Buod ng Gramatika sa Wikang Filipino

Gramatika
Isang mahalagang instrumento ang wika sa halos lahat ng ugnayan pakikipagtalastasan, at
komunikasyon sa tao sa lipunan. Sakalw ng gramatika ang pag aaral sa sistema ng pagkakaugnay
ng mga salita sa pagpapahayag ng mga salita.
May mga gabay at mga tuntunin na ating dapat isa alang-alang sa paggamit ng tamang
salita sa pagpapahayag. Ito ang mgas sumusunod:
 Tiyakin kung ang salita sa ibig sabihin.
 Tiyaking angkop ang gagamiting panalapi sa salita.
 Tiyaking balanse ang ideya ng pandiwang gagamitin.
 Iwasan ang labis na panghihiram.
 Iwasang pagpalitin ang gamit ang mga salitang magkahawig ang anyo ngunit magkaiba
ang kahulugan.
Mga Bahagi ng Pananalita
Sa aklat na Balarila ng Wikang Pambansa (1939;1944) ni Lope K. Santos (kilala rin sa
tawag na Balarilang Tagalog at Matandang Balarila) ay may sampung bahagi ng pananalita. Ang
mga ito ay pangngalan, panghalip, pandiwa, pang-uri, pang-abay, pantukoy, pangatnig, pang-
ukol, pang-angkop at pandamdam. Sinimulan itong ituro sa mga paaralan sa Pilipinas noong
1940 matapos maipahayag ng dating Pang. Manuel Quezon ang Tagalog bilang siyang saligan ng
wikang pambansa.
1. Pangngalan – ay salitang tinutukoy ang ngalan ng tao, bagay, pook, hayop o pangyayari.
Dalawang uri ng Pangngalan
o Pangngalang Pantangi – tumutukoy sa tanging tao, hayop, bagay, pook o
pangyayari. Nagsisimula sa malaking titik.
o Pangngalang Pambalana – karaniwnag ngalan ng tao, hayop, bagay, pook o
pangyayri.

2. Panghalip – inihalili o ipinapalit sa pangngalan upang upang maiwasan ang paulit-ulit na

pagbanggit sa pangngalan na hindi magandang pakinggan.
Uri at Halimbawa
o Panao – ako, siya, sila
o Paari – akin, kanya, kanila, amin,
o Pananong – sino, ano, kailan
o Pamatlig – dito, doon
o Pamilang – ilan, marami
o Panaklaw – madla, pangkat
3. Pandiwa – bahagi ng pananalita na nagsasaad ng kilos o galaw.
Uri ng Pandiwa
o Payak – ito ay ipinalalagay na ang simuno.
o Palipat – ito ay may simuno at tuwirang layon.
o Katawanin – ito ay may simuno ngunit walang layong tumatanggap.

4. Pangatnig – mga salita o lipon ng mga salita at kataga na ginagamit sa pag-uugnay ng

isang salita sa kapwa salita, ng isang parirala sa kapwa parirala, o ng pangungusap sa
kapwa pangungusap.
Uri ng Pangatnig at Halimbawa
 Paninsay – ginagamit sa pangungusap na ang dalawang isipan ay nagkakasalungatan.
Hal.
Namatay si Mang Isko ngunit ang kanyang prinsipyo ay mananatiling buhay.
 Pananhi – ginagamit upang makatugon sa mga tanong na bakit o upang mapakilala ang
mga kadahilanan ng isang pangyayari at ng anumang iniisip o niloloob.
Hal.
Ang kanyang prinsipyo ay nanatiling buhay sapagkat nariyan si Jun na
magpapatuloy ng kaniyang naudlot na gawain.
 Pamukod – gingamit upang ihiwalay, itangi, o itakwil ang isa sa ilang bagay o isipan.
Hal.
Maging ang mga kasamahan niya’y nagpupuyos ang kalooban.
 Panlinaw – ginagamit upang dagdagan o susugan ang kalinawan ng mga nasabi na.
 Panubali – nagsasaad ito ng pagkukurong di-ganap at nangangailangan ng ibang diwa o
pangungusap upang mabuo ang kahulugan.
Hal.
Sakaling hindi ibigay, magpapatuloy ang welga.
 Panapos – nagsasaad ito ng wakas na pagsasalita.
Hal.
At sa wakas naibigay rin ang kanilang sahod.
 Panulnad – nagpapahayag ng paghahambing ng mga gawa o pangyayari.
Hal.
Kung ano ang utang, siya ring kabayaran.

5. Pang-ukol – nag-uugnay sa pangangalan, panghalip, pandiwa at pang-abay na pinag-

uukulan ng kilos, gawa, ari, balak o layon.

6. Pang-angkop – ay katagang nag-uugnay a magkakasunod na salita sa pangungusap

upang maging madulas o magaan ang pagbigkas ng mga ito.
 7. Pang-uri – isang uri ng pananlita na binabago ang isang pangngalan, karaniwang
sinasalarawan nito o ginagawang mas partikular ito. Ang pang-uri ay nagbibigay ng
turing sa isang pangngalan o panghalip.

8. Pang-abay – nagbbigay turing sa pandiwa, pang-uri, o kapwa pang-abay. Nagsasabi ng

kung paano, kailan, saan at gaano.
Uri ng Pang-abay
 Pang-abay na Pamaraan – tumutukoy ito sa paraan kung paano ginawa ang isinasaad
na aksyon ng pandiwa.
 Pang-abay na Pamanahon – tumutukoy ito sa panahon kung kailan naganap ang
isinasaad na aksyon ng pandiwa.
 Pang-abay na Panlunan – tumutukoy ito sa pook na pinagganapan ng aksyong sinasaad
ng pandiwa.
 Pang-abay na Pang-agam – nagsasaad ito ng pag-aalinlangan at walang katiyakan.
 Pang-abay na Panggaano – tumutukoy ito sa nilang o dami ng isinasaad ng pandiwa.
 Pang-abay na Panang-ayon – ito ay nagsasaad ng pagpapatotoo o pagsang-ayon.
 Pang-abay na Pananggi – nagsasaad ito ng pagtutol o di pagsang-ayon.
 Pang –abay na Panulad – ito ay ginagamit sa pagtutulad ng dalawang bagay.

9. Pantukoy – ay katagang ginagamit sa pagtukoy sa tao, bagay, lunan o pangyayari.

10. Pangawing – ay nagpapakilala ng ayos ng mga bahagi ng pangungusap.

Pagbabantas
1. Tuldok ( . ) – sa mga pahayag na nagsasalaysay, sa mga pagpapaikli at mga akronim.
Hal. Atty. Dondie Ruiz, U.E., Napakataas ng ating aakyatin.
2. Kuwit ( , ) – sa paghahanay ng mga kaisipan o halimbawa sa isang uri o pangkat.
Hal. Ang mga pamantasang kabilang sa UAAP ay: UP, UE, UST, ADMU, DLSU, FEU,
AdU at NU.
3. Pananong ( ? ) – sa mga pahayag na nagtatanong o humihingi ng impormasyon
Hal. May gagawin ba bukas?
4. Pandamdam ( ! ) – panghalili sa panaklong, sa mga pagbabagong diwa ng pahayag.
Hal. Para!, Aray ko po!, Huwag po!
5. Tutuldok ( : ) – sa hanay ng mga tala o halimbawa.
Hal. Ang tatlong musketeer: Athos, Aramis at Porthos.
 6. Tuldukuwit ( ; ) – humahalili sa pangatnig at naghihiwalay ng mga sugnay.
Hal. Dapat na ikulong si Janet Napoles sa pangkaraniwang bilangguan; kaiba sa
pinagkukulungan niya ngayon.
7. Gitling ( - ) – sa pagitan ng mga panlaping maka, taga, mag sa at sa mga tambalang
salita.
Hal. Maka-Twitter, Taga-Malabon, Akyat-bahay
8. Gatlang ( – ) – panghalili sa panaklong, sa mga pagbabagong diwa ng pahayag.

Narito ang ilan sa mga sumusunod na wastong gamit ng salita:

Nang
a. Ginagamit ang nang na pangatnig sa mga hugnayang pangungusap.
Hal. Nakaalis na ang mga tao nang lumindol.
b. Ginagamit ang nang na nagmula sa na at ito’y inaangkupan ng ng at inilalagay sa pagitan ng
pandiwa at ng panuring nito.
Hal. Nag-uusap nang tahimik ang dalawang guro.
c. Ginagamit ang nang sa gitna o pagitan ng pandiwang inuulit.
Hal. Labas nang labas, ihi nang ihi, tawa nang tawa

Ng
a. Ginagamit ang ng na pananda sa tuwirang layon ng pandiwang palipat.
Hal. Kumuha siya ng pasaporte sa DFA.
b. Ginagamit ang ng bilang pananda sa aktor o tagaganap ng pandiwa sa tinig balintiyak.
Hal. Ipinaghain ng katulong ang mga bisita.
c. Ginagamit ang ng kapag nagsasaad ng pagmamay-ari ng isang bagay o katangian.
Hal. Pinuri ang kariktan ng tulang kanyang ginawa.
Kung
Ginagamit ang kung sa pangatnig na panubali at ito'y karaniwang ginagamit sa hugnayang
pangungusap.
Kong
Ikaw ang lagi kong hinahanap araw-araw at gabi-gabi.
May
Ginagamit ang may kapag sinusundan ng pangngalan, pandiwa, pang-uri at panghalip panao sa
kaukulang paari.
a. Pangngalan – hal. May matandang lumapit sa kanya kanina.
b. Pandiwa – hal. May narinig akong kumakaluskos.
c. Pang-uri – hal. May magandang kinabukasan ang naghihintay sa iyo.
d. Panghalip panao sa kaukulang paari – hal. Tayo ay may kanya-kanyang karapatan.

Mayroon
a. Ginagamit ang mayroon kapag may napapasingit na kataga sa salitang sinusundan nito:
Hal. Mayroon pa bang ulam sa bahay?
b. Ginagamit ang mayroon biglang panagot sa tanong.
Hal. May quiz ba? -Mayroon
c. Ginagamit ang mayroon kapag nangangahulugan ng pagkamaykaya sa buhay.
Hal. Ang pamilyang Urayenza ay mayroon sa Navotas.

Subukin
Ang subukin (try) ay nangangahulugang pagsusuri o pagsisiyasat sa uri, lakas o kakayahan ng
isang tao o bagay.
Hal. Subukin mong mag-aral nang ika'y umasenso.
Subukan
Ginagamit ang subukan (test) kung ito'y nangangahulugang pagtingin upang malaman ang
ginagawa ng isang tao.
Hal. Subukan mo ang bago naming produkto.
Pahirin
Ginagamit ang pahirin (remove something) kung ito'y pag-alis o pagpawi ng isang bagay.
Hal. Pahirin mo ang luha sa kanyang puso.
Pahiran
Ginagamit ang pahiran (to put something) na nangangahulugang paglalagay ng isang bagay.
 Hal. Pahiran mo ng saya't ngiti ang kanyang buhay.
Operahin
Ginagamit ang operahin sa pagtukoy ng tiyak na bahagi ng katawan na tinitistis.
Hal. Dapat nang operahin ang kanyang puso.
Operahan
Ginagamit ang operahan kapag ang tinutukoy ay ang tao at hindi ang bahagi ng kanyang
katawan.
Hal. Ooperahan na si Rachel sa makalawa.

Napakasal
Ginagamit ang napakasal kapag ang tinutukoy ay ang ginagawang pag-iisang-dibdib ng
dalawang taong nagmamahalan.
Hal. Napakasal na si Rosa at Enrico sa huwes.
Nagpakasal
Ginagamit ang nagpakasal kapag ang tinutukoy ay ang taong naging punong-abala o nangasiwa
upang makasal ang dalawang tao.
Hal. Si Lian ang nagpakasal kina Rosa at Enrico.
Din
Ang din ay ginagamit kung ang salitang sinusundan ay nagtatapos sa katinig maliban sa w o y.
Hal. Umusok din ang ilong ni LJ sa kanyang narinig.
Rin
Ang katagang rin ay ginagamit kung ang sinusundan na salita ay nagtatapos sa patinig at
malapatinig na w o y
Hal. Pumunta na rin sila sa isla.
Sumayaw rin si Julian sa gitna ng entablado.
Daw
Tulad ng din, ang daw ay ginagamit kung ang salitang sinusundan ay nagtatapos sa katinig
maliban sa w o y.
Hal. Nabitin daw sila sa pagkain.
Raw
Tulad ng rin, ang katagang raw ay ginagamit kung ang sinusundan na salita ay nagtatapos sa
patinig at malapatinig na w o y.
Hal. Nauuhaw raw ang iyong anak.
Maganda raw ang palabas sa sinehan.
Sila
Ang sila ay panghalip panao.
Hal. Bumagsak silang lahat sa pagsusulit.
Sina
Ang sina ay panandang pangkayarian sa pangngalan.
Hal. Nadulas sina Joy at Mark sa sahig.
Pinto
Ang pinto (door) ay bahagi ng dinaraanan na isinasara at ibinubukas.
Hal. Kulay lila ang pinto ng mansyon ni Doña Juana.
Pintuan
Ang pintuan (doorway) ay kinalalagayan ng pinto. Ito rin ang bahaging daraanan kapag bukas
ang pinto.
Hal. Nauntog siya sa pintuan.
Hagdan
Ang hagdan (stairs) ay mga baitang na inaakyatan at binababaan sa bahay o gusali.
Hal. Madulas ang hagdan sa gusali ng inhinyerya.
Hagdanan
Ang hagdanan (stairways) ay bahagi ng bahay na kinalalagyan ng hagdan.
Hal. Nasa kaliwa po ang hagdanan.
Iwan
Ang iwan (to leave something) ay nangangahulugang huwag isama o dalhin.
Hal. Iwan mo na siya.
Iwanan
Ang iwanan (to leave something to somebody) ay nangangahulugang bibigyan ng kung anong
bagay ang isang tao.
Hal. Iwanan mo ng baon ang iyong kapatid.
Sundin
Ang sundin (follow an advice) ay nangangahulugang sumunod sa payo o pangaral.
Hal. Sundin mo ang panuto ni Lolo Lucio.
Sundan
Ang sundan (follow where one is going; follow what one does) ay nangangahulugang gayahin
ang ginagawa ng iba o pumunta sa pinuntahan ng iba.
Hal. Sundan mo ng tanaw ang buhay.
Sinulat
Ginagamit kung tumutukoy nang tiyakan sa bagay na ginawa o pinaksa ng panulat – liham,
kuwento, tula, talumpati, at iba pa.
Hal. Ang batas ay sinulat ng mga mambabatas.
Isinulat
Ginagamit sa “ bagay na ipinalaman sa isang sulat o liham”.
Hal. Ang aming isinulat ay magpapabago sa takbo ng iyong mundo.
Kung di
Ang kung di ay pinaikling "kung hindi" (if not).
Hal. Kung hindi ka kikilos ngayon, wala kang matatapos.
Kundi
Ang kundi ay isang buong salitang nangangahulugan na but o except.
Hal. Wala kang magagawa kundi ang sumunod kay Bb. Minchin.
 Buod ng Gramatika sa Wikang Filipino

Presented to
Miss Zey Colita
College of Arts and Sciences
Mindanao State University Buug Campus
Datu Panas, Buug, Zamboanga Sibugay

In Partial Fullfilment
Of the Requirements
For the Course Filipino 108
(Gramatika at Istruktura)

By
Christopher John J. Basnillo
July 2019