Chương 4

CẠNH TRANH VÀ ĐỘC QUYỀN

TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
 KẾT CẤU CHƯƠNG 4

 I. CẠNH TRANH Ở CẤP ĐỘ ĐỘC QUYỀN TRONG

NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
 II. LÝ LUẬN CỦA LÊNIN VỀ ĐẶC ĐIỂM KINH TẾ
CỦA ĐỘC QUYỀN, ĐỘC QUYỀN NHÀ NƯỚC
TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG TBCN
 III. BIỂU HIỆN MỚI CỦA ĐỘC QUYỀN, ĐỘC
QUYỀN NHÀ NƯỚC TRONG ĐIỀU KIỆN NGÀY
NAY; VAI TRÒ LỊCH SỬ CỦA CNTB
I. CẠNH TRANH Ở CẤP ĐỘ ĐỘC QUYỀN
TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG

1. ĐỘC QUYỀN, ĐỘC QUYỀN NHÀ NƯỚC VÀ

TÁC ĐỘNG CỦA ĐỘC QUYỀN
2. QUAN HỆ CẠNH TRANH TRONG TRẠNG
THÁI ĐỘC QUYỀN
a) Nguyên nhân hình thành độc quyền và độc quyền Nhà nước

*Độc quyền là gì?

Độc quyền là liên minh giữa các DN lớn, có
khả năng thâu tóm việc sản xuất và tiêu thụ một
số loại hàng hóa, có khả năng định ra giá cả
độc quyền, nhằm thu lợi nhuận độc quyền cao.
a) Nguyên nhân hình thành độc quyền và độc quyền
Nhà nước

* Nguyên nhân hình thành độc quyền:

1. Do sự phát triển của LLSX
2. Do cạnh tranh
3. Do khủng hoảng
4. Do sự phát triển của hệ thống tín dụng
a) Nguyên nhân hình thành độc quyền và độc quyền Nhà nước

*Độc quyền nhà nước?

ĐQ NN là kiểu độc quyền trong đó NN thực hiện nắm
giữ vị thế ĐQ trên cơ sở duy trì sức mạnh của các tổ
chức ĐQ ở những lĩnh vực then chốt của nền KT nhằm
tạo ra sức mạnh vật chất cho sự ổn định của chế độ
chính trị xã hội ứng với ĐK phát triển nhất định của
lịch sử.
a) Nguyên nhân hình thành độc quyền và độc quyền Nhà nước

 ĐQ NN ra đời do những nguyên nhân nào?

1. Tích tụ và tập trung sản xuất cao
2. Sự phát triển của phân công lao động xã hội
3. Sự thống trị của độc quyền tư nhân
4. Xu hướng quốc tế hóa KT
 a) Nguyên nhân hình thành độc quyền và độc quyền Nhà
nước

 Bản chất của ĐQNN trong CNTB

-ĐQNN trong CNTB được hình thành nhằm phục vụ lợi ích của
các tổ chức ĐQ tư nhân và tiếp tục duy trì, phát triển CNTB.
-ĐQNN trong nền KTTT TBCN có sự thống nhất của những
quan hệ KT-CT gắn bó chặt chẽ: tăng sức mạnh của tổ chức ĐQ
tư nhân, tăng vai trò của NN vào KT và kết hợp sức mạnh của
ĐQ tư nhân với sức mạnh của NN trong một cơ chế thống nhất.
-ĐQNN trong CNTB là hình thức vận động mới của QHSX
TBCN.
b)Tác động của độc quyền trong nền KTTT

 Tác động tích cực:

-Tạo khả năng to lớn trong việc nghiên cứu và triển
khai các hoạt động khoa học kỹ thuật, thúc đẩy tiến bộ
kỹ thuật.
-Tăng năng suất lao động, nâng cao năng lực cạnh tranh
-Tạo sức mạnh KT góp phần thúc đẩy nền KT phát triển
theo hướng sản xuất lớn hiện đại.
b)Tác động của độc quyền trong nền KTTT

*Tác động tiêu cực:

-ĐQ xuất hiện làm cho cạnh tranh không hoàn hảo
gây thiệt hại cho người tiêu dùng và XH.
-Kìm hãm sự tiến bộ kỹ thuật, kìm hãm sự phát triển
KT, XH.
-Gia tăng sự phân hóa giàu nghèo
 2. QUAN HỆ CẠNH TRANH TRONG TRẠNG
THÁI ĐỘC QUYỀN
 Mối quan hệ giữa CT và ĐQ
ĐQ sinh ra từ cạnh tranh tự do. Nhưng sự xuất hiện của
ĐQ không thủ tiêu cạnh tranh tự do. Trái lại, ĐQ làm cho
CT trở nên đa dạng, gay gắt hơn.
2. QUAN HỆ CẠNH TRANH TRONG TRẠNG
THÁI ĐỘC QUYỀN
 Các hình thức cạnh tranh giữa các tổ chức ĐQ
1. CT giữa các tổ chức ĐQ với các DN ngoài ĐQ.
2. CT giữa các tổ chức ĐQ với nhau.
3. CT trong nội bộ các tổ chức ĐQ.
II. LÝ LUẬN CỦA LÊNIN VỀ CÁC ĐẶC ĐIỂM KT CỦA
ĐQ VÀ ĐQNN TRONG NỀN KTTT TBCN

1. LÝ LUẬN CỦA LÊNIN VỀ ĐẶC ĐIỂM KINH TẾ

CỦA ĐỘC QUYỀN
2. LÝ LUẬN CỦA LÊNIN VỀ ĐẶC ĐIỂM KINH TẾ
CỦA ĐQNN TRONG CNTB
1. LÝ LUẬN CỦA LÊNIN VỀ ĐẶC ĐIỂM KT CỦA ĐỘC QUYỀN

a) CÁC TỔ CHỨC ĐQ CÓ QUY MÔ TÍCH TỤ VÀ TẬP TRUNG TB

LỚN.
b). SỨC MẠNH CỦA CÁC TỔ CHỨC ĐQ DO TƯ BẢN TÀI CHÍNH
VÀ HỆ THỐNG TÀI PHIỆT CHI PHỐI
c). XUẤT KHẨU TƯ BẢN TRỞ THÀNH PHỔ BIẾN
d). CẠNH TRANH ĐỂ PHÂN CHIA THỊ TRƯỜNG TG LÀ TẤT
YẾU GIỮA CÁC TẬP ĐOÀN ĐQ
e). LÔI KÉO, THÚC ĐẨY CÁC CP VÀO VIỆC PHÂN ĐỊNH KHU
VỰC LÃNH THỔ ẢNH HƯỞNG LÀ CÁCH THỨC ĐỂ BẢO VỆ
LỢI ÍCH ĐQ
 a) CÁC TỔ CHỨC ĐQ CÓ QUY MÔ TÍCH TỤ VÀ TẬP TRUNG TB LỚN.

 Tích tụ và tập trung sản xuất cao dẫn đến hình thành các tổ
chức ĐQ.
 Các hình thức tổ chức ĐQ:
-Carten (Các –ten)
-Syndicate (Xanh – đi –ca)
-Trust (Tờ -rớt)
-Consortium (Công –xooc –xi-om)
 b) SỨC MẠNH CỦA CÁC TỔ CHỨC ĐQ DO TB TÀI
CHÍNH VÀ HỆ THỐNG TÀI PHIỆT CHI PHỐI

 Tư bản tài chính là gì?

 V.I.Lênin viết: “TB tài chính là kết quả của sự hợp nhất giữa
TB ngân hàng của một số ít ngân hàng độc quyền lớn nhất, với
TB của những liên minh ĐQ các nhà công nghiệp ”
 b). SỨC MẠNG CỦA CÁC TỔ CHỨC ĐQ DO TB TÀI
CHÍNH VÀ HỆ THỐNG TÀI PHIỆT CHI PHỐI

 Thế nào là bọn đầu sở tài chính (trùm tài chính)?

 Bọn đầu sỏ tài chính thống trị XH về KT và CT như thế nào?
c). XUẤT KHẨU TƯ BẢN TRỞ THÀNH PHỔ BIẾN

 KN: Xuất khẩu tư bản

 Hình thức xuất khẩu tư bản
 Nguyên nhân xuất khẩu tư bản
 Bản chất của xuất khẩu tư bản
 d). CẠNH TRANH ĐỂ PHÂN CHIA THỊ TRƯỜNG THẾ GIỚI LÀ
TẤT YẾU GIỮA CÁC TẬP ĐOÀN ĐQ

 Nguyên nhân của sự phân chia

 Biện pháp phân chia
 Kết quả phân chia
 e) LÔI KÉO, THÚC ĐẨY CÁC CHÍNH PHỦ VÀO VIỆC PHÂN
ĐỊNH KHU VỰC LÃNH THỔ ẢNH HƯỞNG LÀ CÁCH THỨC
ĐỂ BẢO VỆ LỢI ÍCH ĐQ

 V.I.Lênin chỉ ra rằng: “CNTB phát triển càng cao, nguyên

liệu càng thiếu thốn, sự cạnh tranh càng gay gắt và việc tìm
kiếm các nguồn nguyên liệu trên toàn thế giới càng ráo riết,
thì cuộc đấu tranh để chiếm thuộc địa càng quyết liệt hơn”.
 2. LÝ LUẬN CỦA LÊNIN VỀ ĐẶC ĐIỂM KT CỦA
ĐQNN TRONG CNTB

a) SỰ KẾT HỢP VỀ NHÂN SỰ GIỮA CÁC TỔ CHỨC

ĐQ VÀ NN
b) SỰ HÌNH THÀNH, PHÁT TRIỂN SỞ HỮU NN
c) ĐQNN TRỞ THÀNH CÔNG CỤ ĐỂ NN ĐIỀU TIẾT
NỀN KT
SỰ KẾT HỢP VỀ NHÂN SỰ GIỮA CÁC TỔ CHỨC
ĐỘC QUYỀN VÀ NHÀ NƯỚC

 V.I.Lênin: “Hôm nay là bộ trưởng, ngày mai là chủ

ngân hang; hôm nay là chủ ngân hàng, ngày mai là bộ
trưởng”
 SỰ HÌNH THÀNH, PHÁT TRIỂN SỞ HỮU
NHÀ NƯỚC

 Sở hữu độc quyền NN ?

 Sở hữu NN được hình thành dưới hình thức nào?
 Sở hữu NN thực hiện chức năng cơ bản nào?
 ĐQNN TRỞ THÀNH CÔNG CỤ ĐỂ NN
ĐIỀU TIẾT NỀN KT

 Hệ thống điều tiết KT của NN TS là gì?

 Công cụ điều tiết KT?
 Bộ máy điều tiết KT?
 Cơ chế điều tiết KT ĐQNN?
 III.BIỂU HIỆN MỚI CỦA ĐQ, ĐQNN TRONG ĐIỀU
KIỆN NGÀY NAY; VAI TRÒ LỊCH SỬ CỦA CNTB

1.BIỂU HIỆN MỚI CỦA ĐỘC QUYỀN

2. BIỂU HIỆN MỚI CỦA ĐQNN DƯỚI CNTB
3. VAI TRÒ LỊCH SỬ CỦA CNTB
 1.BIỂU HIỆN MỚI CỦA ĐỘC QUYỀN
Biểu hiện mới của tích tụ và tập trung TB
Biểu hiện về vai trò của TB tài chính trong các tập
đoàn ĐQ
Biểu hiện mới của xuất khẩu tư bản
Biểu hiện mới của sự phân chia thị trường thế giới
giữa các liên minh ĐQ.
Biểu hiện mới về sự phân chia lãnh thổ ảnh hưởng
dưới sự chi phối của các tập đoàn ĐQ
Biểu hiện mới của tích tụ và tập trung TB

 Sự xuất hiện các công ty độc quyền xuyên quốc gia

bên cạnh sự phát triển của các xí nghiệp vừa và nhỏ.
Biểu hiện về vai trò của TB tài chính trong các tập đoàn
ĐQ

 Cuối TK XX đến nay, TB tài chính đã có sự thay đổi:

-Phạm vi liên kết và xâm nhập vào nhau được mở rộng ra
nhiều ngành.
- “Chế độ tham dự” được bổ sung bằng “chế độ ủy nhiệm”.
Biểu hiện mới của xuất khẩu tư bản
 Các nước TB phát triển xuất khẩu TB lẫn nhau.
 Chủ thể tham gia xuất khẩu có sự thay đổi.
 Hình thức xuất khẩu đa dạng.
 Sự áp đặt mang tính chất thực dân trong xuất khẩu TB được
gỡ bỏ và nguyên tắc cùng có lợi trong đầu tư được đề cao.
Biểu hiện mới của sự phân chia thị trường thế giới giữa các liên
minh ĐQ.

 Sức mạnh và phạm vi bành trướng của các công ty xuyên

quốc gia tăng lên đã thúc đẩy xu hướng quốc tế hóa, toàn
cầu hóa kinh tế và sự phân chia phạm vi ảnh hưởng giữa
chúng với nhau, đồng thời thúc đẩy việc hình thành CNTB
độc quyền quốc tế.
Biểu hiện mới về sự phân chia lãnh thổ ảnh hưởng
dưới sự chi phối của các tập đoàn ĐQ
 Cuối TK XX, các cường quốc TB vẫn tranh giành phạm vi
ảnh hưởng bằng cách thực hiện “chiến lược biên giới mền”.
 Đầu TK XXI, chiến tranh lạnh kết thúc. Sự phân chia lãnh
thổ TG lại được thay thế bằng những cuộc chiến tranh về
thương mại, sắc tộc, tôn giáo…
2. BIỂU HIỆN MỚI CỦA ĐỘC QUYỀN NHÀ NƯỚC DƯỚI
CNTB

Những biểu hiện mới về cơ chế quan hệ nhân sự

Những biểu hiện mới về sở hữu nhà nước
Biểu hiện mới trong vai trò công cụ điều tiết kinh
tế của ĐQNN
 3. VAI TRÒ LỊCH SỬ CỦA CNTB

 Vai trò tích cực của CNTB

-Thúc đẩy LLSX phát triển nhanh chóng
-Chuyển nền sản xuất nhỏ thành nền sản xuất lớn
hiện đại
-Thực hiện xã hội hóa sản xuất
 3. VAI TRÒ LỊCH SỬ CỦA CNTB

Những giới hạn phát triển của CNTB

-Mục đích của nền sản xuất TBCN vẫn tập trung
chủ yếu vì lợi ích của thiểu số giai cấp TS.
-CNTB đã và đang tiếp tục tham gia gây ra chiến
tranh và xung đột nhiều nơi trên thế giới.
-Sự phân hóa giàu nghèo ngày càng sâu sắc.
 THANK YOU FOR LISTENING