Kakayahang

Lingguwistik
 Kakayahang Lingguwestik
-ang kakayahang gramatikal sa kanyang
pinakarestriktibong kahulugan ayon sa paggamit ni
Chomsky (1965) at ibang estrukturalistang
lingguwistika - Savignon (1997)
-kabilang din sa pagunawa ng wika sa mga
morpolohikal, ponolohikal at sintaktik ng wika at
kakayahang magamit ito sa pagbuo ng mga salitang
parirala, sugnay at mga pangungusap, gayundin sa
pagbigay ng interpretasyon o kahulugan ng mga ito
Morpolohikal
- ito ay kakayahan ng Ponolohikal
pagbuo ng mga salita - tumutukoy sa
pamilyaridad sa tunog ng
sa pamamagitan ng
wika na makakatulong
iba't-ibang prosesong din sa pagkilala sa
ipapahihintulot sa salitang bumubuo sa
isang particular na isang wika.
wika.
Sintaktika
-Tumutukoy sa kakayahan ng
isang indibidwal na makabuo
ng parirala, mga sugnay at
mga pangugusap.
Dalawang Uri ng
Ponema
Ponemang Segmental
-Tumutukoy sa mga indibidwal na
tunog ng wikang filipino.
• Diptonggo
• Digrapo
• Klaster
• Pares-Minimal
• Malayang Nagpapalitan
 Diptonggo
-mga tunog na nabubuo sa pamagitan ng
pag-uugnay ng mga patinig at malapatinig
na (y/w).

/aw/, /iw/, /ay/, /ey/, /iy/, /oy/, /uy/

Halimbawa:
1. Ba-liw
2. Rey-na
3. Ka-hoy
 Digrapo
-Sikwens ng dalawang katinig pero iisa ang
tunog. Kadalasang naririnig sa mga salitang
hiram.

/ts/, /sh/, /dy/, /sy/

Halibawa:
1. tso-ko-la-te
2. Sham-poo
3. Dyar-yo
Klaster
-magkasunod na katinig sa iisang pantig at kapwa
naririnig ang tunog.
Halimbawa:
1. Pla-to
2. Re-kord
3. Klas-rum
Pares-Minimal
-pares ng salita na magkatulad ang bigkas
maliban sa isang ponema na siyang
pinagkaiba ng kanilang kahulugan.

Halimbawa:

1. Misa-Mesa

2. Dala-Pala

3. Basa-Baso
Malayang Nagpapalitan
-ito ang mga ponemang /e, i, o, u/ na
maaaring magkapalit ng gamit ngunit walang
nagbabago sa kahulugan.

Halimbawa:
1.Lalake-Lalaki

2. Anu-anu – Ano-ano

3. Politika-Pulitika
Ponemang Suprasegnmental
-Ito ay tumutukoy sa diin, tono at hinto.
Walang katumbas ito na letra.

Tatlong Ponemang
Suprasegmental:

• Diin

• Tono

• Hinto o Antala
 Diin
- Ito ay haba ng bigkas na inuukol sa pantig
ng isang salita.

Halibawa:
1. /bu-KAS/ vs /BU-kas/

2. /LI-gaw/ vs /li-GAW/

3. /ga-BI/ vs /GA-bi/
 Tono
- tumutukoy sa damdaming pahayag, ito
rin ay ang pagtaas at pagbaba ng tinig
sa isang salita.

Halimbawa:

Malakas ang ulan sa manila. (Nagpapahayag)

Malakas ang ulan sa manila?(Nagtanong)
Hinto o Antala
-Ito ay saglit na pagtigil sa pagsasalita upang
lalong maging malinaw at mabisa ang kaisipang
ipinapahayag.

Halimbawa:

Hindi ako ang pumatay ni Maria! (Pantanggi)

Hindi, ako ang pumatay ni Maria! (Pag-amin)
Bahagi ng
Pananalita
 Mga Salitang
Pangnilalaman
 Salitang Pangnilalaman
1.Mga Nominal:
A.Pangngalan
B.Panghalip

2.Pandiwa

3. Mga Panuring:
A.Pang-uri
B.Pang-abay
Mga Nominal
1. Pangngalan - nagsasaad ito ng pangalan ng
tao, bagay, pook, konsepto at mga pangyayari.

Halibawa: Elra, mag-aaral, bansa, Ilocos Norte,

pag-ibig, kaarawan.
Mga Nominal
2. Panghalip - pamalit o panghalili sa pangngalan.

(a) Panao o Personal: ako, ikaw, siya, tayo, kayo, sila

(b) Pamatlig o Demonstratibo: ito, iyan, iyon, nito, niyan, doon, dito,
diyan

(c) Pananong o Interogatibo: sino, kanino, ilan, ano, saan.

(d) Panaklaw o Indefinite: sino man, kanino man, alin man, gaano man,
paano man.
Pokus ng
Pandiwa
Aktor
- kapag ang paksa ng pangungusap ang tagaganap ng
kilos na isinasaaad sa paksa.

Sinasagot nito ang tanong na “sino?”

Ginagamitan ito ng mga panlaping mag-, um-, mang-, ma-,

at iba pa.
 Halimbawa

1.Manghihiram ako ng aklat sa kabilang seksyon.

2. Tumula ng isang madamdaming piyesa si

Francheska.
Layon
-kung ang layon ay ang paksa o ang binibigayang-diin sa
pangungusap.

Sumasagot ito sa tanong na “ano?”

Ginagamitan ito ng mga panlaping -in-, -i-, -ipa-, an-, at -hin

Halimbawa:
1. Inabot niya ang aklat sa itaas ng cabinet.
2. Tinula ni francheska ang madamdaming pyesa.
 Benepaktibo
-ito naman ay tumutuon sa tao o bagay na nakikinabang sa
resulta ng kilos na isinasaad ng pandiwa.

Sinasagot nito ang tanong na “para kanino?”

Ginagamitan ito ng mga panlaping i-, -in, ipang-, o ipag-.

pag-, at pinag-

Halimbawa:
1. Ipinagdiwang nila ang kanyang kapanganakan.
2. Ibinili ni Drake ng pasalubong si Lolo.
 Direksyonal

-Pinatutuunan ng pandiwa ang direksyon o tinotungo ng kilos.

Sumasagot ito sa tanong na “tungo saan o kanino?”

Ginagamit ito ng mga panlaping –an, -han, -in, o –hin.

Halimbawa:

1. Pinasyalan naming ang parke

2. Sinulatan niya ang kanyang Nanay.

 Lokatibo
-ang pandiwa ay nasa pokus sa ganapan kung ang paksa
ay ang lugar o ganapan ng kilos.

Sinasagot nito ang tanong na “saan?”

Ginagamitan ito ng mga panlaping pag-/ pinag-, -an/ -han

Halimbawa:
1. Malayo ang ospital na pinagdalhan ng sakit.
2. Iyon ang simbahan na pinagdarausan ng kasal.
 Instrumental

ito ay tumutukoy sa kasangkapan o bagay na ginagamit

upang maisagawa ang kilos o pandiwa na siyang paksa ng
pangungusap.

Sumasagot ito sa tanong na “sa pamamagitan ng ano?”

Ginagamitan ito ng mga panlaping ipang-, ipan- o ipam-

Halibawa:
1. Ipinanghiwa niya ng gulay ang bagong kutsilyo.
2. Posporo ang ipinansindi niya ng kandila
Mga Panuring
 Pang-uri
-Mga salitang naglalarawan o nagbibigay turing
ito sa pangngalan o panghalip.

Lantay

Pahambing

Pasukdol
 Lantay

-Walang tinutukoy kundi ang katangian ng

pangngalang nilalarawan.

Halimbawa:

Si Mary ay maputi

Magaling si Anna
 Pahambing

-ito ay pang-uring nagtutulad ng dalawang

pangngalan o panghalip.

Dalawang uri ng Pahambing:

Magkatulad
Di-magkatulad
 Magkatulad na Pahambing
-Ang dalawang bagay o tao na inuuri ay nagtataglay ng magkatulad na
katangian.

Ito ay gumagamit ng mga panlaping sing-, kasing-, magsing-,

magkasing-, tulad, gaya, kawangis, at kamukha.
 Halimbawa:

Kamukha si Marianne at si Pretty

Magkasimputi sina Nari at ZE

Kahawig sina Marianne at Marianne Rivera

 Di-Magkatulad na Pahambing
-Hindi magkapatas na katangian.

Gumagamit ito ng salitang lalo, higit, kaysa, di-gaano, di-gasino, di-

lubha, di-totoo, mas at kaysa.

Halimbawa:

Ang bahay ni Pretty ay mas malaki kaysa bahay ni Elra

Si Kate ay di-gasinong matalino tulad ni Pretty

 Pasukdol
-Naghahambing ng isang pangngalan o panghalip.

Gumagamit ditto ang mga panlaping pinaka-, pagka-, napaka- at

kasama ang salitang-ugat na inuulit at ilang pariralang gaya ng ubod
ng, sukdulan ng, hari ng, ulo ng at iba pa.

Halimbawa:

Pinakamalinis ang kwarto ng Pretty

 Pang-abay
-Mga salitang naglalarawan o nagbibigay turing sa pang-uri, pandiwa, o
kapwa pang-abay.

Pamanahon
Panlunan
Pamaraan
Panggano
 Pang-abay
-Mga salitang naglalarawan o nagbibigay turing sa pang-uri, pandiwa, o
kapwa pang-abay.

Pamanahon
Panlunan
Pamaraan
Panggano
 Pamanahon

-Nagsasaad kung kailan naganap o magaganap ang kilos na taglay ng

pandiwa.

May Pananda
Walang pananda
Nagsasaad ng dalas
 May Pananda

nang, sa, noon, kung, kapag, tuwing, buhat, mula, umpisa, hanggang

Halimbawa:

Bumili si Lexia ng sapatos noong nakaraang linggo.

Sasali si Ellaine sa paligsahan ng sayaw sa susunod na buwan.

 Walang Pananda

kahapon, kanina, ngayon, mamaya, bukas, sandali

Halimbawa:

Dumalaw si Marianne sa bahay ni Sophia kahapon.

Darating ang lolo ni Queenie bukas.

 Nagsasaad ng Dalas

Araw-araw, linggo-linggo, taun-taon

Halimbawa:

Naglilinis si Gracious sa kanyang bahay araw-araw.

Pumupunta si Mark sa palengke linggo-linggo.

 Panlunan

-ay isang uri ng pang-abay na tumutukoy sa pook o lugar kung saan

ginanap o ginaganap ang kilos ng pandiwa.

Ito ay sumasagot sa tanong na saan. Ilan sa mga panandang

ginagamit dito ay ang mga salitang sa, kina, o kay.

Halimbawa:
Gaganapin ang aking kaarawan sa aming bahay.
Pupunta kami kina Eric bukas ng umaga.
 Pamaraan

-Naglalarawan kung paano naganap, nagaganap, o magaganap ang

kilos na ipinapahayag ng pandiwa.

Ginagamit ang panandang nang o na/-ng.

Ito ay sumasagot sa tanong na paano.

Halimbawa:
Nag-aaral si LG nang Mabuti para sa pagsusulit.
Maingat na binuksan ni Nari ang kanyang regalo.
 Panggano

-tawag sa mga pang-abay na nagsasaad ng dami, halaga, timbang, o

sukat na ginawa, ginagawa, gagawin ng pandiwa sa pangungusap.

Halimbawa:
Bumili si Khen ng isang kilong kamatis.
Maraming inihahalong sangkap sa ulam si Fedy upang ito ay masarap.
Mga Salitang
Pangkayarian
 Pang-Ugnay

-Nagamit ang pang-ugnay sa pagsisimula,

pagpapadaloy ng mga pangyayari, hanggang sa
pagwawakas ng pagsasalaysay.

Tatlong uri ng Pang-ugnay:

• Pang-angkop
• Pang-ukol
• Pangatnig
Pang-angkop
-Tagapag-ugnay ng dalawang salita na karaniwan ay
panuring at salitang tinuturingan

Kabilang rito ang na, -ng, -g

Tatlong Uri ng Pang-angkop:

Pang-angkop na “na”
Pang-angkop na “ng”
Pang-angkop na “g”
Pang-angkop na “na”
-nag-uugnay sa dalawang salita kung saan ang naunang
salita ay nagtatapos sa mga katinig o consonant maliban sa
titik N.

Halimbawa:
Tumalon si Pretty sa malalim na bangin dahil sa kilig.
Pang-angkop na “ng”
-isinuat karugtong ng mga salitang nagtatapos sa patinig o
vowel (a e i o u).

Halimbawa:
Tumalon si Pretty sa malalim na bangin dahil sa kilig.
Salamat! ^^