøng dung
dòch:baz.
65
 Muoái taïo bôûi axit yeáu vaø baz yeáu: NH4 CN, (CH3COO)2Zn..
…
Daïng phaân töû: NH4CN + H2O  NH4OH + HCN
Daïng ion ruùt goïn: NH4+ + CN- + H2O  NH4OH + HCN
Cô cheá thuûy phaân: söï thuûy phaân caû cation laãn anion.
Moâi tröôøng dung dòch: tuøy thuoäc vaøo ñoä maïnh, yeáu
cuûa axit vaø baz taïo thaønh :
 neáu axit maïnh hôn (Ka > Kb) dung dòch coù tính axit yeáu,
 neáu baz maïnh hôn (Ka < Kb) dung dòch coù tính baz,
 coøn neáu ñoä maïnh cuûa chuùng baèng nhau, dung dòch
coù tính trung tính.
VD: Trong tröôøng hôïp ñang xeùt dung dòch coù tính baz vì
baz NH4OH (Kb = 1,75.10-5) maïnh hôn axit (Ka = 8.10-10)

66
 VI.5.3. Ñoä thuûy phaân vaø haèng soá thuyû phaân:
laø nhöõng ñaïi löôïng ñaëc tröng cho caân baèng thuûy
phaân: giaù trò cuûa chuùng caøng lôùn muoái bò thuûy
phaân caøng maïnh.
Ñoä thuûy phaân h:
 Laø tæ soá giöõa soá phaân töû muoái bò thuûy phaân n treân
toång soá phaân töû ñaõ hoøa tan n0 trong dungn
dòch:
h=
n0

· Ñoä thuûy phaân phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá:

 baûn chaát muoái (muoái taïo bôûi axit hay baz caøng yeáu bò thuûy phaân caøng maïnh; muoái taïo bôûi

axit vaø baz ñeàu yeáu bò thuûy phaân saâu xa nhaát),

 0
nhieät ñoä (h taêng khi t taêng) vaø

 noàng ñoä (h taêng khi C giaûm, rieâng muoái taïo bôûi axit vaø baz ñeàu yeáu coù h khoâng phuï thuoäc

vaøo noàng ñoä).

67
Haèng soá thuûy phaân K1:
Đ/v muoái nhaát ñònh K1 laø haèng soá taïi nhieät ñoä nhaát
ñònh.
Xeùt aùp duïng ñònh luaät taùc duïng khoái löôïng vaøo caân baèng
thuûy phaân cuûa caùc muoái:
 Muoái taïo bôûi axit maïnh vaø baz yeáu MA: M+ + H2O  MOH+
H+ [MOH][H+] 2 K K
Kn 2
Kt =  =  = Cm  Cmh  h =
h 1
 n

+ Cm K bCm
[M ] Kb 1-h

- -
 Muoái taïo bôûi axit yeáu vaø baz maïnh MA: A + H2O  OH + HA
- 2
[OH ][HA] Kn 2 h K1 Kn
Kt =  =  = Cm  Cmh  h = 
- Ka Cm K a Cm
[A ] 1-h

+ -
 Muoái taïo bôûi axit yeáu vaø baz yeáu MOH:M + A +H2O  MOH+ HA

[MOH][HA] Kn h
2
Kn
2
Kt =  =  = Cm  Cmh  h = K1 
+ -
[M ][A ] KaKb (1-h)
2
Ka Kb
68
 VI.5.4. Tính pH cuûa dung dòch muoái thuyû phaân:
 Muoái taïo bôûi axit maïnh vaø baz yeáu MA :M+ + H2O  MOH+
H+
Kn K nCm
+ 
[H ] = Cmh = Cm K bCm Kb  pH = ½ (pKn-pKb – lgCm)

- -
 Muoái taïo bôûi axit yeáu vaø baz maïnh MA: A + H2O  OH + HA

Kn K nCm + Kn
KnKa
-   [H ] =  =
[OH ] = Cmh = Cm
K a Cm Ka - Cm
[OH ]

+ -
 Muoái taïo bôûi axit yeáu vaø baz yeáu MOH: M + A +H2O  MOH+ HA

+ [HA] Cmh h Kn Kn Ka
[H ] = Kb = Ka
- = Ka = Kah = 
[A ] Cm(1–h) 1-h Ka Kb Kb

pH = ½ (pKn +pKa –pKb)

pKn = -lg Kn = pH + pOH = 14; pKa = -lgKa

-
pKb = -lgKb; pOH = - lg[OH ]; Cm: noàng ñoä muoái trong dung dòch. 69
VI.6. Söï ñieän li cuûa chaát ñieän li khoù tan:
VI.6.1. Caân baèng dò theå cuûa chaát ñieän li khoù tan vaø tích
soá tan:
Caùc chaát ñieän li khoù tan laø caùc hydroxyt vaø muoái khoù
tan. Chuùng tan trong nöôùc raát ít neân dung dòch thu ñöôïc coù
noàng ñoä raát loaõng vaø coù theå xem chuùng ñieän li hoaøn
toaøn trong dung dòch. Do vaäy trong dung dòch coù caân baèng dò
theå giöõa chaát ñieän li khoù tan vaø caùc ion cuûa noù.
+
VD: caân baèng ñieän li cuûa muoái khoù tan AgCl ñöôïc bieåu dieãn nhö sau: AgCl (r)  Ag (d)
-
+ Cl (d)
+ -
Ñôn giaûn hoùa: AgCl = Ag + Cl

 Aùp duïng ñònh luaät taùc duïng khoái löôïng vaøo caân baèng dò theå treân vaø chuù yù raèng noàng ñoä chaát raén

taïi nhieä ñoä nhaát ñònh laø ñaïi löôïng khoâng ñoåi ta coù:
+ -
[Ag ][Cl ] + -
K=   k[AgCl] = [Ag ][Cl ] = const = T
[AgCl]

T laø haèng soá (taïi nhieät ñoä nhaát ñònh) vaø ñöôïc goïi laø tích soá tan cuûa AgCl
70
 VI.6.2. Tích soá tan vaø ñoä tan cuûa chaát ñieän li
khoù tan:
Ñònh nghiaõ tích soá tan:Tích soá tan cuûa chaát ñieän li
khoù tan laø tích soá caùc noàng ñoä caùc ion töï do vôùi soá
muõ töông öùng cuûa chaát ñieän li khoù tan trong dung dòch
baõo hoøa cuûa noù vaø laø ñaïi löôïng khoâng ñoåi taïi nhieät
ñoä nhaát ñònh.
Toång quaùt vôùi chaát ñieän li khoù tan AmBn:

n+ m- n+ m m- n
AmBn = mA + nB  T = [A ] [B ]

 YÙ nghiaõ: Tích soá tan ñaëc tröng cho tính tan cuûa chaát ñieän li khoù tan:

· Ñònh tính: T caøng nhoû chaát ñieän li caøng khoù tan.

VD: Ñoä tan caùc chaát ñieän li khoù tan sau ñaây giaûm daàn theo thöù töï:

-10 -13 -16

AgCl (T=1,8.10 )  AgBr (T = 5,3.10 )  AgI (T = 1.10 )

71
 · Ñònh löôïng:
Khi bieát tích soá tan T coù theå tính ñöôïc ñoä tan S cuûa
chaát ñieän li khoù tan.
VD: Cho tích soá tan cuûa Zn(OH)2 ôû 250C trong nöôùc vaø
trong dung dòch ZnCl2 0,1 mol/lít.
Giaûi:
+ Trong nöôùc:

2+ - 2+ -2 -17
Zn(OH)2 = Zn + 2OH  T = [Zn ] [OH ] = 1.10
2+ -2
Töø phöông trình ñieän li: [Zn ] = S ; [OH ] =2S mol/lít. Töø ñaây:

T 1.10 17
2 3 S   1,36.10 6 mol / lit
T = S (2S) =4S 
4 4

72
 + Trong dung dòch ZnCl2: ZnCl2 = Zn2+ + 2Cl-
Söï coù maët ZnCl2 (ñieän li hoaøn toaøn) laøm taêng noàng ñoä ion
Zn2+, ñöa ñeán caân baèng chuyeån dòch theo chieàu nghòch, laøm
giaûm ñoä tan cuûa Zn(OH)2. Neáu goïi 2x laø noàng ñoä ion OH-
trong dung dòch ZnCl2 thì noàng ñoä Zn2+ seõ laø (x+ 0,1) mol/lít.
Töø ñaây (gaàn ñuùng):
T 1.10 17
2 2
T = (x+0,1)(2x)  0,4x 
S x   5.10 9 mol / lit
0,4 0,4

 Khi bieát ñoä tan coù theå tính tích soá tan cuûa chaát ñieän li:

0 -2
VD: Tính tích soá tan cuûa CaSO4 ôû 20 C, bieát ñoä tan cuûa noù ôû nhieät ñoä treân laø 1,5.10 mol/lít

2+ 2- 2+ 2- -2 2 -4
CaSO4 = Ca + SO4  T = [Ca ][SO4 ] = (1,5.10 ) = 2,25.10

73
Ñieàu kieän keát tuûa vaø hoøa tan chaát ñieän li khoù tan:

 Keát tuûa: Tích soá noàng ñoä caùc ion (vôùi soá muõtöông
öùng) cuûa chaát ñieän li trong dung dòch lôùn hôn tích soá
tan cuûa noù ôû nhieät ñoä khaûo saùt.
 Hoøa tan: Tích soá noàng ñoä caùc ion (vôùi soá muõtöông
öùng) cuûa chaát ñieän li trong dung dòch nhoû hôn tích soá tan
cuûa noù ôû nhieät ñoä khaûo saùt.
VD: Coù keát tuûa CaSO4 taïo thaønh hay khoâng khi troän laãn
nhöõng theå tích baèng nhau cuûa 2 dung dòch CaCl2 vaø H2SO4
coù noàng ñoä töông öùng baèng 0,5 vaø 0,1 mol/lít (ôû 200C)?

Giaûi:

Noàng ñoä caùc ion sau khi troän laãn:

2+ 2- -2 -4
[Ca ][SO4 ] = 0,25 x 0,05 = 1,25.10 > T = 2,25.10 cuûa CaSO4. Vaäy coù keát tuaû CaSO4 taïo thaønh.

74