1

1) Видови финансиски трансакции ?

 Сите финансиски системи извршуваат една основна функција – тие ги

придвижуваат ретките финансиски ресурси од оние кои сакаат да штедат и
даваат заеми (суфицитни економски единици) до оние кои сакаат да земат
заеми и инвестираат (дефицитни економски единици)
Во замена за средствата кои ги позајмиле, суфицитните единици имаат
финансиски побарувања спрема дрфицитните единици, односно тие добиваат
финансиски инструмент во сопственост.
Системот на пазари и институции им овозможува на економските агенти да
извршуваат финансиски трансакции на оној начин што нив најмногу би им
одговарал.
Економските агенти се учесници во економијата и тука се вклучени
домаќинствата, фирмите, државата и странците.
Во сите земји без разлика на тоа колку нивната економија е развиена главни
дефицитни економски единици се:
- Нефинансиските фирми – на кои вообичаено им се потребни големи
финансиски средства заради нивните инвестиции
- Секторот на домаќинства – е секаде во светот главен извор на штедење е
секторот на домаќинствата кои штедат од повеке причини
- Државата – најчесто спаѓа во дефицитни економски единици поради тоа што
во многу случаи нивните даночни приходи не се доволни да ги покријат
државните расходи.
Во моментот кога суфицитните економски единици ги позајмуваат своите
финансиски вишоци тие остваруваат финансиски инвестиции.
Во замена со позајмените средства, заемодавачите добиваат финансиски
побарувања спрема дефицитните економски единици во форма на финансиски
инструменти, кои претставуваат побарувања спрема доходот на дефицитните
економски единици. ( Вакви се акциите,обврзниците..)

 Трансферот на средствата меѓу суфицитните и дефицитните економски

единици може да биде извршен на два начина :
- Дирекно финансирање – Кај ова финансирање заемопримателот диретно ги
позајмува средствата од заемодавачот во замена за финансиско побарување.
Ова претставува наједноставна метода за спроведување на финансиските
трансакции. Негови слабости се тоа што и заемодавателот и заемопримачот
треба да сакаат да разменат иста сума во исто време, па неопходно е да постои
совпаќање на желбите во смисла на износот и формата на заемот. И другиот
проблем е дека и заемодавачот и заемопримачот мораат да претрпат
информациони трошоци за да се пронајдат меѓусебно.
- Полудиректно финансирање – Тука некои поединци и фирми стануваат
брокери и дилери, чија функција е да ги довдат суфицитните и дефицитните
единици заедно, притоа редуцирајки ги информационите трошоци.
Брокерот е поединец или финансиска институција кој дава информации што се
однесуваат за возможното купување или продавање на финансиските
инструменти.
Дилерот е посредник меѓу купувачот и продавачот но тој всушност ги купува
финансиските инструменти во надеж дека ке ги продаде во иднина по повисока
цена.
 - Индирекно финансирање – се спроведува со помош на финансиски
посредници, кои се финансиски институции кои стојат помеѓу заемодавачот и
заемопримачот и го помагаат трансферот на средства. Нивна улога е да ги
услужуваат и дефицитните и суфицитните економски единици. Тоа го прават
така што позајмуваат средства од суфицитните економски единици и им даваат
заеми на дефицитните економски единици. Вообичаени финансиски
инструменти кои ги издаваат финансиските посредници се штедни и чековни
сметки, осигурителни полиси, акции и слично.

2) Зашто финансиските трансакции се толку важни ?

Канализирањето на средствата помеѓу оние кои скаат да штедат и оние кои сакаат
да потрошат повеке од што имаат е важно затоа што луѓето кои штедат најчесто не
се истите луѓе кои имаат на располагање профитабилни инвестициони можности.
На пример јас сакам да отворам фирма која што сум сигурна дека ке ми донесе
профит, но за да ја отворам ми требаат 1000 евра кои јас ги немам но ги има некој
друг. Ако се поврзам со другиот и ги позајмам средствата, јас ке имам одредена
камата, а другиот на неговите 1000 евра ке оствари профит преку каматата што ке
му ја плачам.
Доколку финансиските пазари и институции не постојат би било тешко да се најде
изворот на финансирање( другиот што ке ми ги позајми средствата) и ке биде
тешко да се трасверираат средствата од мене која немам инвестициони можности
до луѓето кои ги имаат.
Поволноста не се чувствува само во случаите кога има привлечни деловни
можности, туку развиениот финансиски систем има улога и при купувањето на
трајни потрошни добра како куќа, кола и др, сатоа што ако не постојат добри услови
за кредитирање многу луѓе не би биле во состојба да купат автомобил или куќа или
тоа би го направиле преку долгорочно штедење.
Значи може да се каже дека финансискиот систем влијае врз благосостојбата на
секој поединец во општеството преку насочување на финансиските ресурси од
оние кои немаат инвестициони можности до оние кои имаат, притоа зголемувајки го
производствениот капацитет во економијата.
Кога тој не би функционирал како што треба вкупната потрошувачка на стоки и
услуги опаѓа, па со тоа и невработеноста расте и растот на економијата се
забавува.
Кога тој функционира добро, полесно се доаѓа до средства за финансирање и се
создаваат нови работни места па со тоа и растот на економијата се забрзува.

3) Функции на финансискиот систем ?

 Канализирање на средствата од луѓето кои сакаат да штедат до луѓето кои

сакаат да земат наем - главната и примарна функција на финансискиот систем
 Штедна функција – Преку финансиските инструменти низ финансиските
пазари, штедењето се трансформира во инвестиции така што повеке стоки и
услуги би се продале а тоа би го зголемило животниот стандард на општеството
 Кредитна функција – Кредитот се состои од позајмени средства кои се даваат
во замена за ветување за идна исплата. На потрошувачите им е кредитот
потребен за да купат куќа или да отплатат некои долгови, на фирмите за да ги

2
 финансираат нивните залихи или да инвестираат во нова инвестиција, државите
исто така позајмуваат за да ги покријат расходите, да ја подобрат
инфраструктурата.
 Платежна функција – Некои финансиски инструменти како тековните сметки
служат за размена при извршување на плаќањата. Пластичните кредитни
картички на клиентот му даваат пристап до кусорочен кредит.
 Функција чувар на богатство – За оние фирми и поединци кои штедат,
финансиските инструменти се одличен начин за чување на вредноста додека
средствата не станат потребни за трошење. За разлика од складирање на
богатството во физички предмети, обврзниците и акциите не се амортизираат и
генерираат доход со текот на времето.
 Функција на ликвидноста – Високоликвидните финансиски инструменти се
карактеризираат со лесна замелнивост за пари, без отстапки во цената. Во
модерните општества парите се состојат од депозити кои се чуваат во банките и
се единствениот инструмент кој има совршена ликвидност.
 Функција на економската политика – Финансиските пазари се главни канали
низ кои државата ја спроведува својата политика настојувајки да ја стабилизира
економијата. Манипулирањето ги каматните стапки и расположливоста на
кредитите, државата влијае на плановите за позајмување и трошење на
населението, а тоа пак влијае врз растежот на вработеноста, производството и
цените.
 Заштита од ризик – Финансиските пазари им нудат на потрошувачите заштита
од ризиците кои се однесуваат на здравјето, животот, имотот и доходот.
Тоа се постигнува со продажба на осигурителни полиси. Осигурителните
компании ги заштитуваат клиентите од лични иморни ризици, од лошото здравје
итн. Покрај можноста за купување полиси, финансиските пазари се користат од
страна на фирмите и потрошувачите и за само осигурување против ризикот т.е
богатството во финансиските инструменти се гради како претпазливост или
заштита наспроти некоја потенцијална загуба.

4) Финансиски иновации ?

 Последните неколку децении се период на револуционерни промени во светските

финансиски пазари и институции.
Овие промени или финансиски иновации се движечка сила која носи до
модернизирање и поголема ефикасност на финансиските системи.
Процесот на создавање и развивање нови финансиски производи, односно
примена на финансиски иновации се нарекува финансиски инжинеринг, кој
подразбира систематски пристап кој се употребува од финансиските фирми за да
пронајдат подобри решенија за нивните клиенти.
 Секоја анализа на причинита за иновациите треба да се пројнајдат мотивите кои ја
предизвикале нивната појава. Заради тоа економистите велат дека иновациите се
создаваат поради желбата на поединците и фирмите да остварат профит.
Профитните можности што имаат полза од страна на финансиските иновации, се
создаваат поради две причини :
- Teнденцијата кон ефикасни пазари – Се мисли на оној аспект на нивната
ефикасност кој вели дека финансискиот пазар е ефикасен само ако трошоците на
спроведувањето трансакции се колку што е можно пониски.
Профитниот мотив и конкуренцијата ги тера финансиските фирми да создаваат
нови поевтини финансиски произвоти со што тие ги ползуваат неедикасностите во
3
 финансиските пазари. Практиката покажува дека намалувањето на цените на
финансиските услуги предизвикано од експлозијата на иновации води кон
зголемување на обемот на трансакции на финансиските пазари.
- Тенденцијата кон комплетни пазари – Комплатен пазар постои кога понудата на
финансиски инструменти со определени карактеристики е доволна да ги задоволи
желбите на финансиските инвеститори. Спротивно од тоа односно некомплетен
пазар постои кога побаруваката на клиентите за одреден инструмент не е
задоволена.
Во реалноста тешко се среќаваат пазари кои се коплетни или апсолутно ефикасни.
Ако пазарот е некоплетен тоа е прилика за некоја финансиска фирма да направи
нов инструмент според желбите на инвеститорите кои не биле исполнети.

 Фактори кои ги стимулираат финансиските иновации ?

- Промените во даночните прописи – Кога даночните прописи се менуваат се
менува и приносот на определен финансиски инструмент ( кога данокот се
зголемува приносот се намалува и обратно), со што се менува и односот меѓу
приносот и ризикот кој е основен при одлуката за купување на некој финансиски
инструмент.
- Промените на каматните стапки и девизните курсеви како и нивната
нестабилност – Растечката нестабилност на каматните стапки или девизните
курсеви предизвикува одреден број на учесници на пазарот да сакаат да го
префрлат ризикот на други, при што се појавуваат различни инструменти за
заштита од финансиски ризик.
- Промените на регулативните правила – се важен фактор поради тоа што во
светот финасискиот сектор е еден од најрегулираните сектори од економијата. Во
70тите години се случил бран на дерегулација, при што бариерите за влез биле
отстранети, конкуренцијата зголемена, по што следело намалување на цените на
финансиските услуги.
- Промените во нивото на економската активност – Во период на економски
просперитет целиме на растежот, а развивањето на нови производи треба да
помогне во таа цел. Во услови на рецесија целта се пренасочува кон инструменти
за намалување на ризикот.
- Напредокот на технологијата – Новата технологија ги потикнува промените во
испораката на финансиските услови. За да финансиските фирми останат
конкурентни треба да бидат ефикасни и да се адаптираат на новата технологија,
така што оние кои нема да ја прифатат новата технологија брзо ке заостанат.
- Напредокот во финансиската теорија -

5) Секјуритизацијата како пример за финансиска иновација ?

Секјуритизацијата вклучува земање на некој неликвиден финансиски инструмент

како на пример заем за купување на живеалиште, групирање на повеке такви заеми
и издавање на ликвиден финансиски инструмент врз основа на нив.
За разлика од претходно кога финансиската институција ( комерцијалната банка) го
држела заемот во својот биланс се до неговото амортизирање, сега таа може да
тргува со него претварајки го во ликвиден инструмент на финансискиот пазар.
Стандардизираните износи на секјуритизираните заеми прават тие да бидат
ликвидни хартии од вредност, а фактот дека тие се правени од група на заеми
помага при диверзификација на ризикот, правејки ги попожелни.
Финансиските институции кои ги продаваат секјуритизираните заеми остварува
4
 профит сервисирајки ги заемите и наплатувајки провизија на трети лица за таа
услуга.
Секјуритизацијата исто така и ја намалува улогата на банкарските услуги.
Една од главните функции на комерцијалните банки е таа да дава заеми со големи
износи и да им нуди на инвеститорите инвестиции со помали деноминации.
Секјуритизацијата го постигнува тоа деноминационо посредување, посредувајки
меѓу заемопримателот и инвеститорите.
Во тој случај, банките не се принудени да мобилизираат средства со кои би ги
финансирале своите заеми, па на тој начин се намалува нивниот најквалитетен
извор на средствата а тоа се кусорочните депозити од населението и
претпријатијата.
 Практикувањето на секјуритизацијата почнало со емитување на хартии од вредност
врз основа на хипотекарни заеми во САД во 70тите години, па продолжува преку
секјуритизацијата на автомобилските и на заемите одобрени на кредитните
картички.
Практикувањето продолжило да се шири и во други земји, поттикната од
капиталните стандарди наметнати на комерцијалните банки.

6) Видови финансиски пазари ?

 Според природата на финансиските побарувања :

- Должнички пазари – Кога фирмите сакаат да добијат средства на финансиските
пазари тие тоа може да го направат на два начини: да искористат некој должнички
инструмент односно да земат банкарски заем или да се емитираат обврзници.
Заемопримачот договорно се обврзува на сопственикот на инструментот да му
плаќа фиксни парични износи во регуларни временски интервали (месечно,
полугодишно или годишно) на има главница и камата и тоа до датумот на
довтасување
- Пазари на акции - Акциите претставуваа сопственост врз фирмата и се
побарување спрема профитите и прихдите од продажба на било кој дел од имотот
на фирмата. Тие обично им носат приноси во форма на дивиденди на нивните
сопственици и се сметаат за долгорочни хартии од вредност.
 Меѓу најважните поделби се спомнуваат:
- Пазарот на пари – е финансиски пазар на кој се тргува само со кусорочни
должнички инструменти, кои се со рок на доспевање до максимум една година. Ова
е институција низ која поединците и фирмите со привремени вишоци на средства ги
задоволуваат потребите на заемопримателите, кои пак имаат привремени
недостатоци на средства.
- Пазарот на капитал - е финансиски пазар на кој се тргува со долгорочни
должнички инструменти со рок на доспевање од една година и повеке, и со акции.
Негова функција е да ги финансира долгорочните инвестиции на фирмите,
државите и домаќинствата.
 Во зависност од локацијата се делат на :
-Meѓународни пазари -овој пазар е о две карактеристики а тие се: по издавањето
ХВ истовремено им се нудат на инвеститорите во повеке земји и тие се даваат
надвор од јурисдикцијата на било која земја.
- Национални пазари – се пазари каде од гледна точка на една земја,
емитирањето на финансиски инструменти е регулирано од домашните финансиски
власти.
Врската меѓу овие два пазари не може да се воспостави без Девизниот пазар – на

5
 него се детерминира висината на девизниот курс, т.е цената на домашната валута
изразена во странски парични единици.
 Според тоа дали на нив се тргува со нови или веке употребувани финансиски
инструменти се делат да :
- Примарен пазар – e оној пазар на кој се спроведува продажбата на ново
издадени хартии од вредност
- Секундарен пазар – е оној пазар на кој се тргува со претходно издадени хартии
од вредност, кои всушност се препродаваат.
 Пазарите може да се поделат и на:
- Промптни – пропмптен пазар е оној пазар на кој се тргува со финансиски
инструменти за испорака веднаш
-Дериватни пазари – се креирани за на нив да се тргува со договори кои
предвидуваат испорака на финансиски инструменти во иднина.
Постојат два вида дериватни пазари а тоа се:
a)Термински или Фјучерс пазари - каде може да се купи финансиски инструмент по
однапред утврдена цена, а за испорака е прецизиран точниот датум за во иднина
б)Опциони пазари – му нудат право но не и обврска на сопственикот на договорот
да го купи некој финансиски инструмент по гарантирани цени во било кое време
дури трае животниот век на договорот.
 Секундарните пазари може да се поделат на :
- Берзи на хартии од вредност – тие се организирани така што продавачите и
купувачите на ХВ се среќаваат на некоја локација каде што се извршува трговијата.
- Шалтерски пазари – на нив се тргува преку потсетување или телефонирање на
некој шалтерски дилер или со употреба на компјутерски систем кој ги поврзува
шалтерските дилери

7) Ефикасноста на финансиските пазари ?

 Постојат три различни аспекти на ефикасноста на финансиските пазари:

 Алокативна ефикасност – е економска ефикасност која значи дека финансиските
ресурси одат кај поединците, фирмите и органицациите кои имаат најдобри
инвестициони можности. Алокативната ефикасност значи дека фирмите
инвестираат во проекти кои нудат највисоки стапки на принос, а домаќинствата во
финансиски инструменти кои даваат највисоки приноси за одредено ниво на ризик.
 Информациона или ценовна ефикасност – Во еден ваков пазар цените на
хартиите од вредност се најдобри индикатори за нивната релативна вредност.
Ценовната ефикасност се однесува на пазар каде што цените постојано ги
рефлектираат сите расположливи информации кои се битни за да се вреднуваат
финансиските инструменти.
Доколку пазарот не е ценовно ефикасен се применува активна стратегија,
настојувајки да остварат добивка врз основа на она што го оценуваат како
погрешно вреднување на финансиските инструменти.
Во услови на ценовно ефикасен пазар пак активната стратегија не би задоволила,
ако се земат во предвид трансакционите трошоци и ризиците.
Друга стратегија која би се применила е пасивната стратегија.
 Оперативна ефикасност – постои кога трошоците на финансиските трансакции се
колку е можно пониски. Ако трансакционите трошоци се високи ке се случат
помалку финансиски трансакции, што ке доведе до опаѓање на многу инвестициони
проекти. Изгубените инвестициони можности ке значат и помал број работни места
и со тоа и економијата ке се забави.
6
8) Фактори кои ги поврзуваат финансиските пазари и Глобализацијата на
финансиските пазари ?

Иако финансискиот систем е поделен на многу видови пазари, постојат фактори

кои ги поврзуваат финансиските пазари :
- Кредитот – е основната стока со која се тргува на многу финансиски пазари.
Заемопримателите имаат дадена можност да одат од еден на друг пазар барајки
најповолни услови за кредит. На пример една нафтена компанија не е обичај да ја
финансира изградбата на нафтени платформи преку краткорочни заеми доколку
каматните стапки се високи, туку да бараат долгорочно финансирање на проектот
подоцна кога ке се сменат условите и ке станат поволни.
- Шпекулацијата и арбитражата - Постојат два начини на кои може да се дојде до
профит. Шпекулантите со хартии од вредност постојано бараат можност да
профитирааат од нивните предвидувања за идните движења на пазарот.
Шпекулантите на некој начин играат на среќа и се надеваат дека цените ке растат и
тие ке остварат брза и голема добивка. Многу од нив не го избегнуваат ризикот
сакајки да си ја пробаат среќата дири и кога веројатноста за успех е неизвесна.
Арбитражерите пак помагаат да се одржат конзисентни цени меѓу пазарите, на тој
начин им помагаат на друите купувачи на хартии од вредност да ги најдат
најдобрите цени што се нудат на пазарот со минимален напор.

9) Што се парите? и Функции на парите ?

Како и сите други финасиски инструменти парите овозможуваат управување со

ресурсите, но за разлика од нив парите имаат специјална карактеристика а таа е –
тие можат да бидат употребувани во секаков вид трансакции.
Многу важна разлика која треба да ја спомнеме е разликата меѓу пари и доход.
Парите се количество и претставуваат извесен износ во точно определено време,
а Доходот претставува тек на приходи на единица време, а тој доаѓа до нас по
извесен период на време.

 Функции на парите :
- Користат како средство за размена
- Како пресметковно средство – претставуваат стандард преку кој се изразуваат
цените на сите стоки и услуги
- Чувар на вредноста – Парите како чувар на вредноста претставуваат начин на
зачувување на куповната сила. Тие се како и другите финансиски инструменти.
Имотот на луѓето обично егзистира во различни форми: реални добра (стан, куќа,
облека, телевизор, компјутер итн.), во форма на хартии од вредност (акции,
обврзници) и во форма на пари. Притоа, парите се најликвидниот дел од имотот
затоа што тие најлесно се претвораат во друг вид на имот- парите лесно можеме
да ги претвориме во реален имот или пак во долгорочни хартии од вредност.

7
10)Крај на готовите пари и Мерење на парите ?

 Во модерното општество многу институции нудат различни начини на плаќање кои

не ги вклучуваат готовите пари.
Иако електронските плаќања се поефикасни од платежниот систем базиран на
хартија од многу гледни точки, не може да кажеме дека готовите пари се наоѓаат
пред крај или исчезнување.
Аргумент кој може да го потврди тоа е упорното опстојување на светскиот феномен
наречен перење пари кој се базира токму на употребата на готови пари.
Против исчезнувањето на готовите пари работат неколку фактори:
- Многу е скапо да се воспостави компјутер, читач на карти и телекомуникациона
мрежа што е нужно за електронските пари да ги заменат готовите пари.
- Книжните чекови ја имаат предноста во пружањето физички расположлива сметка

- Употребата на книжни чекови им дава на потрошувачите неколку денови на почек

- Електронските средства за плаќање може да предизвикаат грижа од аспект на
сигурноста и приватноста.
 Мерењето на вкупното количество пари е задача на централните банки.
Тие утврдуваат методологија според која понудата на пари се класификува во
монетарни агрегати.
Вкупната парична маса е дефинирана со агрегатите М1, М2, М3 и М4 и брзината на
нивниот обрт.
1. М1 – Ги опфаќа готовите пари во оптек и депозитните пари. Тука влегуваат
парите кои се директно средство за плаќање. ( !!! не читај загради!!!- парична маса )
- готовите пари во оптек;
- депозитни пари;
- средства на тековните и жиро-сметки;
- средства за инвестиции;
- средства за заедничка потрошувачка;
- средства за станбена изградба;
- останати парични средства.
2. М2 - ги опфаќа паричните средства од агрегатот М1 и орочените денарски
депозити до една година, девизните депозити по видување и тие што се орочени до
една година. (ликвидни средства)
3. М3 - ги опфаќа паричните средства од агрегатот М2 и ограничените депозити, во
кој влегуваат паричните средства чие користење е строго наменски определено
(средства за отворање на акредитиви или за извршување на дознаки, за добивање
на банкарски гаранции и др.). (!!вкупни ликвидни средства)
4. М4 - покрај порано споменатите парични средства, ги опфаќа и таканаречените
немонетарни депозити (тука влегуваат денарските и девизните депозити орочени
во банките над една година и долгорочните кредитни обврски кон небанкарските
субјекти и субјектите од недржавниот сектор). Со овој агрегат се сака да се согледа
вкупниот потенцијал за трошење во економијата. (монетарен волумен)
5. М5 – Ги опфаќа паричните средства од агрегатот М4 +
инструменти на пазарот на пари во посед на приватниот сектор, сертификати за
даночни депозити.

8
11)Видови финансиски посредници и Други финансиски институции ?

 Финансиските посредници може да се поделат на три групи:

 Депозитни финансиски посредници- Депозитните посредници го добиле името
заради тоа што главен извор на средства за нив се деловните средства кои се
примени од фирмите, домаќинствата и државните институции. Тие ги пласираат
средствата во кои располагаат во форма на заеми а во помал обем во хартии од
вредност.Во оваа група посредници спаѓаат комерцијалните банки и штедните
институции.
 Договорни посредници – склучуваат договори со клиентите заради штедење или
финансиска заштита од загуба на живот или сопственоста.
Тие се во состојба да предвидат колакави се нивните обврски спрема клиентите за
многу години унапред и не треба да се грижат за тоа дека постои можност да
загубат голем дел од нивните средства, затоа можат повеке да вложуваат во
долгорочни ХВ како што се корпоративните и државните обврзници, акциите и
слично. Во оваа група посредници спаѓаат осигурителните компании за живот и
сопственоста и јавните и приватните пензиски фондови.
 Инвестициони посредници – на потрошувачите им нудат хартии од вредност кои
може да бидат држени неограничено врем како долгорочна инвестиција или да
бидат одма продадени кога клиентот ке сака да си ги врати средствата.
Нивните приливи и одливи на средства може да бидат полесно предвидливи
отколку финансиските текови на депозитните поединци и тоа им овозможува на
овие институции да ги намалат кусорочните ликвидни инвестиции и да се
фокусираат кон долгорочни инвестиции што ке им носат повисоки приноси.
Во оваа група спаѓаат финасиските компании, инвестиционите фондови и фондови
на пазарот на пари.

 Во друпата на други финансиски институции спаѓаат :

- Брокерите, инвестиционите банки, дилерите, хипотекарните банки и др.
Основна разлика меѓу нив и претходнит финансиски посредници е тоа што другите
финансиски институции не креираат сопствени финансиски инструменти, туку тие
само ги пренесуваат до купувачите.

12)Трансакциони трошоци и Како финансиските посредници ги намалуваат

трансакционите трошоци?

 Трансакционите трошоци или времето и парите потрошени за извршување на

финансиските трансакции, претставуваат клучен проблем за оние кои се
занимаваат со финансискиот бизнис.
 Основен начин финансиските посредници да ги намалат трансакционите
трошоци е користење на економија од обем. Тие ги мобилизираат средствата на
голем број штедачи при што доаѓаат до големи износи кои потоа ги инвестираат во
различни финансиски инструменти.
Бидејки располагаат со големи финасиски средства посредниците се во состојба да
ги купат финансиските производи на големо, при што постигнуваат значително
намалување на трансакционите трошоци.
Економиите од обем постојат затоа што вкупниот трошок за спроведување на една
трансакција расте многу малку со порастот на обемот на трансакцијата, на пример
9
 трошокот за купување 1000 акции не е многу поголем од трошокот за купување 50.

Економиите од обем исто им помагаат на финансиските посредници да го намалат

и ризикот при нивните финансиски инвестиции. Тоа што располагаат со голем обем
на финансиски стедства им овозможува да купат широко диверзификувано
портфолио на финансиски инструменти, а зголемената диверзификуваност на
портфолиото го намалува неговиот ризик.
Поради тоа инвеститорите ги вложуваат своите пари во некој финансиски
посредник, притоа се соочуваат со помал ризик отколку кога дирекно купуваат ХВ
од корпорациите.
 Другиот начин да ги намалат трансакционите трошоци е преку експертиза.
На пример некоја банка може да ангажира врвен и скап адвокат да им направи
договор за кредит кој ке чини многу, но тие ке го искористат многу пати во
договорите за давање на кредит. Исто така може да се ангажира и поефтин адвокат
кој ке го направи на пример за 10.000. Разликите во репутацијата меѓу двата
адвокати не го прави договорот што го има банката од првиот адвокат е
поквалитетен.
Последица на ниските трансакциони трошоци на финансиските посредници е што
тие им дозволуваат емитирање на високо ликвидни финансиски инструменти, кои
што многу често имаат супериорни ликвидни карактеристики во споредба со
инструментите кои ги емитираат корпорациите.
На пример банките мудат договори за депозит со фиксна вредност на главницата
која може да се повлече во секое време по барање на штедачите.
Исто така инвестиционите фондови кои оперираат со пазарот на пари им
дозволуваат на нивните акционери да располагаат со фиксна главница а притоа
нудејки им повисоки каматни стапки од банкарските депозити.

13)Информациони трошоци ?

 За да ја разбереме доминантната позиција на финансиските посредници во

финансискиот систем треба да ја ззнаеме нивната улога во производството на
информации и разрешувањето на проблемот на асиметрични информации.
Асиметричните информации настануваат кога една личност во трансакцијата
знае помалку од другото лице за тоа што се случува. На пример купувачот на
животно осигурување знае повеке за својата состојба отколку осигурителните
компании.
 Постоењето на асиметрични информации создава два типа на проблеми:
- Првиот е погрешна селекција, и настанува пред да се случи трансакцијата.
Суштината е тоа што заемодавачот заради недостаток на информации може да му
ги позајмува своите пари на несолиден заемопримач или може да се водржи од
трансакцијата. Во недостаток на информации банките би можеле да бидат
обесхрабрени за да даваат заеми и со тоа би ја намалиле кредитната активност.
- Вториот проблем е морален ризик и се јавува откако ке се случи трансакцијата.
Тој настанува откако агентот извршува некоја задача за сметка на друга личност
наречена принципал.
Бидејки принципалт не е во состојба да го набњудува агентот, агентот може да не
се однесува согласно интересите на принципаот. На пример ако отвориме штедна
книшка во банка, банката ке ни вети дека со нашите пари ке управува стручно, но
тоа не е гаранција бидејки банката може да се впушти во ризични вложувања кои

10
 можеби ке донесат висок принос но може и да доведат до банкрот.
Бидејки постоењето морален ризик ја зголемува веројатноста дека ке ги изгубиме
парите, многу веројатно е дека ке се откажеме од таа идеја.

14)Како финансиските посредници ја ублажуваат неповолната селекција. ?

 Преку користење на економиите од обем – исто како и финансиските посредници

што ги користа економиите од обем при намалувањето на трансакционите трошоци,
тие исто така и ја експлоатираат истата предност и при намалувањето на
информационите тропоци. На пример некој штедач кој има 1000 долари трошокот
за купување на брокерски извештај за фирмата во која сака да ги вложи своите
пари, треба да вложи многу пари. Тоа не е случај кај финансискиот посредник кој
моментално има на располагање 10.000 долари за кого трошокот изгледа мал.
 Преку давање приватни заеми – Важен елемент на способноста на банките да
остварат профит од информациите што ги произведуваат е дека го избегнуваат
проблемот на слободни јавачи, со оглед на тоа што нивна примарна активност е
да емитираат приватни заеми а не да купуваат ХВ.
Хартиите од вредност се продаваат на отворен пазар и еден инвеститор може да го
следи однесувањето на друг инвеститор, користејки ги информациите што вториот
инвеститор ги добил. Бидејки со приватниот заем не се тргува, другите инвеститори
не можат да го гледаат однесувањето на банката и да влијаат на цената на заемот.
 Пеку практикување на повторени трансакции – Финансиските посредници често
имаат повторени трансакции со своите клиенти и тоа им помага околу
намалувањето на информационите трошоци. На пример кога еден заемобарател ке
оствари прв контакт со посредникот со барање кресит за финансирање на некој
проект, посредникот треба да собере информации за да реши дали проектот има
потенцијал. Иако трошоците за собирање информации може да бидат многу
високи, посредникот може да понуди заем на заемобарателот кој би бил поповолен
од пазарните алтернативи, со оглед на тоа што постои можност за повторување на
зделката во иднина. Ако проектот се покаже како успешен, веројатно истиот
посредник ке го претставува изборот на следната инвестиција, а тоа е од полза за
двајцата.
 Преку доверливост во врските со клиентот – Во услови на конкурентен пазар,
успехот на проектот зависи од способноста која ја има инвеститорот за да ги сокрие
деталите за него од своите конкуренти. Ако проектот се финансира преку
емитирање на обврзници, неинформираните инвеститори би понудиле просечна
цена за обврзниците. И во случајот кога би се објавиле информации за проектот и
кога би се добил добар финансиски аранжман, но и во случај кога информациите
не се објавени но се добиваат само просечни финансиски услови, претприемачот
ке се најде во ситуација нешто да загуби.

15)Моралниот ризик и финансиските посредници ?

 Моралниот ризик претставува проблем создаден од асиметричните информации,

после одвивањето на финансиската трансакција. Тој проблем настанува заради тоа
што продавачот може да е мотивиран да се ангажира во активноста спротивна на
интересот на купувачот на инструметото.
Од секој агент треба да се очекува дека кога неговите интереси ке се судрат со
принципалот, принципалот не може да очекува поволен исход. Затоа принципалот

11
 треба да создаде таков договор со кој би постигнал совпаѓање на неговите
интереси со интересите на агентот.
Просечните штедачи подлежат на посебен морален ризик наречен агентски
пролем, кој се јавува затоа што модерните корпорации се карактеризираат со
раздвојување на раководењето и сопственоста како резултат на тоа што
акционерите кои се сопственици на фирмата не се истовремено и нејзини
менаџери.
За да скроз се елиминира моралниот ризик, акционерите треба да добијат
информации за постапките на менаџерите со што би се спречило нивното
нелегално однесување доколку постои. На тој начин нема да постој информациона
асиметрија во полза на менаџерите.
Високите трошоци за надгледувањето во услови на голем број некоординирани
акционери го создаваат проблемот на слобдни јавачи, кој во овој случај
настанува кога луѓето кои не плаќаат за информациите ги користат истите а за нив
платиле други луѓе. Тие акционери кои не платиле за информациите можат да го
следат однесувањето на други акционери, користејки ги индирекно нивните
информации. Поради тоа малите акционери не се мотивирани да ги платат
информациите.
Штедачите кои инвестираат во обврзници се помалку засегнати од агетскиот
проблем. Они имаат фиксни побарувања спрема готовинскиот тек на фирмата. Со
оглед на тоа менаџерите ако не ги исполнат обврските ке се соочат со банкрот.
Банкротот ке ја намали цената на менаџерот на пазарот.
Спротивно, финансирањето преку акции не бара од менаџерите да исполнат било
какви обврски. Ако проектот не произведе профит, акционерите нема да добијат
дивиденди.
Другата причина поради која обврзниците се помалку ризични од акциите е тоа што
обврзниците се обезбедени со колатерал, кој претставува имотот кој што му е
ветен на кредиторот во случај должникот да не е во состојба да ги исполни своите
обврски спрема него.
Спротивно, сопствениците на акции не ја имаат сигурноста од колатералот.
Сепак иако финансирањето преку обврзници го намалува моралниот ризик
тоа не може да го елиминира агентскиот проблем. Постојат ситуации кога
менаџерите на фирмата која издала обврзници се ангажираат во проекти
поризични отколку што биле по вкусот на оние кои ги купиле обврзниците.

16)Како финансиските посредници го намалуваат моралниот ризик,

Финансиските институции како делегиран набљудувач и Видови финансиско
посредување ?

 Финансиските посредници го намалуваат моралниот ризик преку:

-Ограничувачки клаузули – Ограничувачките клаузули постојат во секој договор
за заем. Нивна цел е да ги ограничат активностите на должникот на начин кој ке го
лимитира степенот на ризик што тој би можел да го превземе.
На пример некои клаузули наложуваат дека заемот може да биде употребен само
за финансирање определени активности, или исто така тие може да му забранат на
заемопримателот да се ангажира во определени активности на пример да купи
друга фирма. Овие клаузули исто така бараат колатералот доколку постои да биде
одржуван во добра состојба и го обврзуваат должникот да дава периодични
информации за неговите активности.

12
 -Преку надгледување на активностите на должникот – За ограничувачките
клаузули да бидат делотворни треба да бидат надгледувани и спроведени.
На примерк ога банка дава заем на корпорација за некој проект, таа претходно
добива елаборат за проектот и други уверувања на почетокот, но и во текот на
проектот менаџерот треба да ја известува за постигнатите резултати.
Кога банкарските заеми се краткорочни, банкарот ги добива сите информации за
фирмата и нејзините операции и финансиски состојби.
Кога претставник на кредиторот седи во управниот одбор на должникот или
обратно, тие имаат можност заедно да надгледуваат, што ја зголемува
ефикасноста и на двете страни.
Вакво взаемно присуство е карактеристика за корпорациите. Тие тогаш имаат
заеднички интерес компанијата и банката да работат ефикасно и со тоа се
намалува моралниот ризик во однесувањето на менаџерите.

 Финансиските институции како делегирани набљудувачи -

Групирајки ги средствата за многу штедачи, финансиските посредници се
оспособуваат да ги ублажат информационите и трансакционите трошоци на
финансиските пазари.
Големите финансиски посредници имаат многу повеке мотивација да собираат
информации и да ги надгледуваат постапките на фирмата, бидејки би можеле да
загубат многу повеке во однос на некое мало поединечно семејство.
На некој начин малите штедачи го назначуваат финансискиот посредник да биде
делегиран надгледувач во нивно име, и дејствувајки како таков финансиските
посредници го намалуваат степенот на информациона несовршеност и асиметрија
меѓу суфицитните и дефицитните економски единици.

 Видови финансиско посредување:

- Доминантно посредување – се случува кога посредниците прифаќаат мали
износи на штедење од поединците и другите депоненти, а потоа ги групираат
средствата за да дадат големи заеми.
-Интермедијација на кредитниот ризик – се однесува на спремноста на
финансиските посредници да им дадат заеми на ризични заемобаратели и во исто
време да емитираат сигурни ликвидни финансиски инструменти, со цел да
привлечат средства за штедачите.
- Временската интермедијација – е процес во кој финансиските посредници
позајмуваат краткорочни заеми на заемобарателите. Тоа ги прави
заемобарателите а особено банките ранливи на нагло повлекување на депозитите
од страна на публиката.
- Информационата инетмедијација – се однесува на способноста на
посредниците да соберат голем број информации, што им овозможува индирекно
да ги поврзат суфицитните и дефицитните економски единици. Штедачите кои
спаѓаат во суфицитни единици, обично немаат доволно знаење ниту ресурси за да
можат да ги инвестираат своите средства без помош на финансиските посредници.
???????????? другите две не знам дали
- Групирање на ризикот – инвестирајки во голем број финансиски инструменти во
поглед на ризикот и приносот, посредниците исто така ги ползуваат и добрите
страни на финансиската диверзификација (зголемената стабилност на приходите и
паричните текови) со што се зголемува и сигурноста на средствата кои штедачите
ги вложуваат во посредниците.
- Ползување на посредниците на предностите во економиите од обем – со
13
 растењето на обемот на некој финансиски посредник неговите оперативни трошоци
по единица трансакција би можеле да опаднат, што би ги намалило цените на
финансиските услуги што тие ги нудат на публиката.

17)Причини за регулација и Форми на регулација ?

 Причини за регулација:
-Да ги спречат емитентите на финансиските инструменти да ги измамат
инвеститорите, криејки информации кои се релевантни.(информациона
регулација)
- Да промовираат конкуренција и фер односи во тргувањето со финансиските
инструменти (регулација на финансиските институции)
- Да ја промовираат стабилноста на финансиските институции (регулација на
финансиските институции)
- Да ги ограничуваат активностите на странските учесници во домашните
финансиски системи (регулација на странските учесници)
- Да се контролира нивото на економската активност (монетарна регулација)

 Форми на регулација :
- Информациона регулација - бара од еминентите на финансиските
инструменти да и пружат на јавноста релевантни информации за работењето на
нивните фирми. Причината за воведување на ваков вид на регулација е
проблемот на асиметрични информации, и настанува поради тоа што
инвеститорите и менаџерите немаат еднаков пристап до информациите.
- Државна регулација – моње да ги намали информационите проблеми и да ја
зголеми нивната ефикасност зголемувајки го количеството информации кои се
достапни за инвеститорите. Во многу земји постојат регулативни агенции кои им
наложуваат на фимите што ги продаваат нивните ХВ да се придржуваат кон
принципите и да ги објавуваат информациите за нивните продажби,средствата и
приходите. Во Македонија тоа регулативно тело е Комисијата за хартии од
вредност.
- Регулација на финансиските активности – се состои од правила кои се
однесуваат на лицата кои тргуваат со финансиските инструментии на начинот
на тргување на финансиските пазари. Примерот за овие правила се однесува на
инсајдерското тргување, кое што по дефиниција значи тргување во кое некој
купува или продава хартии од вредност, притоа користејки информации кои не
се јавно достапни за сите инвеститори. Инсајдерството кое што е пример за
асиметрични информации е законски казниво.
- Регулацијата на финансиските институции поаѓа од ставот дека
финансиските фирми имаат посебно важна улога во модерните економии. Тоа ја
мотивира државата да воспостави регулативно правила кои го засегаат
работењето на финансиските институции.
Имаме три вида такви правила:
- Прво, сигурноста на финансиските институции и на средствата вложени во нив
се обезбедува со многу строги услови за основање на финансиски посредници
-Второ, регулацијата на финансиските институции ги ограничува нивните
активности во поглед на тоа што можат да прават и во поглед на тоа кои видови
имот може да ги држат.
- Трето, државата може да ги заштити луѓето кои вложиле средства во некој
финансиски посредник од финансиска загуба, доколку финансискиот посредник
банкротира.
14
 -Монетарната регулација се однесува на регулирањето на банките од страна
на централната банка, со цел да се влијае врз понудата на пари. Банките имаат
важна улога во детермирањето на понудата на пари, па секоја централна банка
настојува да ја искористи својата регулативна моќ, за да ја подобри својата
контрола врз понудата на пари.
Таков вид регулација е задолжителната резерва,која претставува
задолжителна обврска на секоја депозитна институција да држи определен
процент од нејзините депозити на сметка кај централната банка.
-Регулацијата на странските учесници- го претставува оној вид на
регулативни правила со кои државата ги ограничува активностоте кои
странските финансиски фирми можат да ги вршат на домашниот пазар и
нивната сопственост или контрола врз домашните финансиски институции.

18)Причини за регулативна реформа ?

- Финансиските кризи често предизвикуваат промени во обемот на регулацијата.

На пример колапсот на Њу Јоршката берза во 1987година кој предизвикал промени
во управувањето на американските берзи. Веднаш после тоа биле променети
прописите со кои се регулираат таквите депозитни институции.
- Појавата на финансиските иновации – Во последните години создадени се
финансиски инструменти кои ги принудиле властите да воведат нови регулативи за
тргување на овие производи. На пример барале создавање на сосема нови или
пошироко ревидирање на старите прописи за иновативните финансиски
инструменти. Регулаторите под притисок на настаните мораат ада ги сменат своите
одлуки. Во 1981 Американските власти им дозволиле на штедилниците да
вложуваат во еден нов инструмент на пазарот а тоа биле високи ризични
обврзници. Кога дошло до тешкотии конгресот ги обвинил овие обврзници за
нивните проблеми и ја повлекол дозволата неколку години подоцна.
- Глобализацијата на светските финансиски пазари. Глобализацијата на
меѓународните финансиски текови ја зголемува конкуренцијата и врши притисок врз
регулаторите да ги сообразат националните прописи со меѓународнирте трендови.
Ако некое правило е премногу рестриктивно тоа може да создаде трошоци за
домашните финансиски институции бидејки ке ги овозможи рамноптавно да се
натпреваруваат на пазарот
Друг аспект на глобализацијата е дека може да води, доколку домашната
регулација премногу го затвара домашниот пазар, до намалување на вкупниот
обем на финансиски трансакции Учесниците на пазарот кои се соочени со
ограничувањата, можат да го заоиколат така што ке ги извршат трансакциите
надвор од земјата.

19)Модели на регулација. ?

 Универзално банкарство – егзистира во Германија и земјите на континентална

Европа (Швајцарија, Холандија). Овој модел не врши поделба меѓу банкарската и
индустријата на Хартии од вредност и во рамките на овој систем комерцијалните
банки се ангажираат покрај во класичните банкарски функции и во сите видови
активности поврзани со Хартиите од вредност ( гарантирање на емисиите,
тргување со акции) . На банките им е дозволено да поседуваат значителен дел од
акционерскиот капитал во нефинансиски фирми и тие често ја користат оваа
можност .
Во некои земји (Грција, Ирска) ангажирањето на банките во нудењето на поширок
15
 опфат на услуги како инвестиционо банкарство, осигурување и слично, се врши
преку дирекнти филијали а не од самите банки како во Германија и Швајцарија.
 Британскиот тип на универзално банкарство – Освен што постои во Велика
британија постои и во Канада и Австралија. Овој модел дозволува ангажирање на
банките во осигурувањето на емисиите на хартии од вредност, но се разликува од
Германскиот тип на универзално банкарство. Прво банките имаат легално одвоени
филијали, второ помалку е вообичаено банките да поседуваат акции во други
фирми и трето спојот на банкарството со осигурувањето поретко се среќава.
 Третиот модел се карактеризира со раздвојување меѓу банкарството и
индустријата за Хартии од вредност и се среќава во САД И Јапонија. Разликата
меѓу американскиот и јапонскиот банкарски систем е во тоа што на јапонските
банки им е дозволено да поседуваат износи на акции во корпорациите, што не е
случај за банките во САД. Покрај тоа банките во САД употребуваат структура на
Холдинг компании, што пак не е дозволено во банките во Јапонија.
Иако банкарството и индустријата на Хартии од вредност се раздвоени, може да се
забележи се поголемо ангажирање на банките во активностите со хартии од
вредност.

20)Финансиска регулација во Република Македонија .?

Македонија располага со голем број регулативни институции, но сепак малиот обем

на економијата и ниското ниво на доход по жител прави да има сосема доволна
мрежа на вакви институции.
 Народната банка на РМ – е главна регулативна институција. Таа ги регулира
банките и штедилниците и врши постојана супервизорска контрола врз нивното
работење, притоа превзема и мерки против оние банки кои ги кршат прописите или
не се во можност да ги исполнат регулативните правила, исто така донесува одлуки
за ликвидација на тие банки кои не се во состојба да ги исполнуваат своите обврски
кон своите клиенти. Таа им ги поставува ограничувањата во поглед на активностите
што ги вршат, а и во поглед на средствата што можат да ги држат. На пример една
банка може да му даде кредит на еден заемобарател во износ од најмногу 25 % од
својот капитал. Таа исто так аја регулира стапката на задодлжителна резерва како
начин на контрола врз понудата на пари. Осигурувањето на депозити е исто така во
функција на таа цел. Со банката раководи гувернерот кој што е по предлог на
претседателот, а го избира обранието на РМ со 7 години мандат.
 Фондот за осигурување е институција која во Македонија ги осигурува депозитите
на физичките лица во домашна и странска валута кај банките и штедилниците. Тој
покрива 100% од 10.000 евра и 905 од следните 10.000 евра на поединечен
депонент. Нивото на осигурањето е многу големо, имајки во предвид дека ЕУ
стандардот на максималната сума е 20.000 евра. Со оглед на тоа треба да се
внимава високото ниво на осигурување да не стане извор на монетарен ризик и
погрешна селекција што може да предизвика со текот на времето дестабилизација
на банкарскиот систем и високи трошоци од страна на државата.
 Комисија за хартии од вредност е регулативна институција за учесниците на
примарниот и секундарниот пазар на ХВ. Таа го регулира и контролира работењето
на сите учесноци во работењето со долговорчни хартии од вредност во РМ.
Конкретно, таа го контролита работењето на Македонската берза за хартии од
вредност на брокерските куќи и банките кои се учесници во работењето на Берзата
на Централниот депозитар на хартии од вредност. Тој е единствен депозитар каде
што се води евиденција за сите акции и обврзници кои се издадени во Македонија и

16
 во него се регистрита секоја промена на нивната сопственост.
Комисијата се занимава и со информациона регулација, односно бара од
учесниците на пазарот на капитал да доставуваат информации до јавноста при
емисиите на хартии од вредност или кога нивните хартии од вредност котираат на
берзата. Целта на оваа регулација е да им се овозможи на инвеститорите помош
преку намалувањето на информационата асиметрија меѓу нив и продавачите на
хартии од вредност.
 Министерството за финансии врши регулација на осигурителните компании.
Согласно законот за супервизија на осигурувањето министерството контролира
дали осигурителните друштва се придржуваат кон стандардите за функционирање
на едно друштво или брокерската осигурителна куќа, дали ги почитуваат правилата
за пласман на бараните средства и слично. Оваа инститција исто така дава
одобренија за основање нови осигурителни друштва.
 Агенцијата за супервизија на пензиските фондови го надгледува инвестирањето
на новие привватни пензиски фондови кои започнале да функционираат во 2005
година со почетокот на двостолбниот пензиски систем во Македонија. Тие два
приватни пензиски фондови ги прибираат придонесите на пензионерите во вториот
столб на системот на индивидуални сметки и притоа инвестираат средства на
пазарот на капитал. По пензионирањето ова на пензионерот ке му биде приход.
Агенцијата контролира и дали пензиските фондови држат до законските правила за
инвестирање на прибраните средства. Заради сигурност фондовите не ги
вложуваат слободно средствата, најмногу 20% од средствата на фондот може да
се вложат во инструменти на странски издавачи надвор од РМ, најмногу 805 може
да се вложат во обврзници и други ХВ издадени од НБРМ ИЛИ РМ, најмногу 60%
од средствата може да се вложат во банкарски депизити и други ХВ издадени од
банки итн.

21)Реалните наспроти номиналните каматни стапки. ?

Резултатите од приностие на должничките инструменти се изразуваат во вид на

номинални каматни стапки. Инфлацијата ја менува реалната вредност на
вложувањето односно да ја намали куповната сила на приносите.
Поради тоа што инфлацијата ја намалува куповната сила на каматниот доод,
штедачите и должниците своите инвестициони одлуки ги базираат на каматните
стапки и стапките на принос кои пто се корегирани за промените во куовната сила.
Тие приспособени стапки се познати како реална каматна стапка.
Кредиторите и должниците не знаат колкава ке биде вистинската каматна стапка
тие мораат своите одлуки да ги базираат за штедење и инвестирање, притоа
имајки ги реалните каматни стапки што ги очекуваат во тоа време.
Кредиторите и должниците ја знаат номиналната каматна стапка однапред, па ја
проценуваат очекуваната релативна каматна стапка проценувајки ја идната
инфлација, односно очекуваната реална каматна стапка е еднаква на
номиналната стапка минус очекуваната стапка на инфлација.
Промената во очекуваната инфлација не влијае на реалната каматна стапка.
Ирвинг Фишер ја изразил врската меѓу каматните стапки и очекуваната инфлација
во својата хипотеза – Фишерова хипотеза, која тврди дека номиналната каматна
стапка расте или опаѓа во сооднод 1:1 со очекуваната инфлација.
Номиналните стапки растат кога очекуваната инфлација расте, но емпириските
проценки не го потврдуваат движењето во сооднос 1 спрема 1.
Причини за оваа разлика се дека Фишеровата хипотеза ги предвидува даноците и
дека квантификувањето нс очекувањата за инфлацијата претставува тешка работа.
17
 Фишеровата хипотеза не подразбира дека остварената реална каматна стапка е
незасегната од промените на остварената инфлациона стапка.
Номиналните стапки не се секогаш добар индикатор за реалните каматни стапки.
На пример како би можеле да знаеме дали номиналната каматна стапка од 10 % е
висока или ниска. Ако очекуваната инфлација е 2%, очекуваната реална каматна
стапка 8% ( 10-2=8) и била висока според стандардите на развиените земји.
Ако очекуваната инфлација е 10%, очекуваната реална каматна стапка исто така
10%, 10-10 е =0 што значи дека стапката би била ниска за стандардите на речиси
сите земји.
Промените на реалните каматни стапки, доколку се неочекувани можат да водат до
поголеми прераспределби на средства меѓу должниците и кредиторите. Тоа е
случај во Македонија при наглото соборување на инфлацијата во 1993.
НЕ ЧИТАЈ НАДОЛЕ, ПРАШАЈ ШТО ТРЕБА УШТЕ ДА СЕ КАЖЕ
Реалната стапка на принос го покажува износот на дополнителни стоки и услуги
што еден инвеститор може да ги купи од приходите на финансискиот инструмент.

22)Теорија на портфолио изборот и Детерминанти на портфолио изборот

(Вклучително со Очекувани приноси на средства).с.103-106. ?

 Теоријата на портфолио изборот ни опишува зошто штедачите се однесуваат

така како што се однесуваат, кога прават избор помеѓу два финансиски
инструменти. Но тоа не е единствениот избор што треба да го направат. Да речеме
дека сме пронашле совршен финансиски инструмент- акции кои се во полна
експанзија, сепак тоа не значи дека треба да ги инвестираме сите наши финансиски
заштеди во акциите.
 Теоријата на портфолио изборот одговара на прашањата околу вложувањето на
средства во портфолиото и предвидува како еден штедач ке ги распедели неговите
заштеди меѓу алтернативните инвестиции.
Според оваа теорија штедачите разгледуваат 5 критериуми кога одлучуваат кои
инвестиции да ги направат и колку да инвестираат во секоја понудена алтрнатива.
Овие детерминанти на портфолио изборот се :
- Богатството – Како што луѓето стануваат побогати, обемот на нивното
портфолио на инструменти расте, бидејки тие имаат повеке заштеди да ги
пласираат за купување на средства. За да се утврди кои средства да се изберат да
ја замислиме комбинацијата што ние би ја купиле доколку имаме богатство 1000
евра тогаш би можеле 10% или 100 евра да држиме во готово,но ако нашето вкупно
богатство е 1 милион веројатно не би држеле 100.000 евра во готово. Износот на
готови пари би бил помал процент од нашето богатство, а ние би ги зголемиле
нашите релативни износи во други инструменти како што се акциите.
Еластичноста на побарувачката зависна од богатството покажува колку е
респонзивна процентната промена во количеството на некое избрано средство,
наспроти промената во богатството.
Нужно средство е она за кое еластичноста на побарувачката наспроти
богатството е помала од 1.
Луксузно средство е она за кое еластичноста на побарувачката наспроти
богатството е над 1. Тоа се средства како што се акциите.
Како богатството расте, така штедачите држат повеке од нивното богатство во
луксузни, а помалку во нужни средства.
- Очекуваниот принос на инвестицијата - Доколку се избира меѓу две средства,
штедачот би го одбрал она со повисок очекуван принос., притоа мора да го оценат
18
влијанието на инфлацијата врз приносите заради тоа што промените на вредноста
на парите ке влијаат на реалната вредност на приносите.
Бидејки се грижат за очекуваните приности во поглед на нивната куповна моќ, тие
исто така се фокусираат и на износот кој би им останал по оданочувањето.
Оданочувањето на приносите од штедењето варира во некои заадни земји.
Кога средствата се слични порастот на очекуваниот принос на едно средство во
однос на другите го прави тоа средство попожелно за штедачите.
Останатите три детерминати на портфолио изборот се атрибути што ги користиме
да ги споредиме двете средства.
- Степенот на ризик на финансискиот инструмент – Гледањето на инвеститорот
н рисикот, определува кое средство да го купи .
Многу луѓе се штедачи аверзични на ризикот, тие настојуваат да ја минимизираат
варијабилноста во износот на нивните заштеди и претпочитаат сигурност во
нивните инвестиции. Штедачот кој е аверзичен спрема ризикот би прифатил пониок
принос поради желбата за стабилност.
Штедачите кои се неутрални спрема ризикот ги оценуваат средствата само
според нивните очекувани приноси и варијабилноста на приносите за нив не
претставува проблем
Многу малку од луѓето се штедачи кои го сакаат ризикот и се претпочитани да
играат на сречќа, држејки некое ризично средство во можност за максимизирање на
приносите.
- Ликвидноста на инструментот – Средствата со поголема ликвидност им
помагаат на штедачите да го врамнотежат трошењето во текот на времето или да
повлекуваат средства кога има итни случаи.
Готовите пари претставуваат најликвидно средство.
Многу ХВ како што се државните или акциите на некоја позната компанија се многу
ликвидни средства бидејки да се најде купувач со минимални трансакциони
трошоци е многу лесно.
Недвижностите, уметничките слики и слично се неликвидни средства бидејки
нивната продажба подразбира големи трансакциони трошоци.
- Трошоците за добивање информации – Штедачите сакаат да го намалат
ризикот кој е поврзан со едно средство, но несакаат да посветат време и ресурси за
оценка на кредитосподобноста на еминтентот, или за надгледување на
однесувањето на должникот. За средствата како готовите пари или државните ХВ,
на публиката информациите и се расположливи за ниски трошоци.
На пример ако сакаме да купиме државна ХВ, информациите за приносите и
цените на овие ХВ може да ги најдеме лесно во некое деловно списани. Слично
штедачите на акции и обврзници можат да соберат брзо и ефтино информации,
бидејки финансиските аналитичари ги публикуваат информациите за овие
средства.
Ако некоја нова компанија емитув финансиски побарувања, инвеститорите мораат
да потрошат време и ресурси за да ги соберат и анализираат информациите за
компанијата пред да решат да инвестираат. Поради тоа штедачите држат средства
со ниски информациони трошоци.
Повисоките информациони трошоци за едно средство, споредувано со другите
средства, води до опаѓање на побарувачката за тоа средство.

19
23)Ризикот поврзан со приносите на средствата, Ликвидноста на средствата и
Трошоци за добивање информации ?

ОДГОВОРОТ Е ВО ПРАШАЊЕТО ППРЕТХОДНО!!

24)Предности на диверзификацијата ?

 Алоцирањето на заштедите меѓу различни средства е познато како

диверзификација.

 Предности на диверзификацијата :
- Финансиские инструменти не покажуваат истовремено и дори и лоши
перформанси
-Вкупниот принос на едно диверфицирано портфолио е постабилен од
приносите на поединечните инструменти што него го формираат.
-Позитивна и негативна корелација на приносите на одделните видови ХВ.
-Диверзификацијата ја намалува ризичноста на приносот на едно портфолио ако
приносите на средствата не се движат во иста насока

25)Ограничувања во примената на диверзификацијата ?

• Способноста за диверзификација е ограничена од:

-Трошоците за добивање на информации.
-Трансакционите трошоци за купување и продавање на финансиските
инструменти.
-Правните ограничувања во однос на држењето на средства (на пример, во
деривативни инструменти).
-Ограничувањата поставени пред финансиските посредници (комерцијалните банки не
може да инвестираат средства на депоненти во акции).
-Неможноста да се врши диверзификација на средства (ризикот), претставува
хендикеп за инвеститорите.
-Ограничувањата на диверзификацијата особено се однесуваат на малите
штедачи/инвеститори на кои директните трансакции на ФП не се достапни.
-Помали можности за диверзификација имаат малите и недоволно развиени
финансиски системи.

26)Девизни пазари ?

27)Режими на девизни курсеви и Што ги движи девизните курсеви?.с.119-120.

28)Фактори кои влијаат на девизните курсеви на долг рок.с.122-124.

20
29)Ризична структура на каматните стапки.с.137-139.
30)Ликвидност и Кредит рејтинг агенциис.139-141.
31)Информациони трошоци и Оданочуваеа.с.141-143.
32)Употреба на ризичната структура за предвидувања и Рочна структура на
каматните стапки.с.143-144.
33)Теорија на сегментирани пазари и Теорија на очекувања.с.144-148.
34)Теорија на преферецијално однесување и Употреба на рочната структура за
предвидување.с.149-151.
35)Функции на финансиските пазари и Нови ХВ - Примарен пазар.с.156-158.
36)Организирани берзи, Компјутерски и телефонски мрежи и Пазари во сенка.
с.160-161.
37)Аранжмани за клиринг и тргување и Суштина на процесот на пресметување и
порамнување. с.162-163.
38)Ризикот на другата страна од договорот и Институционални структури за
обезбедување добро тргување.с.164-166.
39)Активности на инвестиционите банки, Приватни пласмани и Јавна
емисија.с.169-172.
40)Вреднување на новиот инструмент, Дистрибуција на новиот инструмент и
Трошоци за потпишување. с.173-176.
41)Структури на секундарниот пазар и Пазари со директно барање.с.177-178.
42)Брокерски пазари, Дилерски пазари и Аукциски пазари. с.178-181.
43)Како се нарачува на берзите.с.180-182.
44)Македонска берза на долгорочни ХВ (До Обем на тргување на берзата). с.185-
189

21