CHEMIA W Agata Szymanowska

Valeryia Lapitskaya
Marta Kolach

KUCHNI
Bartosz Kononowicz
Jaka jest jej ciemna strona?

Szkoła podstawowa nr. 66 im. Marii Skłodowskiej - Curie.

 1. State od the Science of
Endocrine-Disrupting Chemicals.
 CZYM SĄ EDC?
EDC - Endocrine-Disrupting Chemicals,
czyli substancje chemiczne zaburzające
funkcjonowanie układu hormonalnego, z
którymi spotykamy się na codzień, nawet
o tym nie wiedząc.
 EDC to m.in. bisfenol A i ftalany. Wpływają one na
funkcjonowanie naszego organizmu poprzez zaburzanie pracy
układu hormonalnego. Czy zatem produkty BPA free i PAE
free są w 100% bezpieczne? Nie. Niewielkie modyfikacje w
budowie sprawiają, że zamiast bisfenolu A, w produkcie
znajduje się bisfenol S czy też F. Mają one zbliżone
właściwości, potencjalnie estrogenne. Uważa się, że obecnie
powinniśmy jak najczęściej korzystać z
szklanych czy też biodegradowalnych opakowań, które nie
zawierają sztucznych dodatków, przede wszystkim
plastyfikatorów, sztucznych barwników i klejów –
wszystkiego, co może stanowić źródło EDC.
 GDZIE ZNAJDUJĄ SIĘ EDC?
Znajdują się one w żywności, produktach higieny
osobistej, kosmetykach, tworzywach sztucznych,
tekstyliach i materiałach budowlanych. Są wszędzie
nawet w zabawkach, podłogach PCV, deskach
rozdzielczych samochodów czy kartach kredytowych.

Oprócz żywności zidentyfikowano nowe źródła

narażenia na te substancje, w tym pomieszczenia
wewnętrzne,
recykling i składowiska sprzętu elektronicznego.
CHOROBY POWODOWANE PRZEZ
EDC
Astma
•Narażenie na środki EDC w okresie rozwoju mogą mieć t rwałe
skutki, jeśli narażenie nastąpi w okresie rozwoju określonej t kanki.
Skutki te mogą być widoczne dopiero kilku lat ach, ponieważ niektóre
tkanki rozwijają się po urodzeniu – są to między i nnymi mózg i układ
rozrodczy.

•Chemikalia znajdujące się w każdym domu mogą powodować raka Choroby układu krążenia
piersi, astmę, bezpłodność i wady wrodzone, prowadzić do
występowania chorób układu krążenia, cukrzycy, białaczki, autyzmu
i naprawdę wielu innych chorób na całym świecie.
 SKUTKI NARAŻENIA
NA EDC
Niektóre środki EDC powodują skutki, które
mogą przechodzić przez pokolenia. Oznacza
to, że obserwowany obecnie wzrost częstości
występowania chorób może częściowo
wynikać z narażenia naszych dziadków na
działanie środków EDC.

Skutki te mogą nasilać się z każdym

pokoleniem zarówno z powodu
międzypokoleniowego przekazywania
zmienionego programowania, jak i ciągłego
narażenia przez pokolenia.
W JAKI SPOSÓB JESTEŚMY NARAŻENI NA
EDC?
Dzika przyroda i ludzie są narażeni na
działanie środków EDC na kilka
różnych sposobów. Dla dzikich
zwierząt, są to chociażby powietrze, Dzieci są bardziej narażone na
działanie środków EDC ze
woda, gleba, osady i żywność. względu na notoryczne wkładanie
Narażenie człowieka na środki EDC rąk do ust.
następuje poprzez spożycie żywności,
kurzu i wody, wdychanie gazów i
cząstek w powietrzu oraz poprzez
TE LICZNE DROGI NARAŻENIA NA
wchłonięcie przez skórę. RÓŻNE ŚRODKI EDC OZNACZAJĄ, ŻE
LUDZIE I DZIKIE ZWIERZĘTA SĄ
NARAŻENI NA ICH MIESZANINY.
JAK MIESZANINY WPŁYWAJĄ NA ZDROWIE
CZŁOWIEKA?
⚬Badania na zwierzętach pokazują, że
narażenie na mieszaniny EDC powoduje efekt
addytywny. Efekty te występują nawet wtedy,
gdy każda substancja chemiczna jest obecna w
niewielkich ilościach, co nie wykazało, aby
indywidualnie powodowały efekty.

⚬Oznacza to, że wiele substancji chemicznych, każda

w ilościach niemających indywidualnego wpływu,
może działać razem, powodując problemy zdrowotne.
JAK EDC WPŁYWA NA ZRDOWIE REPRODUKCYJNE
CZŁOWIEKA?
Niektóre substancje zaburzające funkcjonowanie układu hormonalnego mogą
działać bezpośrednio na receptory hormonalne jako mimetyki lub blokery
hormonów.
Środki EDC we wczesnym okresie rozwoju mogą powodować:

U kobiet: U mężczyzn:

Zmiany w rozwoju gruczołu Zwiększone ryzyko

sutkowego i macicy, przyspieszone
lub opóźnione dojrzewanie u kobiet,
zaburzenie cykli płodności,
mięśniaki macicy i objawy podobne
do endometriozy.
niezstąpionych jąder u synów,
powodując obniżoną jakość
nasienia i zwiększone ryzyko
niepłodności i raka jąder w
wieku dorosłym.
“Czy przynosisz drugie śniadanie do szkoły/pracy w
plastikowym opakowaniu?”
2. Nadzór nad stosowaniem
dodatków do żywności
 Czym są “E”
⚬Symbol "E" znajduję się na opakowaniach
produktów spożywczych.
⚬Pod “E” kryją się m.in. barwniki,
antyoksydanty, przeciwutleniacze i regul at ory
kwasowości, środki spulchniające, żeluj ące,
środki pomocnicze, wzmacniacze smak u,
środki słodzące, nabłyszczające,
stabilizatory, konserwanty.
I gdzie się znajdują?
⚬“E” zn aj duj ą si ę w praktycznie każdej żywności
ze wzg lędu, n a l ib eralność prawa obowiązującego
w Pol sce.
⚬Niekt óre środki “E” szkodzą alergikom inne
zaś wszyst ki m, a po zostałe mogą nie mieć
wpł ywu.
⚬Produ kt y, w kt órych nie może się znajdować
“E” t o: ży wn ość n ieprzetworzona, miód,
masło , mleko p asteryzowane i sterylizowane,
natu ral na wo da mi neralna, kawa i herbata
l iści ast a.
Ile “E” spożywamy w ciągu dnia?

⚬ W jednym dniu, można przyswoić nawet

osiemdziesiąt pięć różnych “E”. W skali roku,
średnio spożywamy ich, aż 2 kilogramy “E”.

⚬ Najbardziej narażone na przekroczenie

akceptowanego dziennego spożycia dodatków z
dietą, ze względu na niższą masę ciała i
upodobania smakowe, są dzieci - głównie w wieku
do 10 lat. Najwięcej dodatków jest w produktach,
które dzieci lubią najbardziej, czyli ciastach,
aromatyzowanych napojach, lodach czy parówkach.
 “E” w produktach spożywanych na codzień
Śniadanie : Obiad : Kolacja :
Nestle Nesquik Zbożowe kuleczki o smaku Dr. Oetker Guseppe Pizza z szynką Żabka Panini z serem cheddar
czekoladowym -azotyn sodu (6) -sól wapniowo-disodowa EDTA (12)
-cukry proste (1) -cukry proste (1) -cukry proste (1)
-olej palmowy (2) -karagen (4) -annato, biksyna, norbiksyna (13)
Mleko -trifosforany (pentasodowy i pentapotasowy) (7) -sorbinian potasu (14)
-polifosforany (sodu, potasu, wapnia i sodowo-wapniowy) (7) -guma guar (15)
-brak (zakaz dodawania dodatków)
Krzyś Napój gazowany smak pomarańczowy -guma ksantanowa (15)
-benzoesan sodu (8)
-chlorek wapnia (16)
-cukry proste (1)
- gumy: arabska, senegalska i akacjowa (9)
Coca-cola zero cukru
Drugie śniadanie : -sukraloza (4)
-karmel amoniakalno-siarczynowy (17
GO Active kaszka proteinowa mleczna 200g
-cytryniany sodu (18)
-fosforany sodu (monosodowy, disodowy i trisodowy)
(3) -kwas fosforowy (3)
-karagen (4) Podwieczorek :
-sukraloza (5) Nestle Fitness Chocolate Batonik zbożowy 23,5 g
-cukry proste (1)
-polirycynooleinian poliglicerolu (10)
-glicerol (11)
 Jak można zastąpić produkty:
Zdrowsze zamienniki użytych produktów

Zdrowszy
Produkt wyjściowy:
zamiennik:
-Nestle Nesquik Zbożowe kuleczki o smaku -Kupiec Płatki owsiane górskie 400g
czekoladowym

-GO Active kaszka proteinowa mleczna 200g -Mlekovita Jogurt Typu Islandzkiego borówka
banan 140g

-Dr. Oetker Guseppe Pizza z szynką -Proste Historie Bistro Pizza poznaniok z
ziemniakami i czosnkiem 385g

-Krzyś Napój gazowany smak pomarańczowy -Tymbark Sok 100% pomarańcza 1l

-Nestle Fitness Chocolate Batonik zbożowy -Frupp Liofilizowany baton malinowy 10g
23,5 g

-Żabka Panini z serem cheddar -33 Fine Foods Panini Rustici Durum 170g

-Coca - cola -Woda

 W jaki sposób wpływają na nas “E”
1. cukry proste :
Spożywanie ich w nadmiernej ilości może prowadzić mi. do otyłości, nadciśnienia (poprzez
nadmierne magazynowanie wody w organizmie) oraz próchnicy (poprzez wypłukiwanie
wapnia z organizmu).

2. olej palmowy :
Zawiera dużo tłuszczy nasyconych m.in. 16-węglowy kwas palmitynowy. Według badań CSPI
spożywany w nadmiarze podnosi zawartość cholesterolu we krwi i może prowadzić do chorób
serca. WHO wykazało związek spożycia kwasu palmitynowego z chorobami układu krążenia.

3. fosforany sodu (fosforan sodu monosodowy, fosforan sodu disodowy i fosforan sodu trisodowy)
kwas fosforowy :
Nadmierne spożycie może ograniczyć wchłanianie i przyswajanie wapnia, magnezu i żelaza,
wpływając na demineralizację zębów i kości. W kosmetyce bezpośredni kontakt może spowodować
zapalenia skóry, rumień i powstanie bolesnych bąbli, może niszczyć zęby. Powinny go unikać osoby
cierpiące na osteoporozę oraz kobiety przechodzące menopauzę.
 4. karagen:
Spożyta w nadmiarze może powodować wzdęcia.
Sugeruje się, aby osoby cierpiące na choroby jelit
ograniczyły spożywanie produktów zawierających
karagen.

5. sukraloza:
Odradza się podawanie tej substancji dzieciom.

6. azotyn sodu :
Jest potencjalnie rakotwórczy. Może wywoływać mdłości,
wymioty, zawroty i bóle głowy. Jest niedozwolony dla dzieci
poniżej 6 miesięcy życia (mają inną hemoglobinę niż dorośli,
która jest bardziej reaktywna w stosunku do azotynów,
połączenie z tymi związkami utrudnia przenoszenie tlenu
przez krew.
7. -polifosforany (polifosforan sodu, polifosforan potasu, polifosforan wapnia i polifosforan
sodowo-wapniowy)
- trifosforany (trifosforan pentasodowy i trifosforan pentapotasowy) :
Nadmierne spożycie może zmniejszyć wchłanianie żelaza, wapnia i magnezu, a także nasilić
objawy osteoporozy oraz pogarszać zachodzenie procesów metabolicznych.

8. benzoesan sodu :
Może wywoływać reakcje alergiczne (astmę, pokrzywkę, kontaktowe zapalenie skóry, katar
sienny, anafilaksję) oraz podrażnienia jamy ustnej, żołądka i skóry, może powodować
nadpobudliwość, powinny go unikać osoby uczulone na aspirynę ze względu podobną
budowę związku, w połączeniu z witaminą C może przekształcić się w rakotwórczy benzen, co
ma znaczenie szczególnie w przypadku napojów gazowanych, w których stosuje się
jednocześnie obie te substancje.

9. gumy: arabska, senegalska i akacjowa:

Jako niestrawny polisacharyd może ulegać fermentacji przez mikroflorę jelitową i
prowadzić do wzdęć.

10. polirycynooleinian poliglicerolu

Nadmierne spożycie może zaburzać pracę wątroby i nerek.
 11. glicerol :
Nadmierne spożycie może powodować brak jasności umysłu, zaburzać
funkcjonowanie serca, żołądka, obniżać płodność oraz powodować wahania stężenia
cukru we krwi – z tego względu powinni go unikać diabetycy.

12. Sól wapniowo-disodowa EDTA :

Może powodować skurcze mięśni, krwiomocz, dolegliwości jelitowe, uszkodzenia
nerek, może zakłócać równowagę mineralną w organizmie, może powodować
uszkodzenia chromosomów, zwiększać absorpcję metali ciężkich, powodując znaczne
niedobory żelaza oraz zaburzać prawidłowe funkcjonowanie wątroby i układu
rozrodczego.

13. annato, biksyna, norbiksyna :

Może powodować irytację i ból głowy u dzieci, pokrzywkę, znacznie obniżać ciśnienie
krwi, możliwy świąd i inne reakcje alergiczne w tym obrzęk skóry i błon śluzowych.
Dotychczasowe badania nie wykazały jednoznacznie toksyczności.

14. sorbinian potasu :

Może wywoływać pseudoalergiczne reakcje, w których nie bierze udziału układ
odpornościowy: astmę, kontaktowe zapalenie podrażnienia skóry, rumień oraz
powodować problemy behawioralne.
 15. guma guar
Guma ksantanowa :
Nadmiar może być przyczyną wzdęć, mdłości czy biegunki.

16. chlorek wapnia :

W większych dawkach może powodować podrażnienia skóry i błon śluzowych, może
wywoływać dolegliwości żołądkowe oraz zaburzenia rytmu serca.

17. karmel amoniakalno-siarczynowy :

Może powodować nadpobudliwość, podwyższać ciśnienie krwi oraz wywoływać
problemy jelitowe np. Nasilenie perystaltyki jelit. Zawiera 4-metylimidazol, który
uważany jest za czynnik rakotwórczy. W badaniach na zwierzętach wykazano jego
toksyczny wpływ na krew szczurów, hamowanie metabolizmu witaminy B6 u
królików oraz w niektórych przypadkach skurcze mięśni.

18. cytryniany sodu :

Mogą wywoływać objawy u osób reagujących na glutaminian sodu. Mogą wpływać
na wydalanie niektórych lekarstw osłabiając lub wzmacniając ich działanie.
3. Soda oczyszczona.
 Czym jest soda
oczyszczona?
Soda oczyszczona to nieorganiczny związek
chemiczny należący do soli. Jest pośrednim
produktem pozyskiwania węglanu sodu, który
pochodzi między innymi z wody morskiej. W
nomenklaturze chemicznej soda oczyszczona to
wodorowęglan sodu lub kwaśny węglan sodu.
Substancja ta ma wiele zastosowań, zarówno w
przemyśle spożywczym, jak i w kosmetyce, oraz w
gospodarstwie domowym.
SPOSOBY
OTRZYMYWANI
A SODY
OCZYSZCZONEJ
:Zapotrzebowanie przemysłowe na
wodorowęglan sodu jest wielkie – są to
ponad 2 miliony ton rocznie. Sodę
oczyszczona na tak dużą skalę obecnie
otrzymuje się dwoma metodami:

☆ z wydobywanej ze źródeł naturalnych

sody kalcynowanej,

☆ lub metodą Solvaya.

 METODA
SOLVAYA
W Polsce lub okolicach nie ma złóż trony, więc wykorzystuje się tu metodę Solvaya. Zużywa ona
istniejące w kraju zasoby soli kamiennej i wapienia. Soda oczyszczona jest jej produktem ubocznym, a
sama metoda obejmuje następujące etapy:

1.Wypalanie wapna z kamienia wapiennego z jednoczesnym wytworzeniem gazów zawierających CO2:

CaCO3 → CaO + CO2

2.Przygotowanie solanki, a następnie nasycenie jej amoniakiem i dwutlenkiem węgla:

NaCl + NH3 + CO2 + H2O → NaHCO3 + NH4Cl,

3.Oddzielenie kryształów NaHCO3 od ługu macierzystego. A następnie suszenie wilgotnego NaHCO3.

(sody oczyszczonej) i jego rozkład termiczny (kalcynacja) w 100 st. C do sody kalcynowanej:

2NaHCO3 → Na2CO3 + CO2 + H2O

4.Regeneracja NH3 z ługów macierzystych przez zmieszanie z mlekiem wapiennym i ogrzewanie:

2NH4Cl + CaO → 2NH3 + H2O + CaCl2

 SKUTKI METODY SOLVAYA
Metoda ta nie jest korzystna dla środowiska, powoduje wytworzenie wielu odpadów, które składowane są masowo w ziemi
i tworzą się tzw. „białe morza”. Stanowią one poważny problem ekologiczny, powodują silne zasolenie okolicznych wód
gruntowych i skażenie naturalnych zbiorników wodnych oraz gleby chlorkiem wapnia. W Stanach Zjednoczonych „białe
morza” powstałe z odpadów najdłużej działającej fabryki (założonej przez Ernesta Solvaya w stanie Nowy York)
spowodowały skażenie Jeziora Onondaga, które jest zaliczane obecnie do najbardziej zatrutych jezior w tym kraju.

W Polsce wiele „białych mórz” występuje w okolicach Jaworzna. Wiele fabryk stosujących tę technologię lokuje się nad
brzegami oceanów, dzięki czemu oczyszczoną wstępnie solankę można odprowadzać wprost do morza i nie ma potrzeby
tworzenia „białych mórz”, ale zanieczyszcza się oceany. W ten sposób funkcjonują m.in. fabryki w Indiach i Australii.
 WŁAŚCIWOŚCI
WODOROWĘGLANU
Czy soda jest zdrowaSODU
i bezpieczna? Amerykańska FDA
nadała jej kategorię GRAS i jest wykorzystywana jako
substancja wypełniająca w lekach. Należy jednak uważać,
bo spożycie dużej ilości sody może prowadzić do
niepożądanego uwolnienia dużej ilości gazów w żołądku.

Soda ma również właściwości spulchniające i

pianotwórcze, które wynikają z faktu, że w temp. powyżej
60 st. C rozkłada się z wydzieleniem dwutlenku węgla. To
ten efekt pozwala ją wykorzystywać jako proszek do
pieczenia.
ZASTOSOWANIA
WODOROWĘGLANU SODY

Odczyn sody oczyszczonej jest lekko zasadowy. W swojej

formie podstawowej soda jest białym proszkiem i jest stabilna w
temperaturze do 50 st. C i w suchych warunkach.
Jej wzór chemiczny to NaHCO 3 , dobrze rozpuszcza się w
wodzie i nie reaguje z alkoholami. Natomiast reaguje z kwasami,
przy czym wydziela się dwutlenek węgla i woda.
REAKCJE SODY OCZYSZCZONEJ
Soda reaguje z octem, w często polecanej do czyszczenia kombinacji. Bardzo
szybko tworzy się roztwór octanu sodu, który nie ma żadnego wpływu na
skuteczność sprzątania. Jedynie wydzielający się w tym procesie dwutlenek
węgla (zaraz po zmieszaniu roztwór bąbluje) może mieć efekt, bo
wydzielający się gaz narusza strukturę brudu. Jednak ten efekt jest skuteczny
tylko w sytuacjach takich jak przetykanie zlewu. W każdej innej, można z
równie dobrym skutkiem użyć samej wody.
 Doświadczenie „Tańczące żelki”
Potrzebne odczynniki i sprzęt: Przebieg doświadczenia:
-Soda oczyszczona (wodorowęglan sodu); -Rozcięcie żelków wzdłuż ich długości na ćwiartki;
-Żelki “robaki”; -Przygotowanie mieszaniny wody i sody oczyszczonej
-Woda; (przygotowanej tak, aby część sody się nie rozpuściła);
-Ocet (rozcieńczony kwas octowy); -Umiejscowienie w niej ćwiartek robaków i pozostawienie na
-2 szklanki; 20 minut;
-Nożyce kuchenne. -Po upływie powyższego czasu, włożenie ich do szklanki z
octem;
-Obserwacja zachodzących reakcji.
Dlaczego żelki się poruszają?
Żelki poruszają się poprzez zachodzącą reakcje chemiczną
między sodą oczyszczoną, a octem. W jej wyniku, powstaje
dwutlenek węgla w formie gazowej. W skutek reakcji
uwolnione zostają pęcherzyki gazu które przyklejają się do
ciała żelków. Miejsce, od którego oderwie się pęcherzyk i
wypłynie na powierzchnię, uniesie się po czym znów
opadnie.
Dziękujemy za uwagę!
Agata Szymanowska
Valeryia Lapitskaya
Marta Kolach
Bartosz Kononowicz

Szkoła podstawowa nr. 66 im. Marii Skłodowskiej - Curie.