BİLİMSEL

DÜŞÜNCEYE GİRİŞ
(1)
FATMA GİRGİN KARDEŞ
PSİKOLOJİ HAKKINDA
NASIL DOĞRU
DÜŞÜNÜLÜR?
HOW TO THİNK STRAİGHT ABOUT PSYCHOLOGY?
KEITH E. STANOVICH
PSİKOLOJİ DİNAMİKTİR (VE DİĞER BİLİM
DALLARI GİBİ İYİ ŞEYLER YAPAR)
• Freud Problemi

• Freud'un araştırma yöntemleri, modern psikologların araştırmalarını nasıl yürüttüklerini tamamen temsil
etmez.
• Kontrollü deneyler yapmaz.
• Vaka çalışmalarının gerçeği ortaya çıkaracağına inandı.
• Psikanaliz teorileri ve hipotezleri içeriyordu ancak ampirik gözlem yönteminden yoksundu” (Engel, 2008, s. 17).
• Bir teorinin bilimsel sayılması için teori ile davranışsal veriler arasındaki bağlantının bazı asgari
gereksinimleri karşılaması gerekir.
• Freud karmaşık teorik yapılar oluşturmaya odaklandı, ancak modern psikologların yaptığı gibi bunların güvenilir,
tekrarlanabilir davranışsal ilişkiler veri tabanına dayanacağını garanti etmedi.
MODERN PSİKOLOJİNİN ÇEŞİTLİLİĞİ

• «Psikoloji, bir sınırda biyolojik bilimlerin etki alanlarından, diğer sınırda sosyal
bilimlerin alanlarına uzanan, gevşek bir şekilde bütünleştirilmiş bir entelektüel
imparatorluktur» (Amerikan Psikoloji Vakfı'nın Seçkin Öğretim Ödülü'nü kazanan Henry
Gleitman (1981))

• APA'nın her biri belirli bir araştırma ve çalışma alanını veya belirli bir uygulama alanını
temsil eden 54 farklı bölümü vardır (bkz. Tablo 1.1).
BİLİMDE BİRLİK ARAYIŞI

• Tek bir teori yok.

• Teorilerin birleştirilmesi genellikle mümkün değil.
• Psikolojinin diğer bilimlerden farkı var mı? (Ekonomi, Siyaset Bilimi, Sosyoloji, Tarih,
Hukuk…)
• Psikolojinin amacı ne? İnsanlara yardım etmek? (sosyal hizmet, eğitim, hemşirelik, fizik
tedavi, insan kaynakları ve konuşma terapisi…)
• Psikoloji neden bağımsız bir bilim?
1- Birincisi, psikolojinin insan ve insan dışı davranışların tamamını bilimin teknikleriyle
incelemesidir.
2- İkincisi ise bu bilgilerden yola çıkılarak yapılan uygulamaların bilimsel temelli olmasıdır.

Diğer alanlardan farkı:

1- Birincisi, davranışın sonuçlarının açıklanması bilimsel kanıtlara dayanır.
2- İkincisi, psikolojinin pratik uygulamalarının bilimsel yöntemlerden türetilmiş ve test
edilmiş olmasıdır.
• Psikoloji dışından insanların psikolojinin bir bilim olmadığı görüşünü dile getirdiğini
duymak oldukça yaygındır. Neden?
• Sahte psikologlar (Hipnoz yoluyla vs..) (Kendinizi keşfedin)
• Otoritelerin anlayışı
• O halde Bilim Nedir?
• Bilim, evrenin işleyişinin derinlemesine anlaşılmasını sağlayan,
evren hakkında düşünmenin ve onu gözlemlemenin bir yoludur.
Bilimi tanımlayan üç özellik:
1- Sistematik ampirizmin kullanılması
2-Herkesin ulaşabileceği bilginin elde edilmesi
3- Çözülebilir problemlere odaklanma
• Sistematik Ampirizm
• Gözleme dayalı tutarlı bilgi
• Bilimsel gözlem sistematiktir çünkü gözlem sonuçları dünyanın temel doğası hakkında bir
şeyler ortaya çıkaracak şekilde yapılandırılmıştır. Genellikle teoriye dayalıdır; dünyanın
doğasına ilişkin farklı açıklamaları test ederler. Gözlemin sonucuna bağlı olarak bazı teoriler
desteklenecek ve diğerleri reddedilecek şekilde yapılandırılmışlardır.
• Herkese Açık Olarak Doğrulanabilir Bilgi: Tekrarlama ve Akran Değerlendirmesi
- Bilimsel bilginin yalnızca belirli bir bireyin zihninde olmaz. Bir anlamda bilimsel
bilgi, başkaları tarafından eleştiri ve ampirik test için bilim camiasına sunulana kadar
mevcut değildir.
- Bilim, tekrarlama (replication) prosedürü yoluyla kamusal doğrulanabilirlik
fikrini somut hale getirir. Bir bulgunun bilim alanında değerlendirilebilmesi için, diğer bilim
adamlarının aynı deneyi yapıp aynı sonuçları elde etmelerine olanak sağlayacak şekilde
bilim camiasına sunulması gerekir.
• O halde, kamuya açık olarak doğrulanabilir bilgiyle, bulguların toplumdaki herhangi
biri tarafından çoğaltılabilecek, eleştirilebilecek veya genişletilebilecek şekilde bilimsel
topluluğa sunulması kastedilir.
• Bu sadece bilim insanları için değil, aynı zamanda tüketici olarak medyada sunulan
bilimsel bilgileri değerlendirmek zorunda olan sıradan kişiler için de çok önemli bir
kriterdir. Sahte bilim uygulayıcılarını meşru bilim adamlarından ayırmanın önemli bir
yolu, ilkinin genellikle normal bilimsel yayın kanallarını atlaması ve bunun yerine
"bulguları" ile doğrudan medyaya gitmesidir.
• Hakem değerlendirmesi ya da akran değerlendirmesi bir araştırma dergisine
gönderilen her makalenin birkaç bilim insanı tarafından eleştirildiği ve daha sonra
eleştirilerini bir editöre sunduğu bir prosedürdür. Editör genellikle derginin kapsadığı
uzmanlık alanında kapsamlı bir çalışma geçmişine sahip bir bilim insanıdır. Editör,
gmakalenin yayınlanmasını, daha fazla deney ve istatistiksel analiz sonrasında
yayınlanmasını veya araştırmanın kusurlu veya önemsiz olması nedeniyle reddedilmesini
gerektirip gerektirmediğine karar verir. Çoğu derginin her sayısında bir yayın politikası
beyanı bulunur, dolayısıyla bir derginin hakemli olup olmadığını kontrol etmek kolaydır.
• Ampirik Olarak Çözülebilir Sorunlar: Bilim Adamlarının Test Edilebilir Teoriler Arayışı

• Bilim çözülebilir veya belirlenebilir problemlerle ilgilenir. Bu, bilim adamlarının ele aldığı soru türlerinin
halihazırda mevcut ampirik teknikler aracılığıyla potansiyel olarak yanıtlanabileceği anlamına gelir. Eğer
bir problem çözülemiyorsa ya da bir teori bilim adamlarının elindeki ampirik tekniklerle test edilemiyorsa,
o zaman bilim insanları onu incelemeyeceklerdir. Örneğin, "Kreş sırasında yapılandırılmış dil uyarısı
verilen üç yaşındaki çocuklar, bu tür ekstra uyarı verilmeyen çocuklara göre okuma eğitimine daha erken
hazır olacaklar mı?" bilimsel bir problemi temsil etmektedir. Şu anda mevcut ampirik yöntemlerle
cevaplanabilir. “İnsan doğası gereği iyi midir, yoksa doğası gereği kötü mü?” sorusu. ampirik bir soru
değildir ve dolayısıyla bilimin alanına girmez. Aynı şekilde “Hayatın anlamı nedir?” ampirik bir soru
değildir ve bilim alanının dışındadır.
• Steven Pinker (1997) cehaletin nasıl sorunlara ve gizemlere bölünebileceğini tartışıyor.
Sorunlar karşısında, bir cevabın mümkün olduğunu ve henüz bir cevaba sahip olmasak
bile bu cevabın neye benzeyebileceğini biliyoruz. Gizemler söz konusu olduğunda,
cevabın neye benzeyebileceğini hayal bile edemiyoruz. Bu terminolojiyi kullanarak
bilimin gizemleri soruna dönüştüren bir süreç olduğunu görebiliriz.
• Pinker (1997), How the Mind Works adlı kitabını "zihinsel imgelerden romantik aşka
kadar zihnin düzinelerce gizeminin son zamanlarda sorunlara dönüştürülmesi nedeniyle"
yazdığını belirtmiştir (s. ix).
• Psikoloji ve Halk Özdeyişleri (Folk Wisdom): “Sağduyu” Sorunu
• “Atlamadan önce bak”
• Yararlı, basit bir davranış tavsiyesi
• »Gözden ırak, gönülden ırak"?
• »Zaman kimseyi beklemez"
• »Üzgün olmaktansa güvende olmak daha iyidir"
• »Zıt kutuplar birbirini çekiyorsa"
• “Bugün yapabileceklerinizi asla yarına ertelemeyin”
• Bu klişelerin muazzam çekiciliği, davranışın örtülü "açıklamaları" olarak ele alındığında çürütülemeyecek
olmasıdır.
• Watts, Lazarsfeld'in (1949) 60 yılı aşkın bir süre önce "sosyal bilim bize zaten bilmediğimiz hiçbir şey söylemez"
şeklindeki yaygın eleştiriyi ele aldığı klasik bir makalesini tartışıyor. Lazarsfeld, 2. Dünya Savaşı sırasında görev
yapmış 600.000 asker üzerinde yapılan devasa bir araştırmadan elde edilen bir dizi bulguyu listeledi; örneğin
kırsal kesimden gelen erkeklerin, hizmet süreleri boyunca şehir kökenli askerlere göre daha iyi bir ruh halinde
oldukları. İnsanlar anket sonuçlarının tamamını oldukça açık bulma eğilimindedir. Örneğin bu örnekte insanlar,
kırsal kesimdeki erkeklerin daha zorlu fiziksel koşullara alışık olduklarını ve dolayısıyla askeri yaşam
koşullarına daha iyi uyum sağlayabileceklerini açıkça düşünme eğilimindeler. Aynı şey diğer bulgular için de
geçerli; insanlar bunları oldukça açık buluyor. Lazarsfeld daha sonra can alıcı noktasını açıklıyor: Bulguların
tümü başlangıçta belirtilenin tam tersiydi. Örneğin, aslında şehir kökenli erkeklerin, hizmet süreleri boyunca
kırsal kökenli askerlere göre daha iyi bir ruh halinde oldukları bir durumdu.
• Deneyin son kısmı, insanların tam tersi bir bulguyu ne kadar kolay açıklayabileceklerini
fark etmeleri içindir. Gerçek sonuç söz konusu olduğunda, insanlar bunu (ilk
söylendiğinde) şehir adamlarının kalabalık koşullarda ve hiyerarşik otorite altında
çalışmaya alışkın olmaları nedeniyle bunu beklediklerini söyleyerek açıklama
eğilimindedir. Tam tersi bir bulguya ne kadar kolay bir açıklama uydurabileceklerini asla
fark etmezler.
• Başka bir yaygın ifade: "Çocuklar ebeveynlerine mutluluk getirir."
• Bu ifade, çocuklarımızın etkilerini emeklilik açısından nasıl gördüğümüzü ifade etmek için kullanılırsa bir
dereceye kadar doğruluk payı olabilir. İnsanlar gerçekten de geriye dönüp çocuklarına onlara büyük
mutluluklar getirmiş gözüyle bakıyorlar. Sorun, insanların bir olaya geriye dönüp bakma perspektifini, olayın
gerçek deneyimiyle karıştırma eğiliminde olmalarıdır. Çocuk sahibi olmak iki bakış açısının çok farklı
olduğu bir durum olarak ortaya çıkıyor. Yaşlılıktan itibaren çocuk sahibi olmayı düşünmek gerçekten de
insanları mutlu ediyor. Ancak devam eden, an be an mutluluk açısından (geçmişe dönüp bakmanın aksine),
çocuklar aslında insanları daha az mutlu ediyor. Artık insanların zamanın çeşitli noktalarında ne kadar mutlu
olduklarını incelemek için deneyim örnekleme yöntemleri adı verilen yöntemleri kullanan oldukça büyük bir
literatür var. (Brooks, 2008; Gilbert, 2006; Gorchoff, John, & Helson, 2008; Lyubomirsky & Boehm, 2010;
Wargo, 2007),