Социјална

заштита
Предмет: Социјална заштита во РСМ
Проф. Д-Р. Соња Р. Јовановска

декември 2021
Здраво
Славјанка Станковиќ
slavjanka.stankovich@gmail.com

2
 I

Социјална заштита
 1
Социјална Заштита
1.1. Системи за социјална заштита
Социјална
заштита Дефиниција: Социјална заштита
Комбинација од паричен надомест и други услуги на социјална заштита кои имаат заедничка цел, да им
помогнат на лицата кои се соочуваат со различни видови социјални ризици.
Паричните надоместоци (амортизери против економски шокови) се исплаќаат:

▫ Поединечно
▫ Дискреционо - се распределуваат според одредена потреба или проверка на приходот амор
Корисникот е пасивен субјект, за повторно да се интегрира. Не "социјална заштита" туку права на
граѓани. Семејствата се помали - помалку роднините да се грижат за немоќни - поголем терет на системи

Доминира централен државен интервенциониза со хиерархија - предизвик решен со процедури - се одлага

моментот на добивање на услугата

Создравање услови за активно учество на сектори - непосреден и со корисниците (тендери/огласи)

▫ Семејствата
▫ Приватен профитабилен сектор
▫ Невладин сектор
▫ Општиние - зголемување на одговорност

5
Системи за с
оцијална Влијанија: економски, историски, културни и религиозни
Двострани основни цели на системите:
заштита ▫ максимална самостојност - живот подолго во својот дом и заедница
▫ активно учество во општеството - во предвид се зема различноста и хетерогеноста

Природата на правата: универзален и селективен поддршка за:

▫ материјално необезбедени и лица со ниски приходи (сиромашни)
▫ сите лица со потреба од социјална услуга (несиромашни)

Карактеристики на системи базирани на осигурување

осигурување
• Секој кој исполнува услови мора да
добие услуга (право), независно од
буџет
• Воспоставен преку посебни закони
• Финансирање: контрибутивно/членско
• Премијата зависи од ниво на учество
неосигурување
• Условите зависат од расположливоста
на буџетот
• Услуги наменети за социјално загрозени
и материјално необезбедени
• Буџет финансиран од државата преку
општите даноци

6
Системи за с
оцијална Модели на социјална заштита во различни земји се условени од:
▫ Културни специфики

заштита ▫ Политички обележја

Поради финансиски и идеолошки, сите земји ги поддржуваат недржавните програми:

▫ Семејство
▫ Непрофитен сектор
▫ Пазар

Истражувања по држави:

Еспинг Андерсон (1990): конструира модели на социјални држави - податоци од системи за парични
надоместоци

Антонен и Сипилија (1996): тежок пристап - ги зема во предвид и непаричните социјални услуги

Трудот е базиран на комбинација од двата.

7
Системи за
САД и Велика Северна
социјална Британија
Скандинавиа Медитеран
Европа

заштита
Либерален - Универзален Семејна нега - Осигурување
доминантна улога на (граѓански) - сите Одговорност на (Субсидијарност) -
пазарни механизми, Доминира државен семејството (жени), Главно обезбедуваат
интервенции на сектор мала улога на државата невладините
локална власт, Локална самоуправа - и невладини организации (Германија),
ограничена планирање, организации цркви (Холандија)
одговорност на држава Минимално: невладин и
Добивање: брз база профитабилен Побогатите луѓе Државата финансира
на проверка користат услуги на невладини организации
на приходи Фаворизирање повеќе приватен сектор
директни услуги,
Се применува отколку парични Германија, Австрија,
приватизација, заради трансфери Грција, Шпанија, Холандија, помалку
доминација на приватен Португалија, Италија, Франција, Белгија
сектор Шветска, Данска, Кипар, Малта
Норвешка, Финска

Западна Европа: државата создава критериум за квалитет, ја следи реализацијата, и одредува цени. Наплата (државата
за маргинализирани): по корисник или паушал. Непрофитабилниот сектор: испорачува услуги.
Условите на договор зависат и од конкуренцијата меѓу давателите на услуги. 8
Системи за с
оцијална Одржливост на системи:
Потребните ресурси за задоволување на социјалните потреби
заштита речеси секогаш се поголеми од економските можности на општеството
Не се очекува подобрување на оваа состојба

Современи системи:
Искористување на социјалниот капитал и активно учество на сите релевантни субјекти:
Државата (државните агенции и инситуции, општините), невладиниот, приватниот профитабилен сектор,
семејствата и самите корисници

Прашање за координација и интеграција меѓу здравствените и социјални услуги

9
Системи за с
оцијална Предизвици

глобални неразвиени земји

заштита • Превенција - промоција на здравје и
рехабилитација
• Поддршка на семејствата (емоционална,
информации, тренинг)
• Недостаток од провајдери кои нудат
долгорочна грижа
• Промени во структурата на семејствата
• Поширок концепт на неформалините системи (пошироко
семејство, локална заедница) пропратено со брз процес на
внатершна миграција и урбанизација
• Долгорочна грижа - повисоко ниво на приходи и економски
развој
• Интеграција со здравствените системи
• Потешкотии во развој на социјално-здравствени системи
• Големина на урбано-руралниот јаз

Заеднички предизвици

Балансирана заштита во Обезбедување на право во форма на

• Домашни услови • Парични трансфери (готовина)
• Испорачана во инситуции • Услуга

10
 1
Социјална Заштита
1.2. Формални и неформални ситеми за социјална заштита
Формални и
неформални Формална социјална заштита Неформалната социјална заштита
помош и поддршка од формални системи: помош и поддршка обезбедена од членовите:
системи за • државата и нејзините институции и организации • Потесно и пошироко семејство, роднини

социјална
• субјективните организации од страна на општините • соседи и пријатели

Условени од бројни политички и економски причини, побарувачката од социјални услови се случуваат ја поместува на
заштита границите меѓу јавниот и приватниот сектор.
Менувањето на параметрите ја менува потребата од нов договор помеѓу генерациите на индвидуално, семејно и општествено
ниво.

Норвешка Англија Германија Шпанија Израел

Режим на социјално осигурување Социјал- Пазарно- Конзервативно - Конзервативно- мешан

демократски либерален корпоративна јужен

Законски обврски на семејството не не да да да

Ниво на социјална заштита висок среден низок низок висок

Стапка на вработеност на жените 72% 62% 61% 45% 55%

Плодност 1.7 1.6 1.3 1.1 2.7

Табела 4. Однос помеѓу формална и неформална заштита во рамки на системите за социјална заштита по земји

12
Формални и Стратегии за поддршка на семејството, т.е. обезбедување:
неформални директни формални услуги за лица во социјален ризик директни услуги за членовите од семејството кое се

системи за Пр. Помош во домашни услови: асистент за помош во

грижи за лицето

Пр. Финансиска помош, или

социјална домашни услови, дневен центар и сл. психо-социјална поддршка

заштита Комплеметарни наспроти взаемни системи - имаат иста цел

Семејството е "специјализирано" и најдобро"опремено" да обезбеди емоционална поддршка
системско ориентирани цели цели ориентирани кон поединецот
• Развој на широк спектат услуги во заедницата Обезбедување интензивна и системска проценка на
• Унапредување на квалитет и ефикасност преку потребите од клиентот од страна на стручни лица
координација на услугите Развој на индивидуален динамичен план за грижа
• Договорени услуги со невладин и профитабилен сектор
• Идентификување на лица кои се наоѓаат во најголем
ризик
• Одложување на процесот на инсутуционализација
• Намалување на трошоците

Фактори за реализација и исполнување на цели.

Семејна култура: подготвеност да се користат јавните формални системи
Пасположливоста, достапноста, квалитет и трошоците на услугите
13
 1
Социјална Заштита
1.2. Формални и неформални ситеми за социјална заштита
1.2.1. Институционална и вонинституционална социјална заштита
Институционална и
вон- Место каде се испорачуваат услугите: институционална и вонинституционална

институционална
Институционална
Сместување во установа со социјална заштита за лица кои не се во состојба сами да се грижат за себе, а поради
станбена и семејна положба не можат да обезбедат заштита на друг начин.
За лица за кои овој начин е најсоодветен и единствен.

Обезбедува: сместување, исхрана, помош и нега, здравствена заштита, културно-забавни, работно-рекреативни

активности, услуги на социјална работа, и други услуги во зависност од потребите спсобностите и барањата на
корисникот.

Одвојување од социјалната средина може да има негативно влијание врз психо-социјалното функционирање
на лицата.

Создавање ресурси на локално ниво со цел поголем број лица да живеат во своите домови и да добиваат
социјални услуги за помош и поддршка.

15
Институционална и
вон- Вонинституционална
Обезбедува услуги во нивната природна средина, т.е. домот на корисникот или во локалната заедница
институционална Во форма на дневен центар и центар за давање помош во домашни услови

Предности:
• Услуги свртени кон корисникот
• Услуги кои наметнуваат меѓусекторска соработка
• Услуги кои овозможуваат останување и живеење во
сопствениот дом
• Не е потребна голема инфраструктура (градење,
одржување, вработени)
• Трошоци. Вработени - помали режиски
• Можност за опфаќање на поголем број корисници
• Вклучување на приватниот приватен, невладин сектор
и локалната заедница
• Поголема можност за вработување на стручен кадар
• Поголема можност за стручно усовршување и
континуирана едукација
• Афирмација на хуманитарната работа
• Сензибилизирање на целата заедница

Понуда на избор на форми на заштита прилагодени на индивидуалните потреби на корисниците.

Карактеристики на услуги во локалната заедница во непосредното животно опкружување:
• Им овозможува на лицата да останат во позната средина • Намалување на трошоците за нега
• Влијае врз зголемување на вработеноста кај жени • Јакнење и вклучување на заедницата
• Полесен пристап до услугите

16
Институционална и
вон- Вонинституционална
Вклучува (според Tilly and Wiener, 2001):
институционална
• Децентрализација на услугите (делегирање ма задачи и • Создравање правна рамка: даночни олеснувања,
обврски од национално на локално ниво) можности за прибирање сретства од различни извори на
• Вклученост на организациите од граѓанско општество финансирање
(здруженија на граѓани) и приватниот сектор како • Дизајнирање на услуги кои се оддржливи
даватели на услуги • Супервизија - извештаи од сработеното, редовни
• Интеграција и координација на услугите: заштита во состаноци за размена на информации
заедницата како дел од стратегијата за интегрирана • Обука (почетна и континуирана)
здравствена и социјална заштита, комплементарна • Стндарди за квалитет и акредитација
семејна заштита и формална заштита од државата • Прилагодување на законот за работни односи, системот
• Дефинирање на сет од клучни задачи кои најдобро можат за социјално осигурување и сл.
да бидат извршени на локално ниво (задачи за менување
на стратегијата)
• Поствување на цели и индикатори (стандрди за изведба)
на национално ниво
• Истражувања за утврдување на ценовната ефикасност на
програмите, вклученост и одредување на економска
вредност на волонтерските елементи

17
 1
Социјална Заштита
1.2. Формални и неформални ситеми за социјална заштита
1.2.1. Институционална и вонинституционална социјална заштита
1.2.1.1. Социјални услуги
Социјални услуги
Социјланите услуги се наменети за лица изложени на социјален ризик, т.е. во одреден период од животот се
соочуваат со одредени животни потешкотии, или поради психички или физички хендикеп имаат специфични
потреби кои самите, но и со помош на семејството, не се во состојба да ги задоволат, па им треба помош од
општеството.
Помошта може да се состои од:
▫ Превенирање
▫ Решавање или ублажување на проблемот
▫ Подобрување на социјалната интеграција на овие лица

Борнарова (2009): Социјалните услуги се целокупност на нефинансиски акции, активности, програми и мерки
превземени од:
Приватни (профитабилни или непрофитабилни) инситуции или лица, и
Државни институции
Со цел унапредување и подобрување на
Физичките
Социјалните
Психолошките, и
Здравсвените капацитети на индивидуа и/или група

Hooyman and Kiaak (2008): Основна карактеристика - персонализирани со увид во животна ситуација и се
користат
means-test или needs test
категоризирана помош 19
Социјални услуги
Основни социјални права и услуги ги гарантира, финансира и испорачува државата, па основа
институции (социјални сервиси).
Во концептот на плурализам, истакната е улогата на:
▫ приватниот и невладин сектор - испорачување на услуги, и
▫ државата - поттикнување и координација
▫ семејство, пријатели, волонтери - неформално и неплатено

Македонија - услуги добиени во рамки на системот за социјална заштита, а некои услуги на останатите
државни сустеми (склоп на здравство - згрижување на стари и немоќни лица).
Во различни земји - различно:
Фактори на услови на испорака Фактори на начини на плаќање
(дом, локална заедница, институција)

Културни Политички
Економски Економски
Политички Културни
Социјални Историски
Вредностни карактеристики Вредносни карактеристики

Начин на плаќање од страна на:

▫ Крајни корисници
▫ Државата
▫ Локалната власт
20
Социјални услуги
Wilson (2011)

Англија Словенија

Власта (најчесто локална) плаќа 50% од цената,
остатокот корисникот.
Јавните власти се обврзани секоја година да го
зголемуваат процентот од сопствениот буџет
за социјални услуги, и да ги алоцираат во
приватниот и непрофитниот сектор, кои ги
испорачуваат услугите.
Врз основа на поднесено барање, центрите за
социјална работа прават проценка на
барателот, и нудат:
• Центарот да обезбеди сервис
• Паричен надомест: корисникот да си
обезбедува сервис

2011: 50% од буџетот оди за социјални услуги

Процесот на плурализам има за цел: креирање амбиент и услови преку кои им се нуди избор на
прилагодени услуги и форми на заштита, спрема потребите на корисницете како пакети.
Претставува поддршка со цел лицето што подолго да остане во својата природна средина, а истовремено
семејството да продолжи нормално да функционира.

Во новите концептуални пристапи државата е субјект кој создава услови

семејството и локалната заедница да ја превземат одговорноста,
проследено со нивно оспособување, зајакнување и промовирање. 21
 1
Социјална Заштита
1.2. Формални и неформални ситеми за социјална заштита
1.2.2. Улога на семејството во обезбедување помош и поддршка
Улога на
семејството во Лицата кои имаат потреба од помош и поддршка прво се обраќаат до неформалните системи за помош
(семејство, роднини, пријатели, соседи и сл.), а од формалните - доколку ги немаат неформалните или пак
обезбедување неформалните не се во можност целосно да ги задоволат нивните потерби, или ако живеат сами.
помош и поддршка Неформалните системи се клучен извор на поддршка, и нивната важност е непосредна и докажана:
финансиска, емоционална и физичка, без оглед дали е надополнета од формалните системи.

Видот и големината на семејна грижа зависи од

▫ функционалниот статус на старото лице,
▫ интензитетот на неговите потреби,
▫ со кого живее, и од
▫ полот на давателот на помош

Family caregiver Alliance (2006) - САД

80% од стари лица со потешкотии на извршување на 3+ секојдневни активности,
живеат во својата локална заедница, од нив:
▫ 8%: исклучиво на формални системи
▫ 14%: кобинирано - формални и неформални
▫ 80%: единствено од неформални (семејство, пријатели и соседи)
Во установи се стари лица со потреба од долгорочна грижа:
▫ 50% немаат неформални системи
▫ 7% имаат неформални системи

23
Улога на
семејството во 1980ти: семејната грижа третирана од
▫ креатори на политики: како измислена
обезбедување ▫ истражувачи: како невидлива
помош и поддршка Семејната грижа денес е препознаена и неопходна алка во системите за поддршка, и ако е не постои трошоците
на државата најмалку би се дуплирале.

Неформални даватели на помош најчесто се (Phillison, 2001):

▫ брачниот другар,
▫ возрасни деца и внуци
▫ потоа следат останатите сленови на семејството: браќа и сестри

Формалниот сектор работи на континуирано зголемување на програмите и мерките за семејна грижа.

Демографските и социјални промени се услов за зголемени барања семејствата да даваат
▫ посложен вид на помош,
▫ во подолг временски период и
▫ за значително поголем број членови

24
Улога на
семејството во Потешкотии

обезбедување
Емоционални Здравствени Финансиски
помош и поддршка

• Чувство на тага и безнадежност • Главоболки, болки во стомак, • Директни трошоци за грижа

• Чувство на вина, лутина, жал и
одбивност
• Немање време за себе (и за
семејството)
• Напнување на социјалните и
семејните врски
• Социјална изолација
• Грижа и вознемиреност
• Чувство на осаменост и
вознемиреност
• Негативен став или
однесување кон лицето на кое е
наменета помошта
• Депресија
проблеми со тежина итн.
• Несоница и малаксаност
• Самозапоставување и
запоставување на другите
(опрема за помош во домот и
лекови)
• Пани трошоци (кога не живеат
заедно)
• Намален број часови кои ги ги
поминуваат на работа, па
затоа и пониски примања
• Отсуство од работа
• Немалена продуктивност на
работа
• Испуштање можности за
напредување во кариера

25
Улога на
семејството во Позитивни и негативни искуства при грижа и давање нега (Nijboer et al., 2000)

обезбедување Негативни Позитивни

помош и поддршка
Осаменост и стрес Задоволство
Тага и болка Имање цел во животот
Губење на идентитет, приватност Добивка (при отпочнување и завршување)
Немање време за себе
Трошоци (при отпочнување и завршување)

Потреба да бидат препознаени двете страни, како дел од интервентниот процес и разбирање на состојбата
на даватели на услуги.

Фактори важни за состојбата за даватели на услуги (Family Caregiver Alliance, 2006)

• Здравствена состојба (ограничувања) на лицата • Финансиски ресурси

приматели на услуга
• Вид на услугата што се дава
• Односот меѓу давател и примател на услуга, дури и
при потреба од потешки видови услуги
• Семејна поддршка и хармонија
• Заедничко живеење во ограничен простор или на
поголема меѓусебна одалеченост
• Животен период во кој се наоѓа давателот на услуга
• Полот на давателот на услуга
• Етничка припадност
• Социјална мрежа и степен на реципроцитет меѓу
давателот и примателот на услуга

26
Улога на
семејството во Деца и родители
Семејната одговорност на деца и родители зависат од меѓугенерациските односи градени во текот на целиот
обезбедување живот.
помош и поддршка Треба да се набљудуваат сите видови размена и поддршка (и кон други членови)

Рурални и урбани средини

Рурални средин - семејан солидарност сеуште егзистира
Урбани средини - ризик од самечки живот, влијае врз квалитето на нивниот живот

Пост-модерното семејство се карактеризира со структурна кревковст и поголема зависност од

доброволната посветеност на своите членови

Перспективи при дефинирање на улогата на семејството

Микро (семејство кон општество): семејствата се социјални мрежи кои имплицитно влијаат на социјалните
и демографски услови во својата непосредна социјална и политичка средина
Макро (општество кон семејство): семејствата се експлицитно обликувани од историскиот, политичкиот и
културниот контекст во кој се вградени.

27
Улога на
семејството во Новата структура на општество вклучува социјални промени, што претставуваат предизвик за:
воспоставениот поредок помеѓу генерациите,
обезбедување зголемената комплекстност во обрасците на поширокото семејство и
помош и поддршка меѓугенерациските односи.
Промени во семејната структура
• Ослабување на семејните норми и вредности
• Зголемување на географската одалеченост помеѓу членовите
• Промена од вертикална во повеќе хоризонтална структура (поголем број на живи генерации, но помал број на членови
во следни генерации)
• За прват во историјата старите лица се во ситуација да имаат повеќе родители отколку деца
• Потешкотии во предвидување на времето на транзиција, како што стапување во брак, родителство, улога на
баба/.дедо
• Скратена семејна структура: зголемено учество на старите деца (особено во развиени земји)
• Поголем број на реконструктурирани семејства - зголемен број на разводи, самохрани родители, живот во в
онбрачна заедница - зголемен ризик за нарушувања и проблеми во обврски меѓу генерациите
• Менување на структура на работната сила - поголемо учество на жените во работна сила, кои се најчесто и
даватели на семејна грижа за старите лица

Максимизирање на напорите лицата во социјален ризик да останата да живеат во своите домови и локални
заедници што е можно подолго.
Во значителен степен се зголемува кавлитетот на живот а се намалуваат трошоците за заштита во институции.

28
Фала
Имате прашања:
Побарајте ме на:
slavjanka.stankovicg@gmail.com

29