TDP 1919-1939

Doç. Dr. Cenk Aygül

Dönemin Önemli Olayları
•
1917 Ekim Devrimi
• 18 Ocak 1919 Paris Barış Konferansı ve Versailles Antlaşması (Almanya ile), st
Germain (Avusturya ile), Neuilly (Bulgaristan ile).
• 16 Ocak 1920- Milletler Cemiyeti, Türkiye (10 Ağustos1920- Sevr, 24
Temmuz1923- Lozan) ve Macaristan (4 Haziran1920- Trianon) antlaşmaları sonra
• 5-16 Ekim 1925- Locarno Antlaşması
• 27 Ağustos 1928- Brian-Kellogg Paktı: ABD Dışişleri Bakanı Frank Kellogg ve
Fransa Dışişleri Bakanı Aristide Brand, çok sayıda ülke, TR de 1929’da davet edilir.
 1920’ler: 1. Dünya Savaşı’ndan çıkış
 1930’lar: II Dünya Savaşı’na giriş
 1929-32: Arada da Büyük Buhran
 Yani I savaş bitti, II. savaş başladı değil, SÜREKLİ SAVAŞ/KRİZ

DÖNEMİN ÖZETİ
 8 ocak 1918 ABD Kongre konuşmasından.
 1- Tam bir açıklık içinde varılmış barış anlaşmalarından sonra hiçbir özel uluslararası
anlaşmaya gidilmemeli ve diplomatik etkinlik her zaman içtenlikle ve kamuoyunun gözü önünde
yürütülmelidir.
 2- Denizlerin uluslararası sözleşmeler gereğince bütünüyle ya da kısmen kapatılabilmesi
dışında, savaşta ve barışta karasuları dışındaki bütün denizlerde mutlak seyrüsefer serbestliği
sağlanmalıdır.
1. Barışı onaylayan ve korumak için anlaşan ülkeler arasındaki bütün ekonomik engeller
olabildiğince kaldırılmalı ve ticaretin eşitlik temelinde yürütülmesi sağlanmalıdır.
2. Her ülkede silah gücünün iç güvenliği sağlamaya yetecek en düşük düzeye indirilmesi için
yeterli güvenceler karşılıklı olarak verilmelidir.
3. Sömürgelerin bütün talepleri serbest, açık görüşlü ve tümüyle tarafsız bir yaklaşımla ele
alınmalı, bu tür egemenlik sorunlarının çözümünde ilgili halkların çıkarlarıyla egemenliği
tartışılan devletin adil taleplerinin eşit ağırlık taşıması ilkesine kesinlikle uyulmalıdır.

WILSON İLKELERİ (14 BAŞLIK)

 Bugünkü Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Türk kesimlerine güvenli bir
egemenlik tanınmalı, Türk yönetimindeki öbür uluslara da her türlü
kuşkudan uzak yaşam güvenliğiyle özerk gelişmeleri için tam bir
özgürlük sağlanmalıdır. Ayrıca Çanakkale Boğazı uluslararası
güvencelerle gemilerin özgürce geçişine ve uluslararası ticarete sürekli
açık tutulmalıdır.
 Hale, 2000, 37. Savaş sırasında İngiltere boğazları ve İstanbul’u Rusya’ya
vermeyi taahhüt etmişti.
 1917 Ekim devrimi bu projeyi rafa kaldırdı.
 O dönemde Rusya İstanbul’u alsa bile Çanakkale’yi alamazdı ve bu nedenler
onlar için her zaman sıcak denizlere gitmenin önünde engel var.
 28 Mart 1921, SSCB ile antlaşmanın 7 maddesi kapitülasyonların kaldırılması,
ama asıl Lozan ile.
 Bunun parçası olarak kabotaj Lozan ile ve 1 Temmuz 1926, Kabotaj Kanunu

 Şeyh Said Ayaklanması: 12 Şubat 1925- 29 Haziran’da Şeyh Said ve 47 lider
idam edildi.
 5 Haziran 1926 Ankara antlaşması: Musul petrolünün %25’i 25 yıl.
 Hale, 40: «Yabancı devletler ancak 1920’lerin sonunda büyükelçiliklerini Ankara’ya
transfer ettiler.»
 Ankara’da ilk temsilcilik Gürcistan’ın, 08.02.1921 diye bilinebilir. Rus elçiliği 7 Ekim
1920’de açıldı.
 İlk yıllarda Ankara’daki elçiler: SSCB, Afganistan, Polonya ve Yunanistan
 Karşı tarafta İngiltere’nin başını çektiği bir resistans grubu
 Atatürk bir yasa çıkarır: gelenlere Ankara’dan elçilik için toprak. Almanya, Mısır,
Çekoslovakya, Arnavutluk, sonra İtalya, Fransa ve ABD. En son İngiltere, 1929’da
Ankara elçilik binasının yapımını tamamladı.
 Makale oku: Ufuk Erdem, 2017, İngiltere’nin Yeni Başkent Ankara’yı
Kabullen(emeye)işi ve İngiliz Büyükelçilik Binasının İnşası
 Venizelos Ekim 1930: Ankara ve İstanbul ziyareti
 30 Ekim: Dostluk, Tarafsızlık, Uzlaşma ve Hakem antlaşması
 Nedeni: Hale, 52. TR SSCB ile bağlarını koparmadan Batı ile ilişki istiyor.
1932 Milletler Cemiyetine katılma kararı
1936. 8. Edward Türkiye ziyareti
 SSCB- TR: 1925 Dostluk ve Tarafsızlık Antlaşması ve 1929 Protokolü:
taraflar birbirlerinin onayını almadan 3. taraflara taahhüde giremez. 1932
sonrasında MC 1933e dek etkili ama sonra
 Nedeni: Locarno sonrası Batılılar kendi aralarında uzlaşır; Musul TR’yi
rahatsız eder.
 Almanya ve Japonya 1933’te, İtalya 1935’te MC’den çekilir.
 1933 TR- Yunanistan: Samimi Antlaşma Misakı
 Sonra Romanya ve Yugoslavya ile Saldırmazlık Paktı
 Şubat-Mart 1934: Balkan Paktı: TR, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya
 Yunanlılar, İtalya başka ülkeye saldırırsa İtalya ile savaşa girme zorunluluğu
olmasın diyordu. Tarihin ironisi, İtalya Yunanistan’a 1940’da saldırdı.
 Temmuz 1937: Sadabat Paktı, Irak, İran ve Afganistan
 25 Nisan- 10 Mayıs 1932: İnönü’nün Rusya gezisi:
 « Rusya’dan komünist değil, fakat daha şuurlu olarak geliyorum.
Türkiye’nin iktisat ve inşa planını yapmak, inkılap fırkasını komünist ve
faşist, yani eski nizamdan yeni nizama geçen memleketlerin
fırkalarından örnek alarak kurmak, bürokrasi yerine ihtilalci metodlar
almak, hiç durmaksızın büyük yığının terbiyesine geçmek. »
 Hale 56, TR’nin 1930’lardaki üç hedefi:
 1- Trakya ve Çanakkale’nin askerden arındırma hükümlerini düzenlemek,
 2- silahlı kuvvetleri yenilemek
 3- Moskova ile olan antantı bozmadan, İngiltere ve Fransa ile bağları
kuvvetlendirmek
 22 Haziran 1936’de Lozan imzacıları İtalya hariç. Montrö’de toplandılar, 20
Temmuz: yeni Boğazlar Rejimi Sözleşmesi
 Rusya karşı: Kendine serbesti, başkalarına sınır istiyor.
 Tüm ticaret gemilerine serbest geçiş ve askeri gemilere tonaj sınırlaması
 Tevfik Rüştü Aras: Atatürk’ün Dış Politikası
 Bu dönem realist: Eski Roma deyişi: «Hazır ol cenge, eğer istersen sulhu
salah».
 37- SSCB ile de münasebetlerimizin her halde ilerletilmesi ve hatta mümkün
ise ittifaka kadar gidilmesi, iki komşu memleketin menfaatlarına çok uygun
düşer.
 39- TR II Savaş’ta harp harici devlet, tarafsız değil.
 Soru: Bu satırlar ne anlama geliyor:
 150: Eğer İkinci Dünya Savaşı Balkanlara sirayet etmeseydi, savaş sonunda
ayakta kalan Birleşik Amerika ve Sovyetler olarak iki dev devletten sonra sade
Avrupa’nın değil, dünyanın üçüncü büyük kuvveti Balkan Birliği olacaktı. !!!