ÖZEL HAKLAR

Özel Haklar
• Özel haklar, özel hukuk ilişkilerine ilişkin haklar
olup, kural olarak herkese eşit ve genel
biçimde tanınır.
• Bu hakların ileri sürülebilecekleri çevreye,
niteliklerine, konularına ve amaçlarına göre
çeşitli sınıflara ayırılacaktır.
İLERİ SÜRÜLEBİLECEĞİ ÇEVRE BAKIMINDAN
HAKLAR
• Haklar, ileri sürülebileceği çevre açısından
mutlak haklar ve nispi haklar olmak üzere ikiye
ayrılır.
• Mutlak haklar, herkese karşı ileri
sürülebilirken, nispi haklar ise, sadece belirli
kişi veya kişilere karşı ileri sürülebilmektedir.
 Mutlak Haklar
• Mutlak Haklar herkese karşı ileri sürülebilen ve
bu nedenle de herkesin saygı duymakla ve
uymakla yükümlü olduğu haklardır.
• Zamanaşımına uğramazlar, sayıları da yasada
sayılanlarla sınırlıdır.
• Mutlak haklar ‘maddi mallar’, ‘gayri maddi
mallar’ (fikri haklar) ve ‘kişiler’ üzerinde olur
ve sahibine en geniş yetkileri verir.
1. Maddi Mallar Üzerindeki Mutlak Haklar

• Hukuki anlamda mal, değeri para ile

ölçülebilen ve başkalarına devredilebilen
maddi veya maddi olmayan varlıklardır.
• Maddi mal deyiminden amaç, fiziki varlığı
olan, elle tutulabilen, gözle görülebilen ve
uzayda bir yer işgal eden varlıklardır.
• Maddi mallar, taşınır ve taşınmaz mal olarak iki
gruba ayrılır.
 Ayni Hak
• Ayni hak, kişiye taşınır veya taşınmaz mallar üzerinde
doğrudan hakimiyet kurabilme yetkisi veren ve herkese
karşı ileri sürülebilen ve herkesin de saygı duymak ve
dolayısıyla ihlal etmemekle yükümlü olduğu malvarlığı
haklarıdır.
• Ayni hak, içerik itibariyle sahibine en geniş yetkileri
sağlar.
• Bu yetkiler, kullanma, yararlanma ve üzerinde
tasarrufta bulunmadır.
• Ayni hak, sahibine sağladığı yetkilere göre, mülkiyet
hakkı ve sınırlı ayni haklar olmak üzere ikiye ayrılır.
 a. Mülkiyet Hakkı
• Mülkiyet hakkı sahibine bir eşya üzerinde en
geniş yetkileri sağlayan haktır.
• Malik eşyayı kullanma, yararlanma ve eşya
üzerinde her türlü tasarrufta bulunma
haklarına sahiptir.
• Bu nedenle mülkiyet hakkı ‘tam ayni hak’
olarak da tanımlanmaktadır.
 Mülkiyet Hakkı
• Mülkiyet hakkı, konusunu oluşturan eşyanın
taşınır ve taşınmaz olmasına göre, ‘taşınmaz
mülkiyeti’ ve ‘taşınır mülkiyeti’ olarak iki şekilde
olabilir
• Mülkiyet hakkı maliklerin sayısını göre de
ayrılmaktadır. Buna göre sadece bir kişi bir eşyaya
sahip bulunuyorsa, ‘tek kişi mülkiyeti’, aynı anda
birden fazla kişi eşyaya sahip oluyorsa, ‘topluluk
mülkiyeti’ veya ‘ortak Mülkiyet’ söz konusu olur.
 Mülkiyet Hakkı
• Topluluk mülkiyeti de ‘elbirliği Mülkiyeti’ ve ‘paylı mülkiyet’ olarak ikiye
ayrılır.
• Elbirliği mülkiyette, maliklerin her biri eşyanın tamamı üzerinde hak
sahibidir, diğer bir anlatımla, eşya üzerinde hiçbir malikin tasarrufa
konu olabilecek payı yoktur, aksine eşyanın tamamı üzerindedir.
• Örnek: MK 599: Mirasçılar, mirasbırakanın ölümü ile mirası bir bütün
olarak, kanun gereğince kazanırlar.
• MK 640: Birden çok mirasçı bulunması hâlinde, mirasın geçmesiyle
birlikte paylaşmaya kadar, mirasçılar arasında terekedeki bütün hak ve
borçları kapsayan bir ortaklık meydana gelir.
• Buna ‘miras ortaklığı’ denir.
• Mirasın taksiminde, her mirasçının tereke üzerindeki payı ve payın
oranı belirlenince elbirliği mülkiyeti sona erer, paylı mülkiyet oluşur.
 Mülkiyet Hakkı
• Paylı Mülkiyet, maddi olarak bölünmüş olmayan bir
şeyin tamamına belirli paylarla malik olması halinde
söz konusu olur. Burada birden fazla kişinin belirli
oranlarda bir eşyaya aynı anda malik olmaları söz
konusudur.
• Örnek: 150 dönümlük bir tarlada üç kişiden her
birinin 1/3 oranında paya sahip olmaları gibi.
• Her paylı malik, sahip olduğu pay oranı üzerinde
kural olarak serbestçe tasarrufta bulunabilir, yani
payını temlik ve rehin edebilir.
 b. Sınırlı Ayni Haklar
• Sınırlı ayni haklar, sahibine söz konusu eşya
üzerinde sınırlı yetki veren haklardır.
• Bu haklarda, mülkiyet hakkının malike sağladığı hak
ve yetkilerden sadece bir veya bir kaçı bulunur.
• Örneğin, sadece kullanma veya tüketme ya da
faydalanma yetkisini verirler.
• Sınırlı ayni haklar mahiyetlerine göre, ‘irtifak
hakları’, ‘taşınmaz mükellefiyeti’ ve ‘rehin hakları’
olarak üç gruba ayrılırlar.
 Sınırlı Ayni Haklar
• (1) İrtifak Hakları: Hak sahibine eşyayı
kullanma, eşyadan yararlanma veya hem
yaralanma hem de kullanma yetkisini verir.
• Ayni irtifak hakları olarak, geçit hakkı, kaynak
hakkı, üst(inşaat) hakkı da vardır. Kişiye bağlı
olan irtifak hakları ise intifa hakkı ve sükna
hakkı (oturma) hakkıdır.
 Sınırlı Ayni Haklar
• İntifa hakkı: sahibine eşyayı hem kullanma
hem de yararlanma yetkisi veren şahsi irtifak
hakkıdır.
• Oturma hakkı: bir binadan ya da onun bir
bölümünden konut olarak yararlanma yetkisi
veren bir haktır. Bu hak sahibine sadece eşyayı
kullanma hakkı verir, başkasına devredilemez
ve mirasçılara da geçmez.
 Sınırlı Ayni Haklar
• Kaynak hakkı: başkasının arazisinde bulunan
kaynak üzerinde kurulan bir irtifak hakkı olup,
kişiyi bu arazinin malikini suyun alınmasına ve
akıtılmasına katlanmakla yükümlü kılar.
• Üst (inşaat) hakkı: bir taşınmaz malikinin,
üçüncü kişi lehine arazisinin altında veya
üstünde yapı yapmak veya mevcut bir yapıyı
muhafaza etmek yetkisini veren bir irtifak
hakkıdır.
 Sınırlı Ayni Haklar
• (2) Taşınmaz mükellefiyeti(yükü): Bir taşınmaz
malikinin, mülkü dolayısıyla sadece o taşınmazla
sorumlu olmak üzere, diğer bir kimseye bir şey
vermek veya yapmakla yükümlü olmasıdır.
• Örnek: bir üzüm bağının maliki (A), bağından elde
ettiği üzümleri şarap fabrikası sahibi (B)’ye teslim
etmeyi taahhüt etmiş ve bu yükümlülüğünü de
üzüm bağının değeri ile teminat altına almış
olması halinde, bir taşınmaz mükellefiyeti söz
konusu olur.
 Sınırlı Ayni Haklar
• (3) Rehin Hakkı: Hak sahibinin bir alacağını
teminat altına alan ve alacak ifa edilmediği
takdirde, rehne konu şeyi sattırarak elde edilen
paradan alacağını almak yetkisini veren sınırlı
bir ayni haktır.
• Rehin hakkının konusu taşınmaz mal ise,
‘taşınmaz rehni’ (ipotek) ve taşınır mal ise
‘taşınır rehni’ söz konusu olur.
Fikri Mülkiyet Hakları
 Fikri Mülkiyet Hakları
• Fikri hak üzerinde , hak sahibinin maddi ve
manevi hakkı vardır.
• Fikri haklar; sınai mülkiyet hakları, marka,
patent, coğrafi işaret, endüstriyel tasarım
olmak üzere beşe ayrılır.